Obrazy na stronie
PDF
ePub

poczynając, we własnych, żyjących postaciach, niejako działające, w całej krasie i z całym wdziękiem. Dzieje w Koronie Polskiej są raczej pamiętnikami spraw i przygód, na które patrzał z bliska od 1538 do 1572, wyszły w Kr. 1637, War. 1750, 54, 1804, 28. Rozmowa o elekcyej, o wolności, o prawie i obyczajach Polskich Krak. 1616, War. 1750 i 1828, tudzież Droga do zupełnej wolności Elbląg 1650, są treści politycznej i małéj wagi, radził bowiem rządzić się jak Wenecya. Lecz ze względu na język nie mogą być zapomniane, równie jak Rzecz o dobrodziejstwach z Seneki wzięta Krak. 1593, Wilno 1772, oraz Demon Socratis albo rozmowa złodzieja z czartem Krak. 1624-26, gdzie czart dowodzi, że w tém nie jego wina ale samego złodzieją, że się złemu oddał a cnoty pozbył.

c) STANISŁAW KOSZUTSKI wytłumaczył Rejnkarda Lorychiusza księgi o dobrym rządzie i wychowaniu, Wilno 1555. Kraków 1558. Także Cycerona księgi o powinnościach, Wilno 1583; 1593, 1606 i 1766.

d) SEBASTYAN PETRYCY (ur. w Pilźnie; uczył się w akad. Krak. i 1583 został dokt. filozofii; po kilkunastoletniém uczeniu tu filozofii jeździł do Włoch dla wydoskonalenia się w sztuce lekarskiej i uzyskał stopień w tym zawodzie w Padwie. Zwiedziwszy Niderlandy, Francyą i Niemcy, uczy tejże sztuki w Krakowie aż do 1603; 1604 został nadwornym lekarzem Bern. Maciejowskiego a 1606 carowej Maryny, i po zabiciu Dymitra więziony przez półtora roku przekładał w więzieniu na język Polski Horacyusza (wyszedł w Krak. 1609). Odtąd niewiadome są szczegóły jego życia, prócz tego, że udzielał swéj pomocy lekarskiej w Krako

wie pospolitemu ludowi i że przeznaczył fundusz na utrzymanie dwu uczniów i historyografa przy Krak. akademii; † 1626 w Krakowie). Ze szczególną starannością o czystość języka przełożył: Polityki Arystotelesowej to jest rządu rzeczypospolitej z dokładem ksiąg ośmioro. Krak. 1605. Przy każdym rozdziale są jego własne przestrogi, a przy końcu każdej księgi obszerne przydatki. Etyki Arystotelesowej, to jest jako się każdy ma na świe-, cie rządzić, z dokładem ksiąg dziesięciorga, Isza Część, w której pięcioro ksiąg, Krak: 1618. Ekonomiki Arystotelesowej to jest rządu domowego z dokładem księgi dwoje, Krak. 1618.

e) SALOMON RYSIŃSKI, zwany inaczej PANTHERUS (był . kaznodzieją ewanielickiego zboru i nauczycielem szkoły w Gdańsku, † 1626) pierwszy zebrał przysłowia Polskie i wydał p. n. Przypowieści Polskie; centuryj ośmnaście. W Lubczu 1618, Lubl. 1629 i Warsz. 1844 w Bibl. star. T. II.

§ 51. Prawnicy podobnie jak filozofowie nie pracują nad teoryą, lecz jedynie nad prawem obowiązującém.

a) JAN HERBURT Z FULSZTYNA (posłany przez Zygm. I. z przyrodnim bratem Walentym do Belgii uczył się w Lowanium i zwiedził akad. Niem. i Francuskie. Naprzód sekretarzem królewskim, później został podkomorzym Przemyskim, w ostatku kasztelanem Sanockim, wiele poselstw odbywal). Prawa i ustawy obowiązujące zebrał systematycznie, wytłumaczył i wydał pod nazwą: Statuta i przywileje Koronne, Krak. 1570 z polecenia Zygm. Augusta. b) BARTZOMIEJ GROICKI. (Żył za Zygm. Augusta. najprzód uczył synów Erazma Banka senatora Krak., później został podwójcim, a na końcu

pisarzem celnéj komory król. w Krakowie; w ścisłej zostawał przyjaźni z Aug. Rotundem, Jun. Cerazynem i Piotr. Rojzyuszem, sławnymi prawnikarai). Zasługuje tu na miejsce jako pierwszy tłumacz prawa Magdeburskiego, w miastach Polskich prawem tém nadanych obowiązującego. Porządek spraw i sądów miejskich, Krak. 1559. Artykuły prawa Magd. Krak. 1558. Ustawa płacy u sądów, Krak, 1562. Tytuły prawa Magd. Krak. 1573. Summaryusz do porządku spraw i artykułów prawa Magd. Krak. 1567. Ten postępek wybran jest z spraw cesarskich, Krak. 1582 r. Wszystko wydawane pojedynczo często, razem zaś wyszło w Przemyślu 1760. Rękopis po jego śmierci znaleziony: Obrona sierot i wdów opiekunom i kuratorom, z Łacińskiego na Polskie przetłumaczony, wydali synowie Gabryel i Jan, w Krakowie 1605.

