Obrazy na stronie
PDF
ePub

philus a Benevento, Sabinus e a Terracina, Secundus d a Præneste, Felix a tribus Tabernis (97), Maximus ab Ostia e, Evandrus ab Ursino (98), Donatianus a Foro Claudii (99).

tate, Reticius ab Augustoduno civitate, Marinus A Constantius a Faventia, Proterius a Capua, TheoArelatensis. Ad urbem Romam ventum est ab his tribus Gallis, et (88) ab aliis quindecim Italis. Convenerunt (89) in domum Faustee in Laterano b (90), (91) Constantino quater (92) et Licinio ter consulibus, sexto nonas Octobris (93) die, sexta feria. Cum consedissent Miltiades episcopus urbis Romæ, et Reticius et Maternus et Marinus episcopi Gallicani: et (94) Merocles a Mediolano, Florianus a Sinna (95), Zoticus a Quintiano (96), Stennius ab Arimino, Felix a Florentia Tuscorum, Gaudentius a Pisis, LECTIONES

a Ita in ms. S. G. In ms. S. T. et P. S. dicitur Reticus. b In mss. in Laterani. c Iu ms. S. T. Savinus.

XXIV. Concilii Romani sententia in gratiam Cæciliani. Ilis decem et novem conscdentibus episcopis, causa Donati (1) et Cæciliani (2) in medium missa est (3). (4) A singulis (5) in Donatum (6) sunt hæ sententiæ latæ. (7) Quod confessus sit (8) rebaptizasse f (9), et (10) episcopis lapsis manum impoVARIANTES.

d In ms. S. T. et P. S. Secundinus.

e In ms. S. T. ab Ostiis. In ms. S. G. a tribus Ostiis. f In mss. S. T. et Ph. S. rebaptizare.

VARIORUM NOTÆ.

conorum meminerunt, cum ad ecclesias ant ad epi- B scopos communicatorias scripserunt. ALBASP.

Ibid. Et tamen dați sunt judices. Importune hic digrediendi super inscriptione epistole Constantini ad Melchiadem occasionem captavit Albaspinæus. Cum enim novum ipse nihil, veterem Baronii conjecturam, xai Mapxa emendantis, iepapy, a doctis pridem explosam, Cardinali du Perron falso tribuit, quem adeo ejus puduit, (quod ex novissimo ejus ad regem Angliæ scripto liquet ;) ut quidvis potius excogitandum putaret, quam vel meminisse Baronianæ conjecturæ dignaretur. M. CASAUB.

(88) Et ab aliis quindecim. Quos convocarat Melchiades. ALBASP.

(89) In domum Faustæ in Laterano. In epistola Constantini ad Ablavium habetur eos in quodam loco se clausisse. ALBASP.

(90) In domum Faustæ in Laterano. In ea scilicet parte Laterani Palatii que ad habitationem Faustæ Imperatrici destinata erat. Du PIN.

(91) Constantino tertium et Licinio tertium consulibus. Ita legendum censent Baronius et Balduinus, sed Augustinus notat Constantino tertio, et Licinio iterum consulibus. ALBASP.

(92) Constantino quater. Nihil immutavimus in textu, quia sic scriptum in mss.; sed Augustinus, lib. post collat. c. 33, ait: Melchiades judicavit Constanino ter et Licinio iterum consulibus sexto nonas Octobris certum est legi debere Constantino cos. nam quartus hujus consulatus incidit in annum 315 post Concilium Romanum, et Arelatense. Licinii autem consulatus tertius est, si numeretur consulatus suffectus anni 311; si autem non numerctur secundus, annus certe Christi 313. Du PIN.

C

(93) Die sexta feria. Dies olim aut hebdomadæ, per dies Jovis, Veneris, Solis non dividebantur, sed per ferias: quæ quidem sexta feria erat dies Veneris, hoc est, dies christianis luctus et stationis, quo a summo mane ad tertiam usque stabant in ecclesia : quare nescio qua ratione potuerint hanc causam sex- D ta feria judicare. ALBASP.

(94) Merocles. Ennodius vocat Merocletem: fuit episcopus Mediolanensis successor Anatholini.

ALBASP.

[blocks in formation]

princeps erat accusatorum Cæciliani, Du PIN.

(2) In medium missa. Agitata et discussa. ALBASP. (5) In medium missa est. Et tribus diebus acia: totidem enim actiones fuisse constat ex Carth. collat. tit. 323, et ex Brevic. coll. d. 13, c. 17. Du PIN.

