teret, nec procedens ex eo spiritus efficere vocem A diffusus, irrigat universum corpus, et vegetat. sine linguæ ministerio posset.

Aperuit igitur viam voci divina solertia ex illa fistula spiritali, ut posset lingua ministerio suo fungi, et vocis ipsius inoffensum tenorem pulsibus suis in verba concidere. Qui meatus, si aliquo modo interceptus sit, mutum faciat necesse est. Errat enim profecto quisquis aliam causam putat, cur homines muti sint. Non enim (ut vulgo creditur) vinctam gerunt linguam sed ii vocalem illum spiritum per nares quasi mugientes profundunt, quod voci transitus ad os aut nullus omnino est, aut non sic patens ut plenam vocem possit emittere. Quod plerumque natura fit; aliquando etiam casu accidit, ut morbo aliquo hic aditus obseptus vocem non transmittat ad linguam, faciatque de loquentibus mutos. Quod cum aceiderit, auditum quoque obstrui necesse est; ut quia vocem emittere non potest, ne admittere quidem possit. Loquendi ergo causa patefactus est hic meatus. Illud quoque præstat, ut in lavacris celebrandis, quia nares calorem ferre non possunt, aer fervens ore ducatur; item, si forte spiramenta narium frigoris pituita præcluserit, per os auram trahere possimus, ne obstructa meandi facultate, spiritus stranguletur. Cibi vero in alvum recepti, et cum potus humore permix:i, cum jam calore percocti fuerint, eorum succus inenarrabili modo per membra

Intestinorum quoque multiplices spiræ, ac longitudo in se convoluta, et uno tamen substricta vinculo, quam mirificum Dei opus est? Nam ubi maceratos ex se cibos alvus emiserit, paulatim per illos internorum anfractus extruduntur, ut quidquid ipsis inest succi, quo corpus alitur, membris omnibus dividatur. Et tamen necubi forte obhæreant, ac resistant, quod fieri poterat, propter ipsorum voluminum flexiones in se sæpe redeuntes, et fieri sine pernicie non poterat, oblevit ea intrinsecus crassiore suceo, ut purgamenta illa ventris ad exitus suos facilius per lubricum niterentur. Illa quoque ratio subtilissima est, quod vesica, cujus usum volucres non habent, cum sit ab intestinis separata, nec ullam habeat fistulam, B qua ex illis urinam trahat, completuṛ tamen, et humore distenditur. Id quomodo fiat, non est difficile pervidere, intestinorum enim partes, quæ ab alvo cibum potumque suspiciunt, patentiores suut quam cæteræ spiræ, et multo tenuiores. Dla vesicam circumplectuntur, et continent: ad quas partes cum potus et cibus mixta pervenerint, fimum quidem crassius fit, et transmeat, humor autem omnis per illam teneritudinem percolatur, eumque vesica, cujus æque tenuis subtilisque membrana est, absorbet, et colligit, ut foras, qua natura exitum patefecit, emittat.

VARIORUM NOTÆ.

etiam textui nostro 2 Colb., Baluz., Brun., in quibas C esse patet ex præcedentibus. In 2 Reg. rec., 5 Colb., solum legitur sicut galæ iter, deleto si.

Nec procedens ex eo spiritus efficere vocem sine linquæ ministerio posset. Hec suppleta sunt ex mss. 2 Bonon., 1 Reg., Tax., 3 Colb., Baluz., Sorbon., Clarom. in marg. atque editis Is. et Spark. qnæ in aliis desiderantur, et in ipsa editione 0. F. Fritzsche.

Errat enim, etc. Errat igitur princeps medicorum, Hippocrates, qui aphoris. 59 1. vII, ait eos quibus cerebrum aliqua ex causa concassum fuerit, necesse esse statim mutos fieri; et aphorism. 5 lib. v, ex ebrietate hoc malum etiam evenire subindicat, et id lethale adeo esse, si convulsus fuerit, nisi febri corripiatur. Vide ad have Vuilichium. BETUL.

