z Rejem, Łaskimi, Janem Mączyńskim) do wszystkich spraw kościelnych mięsza się, także do tłumaczenia biblii Brzeskiej należy, do czego wezwał go był Mik. Radziwiłł; po tego śmierci był jakiś czas sekretarzem króla, lecz później urząd ten porzucił i udał się na dwór księcia Pruskiego, szukając rocznej płacy; wtedy napisał 9 pieśni do Kancyonału SEKLUCYANA; † 1584. Pomijając utwory Trzycieskiego wierszem łacińskim przywodzimy tu jego: Zywot i sprawy poczciwego szlachcica Polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic i t. d. (znajduje się odbity przy Zwierciedle REJA 1568, osobno w Wil. 1606 i w Dyk. poet. Pols. JusZYŃ. II). z wielkiém mistrzowstwem napisany.

c) JAN SZCZĘSNY HERBURT Z DOBROMILA (Syn prawnika i dziejopisarza; na naukach był w Krak. i Ingolsztadzie. Posłował do Turek 1598; 0żenił się 1601 i po bitwie pod Guzowem odsiedziawszy wieżą, zajmował się wydawaniem naszych kronik i innych pism do 1615 w Dobromilu). W czasie więzienia opisywał swój własny żywot w postaci rozmowy, na wzór gadki Ksenofonta o Herkulesie (w Pamiętnikach o Sokratesie), z cnotą i rozkoszą rozmawiającego. Piękne dzieło, choć trochę dla nas już zaciemne.

d) TEOFIL TURNOWSKI opisał swoję podróż w sprawach religijnych po kraju (umieszczona w J. ŁUKASZEWICZU O jednocie) także BENEDYKT HERBEST swoję 1566. r. z Poznania do Samborza, lecz ciekawy jedynie, jak się zapatruje na sprawy kościelre (znajduje się przy Odpowiedzi na konfesyą 1567 i w Wiszn. t. V.) e) JĘDRZEJ WARGOCKI. (Ur. w Przemyślu, uczył się w Krakowie; rzecznikiem był przy trybunale Lubelskim a później księdzem). Jego prze

·

kładu z Łaciń. jest: Peregrynacya_albo_pielgrzymowanie do ziemi świętej Mikołaja Chrzysztofa Radziwiłła przez Tom. Tretera po Lacinie napisana, Krak. 1607 (Radziwił opisał był tę podróż sam po Polsku, z czego Treter tłumaczył), i Peregrynacya na górę Synaj do grobu é. Katarzyny 1616 r. Położył Wargocki także wielkie zasługi przełożeniem następujących pisarzy Rzymskich: Justynusa Historyka ksiąg 44, które on z sławnej historyéj świata wszystkiego przez Traga Pompejusza krótko zebrał, Krak. 1607. Juliusza Cezara ksiąg 7, ósma Aulusa Hircyusa Pansy, w których hetmanów rozmaitych fortele i rycerskich ludzi i mężów dzielnych sprawy, wojny i zwycięstwa cudnie są opisane, Krak. 1608 i War. 1803. Kwintusa Kurcyusza o dziełach Aleksandra W. ksiąg 12 (z dodaniem dwojga ksiąg Plutarcha o Aleksandrze), Krak. 1614. Walerego Maxyma o dziejach i powieściach pamięci godnych ksiąg 9. Krak. 1609. We wszystkich tych przekładach sposobił Wargocki język na stopę Łacińską. W ostatniém dziele trudniejsze miejsca opuścił. a dodał o Polakach, jak o Padniewskich, Rozrażewskim biskupie, s. Stanisławie i t. d.

f) MACIEJA MIECHOWITY spolszczył JĘDRZEJ GLABER z KOBYLINA: Wypisanie dwojej Sarmatskiéj krainy; jednéj, która leży w Azyi ściągając się ku wschodowi słońca, drugiej która w Europie ku północy, a ku zachodowi się ściągając... Krak. 1535, 41 i 45. Ma tę wielką zasługę Miechowita, że odwieczne błędy i baśnie o tych stronach pierwszy począł prostować.

JAKOB SOBIESKI. (Ur. pod koniec XVI wieku; syn Marka a ojciec krola Jana III, wojownik i dyplomata, w końcu kasztelan Krakowski,

† Żółkwi 1646). W młodości (1607-13) podróżował po Niemczech, Francyi, Belgii, Anglii, Hiszpanii, Portugalii i Włoszech dla nauki; 1638 towarzyszył Władysławi IV do cieplic Badeńskich. Opis pierwszej i dziennik drugiej podróży z rękopisów wydał Edw. Raczyński p. n. Dwie podróże i t. d. w Poz. 1833. h) PAWEŁ ŁĘCZYCKI po Lacinie Lencicius (Bernardyn). Wytłumaczył z Włoskiego księgę: Relacyj powszechnych JANA BOTERA BENESIUsza dla ludzi potrzebujących i pragnących wiedzieć o sprawach, rządach, dostatkach, siłach państw cudzoziemskich, ku ćwiczeniu się w obyczajach i potrzeb do rządów sprawach, a przestrzeżeniu od złych i szkodliwych, 1609 i znowu poprawiona w Krak. 1613. Jestto bardzo szacowna książka pod względem statystycznym. Wyd. 3cie 1659 p. n. Teatrum świata wszystkiego i t. d. Tegoż Łęczyckiego jest także ogromne dzieło, obejmujące dzieje zakonów s. Franciszka.