(4) A singulis. Illis episcopis qui convenerant in domum Faustæ; aut ab illis qui cum Cæciliano aut Donato venerant. ALBASP.

(5) In Donatum. Casensem. ALBASP.

(6) Lala sunt hæ sententiæ. In conciliis omnium episcoporum sententiæ non solum numerabantur, sed in acta singulæ, et ut erant dictæ referebantur, ut videre est in nonnullis conciliis, atque in concilio Carthaginensi sub divo Cypriano habito. Voluit igitur Optatus dicere singulis eorum episcoporum sententiis damnatum fuisse Donatum, neminemque eorum fuisse qui hoc judicium et iisdem verbis in eum non constituerit. ALBASP.

(7) Quod confessus sit. Determinatione usum fuisse Cæcilianum, Donatumque coram Melchiade accusasse quod rebaptizaret, verisimile est. ALBASP.

(8) Rebaptizasse. Eos scilicet qui baptizati essent ab orthodoxis post schisma, nam qui loti essent aute schisma non rebaptizabantur a Donatistis. ALBASP. (9) Quod confessus sit rebaptizasse. A Catholicis scilicet baptizatos. Du FIN.

(10) Episcopis lapsis. Qui aut codices sacros exurendos tradiderant, aut thurificarant: lapsi enim antiquitus, non qui homicidium aut aliquod aliud peccatum quantumvis grave commisissent, sed qui dumtaxat idolis sacrificassent, aut aliquo modo deseruissent, lapsi dicebantur. ALBASP.

Ibid. Et episcopis lapsis manum imposuisse, etc. Multus est in observationibus Albaspineus et multos Optati locos, quasi tot argumenta colligit, ut hanc manuum impositionem, de qua hoc loco Optatus non de reordinatione episcoporum, qui ad Donastistas deficiebant, ut Balduinus et alii quidam docti explicabant, sed de poenitentium spolecia accipiendam esse probet. Sane plerisque locis quibus Optatus manus a Donatistis imposita meminit, eum de pœnitentibus intelligere, neminem puto negaturum, et ipsa verba satis evincunt. Cum tamen verisimile sit (utcumque neget Albaspinæus) aliquos ab iis jam tum reordinatos, nihil vetat, de ipsis hæc verba intelligi. Ut tamen de poenitentium zeepobeci potius accipiam, suadent maxime Leonis papæ verba dist. 50, can. 67: Alienum est a constitutione ecclesiastica, ut qui in presbyterali honore aut in diaconii gradu fuerint consecrati, ii pro crimine aliquo suo per manuum impositionem remedium accipiant pœnitendi.

M. CASAUB.

Ibid. Manum imposuisse. De poenitentie manus impositione, non autem de reordinatione hæc verba explicanda esse docuimus in observationibus.

ALBASP.

legro statu (24) retinendum merito esse censeo.

suis é (14); quod ab Ecclesia 24 alienum est. (12) Tes- A terit: (21) sue communioni (22) ecclesiastica (23) intes inducti a Donato, confessi sunt se non habere quod in Cæcilianum dicerent. Cæcilianus (13) omnium supra memoratorum sententiis (14) innocens est pronuntiatus: (15) etiam Miltiadis sententia, (16) qua judicium clausum esta his verbis: Cum consliterit Cæcilianum, ab iis qui (17) cum Donato venerunt, (18) juxta professionem suam (19) non accusari (20): nec a Donato convictum esse in aliqua parte b constiLECTIONES

a In tns. S. G. coagulatum est, sed male.
b In ms. S. G. in aliqua professione.
Deest in ms. S. G. In mss. S.T. et P. S. legitur, episco-

XXV. Appellatio Donati a judicio Romano, quomodo a Constantino excepta. Sufficit ergo et Donatum tot sententiis esse percussum, et Cæcilianum tanto judicio esse purgatum. Et tamen Donatus (25) appellandum esse (26) ab episcopis credidit. Ad quam appellationem Constantinus imperator sic respondit: (27) O rabida furoris audacia (28)! sicut in causis VARIANTES.

pas, non ab episcopis: nihil mutavimus in vulgata lectione, quanquam nullius codicis auctoritate suffulta.

VARIORUM NOTÆ.