Nares quasi mugientes. Addidi quasi ex mss.—Quasi mugientes profundunt. Eadem fere causa est affectionis et læsionis in mnto et surdo. Vide Aristot., problem. 2 et 4, sectio 55. Alexandrinum Aphrodis. probl.

438. 1s.

De toquentibus. De pro ex. Frequens hoc Lactantio, et aliis Ovidio, Floro, Justino, quorum loca indicavit Burmannus ad Ovid., lib. 1 Amor., 10, 8:

Et quidquid magno de Jove fecit amor. BUN. Auditum quoque, etc. Experientia contrarium testatur. Imino qui surdi nascuntur, muti sint necesse est. -Auditum quoque obstrui necesse est. Si tamen natura et a nativitate contigerit : quod si deinde morbo aliquo, non id necesse esse tradunt medici, ut refert Aphrod. ubi supra. Is.

Ne admittere quidem possit.Ex 21 mss. et 10 vet. ed. expunxi vocem auditum, quæ sat inutilis videtur, cum hic de voce emittenda et de voce admittenda agatur, quod non nemo intelligit. Ne auditum admittere quidem possit perperam legitur in 2 Bonon., Tax. ct 6 recentioribus vulgatis.

Auram trahere possimus. Ita restitui ex mss. veterrimis 1 Bonon., Reg., Put., Cauc., Ultr., 3 Colb., Baluz., Vict., Brun., ed. Rom. 1470. Et sic legendum

Clarom. excusisque multis, possumus, male.

Spiritus stranguletur. Isæus et Gandeffridus legendum esse censent strangulemur, quia strangulatio ad hominem, non ad aerem pertinet. Sed repugnant mss. et editi præter Is. Et dici potest aerem strangulari, id est faucibus premi.

Eorum succus, etc. Non alvi hoc officium est, sed intestinorum, que exceptum ex ventriculo succum tantisper foveni, dum per venam meseraicam in jecur evectus, in sanguinem convertitur, indeque universa corporis membra nutriuntur. BETUL.

Intestinorum quoque multiplices spira, etc. Maxime illius quod ɛAşʊi vocatur, gracile nimirum illud. Flexuosissimos orbes Plinius nominat: Celsus vero, sinus. BETUL.

Et uno tamen substricta vinculo. Ita 45 mss. quorum duo sunt veterrimi, et 8 editi. In 40 scriptis rec. et 7 impressis rec. et uno tantum. Utraque lectio bona, Det in idem recidit.

Et tamen necubi forte obhæreant. Sic ex veterrimis et optimis mss. 2 Bonon., Regio-Put., 1 al. Reg., 3 Colb, Baluz., Tax. emendavi necubi, quod est ne alicubi ; in 7 rec. est, ne cui; in sex rec. et in vulgatis, ne qui.

Oblevit. Vera lectio, quam restitui ex mss. Tornes. et Erasm. atque editis Graph. et Betul. eademque sententia, Erasmo teste, reperitur apud Aristotel. et Plin. In 9 mss. et 6 excusis rec. est opplevit, male.

Niterentur. Ex mss. vetustissimis 1 Bonon., RegioPut, 4 al. Reg., Pen., Goth., 4 Colb., Vict., Gat., Marm., Clarom., Brun., edit. vet. 3 Rom., Ald. 4515, Paris. 4525, Parrhas., Florent., Graph., Is., Cellar., sic emendavi, rectius quam mitterentur, quod est 9 manuscriptorum rec. et 6 vulgatorum.

Vesica, cujus usum volucres, etc. Plin. Infra alvum a priore parte vesica, quae nulli ova gignentium, præter testitudinem (hactenus ex Arist.) nulli nisi san

CAPUT XII.

De utero, el conceptione, atque sexibus.

A in toto corpore pars dextra masculina est, sinistra vero fœminina. Ipsum semen quidam putant ex medullis tantum, quidam ex omni corpore ad venam genitalem confluere, ibique concrescere. Sed hoc, humana mens, quomodo fiat, non potest comprehendere. Item in fœminis uterus in duas se dividit partes, quæ in diversum diffusæ ac reflexæ, circumplicantur, sicut arietis cornua. Quæ pars in dextram retorquetur, masculina est; quæ in sinistram fœminina.

