quoque prophetarum ii, qui affectu et disciplina & μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν. ο Ωνομάζοντο δὲ καὶ illorum lateri adhærebant. Nam quod fieri quemquam Christi discipulum prohiberent Judaici populi principes, facile et hinc cognoscitur. Vociferabantur enim apud turbas, quod dæmonio esset obsessus, et insaniret; cur eum auditis? Verbera bant 156 etiam sanctos apostolos non semel in synedrio, crimini dantes Christi discipulatum.

Vers. 15. Dissipati sunt, nec compuncti. Id est, rigida mansit et inexorabilis mens illorum. Verumtamen ego ignorabam. Quid vero ignorabam? Causam scilicet, ob quam flagella consumebantur, quin tamen ipsi compungerentur. Nihil enim, ut dixi, habentes quod crimini darent, Christo nihilominus irascebantur. Attamen is palam dixerat : Quis ex vobis arguet me de peccato? Si veritatem dico, cur mihi vos minime creditis 43 ? » Itaque peccati, inquit, nullius conscius eram. Vers. 16. Tentaverunt me, subsannaverunt me subsannatione.

Qui evangelica scripta leget, hoc etiam ausos Judæos comperiet adversus vitæ nostræ auctorem, nempe Christum. Sexcentas enim malas cumula

Jerem. XXXIII,

υἱοὶ τῶν ἁγίων προφητῶν, οἱ κατὰ διάθεσίν τε καὶ μάθησιν οἰκεῖοι καὶ προσεδρεύοντες αὐτοῖς. Ὅτι γὰρ οὐ συνεχώρουν ὑπὸ Χριστοῦ μαθητεύεσθαί τινας οἱ καθηγεῖσθαι λαχόντες τῶν Ἰουδαϊκῶν ταγμάτων, σαφὲς ἂν γένοιτο κἀντεῦθεν ἀκονιτί. Προσεφώνουν μὲν γὰρ, ὡς ἔφην, τοῖς ὄχλοις, ὅτι ο Δαιμόνιον ἔχει καὶ μαίνεται ; ν τί ἀκούετε αὐτοῦ, Ἔτυπτον δὲ καὶ τοὺς ἁγίους ἀποστόλους ἐν συνεδρίῳ πολλάκις, ἐγκαλούντες αὐτοῖς τὴν μυσταγωγίαν.

[Εταπείνουν ἐν νηστείᾳ τὴν ψυχήν.

Ὁποῖος δέ ἐστιν ὁ πένθους τρόπος, παρά γε τοῖς τὴν ἁγίαν κατορθούν ειωθότι ζωήν, οὗτος ὁ στίχος εὖ μάλα διατρανοῖ. « Εταπείνουν γὰρ ἐν νηστεία τὴν ψυχήν μου, ο φησί. Καὶ ἐντεῦθεν τὸν τοῦ πέντ θους παραχρῆμα δεικνύει καρπὸν, καὶ τῶν ἁγιοπρε τῶν ἱδρώτων τὴν ἔνησιν. ]

Η προσευχή μου εἰς κόλπον μου ἀποστρατή

σεται.

(Β f. 147) « Ἡ προσευχή μου γάρ, φησίν, εἰς κόλπον μου ἀποστραφήσεται, τουτέστιν οὐκ ἄπρα κτος οὐδὲ ἀνήνυτος γέγονεν παρὰ Θεῷ, δεκτὴ δὲ μᾶλο λον, καὶ οἷον εἰς κόλπον δοθεῖσα τοὺς ἐμούς. Εἰθί σμεθά πως ἐν κόλπῳ δέχεσθαι τὰ παρ' ὅτου οὖν προσ φερόμενα δώρα. Ὅτι γὰρ τὰς τῶν ὁσίων ἱκετηρίας προσίεται Θεὸς, πῶς ἂν ἐνδοιάσειέ τις ; αὐτοῦ λέγον τος ἐναργώς ποτὲ μὲν, ὅτι, ο Κέκραξον πρός με καὶ εἰσακούσομαί σου·, ποτὲ δὲ πάλιν ἑκάστῳ τῶν προσ αγόντων τὰς ἱκετηρίας | Ἔτι σοῦ λαλοῦντος ἐρῶ· Ο Ἰδοὺ πάρειμι.