(11) Episcopis lapsis manum imposuisse. Iis scilicet episcopis quos traditores criminabatur manus in pœnitentiam imposuisse, quod alienum est a consuetudine ecclesiastica, ut habet S. Leo ep. nunc 2 Rustico. Narbon. his verbis respondens: Alienum est a consuetudine ecclesiastica ut qui in presbyterali honore, aut in diaconii munere fuerint consecrati, ii pro crimine aliquo suo per manus impositionem remedium accipiant pænitendi, quod sine dubio ex apostolica traditione descendit: quod affirmat hoc in loco S. Leo de presbyteris et diaconis, multo magis notum est de episcopis. Quidam hoc accipiunt de manus impositione episcopali, seu de reordinatione: sed nullibi Optatus accusat Donatistas quod iterato ordinaverint episcopos catholicos: imo constat ex eo lapsis episcopis, ab illis qui stabant a parte Donati manus impositas fuisse in pœnitentiam. At verisimile non est, eos quos ad pœnitentiam detruserant, episcopos postea constitui se: imo uti modo observavimus, Purpurius Limatensis volebat eo fine Cæciliano manum imponere, ut quassaretur illi caput de pœnitentia: hoc est, ut non solum ab omni gradu, sed etiam ab omni spe episcopatus recipiendi dejiceretur. Sed quid opus est mentem Optati expiscari, cum ipse se diserte explicet lib. 1, n. 25, ubi loquens de ca impositione manuum qua Donatista utebantur, ait: Multis notum est et probatum, persecutionis tempore episcopos aliquos, inertia a confessione nominis Dei delapsos thurificasse, et tamen nullus eorum qui evaserunt, aut manum lapsis imposuit, aut ut genua flecterent, imperavit et facit's vos hodie post unitatem, quod a nullo factum est post thurificationem. Peccabant igitur Donatista, 1° contra legem et consuetudinem ecclesiasticam, quæ velabat episcopis lapsis manum imponi in pœnitentiam; 2o contra justitiam, manusțimponendo in pœnitentiam episcopis catholicis et innocentibus ; non autem in eo quod episcopos ad pœnitentiam detrusos reordinarent. Du PIN.

(12) Testes inducti a Donato. In litteris Constantini utrique licebat decem ex Africa testes liti suæ necessarios Romam transportare. ALBASP.

Ibid. Juxta professionem suam non accusari. An id vult, eos, quod facturos professi fuerant, ut Cæcilianum, accusarent, non præstitisse; et accusatorum B partes quas susceperant, deseruisse? potius juxta professionem suam, id est, quemadmodum et ipsi professi sunt; nam antea: testes a Donato inducti, confessi sunt se non habere quod in Cæcilianum dicerent. More suo novus scholiastes, juxta professionem suam, hoc est, inquit, canones non tradidisse, neque conscientiam ad idololatriam accommodasse, vel contra fidem quam profitetur, nihil egisse persecutionis tempore. M. CASAUB.

C

(13) Omnium sententiis. Ex uniuscujusque episcopi D sententia et judicio absolutus est Cæcilianus. ALBASP. (14) Innocens est pronuntiatus. Absolutus a crimine traditionis et idololatrice de quibus accusabatur. ALB. (15) Etiam Melchiadis. Quasi diceret, etiam a summo pontifice absolutus, post cujus judicium de Cæciliani innocentia non est dubitandum. ALBASP.

(16) Qua judicium clausum est. Præsidebat Melchiades; ideo judicium clausit, et postremo loco suam sententiam dixit. ALBASP.

(17) Qui cum Donato. Plures secum adduxerat Donatus, quibus quasi certissimis et locupletibus testibus uteretur in Cæcilianum; qui tamen omnes ejus innocentiæ testes fuerunt. ALBASP.

(18) Juxta professionem. Hoc est, canones non tradidisse, neque conscientiam ad idololatriam accommodasse, vel contra fidem quam profitetur nihil egisse persecutionis tempore. ALBASP.

(19) Juxta professionem suam. Juxta quod professus fuerat se probaturum crimina legitimis testibus et indiciis. Du PIN.

*(20) Non accusari. Quia deseruerat accusationem, ncc testes induxerat, judiciumque declinaverat. Du PIN.

(21) Suæ communioni Ecclesiæ. Unaquæque communió ecclesiastica per episcopatus dividitur; et in unoquoque episcopatu est unum corpus communionis ecclesiasticæ, cujus corporis caput est episcopus : ideo Melchiades dixit, suæ, quia cum esset episcopus Carthaginensis, illius communionis erat caput: non nego tamen hæc verba aliter explicari posse, et hæc Cæcilianum integro statu suæ communioni retinendum esse censeo: hunc sensum posse habere, Cæcilianum cum omnibus qui cum eo communicant retinendum esse in communione catholica. ALBASP,

(22) Suæ communioni. Ecclesiæ scilicet universæ ; quasi diceret, censeo ab ejus communione non esse discedendum. Du PIN.