De utero quoque et conceptione, quoniam de internis loquimur, dici necesse est, ne quid præterisse videamur : quæ quanquam in operto latent, sensum tamen atque intelligentiam latere non possunt. Vena in maribus, quæ seminium continet, duplex est, paulo interior quam illud humoris obscoeni receptaculum. Sicut enim renes duo sunt, ita testes, ita et venæ seminales dux, in una tamen compage' cohæ- Conceptum igitur Varro et Aristoteles sic fieri arrentes; quod videmus in corporibus animalium, cum bitrantur. Aiunt non tantum maribus inesse semen, interfecta patefiunt: sed illa dexterior masculinum verum etiam fœminis, et inde plerumque matribus continet semen, sinisterior fœmininum; et omnino B similes procreari sed earum semen sanguinem esse

VARIORUM NOTÆ.

guineum pulmonem habenti, nulli pedibus carentium, etc. BETUL.

De utero, etc. Quæ hoc et sequenti capite, ait Cellarius, de hominis formatione in utero traduntur, multum plebeiæ opinionis tenent, quæ satius fuisset Lactantio et castius etiam tacuisse. Qui veriora rescire cupit, philosophos naturæ scrutatores adeat. Sensum. Ita mss. Sangerm. et Bov. editi vero minus bene babent sensus: atque nostram lectionem veram putat Heumannus.

Quæ seminium continet. Ita restitui ex mss. RegioPut., 2 al. Reg., Brun. ac ed. Betul., faventibus miss. Bodl., Baluz., 3 Colb., Clarom. in marg. in quibus est quæ seminum rationem continet; in 3 Reg., 2 Colbert. a prima manu, ed. Rom. 1470, quæ semina continet; in Marm., quæ semina continent; in 4 Colb. rec. et multis editis, quæ semen continet.

Ita. Sic mss. Bov. reliqui habent itemque.

Venæ seminales duæ. Quæ sic in medicorum definitionibus describuntur: Haparátai (vasa assistentia Philippus transtulit). Observa obiter, quod rursus dualem urget numerum. Sed ex Vesalii descriptione duos in pene seminis meatus non invenio. BE

TUL.

In una tamen compage. Sic emendo ex vet. mss. 2 Bonon., Cauc., 6 Reg., 4 Colb., Tax., Pen., Ultr., Vic., Gat., Marni., Brun. et 2 vet. edit. Rom., Fasitel., Betul. In 4 mss. rec. et 9 excusis est in una tantum; in 4 vulgatis rec. est una tantum, absque præpositione.

Interfecta. Recte Heumannus existimat legendum esse intersecta, quia hic res est de Anatomia.

Pate fiunt. Id est, secantur. Francius.

C

Dexterior masculinum continet semen, etc. Plutarchus et Censorinus hujus sententiae auctores faciunt Anaxagoram et Empedoclem. Lege tu Arist. lib. IV de Generat. animal. cap. 1. Aphoris. Hippocratis est D 48. BETUL.

Et omnino in toto corpore. Sequor maximam mss. vetustissimorum et optimorum partem, cum Iso Grapheo et Cellario. Legitur Et ideo in scriptis 10 rec. et editis 13: utraque lectio bona.

Quidam putant ex medullis tantum, quidam. Sic ferunt mss. Bonon., Regio-Put., 1 al. Reg., 2 Colb., 1 Sorb. et omnes ferme editi; at mss. rec. 4 Reg., 4 Col· bert., Goth., Lips., Em., Cant., Vict., Gat., Marm., Clarom., Brun., edit. 2 Rom. et Cellar. omissis quinque prioribus verbis, habent: quidam aiunt ex omni corpore. Cæterum Platonis hæc sententia est in Timæo pauculis verbis delibata, nimirum ab aliud agente. Censorinus Hipponi hoc dogma tribuit. Betul.