D

(Cod. Μ. f. 55) Αντὶ τοῦ, Προσευχόμενος, ἐδεχόμην παρὰ τοῦ Θεοῦ τὰς αἰτήσεις, καὶ τὸν κόλπον μου ἐπλήρουν. Τοῦτο σημαντικὸν ἂν εἴη τοῦ ἐναπομείναι ἐκείνους τῇ ἁμαρτία· οὐδὲν γὰρ ὠφελήθησαν, φησί, τῇ ὑπερβολῇ τῆς ἀνοίας τὴν προσευχὴν ὥσπερ εἰς ἑαυτὸν ἐπανακάμψαι ποιήσαντες.

['Ως πλησίον, καὶ ὡς ἀδελφόν,

Εκάστῳ, φησίν, οὕτως ἀρέσειν ἐσπούδαζον, ὥστε δοκεῖν εἶναί τινα τῶν ἀγχιστέων καὶ τῶν τεταγμένων εἰς ἀδελφούς. ]

Διεσχίσθησαν, καὶ οὐ κατηνύγησαν.

(Β f. 117 b) Τουτέστιν ἀκαμπὴς ἀπομεμένηκεν καὶ ἀφιλοικτίρμων ὁ νοῦς αὐτοῖς. Πλὴν ἐγώ, φησίν, οὐκ ἔγνων. Τί δὲ οὐκ ἔγνων; Τὴν αἰτίαν δηλονότι δι' ἣν αἱ μὲν μάστιγες κατεῤῥήγνυντο οἱ δὲ οὐ κατά ηνύγησαν. Οὐδὲν γὰρ, ὡς ἔφην, ἐγκαλεῖν ἔχοντες, ἐπεμαίνοντο τῷ Χριστῷ. Καὶ γοῦν ἔφασκεν ἐναργῶς· • Τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει με περὶ ἁμαρτίας ; Εἰ ἀλή θειαν λέγω, διά τί ὑμεῖς οὐ πιστεύετέ μοι; › Οὐκοῦν ἁμαρτίαν ἐμαυτοῦ, φησὶν, οὐδεμίαν ἔγνων. Ἐπείρασάν με, ἐξεμυκτήρισαν με μυκτηρισμόν.

(Β f. 117 b) Ο τοῖς εὐαγγελικοῖς συγγράμμασιν ὁμιλῶν, εὑρήσει καὶ τοῦτο τολμήσαντας Ἰουδαίους κατὰ τοῦ καλέσαντος εἰς ζωὴν, δῆλον δὲ ὅτι Χριστοῦ.

3. 42 Isa. LVII, 9. 63 Joan. vult, 46.

gistrum quidem eum appellantes, sed decipulas laqueosque intendentes. Miserunt una cum propriis discipulis ad eum Herodianos dicentes :

Scimus

te viam Domini cum sinceritate docere, neque tibi
quemlibet curæ esse; non enim faciem hominis re-
vereris. Licetne Casari dare tributum, necne 43* ?,
Interdum legales quæstiones proponentes, et di-
scendi voluntatem præ se ferentes, nitebantur ali-
quid venari ex ore ejus, sicuti scriptum est . Sed
responsum tunc retulerunt : c Cur me tentatis, hy-
pocrita? » Non enim fieri poterat ut eum laterent
qui cor videt ac renes, et occulta novit *. Quod
vero illum etiam subsannaverint, haud ægre cogno-
scitur ex iis quæ de eo scripta sunt. Namque univer-
salis Servator ac Dominus dixerat : « Amen, amen,
dico vobis qui sermonem meum audit, creditque
ei qui me misit, habet vitam sempiternam ; » ad-
diditque : neque mortem videbit in æternum.
At illi duri ac superbi, ob suum pingue ingenium,
dictum non intelligentes adversati sunt dicentes :