(25) Integro statu. In statu in quo erat constitutus, hoc est, in episcopatu: poterat enim retineri in communione ecclesiastica Carthaginensi in alio statu, nempe in statu presbyteri aut diaconi; sed Melchiadis judicium ejus ordinationem his verbis confirmavit.

ALBASP.

(24) Integro statu. In eo statu in quo erat: pro episcopo eum habendum esse. Du PIN.

(25) Appellandum ab episcopis. Noluit dicere a Melchiade, ne auctoritatem summi pontificis læderet; cæterum non est, quod hæretici ab hac historia quidquam in eamdem summi pontificis desumant, ut docuimus in observationibus. ALBASP.

(26) Appellandum esse. Non proprie appellavit a judicibus Romanis, sed de eorum judicio conquestus est, uti observat sæpe Augustinus. Du Pin.

(27) () rabida furoris audacia ! ¡lec verba leguntur in epistola Constantini ad episcopos qui concilio Arelatensi interfuerant, ut ad suas provincias reverterentur: quare dicta videntur, cum ab illo concilio et non cum a Melchiade ad Imperatorem appellassent Donatistæ. ALBASP.

(28) O rabida furoris audacia! Haec scripta sunt ab Imperatore Constantino post synodi Arelatensis judicium; sed quæ ad eam synodum pertinebant. Optatum latuere. Unde et in collatione Carthaginensi, de Arelatensis judicio nihil dictum est, quod non

gentilium fieri solet, appellationem interposue. A Donati fieri passa non est : de studio partium strepi

runt a.

stum.

[ocr errors]

XXVI. Quid post synodum Romanam in Africa ge(29) Eodem tempore idem Donatus petiit, ut ei (50) reverti licuisset, et nec ad Carthaginem 25 accederet b. Tunc a Filumino c, suffragatore ejus, imperatori suggestum est, ut bono pacis Cæcilianus Brixiæ retineretur : et factum est. Tunc duo episcopi ad Africam missi sunt (31) Eunomius et Olympius (52). (33) Venerunt, et apud Carthaginem fuerunt per dies quadraginta, (34) ut pronuntiarent ubi esset Catholica. Hoc seditiosa (35) pars LECTIONES

tus quotidiani sunt habiti: novissima sententia eorumdem episcoporum Eunomii et Olympii talis legitur; ut dicerent illam esse Catholicam, quæ essel in toto orbe terrarum diffusa, et sententiam decem et novem episcoporum jamdudum datam, (36) dissolvi non posse. Sic communicaverunt (37) clero Cæciliani, et reversi sunt. De iis rebus habemus volumina actorum, quod si quis voluerit, in novissimis partibus legat. Cum hæc ferent h, Donatus (38) ultro prior ad Carthaginem rediti. Hoc audito, Cæcilianus ad suam plebem properavit. Hoc modo (39) iterum VARIANTES.

a Desunt hæc in mss. S. T. et P. S. In ms. S. G. legitur, appellandum esse episcopus credidit, et cætera. In epistola Constantini ad episcopos Ecclesiæ catholicæ hæc B habentur verba, ut hic referuntur in editis; unde nibil immutandum duximus.

b Ita in ms. S. G. In mss. S. T. et P. S. legitur, ut ei revertenti ad Carthaginem contingeret, quod cum sensu careat, in editis emendatum est, ut ei reverti ad Carthaginem contingeret sed verisimilius est Donatum petiisse tantum, ut sibi in Africam remeare liceret, ea conditione ut ad Carthaginem non accederet, quod ex sequentibus colligitur: nam post hæc Optatus observat, Donatum post discessum Eunomii et Olympii, priorem ad Carthaginem rediisse, et hoc audito, Caecilianum huc etiam properasse. Hinç patet retentum non fuisse Brixiæ Cæcilianum, nisi quia injunctum erat Donato ne Carthaginem accederet. In collatione Carthaginensi ubi prolatum est illud testimonium, ita lectum est, ut ei reverti licuisset, et ad Carthaginem accederet: quæ lectio proxime accedit ad nostram,

VARIORUM

fuisset prætermissum, si hujus mentionem fecisset Optatus. Du PIN.