Quidam putant ex medullis tantum. Per spinam e cerebro labi dicebat Aristoteles, probl. 56, section. 10.-Quidam ex omni corpore, ut refert Aristoteles, I. I de Gene. anim., cap. 17, quam opinionem refellit ibid. cap. 18. ISÆUS.

Circumplicantur. Verbum in Fabro ex solo Prudentio probatum, præter in nostro, observavi quoque in Gell., lib. xvII, n. a. cap. 9. BUN.

Sicut arietis cornua. De nominibus matricis prius Plinium audiamus. Fœminis, inquit, ea omnia, præterquam vesica junctus utriculus, unde dictus uterus, quod alio nomine Locos appellant. Hoc in reliquis ani malibus vulvam. Cæterum de cornibus arietinis, adeoque de uteri forma, præter alios lege Vesalium, lib. v, cap. 15, et ejusdem libri figuram 25 cum aliquot ordine sequentibus. BUNEMAN.

Varro. Fortasse in eo libro, quem de Origine Humana ab ipso conscriptum testatur Censorin. de die Natal. Hodie non extat. ISÆUS.

Varro et Aristoteles. Aristot. hæc non dissimulanter negat in primo de Generatione, cap. 20. Fuit de hoc olim inter auctores controversum. Adscribam autem Censorini verba: Illud quoque ambiguam facit inter auctores opinionem, utrumne ex patris tantummodo semine partus nascatur, ut Diogenes et Hippon Stoicique scripsere; an etiam ex matris, ut Anaxagoræ et Alcmaoni, nec non Parmenidi, Empedoclique et Epicuro vi sum est. Pythagoras, inquit Plut., Democritus, Epicurus, fœminam quoque semen emittere putarunt. Seminales enim meatus aversos habere (ez yap περαστάτας απεστραμμένας), propter quod ab usu (in quant) coitus appetentiam habet. Aristoteles Platoque materiam quidem uvidam (35km Vypiv) emittere, tamquam sudorem a colluctatione, sed haud quaquam seminalem. Hippo emittere quidem fœminas semen, non minus maribus, sed quod ad generationem non conferat, ut quod citra vulvam excidat, di rò ÈXTÒS πίπτειν τῆς ὑστέρας : unde nonnullas saepenumero ci tra coitum ullum semen emittere, præsertim quæ vidu degant. Sunt qui a mare ossa, carnes vero a foemina esse contendunt. Hippocrates in libro de Genitura (sive is Polybis ipsius discipuli est) asserit mulieres etiam semen generationi idoneum ejaculari. BETUL. · Et Aristoteles. Sed ille hoc potius negare videtur de Gener. Anim. c. 18, et seqq. cui S. Thom. assentitur in m Part. quæst. 31, art. 5, ad 3. Sed quia quidam alii celeberrimi auctores contrariam sententiam tuentur, videndus est de quæstione copiosè disputans Cajetanus 2-2, quæst. 154, art. 2.

ISÆUS.

Aiunt non tantum. Mss. 5 rec. et 14 editi, Aiunt

enim.

Et inde plerumque matribus similes procreari. Quid de prolis similitudine philosophi senserint, sigillatim referre longum foret: indicabimus saltem aliquot auctorum loca. Vide Aristot. lib. IV de Gen. Auim. cap. 3, et lib. vu Hist. Anim., cap. 6; Plutarch, de Placit. Philosoph. lib. v, cap. 11 et 12; Stob. in Eclog. Phys.; Galen. lib. n de Semine; Plin. lib. vII, cap. 12; Solin. cap. 5; Dionys. Halicarn. Tepi TS TÕU 20.; Strab. lib. xv; August. lib. v contra Ju

purgatum, quod si recte cum virili mixtum sit, utra- A niem cujusque sexus ad imaginem respondere materque concreta et simul coagulata informari et primum quidem cor hominis effingi, quod in eo sit et vita omnis et sapientia; denique totum opus quadragesimo die consummari. Ex abortionibus hæc fortasse collecta sunt. In avium tamen fœtibus primum oculos fingi dubium non est, quod in ovis sæpe deprehendimus. Unde fieri non posse arbitror, quin fictio a capite sumat exordium.