Μυρίας γὰρ καὶ πικρὰς ἐπεσώρευον αὐτῷ τὰς θλί- Α runt ei tribulationes, ac persmpe accesserunt, maψεις· καὶ προσεῖσαν πλεισταχοῦ, διδάσκαλον μὲν ἀποκαλοῦντες αὐτὸν, ἀρτύοντες δὲ παγίδας καὶ βρό χους. Επέπεμψαν γὰρ ὁμοῦ τοῖς ἰδίοις μαθηταῖς τοὺς Ηρωδιανούς λέγοντες· « Οἴδαμεν ὅτι ἐν ἀλη θείᾳ τὴν ὁδὸν τοῦ Θεοῦ διδάσκεις, καὶ οὐ μέλει σου περὶ οὐδενός· οὐ γὰρ βλέπεις εἰς πρόσωπον ἀνθρώπου. Εξεστι δοῦναι φόρους Καίσαρι, ἢ οὔ; ν Ποτὲ δὲ καὶ νομικὰς προτάσεις προσάγοντες καὶ φι λομαθείας δόκησιν ἑαυτοῖς περιπλάττοντες ἐζήτουν τι θηρεῦσαι ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ, καθ ̓ ἃ γέγραπται. Αλλ' ἤκουον τότε · . Τί με πειράζετε, ὑποκρι-ταί; » Οὐ γὰρ ἦν δύνασθαι λαθεῖν τὸν εἰς καρδίαν ὁρῶντα καὶ νεφρούς, καὶ εἰδότα τὰ κεκρυμμένα. Οτι δὲ καὶ ἐξεμυκτήρισαν αὐτὸν, χαλεπὸν οὐδὲν ἐκ τῶν περὶ αὐτοῦ γεγραμμένων ἰδεῖν. Ὁ μὲν γὰρ τῶν ὅλων Σωτὴρ καὶ Κύριος· « Αμήν, αμήν, φησίν, λέγω ὑμῖν· ὁ τὸν λόγον μου ἀκούων καὶ πιστεύων τῷ πέμψαντί με, ἔχει ζωὴν αἰώνιον, προσετίθει δὲ ὅτι ο Θάνατον οὐ μὴ ἴδῃ εἰς τὸν αἰῶνα. » Οἱ δὲ ὑπήντουν σκληροὶ καὶ ἀγέρωχοι, καὶ ἐκ πολλῆς ἄγαν ἀσυνεσίας οὐ συνιέντες τὸ εἰρημένον, ἀντανίσταντο λέγοντες· ο Αβραὰμ ἀπέθανεν, καὶ οἱ προφῆται ἀπέθανον, καὶ συ λέγεις· Ἐάν τις τὸν λόγον μου ἀκούσῃ, θάνατον οὐ μὴ ἴδῃ εἰς τὸν αἰῶνα; τίνα σεαυτὸν ποιεῖς; »

[Οὐκοῦν ποτὲ μὲν ἐπείραζον, ποτὲ δὲ καὶ ἐξεμν κτήριζαν ἐπιβρύχοντες αὐτῷ τοὺς ὀδόντας, καὶ μανίας διαβολικῆς, καὶ δαιμονιώδους ὠμότητος εκμεμεστω μένην ἔχοντες τὴν καρδίαν. Αλλ', ὦ Κύριε, φησί, πότε ἐπόψῃ; "Αθρει δέ μοι πάλιν κἂν τούτῳ τὸ τῆς C ἀνθρωπότητος σχῆμα, καὶ τὸ τῆς κενώσεως μέτρον, εὖ μάλα τετηρημένον· ἵνα πάλιν ὑποτύπωσις ἐπιει κείας αὐτὸς εὑρίσκηται Χριστός· καίτοι γὰρ δυ νάμενος ὡς Θεὸς τὴν ἰσοπαλῆ τοῖς Ἰουδαϊκοῖς τολμήμασιν ἐπιμετρῆσαι δίκην, τὸ χρῆναι τοῦτο δρᾷν ἀνατίθησι τῷ Πατρὶ, ἵνα καὶ εἰς ἡμᾶς ὀρθῶς λέγηται τὸ διὰ τοῦ θεσπεσίου Παύλου • Μὴ ἑαυτοὺς ἐκδικοῦντες, ἀγαπητοί, ἀλλὰ δότε τόπον ὀργῇ ν] Αποκατάστησον τὴν ψυχήν μου ἀπὸ τῆς και κουργίας αὐτῶν.

