wanych, z tą jednak ważną różnicą, że ordynacya, która jak we wszystkich przepisach, tak i w tym, daje większą władzę i samodzielność sędziemu czyli sądowi śledczemu, nie wymaga od niego, aby decyzyą swą co do glejtu zapadłą, poddawał zatwierdzeniu sądu przełożonego.

Drugiego rodzaju list żelazny w § 248 O. k. pruskiej określony, jest ten, który zabezpiecza nie już podejrzanego i obwinionego tylko od osadzenia w domu badania podczas śledztwa, ale który wstrzymuje wykonanie wyroku w pierwszej instancyi zapadłego i sprawia, że obwiniony, pomimo iż go sąd uznał już za winnego i na karę oraz natychmiastowe przy publikacyi wyroku przyaresztowanie skazał, a tém samém wyrok swój w wykonanie wprowadzić rozporządził, pozostaje wolnym aż do prawomocności tego wyroku.

Jeżeli niektórzy prawnicy, jak to już mówiliśmy, a nawet prawa o postępowaniu karném niektórych państw (1), wszelki list glejtowy uważają za wyjątek od powszechnych zasad procedury kryminalnej, i z tego powodu prawo udzielania go tylko władzy najwyższej kraju przyznają, to tém bardziej ta tylko władza może dać glejt o jakim mówi § 248, która ma moc wstrzymać wykonanie wyroku i zupełnie lub w części od skutków jego przez abolicyą uwolnić. Wprawdzie i sąd wyższy posiada władzę zmienić albo zupełnie uchylić wyrok sądu niższego, ale uczynić to może tylko w drodze zwyczajnej, czyło na skutek appelacyi czy restytucyi, z zasad dla jednéj i drugiej przepisanych; nie ma wszakże mocy uczynić tego drogą nadzwyczajną, jaką byłby właśnie list glejtowy. Żądanie glejtu tego rodzaju nie jest prośbą o złagodzenie, uchylenie, lub skasowanie wyroku; glejt nie jest ani appelacyą ani restytucyą, udzielenie go w niczem nie zmienia istoty wyroku i nic w samej sprawie nie przesądza; słowem, nie sprowadza żadnej takiej zmiany wyroku, jaką czynić sądom w ich właściwyin charakterze prawo dozwala. A jednakże ma on znako

(1) Jak np. prawo karne bawarskie (Strafgesetzbuch für das Koenigreich Bayern), które w części drugiéj, obejmującej postępowanie karne (Process in Strafsachen), w § 417 stanowi, że list glejtowy tylko reskryptem królewskim może być udzielony.

Tom I. Styczeń 1861.

10

mite znaczenie, bo wstrzymuje wykonanie wyroku, o ile ten natychmiastowe przyaresztowanie postanowił, i to wyroku, który aczkolwiek nie jest jeszcze prawomocnym, zawsze przecież o tyle jest wykonalnym, że wyrzeczony przez niego rygor uwięzienia musi być bezzwłocznie wyegzekwowany. Wstrzymuje więc skutek wyroku w części niejako wykonalnego, wstrzymuje go drogą nadzwyczajną i to nietylko że go wstrzymuje, ale rzeczywiście ułaskawia od klauzuli uwięzienia. Taki zatém list żelazny jest szczególnym przywilejem, nosi na sobie cechy najbliższe ułaskawienia, i dlatego moc udzielania go służyć może tylko władzy najwyższej lub tym władzom, na które ona część praw swoich przeleje.

Z tych też powodów i ordynacya inaczej zupełnie ten drugi rodzaj glejtów uważa, więcej daleko form dla pozyskania ich przepisuje i prawo nadawania ich nie zwyczajnym sądom ale naczelnej władzy sprawiedliwości pozostawia. Skoro bowiem obwiniony żąda takiego listu żelaznego, któryby go na zasadzie § 248 zabezpieczał od przy aresztowania aż do prawomocności wyroku, wtedy najprzód sędzia czyli sąd śledzczy donieść musi o tém kollegium sprawiedliwości prowincyi (Landes-Justiz-Collegio) i akta sprawy wraz ze swą opinią dołączyć, następnie to kollegium daje jeszcze swoję opinią i rzecz całą przedstawia departamentowi kryminalnemu (Criminal Departament), a ten dopiero udzielić może żądane zabezpieczenie.