Similitudines autem in corporibus filiorum sic fieri putant. Cum semina inter se permixta coalescunt, si virile superaverit, patri similem provenire, seu marem, seu fœminam; si muliebre prævaluerit, proge- B tura varietur. Dispares quoque naturæ hoc modo VARIORUM NOTÆ.

fieri putantur. Cum forte in levam uteri partem mas- A velut mollier; cui suscepto fœtu, cum partus appro

culinæ stirpis semen inciderit, marem quidem gigni opinatio est; sed quia sit in fœminina parte conceptus, aliquid in se habere fœmineum, supra quam decus virile patiatur; vel formam insignem, vel nimium candorem, vel corporis levitatem, vel artus delicatos, vel staturam brevem, vel vocem gracilem, vel animum imbecillum, vel ex his plura. Item, si partem in dextram semen fœminini sexus influxerit, fœminam quidem procreari: sed quoniam in masculina parte concepta sit, habere in se aliquid virilitatis, ultra quam sexus ratio permittat; aut valida membra, aut immoderatam longitudinem, aut fuscum colorem, aut hispidam faciem, aut vultum indecorum, aut vocem robustam, aut animum audacem, aut ex his plura.

B

Si vero masculinum in dexteram, fœmininum in sinistram pervenerit, utrosque fœtus recte provenire; ut et fœminis per omnia naturæ suæ decus constet, et maribus tam mente, quam corpore robur virile servetur. Istud vero ipsum quam mirabile institutum Dei, quod ad conservationem generum singulorum, duos sexus maris ac fœminæ machinatus est; quibus inter se per voluptatis illecebras copulatis, successiva soboles pareretur, ne omne genus viventium conditio mortalitatis extingueret. Sed plus roboris maribus attributum est, quo facilius ad patientiam jugi maritalis fœminæ cogerentur. Vir itaque nominatus est, quod major in eo vis est, quam in fœmina; et hinc virtus nomen accepit. Item mulier (ut Varro interpretatur) a mollitie, immutata et detracta littera, C

pinquare jam cœpit, turgescentes mamma dulcibus succis distenduntur, et ad nutrimenta nascentis fontibus lacteis fœcundum pectus exuberat. Nec enim decebat aliud quam ut sapiens animal a corde alimoniam duceret. Idque ipsum solertissime comparatum est, ut candens ac pingui humor teneritudinem novi corporis irrigaret, donec ac capiendos fortiores cibos, et dentibus instruatur, et viribus roboretur. Sed redeamus ad propositum, ut cætera, quæ supersunt breviter explicemus.

CAPUT XIII.

De Membris inferioribus.

Poteram nunc ego ipsorum quoque genitalium membrorum mirificam rationem tibi exponere, nisi me pudor ab hujusmodi sermone revocaret: itaque a nobis indumento verecundiæ, quæ sunt pudenda velentur. Quod ad hanc rem attinet, queri satis est homines impios, ac profanos, summum nefas adinittere, qui divinum et admirabile Dei opus, ad propagandam successionem inexcogitabili ratione provisum et effectum, vel ad turpissimos quæstus, vel ad obscœnæ libidinis pudenda opera convertunt; ut jam nihil aliud ex re sanctissima petaut, quam inanem et sterilem voluptatem. Quid reliquæ corporis partes, num carent ratione, ac pulchitudine? Conglobata in nates caro, quam sedendi officio apta! et eadem firmior, quam in cæteris membris, ne premente corporis mole ossibus cederet. Item fœminum deducta, et laVARIORUM NOTE.

Recte provenire. Sic restitui ex 20 mss. et vet. editis octo ac Cellar. In sex rec. scriptis totidemque vulgatis est recte pervenire.