(Β f. 118) Τῆς Ἰουδαίων ἀνοσιότητος διαμνημο νεύσας πανταχοῦ, πλεῖστά τε ὅσα περὶ τοῦ σωτηρίου πάθους εἰπὼν, εἰσκεκόμισεν ἀναγκαίως διὰ τῆς τῶν προκειμένων ἐννοίας καὶ τὸν περὶ τῆς ἐκ νεκρῶν p ἀναστάσεως ἐπ' αὐτοῦ λόγον. Χάριτι μὲν γὰρ Θεοῦ ὑπὲρ παντὸς ἐγεύσατο θανάτου, κατὰ τὸ γεγραμμένον. Πλὴν οὐ μεμήνηκεν τῷ θανάτῳ κάτοχος. Οὐκ οὖν κἂν εἰ ὁ Πατὴρ ἀποκατασταθῆσαι λέγοιτο, ἀλλ' ἐν Υἱῷ καὶ τοῦτο πεπράχθαι φαμέν· σοφία γάρ ἐστι Θεοῦ καὶ δύναμις τοῦ Πατρός.

Ἀπὸ λεόντων τὴν μονογενῆ μου.

(Β Γ. 118 b) Λέοντας φησὶν ἢ τὰς πονηρὰς καὶ ἀντικειμένας δυνάμεις, αἱ μονονουχί κατεβρυχήσαντο τοῦ Χριστοῦ· ἢ τάχα που καὶ αὐτοὺς τοὺς τῶν Ἰου δαίων καθηγητάς. Οὕτω γὰρ αὐτῶν διαμνημονεύει 4. Matth. xxi, 17. * Ibid. 15. *** Psal. vi, 10. * 1 Cor. 1, 21.

Abraham mortuus est, prophetæ item mortui sunt; tu vero ais: Si quis sermonem meum audierit, non videbit mortem in æternum. Quem te ipsum facis 45 ?,

[Tentabant ergo interdum, et nonnunquam subsannabant, frendentes super ipso dentibus suis, diabolico furore ac dæmoniaca immanitate cor pienum habentes. Sed, o Domine, inquit, quando respicies ? Tu vero rursus humanitatis formam, et exinanitionis modum rite servatum intuere, ut rarsus ipse Christus modestiæ forma et specimen inveniatur etsi enim tanquam Deus parem Judæorum ausis pœnam irrogare posset, Patri tamen hoc faciendum remittit, ut recte ad nos illud divi Pauli referatur : « Non vosmetipsos defendentes, charissimi, sed date locum iræ "*. Ex Corderio.]

Vers. 17. Restitue animam meam a malignitate

corum.

Judæorum ubique memorata impietate, diuque de salutari passione Psalmista locutus, necessario intulit, ob priorum intelligentiam, de resurrectione quoque illius a mortuis sermonem. Gratia enim Dei, pro omnibus mortem gustavit, uti scriptum est 46 : haud tamen mansit in morte captivus. Ergo etiamsi Pater eum redintegrasse dicitur, attamen id ipsum per Filium fecisse affirmamus, qui sapientia Dei el Patris virtus est 47.

A leonibus unicam meam.

Leones dicit aut malas et contrarias potentias, quæ adversus Christum quodammodo irrugierunt, vel ipsos quoque fortasse Judæorum principes. Sie enim ipsorum 157 meminit voce Jeremia (1) ali45 Joan. vi, 52. 45. Rom. xn, 19. 46 Hebr. 1, 9.

(1) In codice, quem denuo inspexi, scribitur Isaias pro Jeremia Equidem librarii id mendum

PATROL GR. LXIX.

29

ceus : e Facta est hæreditas mea mihi tanquam leo Α λέγων διὰ φωνῆς Ἡσαΐου· « Εγενήθη ή κληρονο

Vers. 19. Non supergaudeant mihi qui me oderunt Μὴ ἐπιχαρείησαν μοι οἱ ἐχθραίνοντές μοι

ματος αὐτοῦ, κατὰ τὸ γεγραμμένον· ἀλλ' ἠλέγχοντο A Christo his verbis coarguebantur : c Quid me tenλέγοντος τοῦ Χριστοῦ· . Τί με πειράζετε, ὑποκρι tatis, hypocritæ 50? › ταί; ν Εἶδες, Κύριε, μὴ παρασιωπήσῃς· Κύριε, μὴ ἀπο στῆς ἀπ' ἐμοῦ.