Podług planu generalnego organizacyjnego sądownictwa kryminalnego w Prusach, z dnia 16 września 1804 roku, i reskryptu królewskiego względem poprawy organizacyi kollegiów kryminalnych, pod dniem 14 lutego 1805 roku wyszłego (1), sędzia, o jakim paragraf 248 O. k. p. wspomina, jestto sędzia śledczy, członek inkwizytoryatu lub sądu niższego (Unter Gericht), jurysdykcyą kryminalną opatrzonego, mający z mocy § 15 0. k. p. prawo prowadzenia śledztw kryminalnych. Ta władza odpowiada zupełnie sądom policyi poprawczej, które są zwyczajnemi sądami śledczemi we wszystkich sprawach karnych.

(1) Mannkopff, Preussische Criminal-Ordnung. T. I, str. 36 i nast.

Kollegium sprawiedliwości prowincyi (Landes Justiz Collegium) było władzą główną sprawiedliwości w prowineyi, rozpoznającą albo drogą appelacyi wyroki sądów niższych, albo też decydującą administracyjnie w przed miotach sprawiedliwości dotyczących, lub wreszcie udzielającą opinie swe w rzeczach pod ostateczne zatwierdzenie departamentu kryminalnego przedstawianych, i obok tego, mająca nadzór zwierzchniczy nad inkwizytoryatami i sądami niższemi. Była to władza niejako sądowo-administracyjna, i dlatego ściśle biorąc nie odpowiada żadnej z dzisiejszych władz sądowych w Królestwie; jednakże pod względem attrybucyi jéj jako władzy wyrokującej w przedmiotach karnych, zbliża się najwięcej do sądów kryminalnych gubernii.

Po rozpatrzeniu w tych dwóch instancyach żądania listu glejtowego i udzielenia przez nie opinii, szło przedstawienie do departamentu kryminalnego, który w tym przedmiocie ostatecznie decydował.

Co do znaczenia departamentu kryminalnego, wzmiankowany wyżej plan organizacyjny powiada:,,zarząd sprawiedliwości karnéj w całej monarchii zostaje pod nadzorem departamentu kryminalnego ministerstwa sprawiedliwości". Ten więc departament był władzą zwierzchniczą nad biegiem sprawiedliwości karnej czuwającą, był wydziałem, częścią składową ministerstwa sprawiedliwości. Pod ostateczne jego zatwierdzenie szły wyroki sądów w wypadkach paragraf. 508, 509, 510, i innych ordynacyi kryminalnéj wskazanych. Nie był to jednak sąd, nie była to najwyższa w sprawach kryminalnych instancya, jak u nas X Departament rządzącego senatu, który wyroki przychodzące drogą appelacyi, lub pod zatwierdzenie w wypadkach prawem jak np. artykulem 180 Kodeksu k. g. i p. przewidzianych, sam rozpoznaje i ostatecznie sprawę sądzi, nie mając wszakże attrybucyj ministeryalnych. Departament kryminalny pruski nie był instancyą sądzącą, sam żadnych wyroków nie wydawał i wydawać ich nie miał prawa; ale znalazłszy przedstawiony sobie wyrok z przepisami niezgodnym, odsyłał go po skassowanie do właściwego na to senatu kryminalnego kamergerichtu. Za to departament krymi

nalny pruski był władzą zwierzchniczą, administracyjną w sądownictwie: był to wydział misisterstwa sprawiedliwości. Departament ten mógł miéć a nawet miewał nadane sobie prawo ułaskawienia, jak ułaskawienia, jak o tém np. paragraf 500 ordynacyi przekonywa. Dlatego też jemu pozostawiono władzę udzielania listów żelaznych tego drugiego rodzaju, mających cechy ułaskawienia, a nie sądowi najwyższemu, jakim był kamergericht królewski.