(29) Eodem tempore idem Donatus petiit, ut ei reverti. Hic sequi debuisse censebat Balduinus concilii C Arelatensis historiam et cognitionem, seu judicium Constantini Mediolanense. Ego vero Baronio potius assentior, qui locum his esse post purgationem Felicis, non ante, judicat; quod et novis, si sit opus, argumentis confirmari possit. An tamen aliquid omnino desit, et quidquid hujus in Optato desideratur, an ab ipso Oplato prætermissum non sit, puto non sine causa a Balduino dubitatum esse. Nam ut id concedam, quod maxime urget Baronius, rem toto orbe celebrem, ab Optato ignorari non potuisse ; puto tamen potuisse fieri, ut adeo explorata ipsi non essent, quæ omisit atque cætera; utque illi non suppeterent acta eorum quæ proferret, quemadmodum et reliquorum quæcunque præcesserunt. Præterea, cum quidquid ab Arelatensi concilio vel Constantino postea pronuntiatum est, id totum fere ex fide et veritate gestorum purgationis Felicis Cæciliani ordinatoris coram Æliano Africa proconsule penderet; non magni interfuit Afrorum cognoscere quid ab illis tam longinque compertum ac pronuntiatum esset, si de veritate rerum domi, sive in Africa gestarum, semel eis constaret. Quam ad rem gesta Africana sufficiebant. M. CASAUB.

(30) Ut ei reverti ad Carthaginem. Ex epistola Constantini ad Ablavium constat Donatum Romæ a Melchiade detentum. ALBASP.

(31) Eunomius, et Olympius. Necesse est fateri hos duos episcopos a summo pontifice missos fuisse ; alioquin potestatem non habuissent alium in Africa ordinandi; sed nota, quemadmodum ordinatio in aliis provinciis et longe dissitis potest celebrari a summo Pontifice. ALBASP.

(32) Eunomius et Olympius. Missos eos necesse est illo tempore quo Cæcilianus Brixiæ retinebatur, proinde statim a concilio Romano. Du PIN.

ac

D

[blocks in formation]

Remotis duobus. Ergo eamdem sedem occupabant Donatus et Cæcilianus. ALBASP.

(33) Venerunt apud Carthaginem. Venire apud aliquem, quod solecismi alligent grammatici. Cledonius : non possumus dicere, apud amicum vado. Barth.

(34) Ut pronuntiarent. Ut populum docerent et quàm de duabus partibus sequi deberent; nam pontificis erat docere, quis eorum esset in communione Ecclesiæ, quod olim fiebat per litteras communicatorias, cum aliquis ordinatus esset. ALBASP.

(35) Pars Donati. Ergo Donatus erat Carthaginensis, partemque plebis in illa civitate et ecclesia ducebat. ALBASP.

(36) Dissolvi non posse. Communicandum esse Cœciliano. ALBASP.

(37) Clero Cæciliani. Nam aberat Cæcilianus: sed quamvis absens esset, non minus ei communicarunt quam si præsens fuisset; quia qui communicat clero, censetur communicare episcopo, qui est caput cleri, fons et centrum communionis Ecclesiastice in sua diœcesi. ALBASP.

(38) Ultro prior. Non expectato illorum episcoporum reditu. ALBASP.

(39) Hoc modo iterum renovellatæ, etc. Significat contentionem recruduisse, novis partium studiis rursus inflammatam. Renovellare pro redintegrare, a vitibus ductum, sic loquitur auctor, lib. vII, sub ipsum finem hujus collationis suæ cum fratre Parmeniano Donatista, dum hominum esset renovellata nativitas : novellare, novum agrum colere, seu novas vites pangere. Suetonius in Domitiano cap. 7. Edixit ne quis in Italia novellaret. Hinc Novelletum pro vinea ex novellis vitibus consita, Alfeno et Paulo jurisconsultis. Maximus poetarum eclog. 3.

[blocks in formation]

renovellatæ sunt partes. Constat tamen et Donatum A scriba publicus (49), (50) pependit sub metu imminen

tot sententiis esse percussum, et Cæcilianum innocentem totidem sententiis pronuntiatum.

[ocr errors]

tium tormentorum. Responsis omnium nihil tale inventum est in (51) vita Felicis episcopi, propter quod ordinare non potuisset e. Habetur volumen f actorum, in quo continentur præsentium nomina, qui fuerant in causa Claudii Saturiani curatoris, et Cæciliani magistratus, et Superii stationarii, et scribe Ingentii, et Solonis officialis publici (52) ipsius temporis. Post quorum responsa, a supra memorato proconsule hæc pars sententiæ dicta est: (55) Felicem autem religiosum episcopum, liberum esse ab exustione instrumentorum manifestum est, cum nemo in eum aliquid (54) probare potuerit, (55) quod religiosissimas scripturas tradiderit vel exusserits. (56) Omnium enim interrogatio suprascriptorum manifesta