(Β Γ. 119) Αἰτεῖ παρὰ τοῦ Πατρὸς κατὰ τῶν εἰς αὐτὸν πεπαρῳνημένων γενέσθαι τὴν κίνησιν. Καὶ μονονουχί διαμαρτύρεται λέγων· « Εἶδες, Κύριε, μή παρασιωπήσῃς. » Βούλεται γὰρ οὐκ ἔτι μὲν ἐπ' αὐτ τοῖς ἀνεξικακῆσαι τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα, κατεξαναστῆναι δὲ ὥσπερ, καὶ συστείλαντα τὴν μακροθυμίαν, αἰτῆσαι δίκας αὐτοὺς τῶν εἰς αὐτὸν οὐχ ὁσίως πλημμελημένων. Καὶ ταῦτά φησιν οὐκ ἀεργὴς ὢν αὐτός· οὐδὲ γὰρ ὁ Πατήρ κρίνει οὐδένα, ἀλλὰ πα σαν τὴν κρίσιν δέδωκεν τῷ Υἱῷ. (B f. 119 b) Λέγων δὲ τὸ Μὴ ἀποστῇς ἀπ ̓ ἐμοῦ, διαδείκνυσιν ἐναργῶς ὅτι πάμμεγα προς σωτηρίαν ἐφόδιον τὸ μόνον ἔχειν παρεστηκότα καὶ συνασπίζοντα τὸν τῶν ὅλων Θεόν. Οἱ γὰρ τούτου λαχόντες τὴν μέθεξιν, πάντη τε καὶ πάντως περιέσονται τῶν ἐχθρῶν, καὶ τὰς τῶν πολεμούντων αὐτοῖς ἐφόδους διακρούσονται αὐτοῖς.

Κρινόν με, Κύριε, κατὰ τὴν δικαιοσύνην σου.

( Β Γ. 149 1 ) Εξήνεγκεν ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ὅσιον ἐφ' Υἱῷ τὸ κρῖμα· οὐ γὰρ συγκεχώρηκεν ἀκαταλή κτως ἐπιχειρεῖν αὐτῷ τοὺς εἰς αὐτὸν δυσσεβήσαντας, ἔσθεσε δὲ μᾶλλον αὐτῶν τὸν γέλωτα. Ως κρίμα δίκαιον αἰτεῖ τῇ τοῦ Πατρὸς δικαιοσύνῃ πρεπωδέστα τον τὸ μὴ ἀφεῖναι τοῖς ἀποκτείνασιν αὐτὸν ταῖς κατ' αὐτοῦ θυμηδίαις ἐντρυφάν, μήτε μὴν ἐπιγάννυσθαι πεπονθότι, καὶ τοῦτο μέχρι παντός.

Μὴ εἴποισαν ἐν καρδίαις αὐτῶν· Ευγε, εύγε, τῇ ψυχῇ ἡμῶν· μηδὲ εἴποισαν· Κατεπίομεν αὐτόν.