§ 48 Właściwi dziejopisarze.

a) MARCIN BIELSKI, przydomku WOLSKI. (Ur. 1495 z Jana i Doroty w dziedzicznej wsi Białej w ziemi Wielunskiej, doskonalił się w akad. Krakowskiej. Miał udział w bitwie Ŏbertyńskiej z Wołochami pod Tarnowskim i podobno 1534 w pogoni za Tatarami pod Wiszniowcem. Na dworze Kmity woj. i star. Krakowskiego bawił od 1535, jak się zdaje aż do śmierci tegoż 1553, i pracował nad naukami i piśmiennictwem Pols. z zamiarem. Sprawował jakiś urząd, który sam oznacza głoskami s. s. R. czego dziś nie rozumiémy. Z żony Siemkowskiej herbu Oksza zostawił syna Joachima i dwie córki, † 18 gr. 1575, pochowany w Pajęcznie). Zawód dziejopisarski, jak powiada do

Kmity: „ku czci i sławie, i tudzież dla roz„mnożenia Polskiego języka, którego przedtém nie wiele dla trudności jego pisano zaczął od książki, którą przy pomocy i innych uczonych mężów, mianowicie JĘDRZEJA Z KoBYLINA, a którego się tu przedmowa znajduje, wydał p. n. Zywoty filozofów to jest mędrców nauk przyrodzonych. I též inszych mężów enotami ozdobionych, ku obyczajnemu nauczaniu człowieka każdego krótko wybrane Krak. 1535. Wystawia tu żywoty i zdania 47 znakomitych, ludzi bądź z nauki, bądź z czynów i miłowania nauk, poczynając od Talesa a kończąc na Boecyuszu, podług Dyogenesa Laercyusza, Plutarcha, Justyna i innych. Maciejowski mniema, że to pismo jest właściwie historyą powszechną w biografiach przedsta wioną, i że B. miał na celu wykazać, jak wielcy ludzie, kierując się zdaniami mądremi, dostępowali wielkiej sławy, imionami swemi przynieśli chwałę narodom, między któremi porodzili się, i tak punkt oparcia się stanowili w ich dziejach. Głównym jego dziełem jest Kronika świata (w-4ce) wydana naprzód 1550. Że dotąd napisu tego wydania nikt nie znalazł przeto przytaczamy go tu według wtórego: Kronika wszystkiego świata na sześć wieków a na cztery księgi takież monarchie rozdzielona i t. d. Krak. 1554 (w-ark. kart liczb. 324 oprócz rejestru). Wydanie trzecie z napisem: Kronika to jest historya świata na sześć wieków a cztery monarchie rozdzielona.... a na dziesięcioro ksiąg... aż do tego roku, który się pisze 1564 z figurami ochędożnemi (w-ark. kart. 467 prócz nieliczbowanych). Krak. 1564. Od kosmografii zaczyna a potém opowiada dzieje wszystkich narodów, żadnego Europejskiego

niepomijając, Polskie zaś podług WAPOWSKIEGO w skróceniu, z dodatkami po rok 1548. W wydaniach drugiém i trzeciém porządek nieco zmienił całego dzieła i rozszerzył. Korzystał z bardzo wielu źródeł dawnych i nowych a nawet i najnowszych; choć bez krytyki, jednak przez zapatrywanie się na całość życia, aby dokładniej dzieje pojąć i skreślić, stanął wyżej od poprzedniego kronikarstwa. Dla nas mianowicie jest wielkiej wagi i ceny, iż język miał na baczeniu.

b) JOACHIM BIELSKI (syn Marcina, uczył się w Krakowie, służył wojskowo za króla Szczepana, bawił przy kanclerzu w. k. Pietrze Duninie Wolskim, a koło 1590 był sekretarzem Zyg. III. i 1595 deputatem z księs. Oswiecimskiego). Rozszérzywszy Kronikę Polską w dziele ojca umieszczoną i dopełniwszy, wydał ją pod jego imieniem w Kr. 1597; wyd. 2re w War. 1764 a 3cic 1829, Teraz Sobieszczański wynalazł dalszy ciąg tej pracy Joachima i wydał w War. 1850.

c) SWIĘTOSŁAW ORZELSKI. (Ur. 25 lip. 1549, Odbywszy początkowe nauki w Krakowie, doskonalił się w Frankfurcie nad Odrą, w Wrocławiu i Wittenberdze. Z pisarza sądu ziem. Kaliskiego postąpił około 1584 na sędziego; Zyg. III dał mu starostwo Radziejowskie; 1595 przywodził soborowi różnowierców w Toruniu, i wkrótce umarł). Jako uczestnika spraw za jego życia toczących się, gdyż na wielu sejmach był posłem, a 1582 nawet marszałkiem izby poselskiej, nader ważne są jego pamiętniki, które po Polsku napisał, wyjawiając tajemne sprężyny zdarzeń z ostatnich chwil życia Zyg. Augusta i następnych. Wyjątki z nich umieścił J. U. N. w t. II swego Zbioru pamięt