XXVII. Purgatio Felicis ordinatoris Cæciliani. Sed quia in ipsa causa jamdudum in Catholica duorum videbantur laborare personæ, et ordinati et ordinatoris: postquam ordinatus (40) in urbe purgatus est, et purgandus adhuc remanserat (41) ordinator. Tunc Constantinus ad Ælianum a Proconsulem scripsit (42), ut remotis necessitatibus publicis, de vita Felicis (43) Autumnitani publice quæreretur. Sedit 26 is cui erat indictumb (44). Inducti sunt Claudius Saturianus (45), curator Reipublicæ, qui fuit tempore persecutionis in civitate Felicis, et curator præsentis tunc temporis quando causa flagitabatur, Callidius Gratianus, et (46) Magistratus Allius Cæcilianus, sed et Supe- B est, nullas scripturas deificas, vel inventas, vel corrius stationarius d (47) perductus, et (48) Ingentius ruptas, vel incensas fuisse. Hoc actis continetur, quod VARIANTES.

LECTIONES

a In mss. S. T. et P. S. Cæcilianum; sed legendum ut in ms. S. G. et in editis, Elianum.

b Hæc necessaria supplentur ex tribus nostris mss. In mss. S. G. pro indictum, habetur, injunctum.

In ms. S. G. Alfidius; sed in actis, Alfius.

d Ita in mss. S. T. et P. S. In ms. S. G. Sed Exsuperius. Is in epist. Const. vocatur Superius centurio.

e In editis, quod vitam Felicis episcopi sordidare potuisset. Nos restituimus hunc locum, partim ex conjectura, partim auctoritate mss. Omnes enim mss. codices quos vidimus, constanter habent ordinare, non sordidare. In mss. S. T. et P. S. quod vitam Felicis episcopi ordinare potuisset. Iu ms. S. G. quod vita Felicis episcopi ordinare non

h

potuisset. Ex his facile est locum restituere ut est a nobis restitutus agebatur de ordinatione Cæciliani, hanc irritam aiebant Donatistæ ob crimen traditionis admissum a Felice. Compertum crimen esse falsum, ac proinde nihil esse in ejus vita propter quod ordinare non potuisset Cæcilianum.

In mss. S. T. et P. S. habentur volumina, sed sequitur, in quo, non, in quibus; unde colligitur legendum singulari numero volumen.

8 Ita in ms. S. G. cui concinunt acta purgationis Felicis in ms. Cormaricensi. In mss. S. T. et P. S. prodiderit. h Ita in ms. S. G. et in actis, et recte. Minus bene in mss. S. T. et P. S. interrogantium. NOTÆ.

VARIORUM

(40) In urbe. Mentionem non facit concilii Arelatensis, quia ad purgationem Cæciliani satis erat, quod Miltiadis judicio absolutus esset. Albasp.

(41) Ordinator. Felix Aptungitanus, qui in actis ejus purgationis dicitur episcopus. ALBASP.

(42) Ad Ælianum proconsulem scripsit. Scripserat imperator ad Ælium Paulinum vicariam agentem præfecturam, ut habetur in actis, seu potius ad Verum qui tunc vicariam agebat præfecturam in Africa, ut habetur in epistola Constantini apud Augustinum ep. 88; sed cum ille adversa valetudine teneretur, Eliano proconsuli negotium commisit, ut habetur in ep. Constantini. In actis mentio fit epistolæ Ælii Paulini vicariam agentis præfecturam; sed fortasse error hic irrepsit: nam mentio fit in actis Paulini vicariam præfecturam agentis, cum persecutio grassabatur, ut constat ex ipsis actis, in quibus habetur: nam Paulino hic administrante vices præfectorum. Du PIN.

C

(43) Autumnis. Alibi, in municipio_Autumnitanorum item, Autumnitanus episcopus Felix. ALBASP. D (44) Sedit is cui erat indicium. Anno 314. Volusiano et Aniano Coss. xv. Kalend. Martias, ut habet Aug. in lib. post collat., c. 33. In actis Cæcilianus dicitur auditus xi Kalend. Septembris, sex mensibus a Kalendis Martii; sed error fortasse irrepsit, vel judicium aliquandiu protractum esse dicendum est. DU PIN.

(45) Claudius Saturianus. In epist. Constant. dicitur Saturninus, qui curator fuerat civitatis Aptungensis tempore persecutionis. Du Pin.

(46) Et magistratus, Alfius, Cæcilianus. Duoviratum gesserat ex gestis, Elianus proconsul dixit : Cum duoviralum egeris in patria tua, oportet fidem verbis luis habere. Hic ipse epistolam illam quæ Felici tribuebatur, scripserat. ALBASP.