(Β f. 119 b) Διὰ τοῦτο ἔσβεσε τῶν Ἰουδαίων ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ τὸν γέλωτα, ἵνα μὴ λέγοιεν ἐν ταῖς ἑαυτῶν καρδίαις· . Εύγε, εύγε, τῇ ψυχῇ ἡμῶν. ο Εἰ γὰρ μεμένηκεν ὁ Χριστὸς ἐν μόνῳ τῷ σταυ ρωθῆναι καὶ ἀποθανεῖν, ἔφασαν ἂν εἰκότως οἱ ἀποκτείναντες αὐτόν· . Εύγε, εύγε, τῇ ψυχῇ ἡμῶν, ο καὶ προσέτι τοῦτο τό, « Κατεπίομεν αὐτόν. ὁ Ἐπειδὴ δὲ αὐτοὶ μὲν γεγόνασιν ἐν παντὶ κακῷ, κατεμπρησθείσης αὐτῶν ἁπάσης τῆς χώρας καὶ πολέμου δαπανήσαντος τοὺς ἐν αὐτῇ· ὁ δὲ πεπονθὼς δοξάζεται λέγοντος αὐτῷ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός· « Αἴτησαι παρ' ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρονομίαν σου, καὶ τὴν κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς· ἡ ἔτι τε πρὸς τοῦτο Κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς Εχθρούς σου υποπόδιον τῶν ποδῶν σου·, πέπτωκεν ἡ τῶν Ἰουδαίων ὀφρύς, εἰς γῆν κατηνέχθη τὸ φρόνημα, καὶ οὐκ ἐπέχαρον αὐτῷ, οὔτε μὴν ἴσχυσαν εἰπεῖν· « Κατεπίομεν αὐτόν. » Αγαλλιάσθωσαν καὶ εὐφρανθείησαν οἱ θέλοντες τὴν δικαιοσύνην μου.

(Β Γ. 190 ) Οὐδὲν ἧττον τῶν ἐννοιῶν ἡ δύναμις κατὰ παντὸς ὁτουοῦν ἔρχεται τοῦ θέλοντος αὐτοῦ τὴν

B

Vers. 22. Vidisti, Domine, ne sileas : Domine, ne discedas a me.

Petit a Patre ut contra illos, qui in se debacchati fuerant, ultio commoveatur. Ac propemodum adjurat dicens : « Vidisti, Domine, ne sileas. › Vult enim ne diutius ferat eos patienter Deus Pater; sed ut consurgat quodammodo, omissaque longanimitate, poenas reposcat patratorum injuste contra se facinorum. Attamen hoc dicit, non quasi interim nihil ipse operetur; nam Pater potius neminem judicat, sed omne judicium Filio commisit wom. -Dum autem ait, Ne discedas a me, manifeste declarat, maximum esse salutis præsidium, si quis protectorem defensoremque habeat universalem Deum. Nam qui id consecuti fuerint, inimicis sine dubio suis fient superiores, oppugnantium incursibus fortiter resistent, neque unquam illis succumbent. γεννικῶς, καὶ οὐκ ἀνελοῖεν πώποτε γεγονότες ὑπ'

Vers. 24. 158 Judica me, Domine, secundum justitiam tuam.

Sanctum de Filio protulit Deus judicium; non enim sivit ut incessanter molestiam huic impii crearent, sed risum potius illorum exstinxit.-Justum veluti judicium postulat, Patris æquitati convenientissimum, ut ne interfectoribus suis gaudio exsultare concedat, neque de patiente lætari, praesertim sine fine.

Vers. 25. Non dicant in cordibus suis : Euge, euge, animæ nostræ ; nec dicant: Devoravimus eum. Idcirco exstinxit Judæorum risum Deus Pater, ne in cordibus suis dicerent : Euge, euge, animæ nostræ. Nam si in crucifixione ac morte Christus perseverasset, merito dixissent interfectores ejus : • Euge, euge, animæ nostræ ; » itemque : c Devo ravimus eum. Sed quia ipsi omni genere calamitatis obruti fuerunt, igne ferroque tota eorum regione vastata cum incolis suis; contra vero patiens Christus a Deo Patre glorificatur dicente: Postula a me, et dabo tibi gentes hæreditatem tuam, et possessionem tuam terminos terra " ; » atque insuper : t Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum 51 ;» post haec, inquam, concidit Judæorum supercilium, prostrata superbia fuit, neque ulterius de eo lætati sunt, neque dicere jam potuerunt : « Devoravimus eum.

Vers. 27. Exsultent et lætentur qui volunt justitiam

meam.

