literackim i Roku umieszczanych, które razem teraz zebrane są wydane jako pisma pomniejsze; później wykładał w Poznaniu Estetykę, a nakoniec napisał dzieło: Filozofia i krytyka, Pɔznań 1845-1850, w którém naprzód osądził swoich poprzedników, filozofią się zajmujących ziomków (t. I), a potém skreślił estetykę ogólną (t. II) i system umnictwa czyli filozofii umysłowej (t. III i IV). W r. 1854 wyszła w Petersburgu Estetyka czyli umnictwo piękne, 2 tomy w 3ch częściach. Czarujący to wykład! Humor i prawda w kilku obrazach, Petersburg 2 tomy. System umnictwa czyli filozofii umysłowej, 2 części Poznań 1857. Również dąży do zbudowania własnej zestawy (systemu). Trentowski i Libelt także ponoszą trud tworzenia słownictwa filozoficznego; ostatni szczęśliwszy od pierwszego, który wpadł w ostateczność słoworobstwa, i często dla tego jest niezrozumiałym.

4) FERD. BRONISŁAW TRENTOWSKI urodził się 1808 r. pod Warszawą, uczył się w Łukowie u Pijarów, tudzież w uniwersytecie warsz. 1829, uczył w Szczucinie (w Augustowskiém) języka łacińskiego, historyi i literat. polskiej. Od 1832 uczęszczał do uniwersytetów w Królewcu, Hejdelberdze i Fryburgu w Bryzgowii, gdzie następnie przez kilka lat wykładał filozofią jako docent. Usiłuje on w dziełach swoich przeprowadzić własny system, wychodząc od tego na czém Niemcy stanęli, a w szczególności chce znieść walkę empiryzmu ze spekulacyą. Niemieckich jego dzieł także pominąć tu nie można, bo od nich sam zaczął: Grundlage der universellen Philosophie, 1837. De vita hominis aeterna, Frib. Brisg., 1838. Vorstudien zur Wissenschaft der Natur tom. 2, Lipsk 1840. Chowanna czyli system pedagogiki tom. 3, Poznań 1842. Stosunek filozofii do cybernetyki, Poznań 1843. Myślini czyli loika tom. 2, Poznań 1844. Demonomania, Poznań 1844 i 54. Prócz tego są i jego rozprawy po dziennikach rozrzucone. Zapowiedział naukę o Bogu.

5) JÓZEF WLAD. BYCHOWIEC ur. się w r. 1778 w Chmielnicy w powiecie słonimskim. Po ukończeniu uniw. wileńsk. w r. 1794 był adjutantem przy jenerale Chlewińskim. Roku 1796 udał się do Niemiec i słuchał kursu filozofii od samego Kanta, którego trzy ważne dzieła przełożył na język polski: Wyobrażenie do historyi powszechnej we względzie kosmopolitycznym; Do pokoju wiecznego; tudzież Spór filozofii z teologią, prawoznawstwem i medycyną. Od r. 1806 do 1809 służył w pułku ułanów gwardyi francuzkiéj, w r. 1811 w Warszawie zajmował się przekładem procedury cywilnéj i motywów do Kodexu Napoleona w 5 tom. Odbył też wyprawę 1812 r. jako adjutant-kapitan przy królu neapoli tańskin Miuracie. Później czas jakiś mieszkal w Warszawie, zkąd przeniósł się do Wilna gdzie już do śmierci zostawał. Oprócz wspomnionych wydał następne jeszcze dzieła: Obraz niniejszego spółczesnego stanu Europy, Warsz. 1814. Slówko o filozofii z powodu mającej się zaprowadzić katedry w uniw. warsz., 1816. Rzut oka na Rossyą pod względem historyczno-statystycznym, politycznym, moralnym, naukowym i estetycznym, Warsz. 1817. List do X. Pradta b. arcybiskupa mechlińskiego, z powodu rękopismu z wyspy św. Heleny r. 1818. Galerya obrazów życia ludzkiego, czyli charaktery p. Waszyngtona Irwinga, t. 4, przekład z niemieckiego, Wilno 1818. Wiadomość i prawidła dla młodzieży bez doświadczenia na świat wychodzącej, wyjątek z dzieł Kampe, Wilno 1818. Dobroć i dowcip kobiet w miłości p. Lafontena, Wilno 1820. Rady dla dobréj matki, oryginalne, Wilno 1820. Pomysły do filozofii dziejów rodu ludzkiego p. Herdera 3 tomy, Wilno 1838. Dzieło to nieśmiertelnego autora, pomimo trudności i nowości przedmiotu, wiernie i szczęśliwie przełożone, jest szczególnie korzystną i ważną dla literatury polskiéj przysługą. Ostatniém dziełem jego była: Sztuka zapobiegania chorobom. W rękopismach pozostały po nim dwie rozprawy o filozofii B. F. Trentowskiego, o dziele Przecławskiego, śmierć i odrodzenie i wiele innych piac rozpoczętych. Sę

