Obrazy na stronie
PDF
ePub

b) GOSTOMSKI (wojewoda Rawski, słynny gospodarz, żył bardzo długo za obu Zygm. Jag.). Dzielo jego pośmiertne wydał Oczко p. n. Gospodarstwo, Krak. 1588: 1644 i 1844 w Bibl. star. t. III.

c) OLBRYCHT STRUMIEŃSKI (z Mysłowic, urzędnik Balicki). O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów;także o przekopach, ważeniu i prowadzeniu wody, Krak. 1573, którąto pracę uzupełnił i wydał STANISŁAW STROJNOWSKI г, 1609. d) JANUSZ DUBRAWSKI. (Pochodził z województwa Ruskiego). Napisał i wydał po Lacinie w Wrocławiu 1547 książkę, którą ANDRZEJ PROGA przetłum. p. n. O rybnikach i rybach, Krak. 1600; dzieło to jest ozdobą naszego piśmiennictwa gospodarskiego.

e) KRZYSZTOF DOROHOSTAJSKI (ur. 1562; ojciec Mikołaj Moniwid Olechowicz, wojew. Płocki; w młodym wieku uczył się sztuki jeżdżenia u Antoniego Ferarego w Neapolu, pełnił różne krajowe, posługi, a 1603 mian. marszałkiem wiel. Lit. † 1611). Dzieło swojego mistrza i jego ojca wydał po Polsku p. n. Hippica. to, jest o koniach księga, Krak. 1603 i 47.

§ 54. Nauka lekarska, znachodząc swą podstawę i pomoc w szérzèniu się nauk przyrodzonych, musiała się także szérzyć; dążność wszakże piśmienna nosi na sobie znamię stosowania się do użytku pospolitego. a) JĘDRZEJ GLABER Z KOBYLINA.

Problemata Aristotelis; gadki z pisma wielkiego filozofa Arystotelesa i téż inszych mędrców tak przyrodzonéj jako i lekarskiej nauki z pilnością wybrane; pytania rozmaite o składności człowieczych członków rozwiązujące, i t. d. Krak. 1535. Traktat o puszczaniu krwi, Krak. 1542 przy Zielniku Siennika.

A

b) PIOTRA Z KOBYLINA, Nauka ratow. położnic, Kr. 1541.

c) WALENTY Z LUBLINA (uczony lekarz). O różnych chorobach i leczeniu ich, 1592.

d) WOJCIECH Oсzко (rodem z Morawy, lekarz Lwowski, pisał się lekarzem królewskim). Prócz zielnika po Lacinie, wydał po Polsku Cieplice, Krak. 1578 i Przymiot, czyli dworska niemoc, Krak. 1581.

e) PIOTR UMIASTOWSKI (po ukończeniu nauk w akademii Krak. zostaje dr. med. i fil. i podróżuje po Włoszech; sławny za Zyg. III lekarz). Ksiąg czworo o przyczynach morowego powietrza, Krak, 1591.

§ 55. Matematyka i astronomia. Te nauki stały najwyżej w akademii Krakowskiej. Wielu pisarzy zyskało sławę Europejską, ale ci pisali po Lacinie; Polskiego zaś języka użyli najpierwsi:

a) TOMASZ Kaos o którego życiu nic nie wiemy) przekazał po sobie takie dziełko: Algoritmus To jest nauka liczby Polską rzeczą wydana; przez księdza TOMASZA KOSA. Na trzy się części dzieli. Pierwsza będzie o osobach liczby, wtóra o regule detri, trzecia o rozmaitych rachunkach y o spółkach kupieckich. Cracoviae ex of. Ungleriana 1537. (w-8. ark. 8).

b) STANISŁAW GRZEBSKI (Ur. 1526 w Grzebsku, wsi dziedzicznej w Mazowszu; z młodych lat przykładał się do jęz. Lac. Grec. i Hebraj; był domowym nauczycielem Stanisława Mikoszewskiego a 1563 został magistrem w akad. pó. żniej profesorem; † dnia 1 grud. 1570), Geometrya to jest miernicka nauka po Polsku napisana z Greckich i Łacińskich ksiąg i t. d. teraz nowo wydana, Krak. 1566.

e) JAN LATOś lub LATOSZ, WOJCIECH ROŚCISZEWSKI i SZCZĘSNY ŻEBROWSKI wiedli z sobą spór piśmienny względein kalendarza poprawionego za Grzegorza XIII. Pierwszy się sprzeciwiał téj poprawie; za co wiele prześladowania i szyderstwa ściągnął na siebie, a drudzy stawali w jej obronie.