Nihilominus harum sententiarum sensus quemlibet spectat, qui velit justitiam illius, et cum eo

22. 51 Psal. n, 8. 52 Psal. CIX, 1, 2.

dem pacem fovere ; quibus etiam gaudium et l2- Η δικαιοσύνην, καὶ τὴν πρὸς αὐτὸν ἀγαπῶντες εἰρήνην titiam impertiri vult, datam videlicet per ipsum a Patre Deo. Scriptum est enim de omni justo: ‹ Laus in capite corum, et lætitia eosdem corripiet 53. › Caterum quænam sit justitia, de qua nunc loquitur, disquirendum superest. Sane illa per angelos dictata priscis hominibus lex, mediatore sapientis simo Moyse, magistra nobis justitiæ videbatur, non tamen satis perfectæ. Quamobrem et divus Paulus **, non usquequaque inculpabilem ait ipsam fuisse, sed secundæ typum, Christianae scilicet, quo evangelicis mandatis continetur, et est perfectissima. Hanc itaque qui volunt justitiam exsultent utique ae letentur.

Qui volunt pacem servi ejus.

Si qui de stirpe Israelis magni æstimarunt pacem cum eo habere, hi desertis typis legisque umbris, ad veritatem transierunt, quæ est justitia. Hoc docet sacrosanctus Paulus his verbis: Nos natura sumus Judai, et non ex gentibus peccatores; cum tamen agnoverimus non justificari hominem ex operibus legis, sed per fidem tantummodo Jesu Christi, nos quoque in Christum Jesum credidimus, ut in ipso justificaremur s. » Quod si autem ethnica origine censebantur fortasse vocaforum nonnulli, hi nihilominus pacem optarunt cum Domino nostro Jesu Christo, derelicto qui eos arcebat errore, sublata inimicitia, remotoque quod interjacebat obstaculo ; quibus sapientissimus quoque Paulus ea verba inclamabat: Justificati ergo ex fide ss. » Jam quod servum se Christus nominat, nemo conturbetur; sed reputet eum, servi forma assumpta, et habitu inventum hominem, semetipsum humiliavisse 57.

56

Vers. 28. Et lingua mea meditabitur justitiam tuam, tota die laudem tuam.

B

C

Videsis denuo ex his humanitatis speciem in Christo egregie efformatam. Nam quia tanquam unus ex nobis factus est, ideo convenientissime, servili se continens modulo humanam justitiam perficere dicitur. Opus vero justitia nostra est, curam gerere ut semper Deo decens ac debita laus tribuatur. — Dicitur etiam Christus, spiritalis 159 instar victima Patri offerre, glorificandi causa, quo- D tidie laudem suam. Atqui posteris Israelis, si quando cucharisticum vellent oferre, præcipiebat legis umbra boum aut ovium mactationes, aut turturum vel pullorum columbinorum oblationes, aut placentas et similam oleo perunctam; sed enim in Christo perseverare typos non oportebat. νεοττοὺς περιστερῶν, λάγανά τε καὶ σεμίδαλιν κρατοῦντας ὁρᾶσθαι.

PSALMUS XXXV.

Vers. 1. In finem, servo Domini Davidi.
Quod hactenus diximus, ad historiam potius per-

οἷς καὶ ἀγαλλίασιν καὶ εὐφροσύνην δούναι βούλεται, χορηγουμένην δηλονότι δι' αὐτοῦ παρὰ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός. Γέγραπται γὰρ περὶ δικαίου παντός· « Ἐπὶ γὰρ κεφαλῆς αὐτῶν αἴνεσις, καὶ εὐφροσύνη καταλή ψεται αὐτούς. • Πλὴν ὁποία τίς ἐστιν ἡ δικαιοσύνη περὶ ἧς νῦν ὁ λόγος αὐτῷ, ζητητέον. Εδόκει μὲν γὰρ ὁ δι' ἀγγέλων τοῖς ἀρχαιοτέροις λαληθεὶς νόμος, μεσιτεύοντος τοῦ πανσόφου Μωσέως, διδάσκαλος ἡμῖν δικαιοσύνης, πλὴν οὐ τῆς τελεωτέρας. Τοιγάρτοι καὶ ὁ θεσπέσιος Παῦλος οὐκ ἄμεμπτον εἶναί φησιν αὐτὴν δευτέρας τύπον, τῆς ἐν Χριστῷ δηλονότι, ἢ διά γε τῶν εὐαγγελικῶν θεσπισμάτων εἰσφέρεται, καὶ ἔστιν τελεωτάτη. Ταύτην οὖν ἄρα τὴν δικαιοσύνην οἱ θέα λοντες ἀγαλλιάσαιντο, φησὶν, καὶ εὐφρανθήτωσαν.