U nas z powodu odmiennéj organizacyi władz sądowych i sądowo-administracyjnych od organizacyi pruskiej, niema dotąd zupełnej zgodności, jakiej właściwie władzy służy prawo, podług zasad w ordynacyi kryminalnej pruskiej wskazanych, do wydawania listów żelaznych, zabezpieczających wolność osobistą obwinionych aż do prawomocności wyroku. Wszakże X Departament rządzącego senatu glejty tego rodzaju wydaje (1).

Co do czwartego. Podług ogólnych zasad nauki o listach żelaznych, do udzielenia glejtu nie dosyć jest, aby obwinionemu groziło istotne przyaresztowanie i aby wyczerpano już wszystkie inne środki stawienia go przed sądem, potrzeba jeszcze, żeby zachodziła rzeczywista konieczność tego stawienia i żeby danie glejtu nie wywarło szkodliwego wpływu w ogólności, albo na samą sprawę. Dlatego też przede wszystkiem rozważyć należy: czy stawienie się obwinionego przed sądem korzystném będzie dla biegu sprawy, czy jest konieczném do wykazania jego winy lub niewinności, do wykrycia innego ważnego przestępstwa i współwinnych, dla zapobieżenia dalszym bezprawiom, dla odzyskania szkód przestępstwem zrządzonych lub z innych tym podobnych powodów. Dlatego też nie może znów mieć miejsca udzielenie glejtu osobom wolności na złe używającym i dla publicznej spokojności niebezpiecznym, za jakich ordynacya pruska w § 247 rabusiów i złodziejów, a prawo saskie dopuszczających się oszustwa w zaciąganiu długów (betrügerische Aufborgen) poczytuje (2). Ro

(1) Z przyczyn od autora nie zależących, bliższy rozbiór téj kwestyi pominiętym zostal.

(2) Tittmann. Handbuch der Strafrechtswissenschaft, T. III, str. 243.

zumié się tém bardziej, że list żelazny nie może być wydany i wtedy, gdy zachodzi gruntowna obawa, iż pozostawiony na wolności przestępca śledztwo utrudni, ślady przestępstwa zatrze i tylko przeszkody w dojściu prawdy stawiać będzie; nie zasługują wreszcie na niego i ci, którzy raz już mając sobie glejt udzielony, polożonych w nim warunków nie dotrzymali. W każdym tedy razie, gdy zachodzi żądanie karty bezpieczeństwa, należy ściśle rozważyć, czy udzielenie jej przyniesie istotne korzyści dla dobra ogółu i celom sprawiedliwości karnej odpowié.

Wtedy dopiéro, kiedy potrzeba udzielenia glejtu będzie już uznaną, udzielenie go ma miejsce, ale zawsze tylko pod pewnemi warunkami. Pierwszym głównym warunkiem jest ten, że zwolniony glejtem od aresztu stawi się przed sądem na każde jego wezwanie. Warunek ten jest najistotniejszy, bo sam jest celem, dla którego list glejtowy wydaje się. Od ścisłego dotrzymania go zawisłą jest cała skuteczność glejtu dla obwinionego; niedotrzymanie go zaś tak jest ważném, że jedno nieusprawiedliwione dostatecznie niestawienie się obwinionego, niszczy samo z siebie znaczenie karty bezpieczeństwa i pociąga za sobą natychmiastowe aresztowanie nieposłusznego.

Z tym warunkiem wyraźnie w § 250 O. k. p. polożonym, łączy się drugi, że obwiniony nie zbiegnie, a tém samém, że ani skutków zapaść mającego wyroku w piérwszej instancyi, gdy glejt na czas śledztwa uzyskał, ani skutków wyroku prawomocnego, gdy dostał glejt drugiego rodzaju, nie będzie się starał przez ucieczkę uniknąć; ale owszem, i w jednym i w drugim razie podda się im bez oporu. Dlategoto samo już przedsiębranie środków do ucieczki, skutkuje samém prawem utratę glejtu i wystawia obwinionego na uwięzienie.

Te są dwa główne warunki, pod jakiemi podług ordynacyi kryminalnej pruskiej list żelazny może być udzielony. Postępowanie austryackie w S 495 części pierwszej warunków tych nie wymieniło wprawdzie wyraźnie, są one jednak tak niezbędne i z natury rzeczy wypływające, że glejt czyto z mocy prawa pruskiego,