§ 56. Wojenność.

a) MACIEJ STRUBICZ (Polak, bawił przy księciu Pruskim Albercie w Królewcu, żył jeszcze 1570 r.). Z rozkazu tego księcia przełożył jego dzieło, Von der Kriegsordnung oder der Kunst Krieg zu führen. (które sam Albert Zyg. Augustowi 10 sierp. 1555 poświęcił i posłał), na język Polski. Piękny ten rękopis, nigdy nie odbity, znachodził się w książnicy Załuskich. b) JAN TARNOWSKI hetman wielki Koronny wydał: Consilium rationis bellicae, w Tarnowie 1558. Tylko nazwa Łacińska, osnowa po Polsku. Prócz tego: Ustawy prawa ziemskiego z przydatkiem o obronie Koronnéj i o sprawie powinności urzędników wojennych, Krak. 1579, z czego i PAPROCKI korzystał, pisząc swego Hetmana, równie jak i z BIELSKIEGO (Sprawa rycérska... Kraków r. 1569).

c) STANISŁAW SARNICKI (nauki odbył w Królewcu; wsparty od Alberta ks. Pruskiego podróżował po obcych krajach. r. 1563. był ministrem kalw. w Niedźwiedzy, 1592 wojskim Krosnostawskim niedługo potém umarł). Zostały w rękopisie po nim: Księgi hetmańskie, dotąd niewydane są opisane w Czasopiśmie naukowém Ossolińskich.

d) JAKOB CIELECKI przełożył: Książki JULIUSZA FRONTYNA senatora Rzym. O fortelach wojennych; ksiąg czworo.... teraz na nowo wydane, Poznań 1609.

3. GRAMATYCY I SŁOWNIKARZE.

57. Wielu się ich znachodzi, wspomniemy tu tylko celniejszych.

a) STANISŁAW ZABOROWSKI (za młodu służył wojskowo później uczył się prawa cywilnego i kościelnego i został księdzem; 1506 r. mianował go król Aleksander pisarzem skarbu Koronnego, a potém Zygm. I podskarbim). Została po nim Ortographia seu modus recte scribendi et legendi polonicum idioma quam utilissimus przy dziele: Grammatices rudimenta Krak. 1518, 19, 26, 29, 36, 39, 60, 64. Jed. KUCHARSKI przełożył to pisemko na język Polski i wyd. w War. 1825). b) JAN SEKLUCYAN. (Ur. w Bydgoszczy, otrzymawszy stopień bakalarza teologii w akademii Lipskiej, został kaznodzieją przy kościele p. Maryi w Poznaniu, zkąd po uczynieniu wyznania wiary oddalony 1525. Otrzymuje urząd pisarza królewskiego przy cle Poznańskiém, który atoli porzuca i na wezwanie księcia Alberta przenosi się 1540 do Królewca i 1541 zostaje kaznodzieją przy tumie; † 1578 mając lat około 80). Przy jego Ewanielii s. Mateusza a później przy Nowym testamencie wyd. 1551 w Królewcu ma być: Nauka czytania i pisania języka Polskiego. (KUCHARSKI wydał ją razem z Zaborowskim). c) PIOTR STOJEŃSKI STATORYUSZ. (Ur. w Thionville w Luksemburgskiém, przybył do Polski 1555 i został rektorem w Pińczowie; należał do Aryańskiego przekładu Biblii Brzeskiej; † około 1568). Z namowy Prospera Prowana żup-` nika Wielickiego wydał: Polonicae grammatices institutio, Krak, 1568.

d) JAN MACZYŃSKI. (Ur. 1516 w Sieradzkiem z ojca Piotra i Anny Ciemieńskiej, odebrawszy staranne w domu wychowanie i ukończywszy nauki w kraju, zwiedził Włochy, Francyą, Hiszpanią, Anglią i Niemcy. Zostawszy księdzem, posiadał 1553-4 kanonie Kalisk. i Pozn. a 1559 probostwo w Rujsku i kan. Sieradzką; później przeszedł do protestantów i przy dworze Zyg. Aug. bawił jako sekretarz a potém u Radziwiłła Czarnego. Król Batory poważał go i wyznaczył mu był roczną płacę; prześladowany o wiarę sam sobie życie odebrał około 1587). Dzieło jego wyszło pod napisem Lexicon latino-polonicum, Królewiec 1564; napisał on i Polsko-łaciński słownik, ale ten w rękopisie zaginął.

e) Jan Januszowski (zob. § 51) Nowy karakter Polski z drukarni Łazarzowej i ortografia Polska 1584; do tego przydał myśli i uwagi Jana Kochanowskiego, Stan. Orzechowskiego i Luk. Górnickiego.

f) GRZEGORZ KNAPSKI, CNAPIUS. (Ur. w Gródku w Mazowieckiem, wstąpił do Jezuitów, u których brał nauki, potém sam uczył w ich kolegiach gramatyki, wymowy i matematycznych umiejętności; † w Krakowie 1638 w podeszłym wieku). Z pilnością i dokładnością wypracował bardzo ważny i do dziś dnia bardzo użyteczny słownik, stanowiący epokę w słownkarstwie Polskiém. Thesaurus polono-latino-graecus, Krak- 1621, drugie wyd. 1643. Thesau'rus latino-polonus Krak. 1626. Adagia polonica selecta et sententiae morales ac dicteria faceta, honesta, latinae et grecae redditz, Krak. 1632.

« PoprzedniaDalej »