c) JAN JANUSZOWSKI ŁAZARZOWICZ. (Ur. 1550 z ojca Łazarza Andrysowicza czcionarza Krak. W młodości poświęcał się naukom. Bawiącego na dworze Maksymiliana II wziął Mikołaj Firlej poseł Polski do tegoż dworu do siebie i zalecił Zygm. Aug. na sekretarza; za Szczepana był pisarzem poborowym, a 1577 objął ojcowską czcionarnią na siebie i doprowadził ją do doskonałości; 1587 przez Jana Zamojskiego nadano mu szlachectwo i wtedy przybrał nazwisko Januszowskiego; 1588 po śmierci żony zostawszy księdzem uzyskał plebanią w Solcu i kanonią kolegiaty Sądeckiej; † 1613). U współczesnych zyskał był sobie imię wielkiego prawnika; napisal: Wzór rzeczypospolitej rządnej do ciała człowieczego przystosowany, Krak. 1613. Na żądanie Mikołaja Firleja wojew. Krak. wypracował i wydał w 10 księgach: Statuta, pra

wa i konstytucye koronne, Krak. 1600, które jednak sankcyi nie nabyły ze względu na błędy i opuszczenie niektórych ustaw. Polszczyzna jego, wzorowa.

d) MARCIN SMIGLECKI. (Ur. 1572 we Lwowie; 1591 wstępuje do zgromadzenia Jezuitów i w Rzymie uczy się teologii; w kraju uczył filozofii lat 4 a teologii 10; † 1619 w Kaliszu). Zostawił loikę po Lacinie napisaną, którą Francuzi i Anglicy uwielbiali, oraz prowadził polemikę piśmienną z różnowiercami. Tu go przywodzimy jedynie jako pisarza: O lichwie, widerkach, czynszach i t. d. wyd. 1sze, Krak. 1604, a 7me Krak. 1640. Książka niegdy bardzo chwalona.

§ 52 Nauki przyrodzone o tyle uprawiano, o ile do użycia pospolitego i lekarskiego stósować się dawały.

a) SZCZEPAN CHWALIMIRZ (Falimirz, Phalinurus, Phalimirus, Stefanek, z dodatkiem Rusin). Jemu przypisują książkę, której dotąd napisu nie wiemy a wydanej w Krakowie. jak się zdaje, 1534 u Unglera, w-4ce. Celniejsze rozdziały w niej takie: Opis roślin. O wódkach z ziół rozmaitych. Jak olejki sprawiać. Wypis rzeczy zamorskich i téż rozmaitego nasienia. O rzeczach żywych. O kamieniach drogich. (To wszystko pod względem lekarskim jest opisywane i z drzeworytami). Nauka o poznawaniu uryny to jest moczu.... i... rozmaitych niemocy człowieczych. Nauka o pulsie. O znamionach w ludzkich niemocach. Traktat o rodzeniu człowieczém. O przyrodzeniu... dwunastu miesięcy... Nauka puszczania krwi i e bańkach. Rządzenie czasu morowego powietrza. Lekarstwa doświadczone naprzeciw rozmaitym niemocom. Jednak, że tego dzieła

taka sama osnowa, z takiemi nawet samemi drzeworytami, co następującego, więc powstaje pytanie, kto właściwym jego sprawcą? Jeśliby to był Spiczyński w czwórce, tobyśmy Chwalimirza jeszcze nie znali.

b) HIERONIM SPICZYŃSKI (rajca Krak. i lekarz Zyg. Aug.): O ziołach tutecznych i zamorskich, i o mocy ich, a ktemu księgi lekarskie wedle regestru niżej napisanego wszem wielmi użyteczne. Krak. 1542 í 54; wyd. 3cie z dodatkami przez MARCINA SIENNIKA p. n. Herbarz to jest ziół tutecznych i t. d. z przydaniem ALEKSEGO PEDEMONTANA księgi ośmioro o tajemnych a skrytych lekarstwach. Krak. 1568.

c) MARCIN Z URZĘDOWA (ur. w mieście Urzędowie w woj. Lub. wychowany w Krakowie, około r. 1540 udał się na nauki do Włoch i powróciwszy został lekarzem Jana Tarnowskiego; w końcu był kanonikiem Sandomirskim. Her barz Polski 1562, Krak. 1595.

d) SZYMON SYREŃSKI (Syreniusz, ur. 1539 w Oświęcimie z ojca Mikołaja; 1560 przyjęty w poczet uczniów akad. Krak. a 1569 popisywał się. Podróżował po Niemczech, Węgrzech, Szwajcaryi i południowych ziemiach Polski; 1589 został prof. w akad. Krak. † r. 1611 d. 29 marca). Pracował lat 30 nad dziełem p. n. Zielnik, Herbarzem z języka Łacińskiego zwany i t. d., Krak. 1613. Naukę o roślinach posunął wysoko, wszelako dzieło jego nie jestto sama botanika, ale w ogóle dzieło lekarskie.

§ 53. Gospodarstwo. a) JĘDRZEJ TRZYCIESKI (zob. § 47). Przetłumaczył PIOTRA KRESCENTYNA księgi o gospodarstwie i opatrzeniu, rozmnożeniu rozlicznych pożytków, każdemu stanowi potrzebne, Krak. 1549 i 1571.

« PoprzedniaDalej »