Obrazy na stronie
PDF
ePub

tników z napisem: Niektóre okoliczności bezkrólewia po obraniu Henryka. Wybranie Stefana Batorego. Na Łaciński język przełożone nają napis: Interregni Poloniae libri VIII. Także w rękopisie dotąd.

MACJEJ STRYJKOWSKI. (Ur. 1547 w Stryjkowie, mieście leżącém w obw. Rawskim, z ojca Jakóba. Od 1554 uczył się przez 9 lat w Brzezinach, a licząc 18 lat, wybrał się 1565, aby doświadczyć żołnierskiego chleba, oprócz tego żywiąc w sobie żądzę podróżowania, do Litwy, wtedy wojującej z W. K. Moskiewskiém. I tu przebywał po rok 1573, przez ostatnie 12 roku w Witebsku, gdzie rotmistrzował Al. Gwagnin, Włoch z Werony. Po śmierci Zyg. Aug. wrócił do Korony i w końcu wrześ. 1574 puścił się w podróż do Konstantynopola z posłem Jędrz. Tarnowskim przez Multany, Bulgaryą i Tracyą, skąd wróciwszy przed 12 kwiet. 1575 do Krakowa, udał się nazad na Litwę, gdzie pracował u Jérz. księcia Olelkowicza, a po tego śmierci 1578 u Melchiora Giedrojca biskupa, który go miał kanonikiem Zmudzkim mianować; lecz czy święcenie wziął, nie wiadomo; † zapewne wkrótce po 1582). Od pierwszego przybycia na Litwę oddał się cały duszą i ciałem pisaniu dziejów Litewskich. Dla tego nauczył się po Litewsku i po Rusku, słuchał pieśni i zbierał podania, zwiedzał pograniczne ziemie, oglądał pola bitew, dawne mogiły, wyorywane oręże, ważniejsze uroczyszcza czyli grodziska, zamki, cerkwie, grobowe kamienie, obrazy książąt, i t. d. Owocem tego zapału i ciężkiej pracy, nie wspominając już bynajmniej o rozlicznych źródłach pisanych: Która przedtém nigdy światła nie widziała Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i

wszystkiej Rusi Kijowskiej, Moskiewskiej, Siewierskiej, Wołyńskiej, Podolskiej, Podgórskiej Podlaskiej itd. I rozmaite przypadki wojenne.. W Krolewcu 1582 2gie wyd. War. 1766 i 3cie tamże 1845. Cokolwiek sędziowie dzisiejsi temu dziełu zarzucają, mniej więcej może być sprawiedliwém; jednak jestto dzieło olbrzymie i sława jego nie zaginie. Aby przynęcić czytelników podał wiele opisów, mianowicie bitew, wierszami. Zaraz po powrocie z podróży wydał: O wolności Korony Polskiej i w. k. Litewskiego a o srogiém zniewoleniu inszych królestw pod tyrańskim jarzmem Tureckiem; o rokoszu niniejszego tyrana... Amurata i wszystkich królów domu Otomańskiego.... wywód; tudzież, którymby sposobem ta moc ukrócona być mogła... przestroga w Konstantynopolu według czasu istotnie gwoli ojczyźnie napisana. Krak. 1575. Miał do tego czerpać ze źródeł wschodnich. Inne pisma jego wierszowane pomijamy, choć są treści dziejowej.

e) MARCIN PASZKOWSKI, także rymotworstwem się bawiący, przełożył ALEKSANDRA GWAGNINA dzieło p. n.: Kronika Sarmacyi Europejskiej, Kr. 1611 i War. 1768. Stryjkowski głosił, że Gwagnin go w Witebsku okradł i cudze za swoje wydał; dzisiejsi znawcy tego nie przyznają.. f) MARCIN BŁAŻOWSKI jest tłumaczem KROMERA ; O sprawach, dziejach i wszystkich inszych potocznościach Koronnych Polskich ksiąg XXX. Krak. 1611, War. 1767.

g) CYPRYAN BAZYLIK (wyznania reformowanego, miał drukarnią własną w Brześciu Litewskim, wspierany od Olbrachta Laskiego woj. Sier.; żył, w przyjaźni z Trzycieskim, Przyłuskim). Zajmuje tu miejsce jako najwyborniejszy tłumacz, Historya o srogim prześladowaniu kościoła bo

żego, w której są wypisane sprawy onych męczenników, którzy począwszy od Wiklefa i Hussa aż do tego naszego wieku... prawdę_ewanielii krwią swoją zapieczętowali. Brześć Lit. 1567. Historya o żywocie i zacnych sprawach Jerzego Kastryota, którego pospolicie Skanderbergiem zowiq. Brześć Lit. 1569 (pierwsze trzy księgi przetłumaczył Wolan). J. F. Modrzewskiego o poprawie rzeczypospolitej ksiąg pięcioro, w Łosku 1577 i Wil. 1770, lecz w tém opuszczono księgę o kościele. Nakoniec Historya Atyli, dotąd nieznana bliżej.

h) PIOTR SKARGA PAWĘSKI (zob. § 45). Roczne dzieje kościelne od narodzenia... wybrane z rocznych dziejów kościel. Cesara Boraniusza; Krak. 1603 i dopełnione w Krak. 1607. Żywoty świętych starego i nowego zakonu na każdy dzień przez cały rok. Pierwsze wydanie w Wilnie 1579, ostatnie 19ste w Wied. 1843.