dziwego wieku dożył w najczerstwiejszéj sile i zupełném zdrowiu; umarł nagle 5 lipca 1845 roku.

6) AUGUST CIESZKOWSKI ur. dnia 14 września 1814 na starém Podlasiu. Mąż znakomity nauką, pozyskał zasłużony rozgłos nie tylko w kraju, ale i u obcych. Napisał i wydał: Prolegomena zur Historiosophie, Berlin 1838. Gott und Palingenesie, Berlin 1842. W języku francuzkim: Du Credit et de la Circulation, Paryż 1839. De la pairie et de l'aristocratie moderne, Paryż r. 1844. W mowie ojczystej kilka rozpraw w Bibl. warsz., jak: o filozofii Jońskiej, o domach ochrony i o handlu drzewem. W Rocznikach Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego Tom II, 1863 r. zamieścił początek rozprawy: O drogach Ducha. Antoni Czajkowski w prześlicznym wierszu zachęca Augusta Cieszkowskiego aby prace swe ogłaszał w narodowym języku; wiersz ten brzmi w końcu:

Może się straszysz słowy temi:
Nie jest-ci prorok między swemi,
A przecież nawet Zbawca sam,
Gdzie się urodził, umarł tam.

A choć o męce wiedział wprzód,
Kochał swój język i swój lud...

7) TYTUS SZCZENIOWSKI napisał ważną rozprawę z powodu dzieła Cieszkowskiego, pod napisem: Prolegomena zur Historiosophie August Cieszkowski. Prócz tego: Przygotowanie do nauki dziejów powszechnych i historyi, rozwinięcia się umysłu i ducha ludzkiego, Wilno 1842.

8) FLORYAN BOCHWIC wydał: Obraz myśli mojej na pamiątkę żonie i dzieciom, Wilno 1839. Obraz myśli mojej o celach istnienia człowieka, z portr. autora, Wilno 1841. Zasady myśli i uczuć moich, Wilno 1842. Pomysły o wychowaniu człowieka, Wilno 1842.

9) J. ŻOCHOWSKI, wydał Filozofia serca czyli mądrość praktyczna, Warsz. 1846.

10) JAN NEPOM. KAMINSKI Wydał: O filozoficzności języka polskiego w Haliczaninie, Lwów 1830. Dusza uważana jako myśl, słowo i znak. Psychologiczno-etymologiczne po

szukiwanie, Lwów 1851. Kamiński ważne zajmuje miejsce w literaturze jako badacz językowy. Władający dzielnie narodowym językiem lubo niezawsze wdzięk jego zachować umie. Wiele głębokich spostrzeżeń jego przeszło w praktyczne użycie.

11) F. JEZIERSKI ur. w Kozłówku w lubelskiém, przez lat 22 nauczyciel w gimnazium lubelskiém, powołany w r. 1862 do szkoły głównej w Warszawie, napisal: Nauczyciel ze stanowiska domowego i naukowego, dzieło napisane dla rodziców i nauczycieli, Warsz. 1847. Przygotowania do wiedzy mowy polskiej, Warsz. 1843. Rzecz o pojęciach ludzkich, ich przechodzeniu i rozwijaniu się, Warsz. 1846. Biala góra, Fulhama Lublin, 1861 r.