(47) Stationarius. Unus e cohorte officialium præsidis. Du PIN.

(48) Ingentius. Qui erat decurio Triquensium, et PATROL. XI.

qui fuerat scriba publicus sub duoviratu Alfii Cæciliani. ALBASP.

(49) Ingentius scriba publicus. Qui decurio erat Ziquensium, et fuerat scriba publicus sub duoviratu Alfii Cæciliani. Du PIN.

(50) Pependit sub metu. Quæstionem illi et tormenta minatus est proconsul in gestis. Elianus proconsul dixit, ad officium apta illum : item, proconsul dixit, suspendatur. ALBASP.

(51) Vitam Felicis episcopi sordidare. Sordidare avri sordidum facere: ut sæpe Apollinaris Sidonius. Limpidare est apud Cœlium Aurelianum et Plinium Valerianum, quod isti contrarium. Barth.

(52) Solonis officialis publici. Dicitur servus publicus in epist. Const. Du PIN.

(53) Felicem autem religiosum. Hæc sententia in iisdem gestis reperitur. ALBASP.

(54) Probare poterit. Potuerit. Incert.

(5) Quod religiosissimas scripturas prodiderit. Omnium enim, etc. Francisci Balduini editio secunda, Omnium, etc. INCERT. quod religiosissimas scripturas tradiderit vel exusserit.

(56) Omnium enim interrogantium suprascriptorum manifesta est, nullas scripturas, etc. Hic quoque variat Franciscus Balduinus, omnium enim interrogatio supra manifesta est, nullas scripturas. Barthius corrigit: omnium enim interrogationum manus testata est. Est autem, inquit, sententia Proconsularis. Non me hercules infeliciter ille; sed possit etiam legendum videri, omnium enim interrogatorum S. S. manifestum est. Aut scripsit forte Optatus: omnium enim interrogatorum S. S. testimonio manifestum est. Vocem unam aut alteram excidisse oscitantia librariorum, sæpe iu lectione auctorum conquerimur. Incert.

Ibid. Omnium enim interrogatio, etc. Interrogatio hoc loco pro tota actione quæ responsa scilicet includit, accipienda est. Non enim proprie et stricte interrogatio judicis, sive cognitoris, sed responsa testium, aut reorum, rem faciunt manifestam. Unde et hic paulo ante hæc proconsulis sententia interroga. 30

Felix episcopus religiosus, illis temporibus, neque præ- A Omnia pro tempore, nihil pro veritate: ut et de te sens fuerit, neque (57) conscientiam accommodaverit, néque aliquid tali fieri jusserit. Unde pulsa a atque extersa infamia', cum ingenti laude de illo judicio rccessit. Jamdudum opinionis incertæ, et inter caligines, quas livor et invidia exhalaverat, latere veritas videbatur. Sed etiam (58) omnis scriptura 27 memorata, et actorum voluminibus, (59) et epistolis commemoratis aut lectis revelata best.

[blocks in formation]

dixerit beatissimus Apostolus Paulus: Quidam autem conversi sunt in vaniloquium, volentes se esse legis doctores, non intelligentes quæ dicunt, neque de quibus affirmant (1 Tim. 1, 6). Paulo ante docuimus vestros parentes fuisse traditores et schismaticos: et tu ipsorum hæres, (61) nec schismaticis, nec traditoribus parcere voluisti. Jam igitur documentis supra memoratis, omnia tela, quæ falso in alienos jactare voluisti, veritatis clypeo repulsa, in tuos parentes reciproco ictu vertuntur. Omnia igitur, quæ a te în traditores et schismaticos dici potuerunt, vestra sunt: nam nostra non sunt, qui e et in radice manemus, et in toto orbe terrarum cum omnibus sumus TM.

LECTIONES VARIANTES.

d Ita restituimus ex ms. S. G. et genuina est lectio, quanquam in mss. S. T. et P. S. habeatur ut in editis pa

B rere; sed contra mentem Optati, ut ex antecedentibus et
sequentibus constat.
e Ita in ms. S. G. In aliis quia.

f Hic habetur pro more in fine mss. Explicit liber pri

mus.

VARIORUM NOTÆ.

torum responsa subsecuta dicitur. Huc pertinet quod Tertullianus de Resurr. carn. cap. 48, quod 1, Pet. 3 Espana interpretatus est, responsionem, his verbis: anima enim non lavatione, sed responsione sancitur ; ut jam olim a docto interprete animadversum est. M. CASAUB.