i) BARTOSZ PAPROCKI (ur. koło 1543; nauki pobiérał w Krakowie, i w młodości przesiadywał u Modliszewskiego i Piotra Gorajskiego. Dla poprawienia sobie doli ożenił się z Jadwigą Kosobudzką, kasztelanką Sierpską, wdową po Wiszniewskim staroście Mławskim i po jakimś Zyczku; lecz tyle doznawał od niej przykrości, że już do Włoch wymykał się, od czego wiadomość dopiero o jej śmierci (1572) wstrzymała go. Miał majątek dziedziczny w Płockiem: Głogole i Paprocką-Wolą, gdzie czasami przebywał; wiele przesiedział za granicą, mianowicie w Czechach, na Morawie i Szląsku, tudzież lubił gościć przy opatach;

[ocr errors]

1614 i pochowany u Franciszkanów we Lwowie). Byłto niespracowany pisarz wierszem i prozą; zalet nie ma żadnych wprawdzie, lecz tego mu nikt nie odmówi, że piér

wszy wystąpił na polu heraldyki, i nie jedno wynalazł i pamięci przekazał, CO za ważne poczytać należy. Tu wyliczamy tylko dzieła heraldyczne, wszystkie inne Polskic i Czeskie odstawiając na stronę, choć w niektórych możnaby znaleść jakie ziarnko. Panosza to jest wysławienie panów i paniąt ziem Ruskich i Podolskich... Krak. 1575. Wiérszem. Gniazdo cnoty z kąd herby rycerstwa... Polskiego... Krak. 1678. Lecz najważniejsze są: Herby rycérstwa Polskiego Kraków 1584 i Ogród królewski, w Pradze Czeskiej 1599. Nie mając dość na robocie około herbów Polskich, opisywał je także u obcych. Należą tu: Zrdcadlo... margkrabstwij Morawskeho, w Ołomuncu' 1593. Diadochos id est successio ginak postaupnost knijżat a kraluw Czeskych, w Pradze 1602. Sztam buch slezsky, w Bernie 1609. Zwierciadło najlepiej wykonaném. Co po Polsku sam napisał, to kazał innym na Czeskie przekładać. Pisał dużo dla pieniędzy!

C, PROZA DYDAKTYCZNA.

§ 49. Używanie w uczelniach i akademiach jedynie języka Łacińskiego przeszkadzało rozwinięciu się Polszczyzny ścisło naukowej i umiejętnéj. Ale duch wielkich i przezornych mężów chcących nauki dla ogółu narodu przystępnemi uczynić, pokonywał i tę trudność; kto się nie mógł zdobyć na pierwotwór, przyswajał narodowi obce dzieła.

§ 50 Filozofii teorycznie wcale po Polsku nie wykładano, praktyczna zaś nie objawia się wprawdzie w systemach, ale w stroju pospolitym w przepisach i przykładach; także tłumaczenia mają wagę.

a) MIKOŁAJA REJA Z, NAGŁOWIC (zob. § 38) głównym dziełem jest: Zwierciadło albo kształt, w którym karly stan snadnie się może swym sprawom jako we źwierciedle przypatrzyć. Krak. 1568, powtórnie p. n. Żywot poczciwego człowieka War. 1828. Dal w niém naukę, jak się w każdym wieku prowadzić należy, rozłożywszy je na młody, średni i w lata podeszły. Całą mądrość swoję, jakiej śród ludzi i z książek nabył, tu złożył, z całą swobodą duszy i serca, z całą mocą i wdziękiem pisarskiej wprawy. I dziwnie odbija się od Postýli (Krak. 1557, 71 i Wil. 1594), tudzież od Apokalipsy (Krak. 1564) w których nic nie uwzględnia, rznie po swojemu od ucha, co ślina przyniesie. Postyla krążyła i między katolikami, co spowodowało, iż katolicy także się do pióra wzięli.

b) ŁUKASZ GÓRNICKI. (Ur. w Krakowskiém około 1520. Przeszedłszy nauki w Krakowie i Padwie, bawił jako dworzanin przy biskupach Krak. S. Maciejowskim, Zebrzydowskim, Przyrębskim i Padniewskim, następnie został sekretarzem i bibliotekarzem Zyg. Augusta; dostawszy starostwa Wasilkowskie i Tykocińskie 1565, złożył urząd i przesiadywał w Tykocinie; żonę Barbarę z Bezdziede Broniewską utracił 1587, sam † około 1602). Naczelném jego dziełem: Dworzanin Polski Krak. 1566, 1639, War. 1761 i 1828. Pomysł wzięty z Włoskiego: Il libre del cortegiano przez BALCERA hr. KASTYLIONIEGO, lecz przedmiot, osoby, obyczaje są miejscowe, własne. W rzeczy saméj tém dziełem zarobił sobie na nieśmiertelność; ucząc w niem jakim dworzanin być ma, wskazał nam, jak się wtedy rzeczy miały u nas. Są tu wprowadzone wszystkie stany, od króla

« PoprzedniaDalej »