12) MAXYMILIAN JAKUBOWICZ jeden z najznakomitszych badaczów języka naszego, † 14 kwietnia 1854 r. w Żyto→ mierzu. Był professorem w gimnazyach w Łucku, Swisłoczy, Warszawie, Krzemieńcu, w uniwersytecie św. Włodzimierza, w Kijowie, radzca stanu i professor uniwers. moskiewskiego, nakoniec emeryt. Wydał: 1) Grummatykę łacińską, powszechnie w szkołach litewskich używaną. 2) Grammatykę polską w 2ch tomach a w 3ch częściach, Wilno 1834. 3) Filozofia chrześciańskiego życia, w porównaniu z filozofiq naszego wieku panterstyczną 3 części w wielkiej 8ce, Wilno 1853. Nie mamy dzieła któreby z równą jasnością, z większą głębokością i serdecznością o religii i filozofii było napisane. Dzieło to być powinno w rękach każdego szukającego nauki i prawdy. Dzieło to mieści go pomiędzy pisarzami przynoszącymi najwięcej sławy imieniowi polskiemu.

13) JOACHIM DĘBIŃSKI pijar, Schlegla filozofia życia przełożył z franc. na język polski i objaśnił stosownemi uwagami, 2 tom. Wilno 1840.

14) JAN H. S. RZESIŃSKI Ur. 1803 w Galicyi, szkoły i uniwersytet ukończył w Krakowie i otrzymał stopień doktora filozofii i prawa; od 1828-31 zastępcą profes. fil. w uniw. Jagiell., od 1831 mecenasem przy sądach krakow., † 1842 r. Przysłużył się literaturze spolszczeniem dziełą

Tennemanna: Rys historyi filozofii podług przerobienia Wendta, ton. 2 Kraków 1836-37.

15) MICHAL CHOROSZEWSKI Wydal: O uksztalceniu duszy czyli wychowaniu moralném, Wilno 1846.

16) JAKOBA BAlmes. O sposobie osiągnienia prawdy, filozofia praktyczna, tłumaczenie z hiszpańs., Poznań 1853.

17) IGNACY ŁYSKOWSKI urzędnik sądowy, zamieszkały w Warszawie, wydal: Dusza człowieka. Nowy i zupełny wykład nauki o duszy, mianowicie: 1) O duchowności duszy, to jest o własnościach i władzach duszy i ich przeznaczeniu. 2) O nieśmiertelności duszy pojedyńczego człowieka odrębnéj, 2 tomy, Warsz. 1854.

18) M. B. SZYSZKо przełożył z francuzkiego de Geranda: O udoskonaleniu moralném czyli o ukształceniu samego siebie, 3 tomy, Mińsk 1855.

19) ALEXANDER TYSZYŃSKI Osiadłszy we wsi Miassocie pod Wilnem i objąwszy gospodarstwo, długi czas mało co dawał wiedzieć o sobie. Tym czasem ciągle w tej zaciszy pracował i przygotował do druku p. n. Książka o biegu dziejów, czyli logika filozofii praktycznéj.

20) SZWEGLES ALB. Dr. wydał: Historyą filozofii w zarysie, Warszawa 1862 r.

21) GLISZCZYŃSKI MICHAL przełożył: Historyą filozofir 18 wieku Wiktora Cousin. 2 tomy, Warszawa 1863 r.

22) BORZĘCKI wydał: Treść logiki popularnej, popřzedzona krótkim wykładem psychologii, Warszawa 1863 r.

§. 187. Prawo, statuta, konstytucie i nauka gospodar. narodowego.

Mniej teoryą a więcej stroną praktyczną zajmują się dotąd nasi uczeni tego wydziału. W części zaś teorycznej téj gałęzi nauk odznaczają się w tym okresie:

1) IGNACY DANIŁOWICZ urodził się we wsi Hryniewiczach na Podlasiu w powiecie Bialskim d. 30 lipca 1789, z ojca Mikołaja, miejscowego unickiego plebana i matki Domiceli z Michniewiczów. Najstarszym był z licznego rodzeństwa. W dzieciństwie delikatny i słabowity długo nie da