(57) Conscientiam accommodaverit. Epistolam illam neque scribi jussit, neque consensum attulit, ut de areis martyrum codices sumerentur. ALBASP.

(58) Sed etiam omnis scriptura memorata, etc. Quam non semper acquiescendum sit, aut scriptorum codicum, quibus fretus secundam hanc editionem adornavit Balduinus integritati, aut ipsius Balduini judicio, vel hinc conjecturam facies. Cum in principibus Optati editionibus, revelata est, antea legeretur, Balduinus primum se fuisse, qui renovata ex suo manuscripto exemplari restitueret, ipse sibi gratulatur; adeo de veritate correctionis dubitaturuni neminem putabat. Atqui per hanc, correctionem, quam manca et imperfecta pendeat antecedens periodus; quam egre quidquam sani aut dilucidi ex hac ipsa possit erai, facile animadvertet lector intelligens. Contra, si prio. rem lectionem retineas, et pro etiam, restituas, ea jam; sed ea jam omnis scriptura memorata, etc. (cujusmodi erratis nihil in omni scriptura proclivius) : omnia tunc optime cohærebunt, ut nihil planius aut liquidius esse possit. M. CASAUB.

(59) Epistolis commemoratis aut lectis revelata est. Fr. Balduinus ex ms., renovala. INCERT.

C

(60) Frustra esse inventum. Inventum pro invectum hic esse vix monendum putarem, nisi pariter in hoc eodem verbo errarent omnes quas vidi editiones. Ut D sequentia autem latina sint et congrua, nova periodus inchoanda est ab illo, mutans; el quæ sequuntur commode connectenda, ut hic sunt, non ut in aliis editionibus. Quamquam ut mutans pro mutantem hic ponatur, si id affirmarem, non adeo miraretur, qui solecismos id genus apud unum Luciferum Calaritanum, qui nostro hoc antiquior (ut alios taceam) non uno loco observaverit. Quo concesso, quam melius a clausisti sententia sequens inchoetur, nemo non videt. Victor etiam non multo melius lib. 2: Strenuum alque doctissimum virum incendio concremavit, æstimans tali exemplo timorem incutiens, reliquos elisurum, et lib. 3: Juvenum, senum, puerorum, vel etiam puellarum agmine simul et funere, ubi potuerunt, quomodo poterant, passim diffundebantur, circumeuntes oppida, vicos, vel singulas urbes. M. CASAUB.

(61). Nec traditoribus parere voluisti. Tu es hæres traditorum, unde magis miror quod Catholicis, quos traditores dicis, nolis parere. Albasp.

(Ibid.) Nec traditoribus parere voluisti. Cum pauca retro verba et mutatas personas et translata a Parmeniano crimina queratur Optatus ad explendain sententiam, pro duplici nec, duplex nos puto legendum esse nos schismatis, nos traditoribus, etc. Dixit autem parere, pro partos fingere vel pronuntidre, qualia apud magnum poetam, in illis iterum:

Quis humum florentibus herbis
Spargeret? etc.

Spargeret pro aspersam caneret. Et in illis iterum :
Tum Phaetontiadas musco circumdat amaræ
Corticis, atque solo proceras erigit alnos, etc.

[blocks in formation]

cujus neque pater, neque ולאלאמה אתכתבר כשרבתא

mater scripti sunt in progenie seu genealogia: quasi illud άyeveλóyntos ad præcedentium modo verborum explicationem additum esset. Ita apud Aristotelem ii dicuntur γεννᾶν τὸν οὐρανὸν, qui scribebant calum esse genitum sive creatum ut ad Persii, si quibus aut procnes, etc. a b. m. parente observatum est. Addi et illud potest, quo verisimilior fiat hæc conjectura, Parmenianum, ut ex superioribus satis liquet, Optati parentes accusandos, non suos excusandos suscepisse; ut cui nimirum genuini partus, ne controversia quidem hactenus mota fuerat, adeoque parentes suos hac defensione non egere putabat, ut quæcumque contra traditores in genere, nullis certis personis aut nominibus debaccharetur, ca omnia ad Optati majores aut antecessores pertinere præsumerei, ut testatur hic Noster. Sed vir doctus et acutus, qui me forte pro nostra necessitudine cum haec Londini excude. rentur, Cantuariam inviserat, pro parere legendum conjiciebat, parcere; ut nulla alia correctione sit opus. Cui ut plane assentiri nondum possim, ita fateor ejus Conjecturam mibi adeo placuisse, ut lectori nollem invidere. M. CASAUB.

« PoprzedniaDalej »