Οἱ θέλοντες τὴν εἰρήνην τοῦ δούλου αὐτοῦ. (Β ́. 120 b) Εἰ μὲν ἐξ αἵματος Ἰσραὴλ τίοιν τινες τὴν πρὸς αὐτὸν εἰρήνην, οὗτοι τοὺς τύπους ἀπολελοιπότες καὶ τὰς ἐν τῷ νόμῳ σκιὰς, μετακεχω ρήκασιν εἰς ἀλήθειαν, ἥτις ἐστὶν ἡ δικαιοσύνη. Τοῦτο διδάσκει λέγων ὁ ἱερώτατος Παῦλος· ο Ἡμεῖς φύσει Ἰουδαῖοι, καὶ οὐκ ἐξ ἐθνῶν ἁμαρτωλοί· εἰδότες δὲ ὅτι οὐ δικαιοῦται ἄνθρωπος ἐξ ἔργων νόμου, ἐὰν μὴ διὰ πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡμεῖς εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν ἐπιστεύσαμεν, ἵνα δικαιωθῶμεν ἐν αὐτῷ. Εἰ δὲ ἐξ ἐθνῶν νοοῦντο τυχὸν οἱ κεκλημένοι διὰ τῆς πίστεως, καί τοι τὴν εἰρήνην ἡσπάσαντο τὴν πρός γε μὴν, φησὶ, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὴν διιστῶσαν αὐτοῦ ἀπάτην διαπηδήσαντες καὶ καταλύο σαντες τὴν ἔχθραν, καὶ ἐκ μέσου ποιήσαντες τὸ μεσολαβοῦν, οἷς καὶ ὁ πάνσοφος Παῦλος προσπεφώνηκεν λέγων· « Δικαιωθέντες οὖν ἐκ πίστεως, ο Ε' δὲ δοῦλον ἑαυτὸν ὀνομάζει Χριστός, ταρασσέσθω μηδείς, ἐννοήσας ὅτι μορφήν δούλου λαβὼν, καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὢν (1) ἄνθρωπος, ἐταπείνωσεν ἑαυτόν, Καὶ ἡ γλῶσσά μου μελετήσει την δικαιοσύνην σου, ὅλην τὴν ἡμέραν τὸν ἔπαινόν σου. (Β f. 120 b) "Αθρει δή μοι πάλιν ἐν τούτοις τὸ τῆς ἀνθρωπότητος πρόσωπον εὖ μάλα διαμορφούμενον ἐν Χριστῷ. Ἐπειδὴ γὰρ γέγονεν καθ' ἡμᾶς, ταύτῃ ται καὶ σφόδρα εἰκότως ὡς μέτροις ἐμβεβηκὼς τοῖς δου λοπρεπέσιν, ἀνθρωπίνην δικαιοσύνην πληροῦν ἐπαγ γέλλεται. Ἔργον δὲ δικαιοσύνης τῆς καθ' ἡμᾶς τὸ μελέτην ποιεῖσθαι καὶ τοῦτο διηνεκὴ τῷ Θεῷ πρέ πουσαν καὶ ὀφειλομένην δοξολογίαν. Επαγγέλ λεται Χριστὸς καὶ καθάπερ τινὰ θυσίαν πνευματι τὴν ἀνακομίζειν τῷ Πατρὶ τὴν δοξολογίαν, κατὰ πάν σαν ἡμέραν τὸν ἔπαινον αὐτοῦ. Καί τοι τοῖς ἐξ απ ματος Ἰσραὴλ, εἰ τελεῖν ἔλοιντο χαριστήρια, βουθυ τὴν ἐκέλευεν ἡ τοῦ νόμου σκιά, ἢ μηλοσφαγίαις κεχρῆσθαι τυχόν, ἢ τρυγόνας προσάγειν, ἢ δύο ἐλαιόδευτον· ἀλλ' οὐκ ἐν Χριστῷ τοὺς τύπους ἔδει

13 Isa. 11, 11. σε Hebr. vi, 7. ss Galat. 1, 15, (1) Ita cod., non ὡς.

ΨΑΛΜΟΣ ΛΕ.