Quam mirabile institutum Dei! Juxta omnes ferme mss. expunxi post Dei verbum est, quod erat in 11 vulgatis. In 13 scriptis et editis vet. 2 Rom. legitur constitutum Dei; in edit. Graph. constitutum Deo.

Successiva soboles. Ita cum cunctis impressis mss. 3 Reg., 1 Colb., Vict., Brun., et recte. In 2 Bonon., Pen., Tax., Cauc., successiva soboles; in 3 Reg., 3 Colb., Gat., 4 Sorbon., Clarom, a secunda manu, subsic va; alii 5 mendose, subsicina, subvicina, etc. 1 Reg. Put., sicut soboles; corrupte. Successiva soboles pareretur: vera lectio tribus doctissimis medicis probata. Scriptis 6 est pararetur; nec male.

Vir itaque, etc. Idem etiam affirn.at Cic. Tusculanarum quæstionum secundo: Viri, inquit, propria maxime est fortitudo: cujus munera duo maxima sunt, mortis dolorisque contemplio. Utendum est igitur his, si virtutis compotes, vel potius, si viri volumus esse : quoniam a VIRIS virtus nomen est mutuata. Sic etiam Greeis ἡ ἀνδρείᾳ, ἀπὸ τοῦ ̓Ανδρός. BETUL.

et

Item mulier (ut Varro interpretatur) a mollitie. Sex mss. rec. et 12 vulgati addunt est dicta; sed frustra. Vide præcedentia. He duæ voces absunt a vet opt. mss. 1 Bonon., Regio Put., 4 al. Reg., 4 Colber!., Pen., Vict., Gat., Marm., Clarom., Brun. et 7 vet. editis. Ad Varronem omnes hanc derivationem referunt; major tamen usus istius vocis est, ut viro potita, a virgine discernatur, præsertim apud Jureconsultos. Eadem fere differentia, quæ est apud Græces, qui napfévoy dicunt eam quæ virum non gestavit; vú, quæ gestavit quidem, sed ex eo non peperit; quantza, quæ etiam peperit; sed ypaữ, quæ jam parere desiit; quæ differentia est apud Isacium Tzetzam

D

in Lycophronis commentario. In Sacris litteris vn, fere avri Tou aλózov usurpatur. Betul.

Ad nutrimenta nascentis fontibus lacteis. Sic emendavi ex veterrimis mss. 2 Bonon., Cauc., Regio-Put., al. 3 Reg., 6 Colb., Tax., Pen., Ultr., Em., Vict., Gat., Marm., Clar., Baluz., Brun.. edit. Betul. accedente 1 Sorbon. in quo est ad nutrimenta nascentibus fontibus lacteis; in 2 Reg. et 14 vulgatis nascentis fontibus lactis; in 5 al. editis nascentibus fontibus lactis. Editi annorum 1472 et 1478 habent etiam fontibus lacteis. - Fontibus lacteis. Sic ubera vocat, et Gellius, lib. x, cap. 1, fontem illum sanctissimum corporis, generis humani educatorem, etc. Basilius Homil. 9, in Hexaemner. ἐπιζήτει δὲ τὰς οἰκείας πηγὰς TOU yaluxtos, etc. S. Augustin, Confess., cap. 7. Pulcherrimam quoque uberum cum fontibus comparationem habes a Plutarcho in Paulo Emil. ISÆUS.

Indumento verecundiæ, quæ sunt pudenda, etc. Vide Paulum Ephes., v, 4. Præclarus est locus apud Aristot., lib. vI Polit., cap. ult.

Quæ sunt pudenda, etc. Pudenda, virilia, ad imitationem Græcorum, qui aidoia nominant. Arist., in 1 de Hist. animalium, virilia propria sic vocari ait: foeminina autem, oripa. Sed medicorum schola differentiam hanc non observat, utriusque sexus pu-, denda aidoia nominans, ut et Julius Pollux.

Sterilem voluptatem. Id est, sine spe prolis. FRAN

tioribus toris valida longitudo, quo facilius onus cor- A dine, ac modico intervallo distare videatur. IIæc co

poris sustineret: quam paulatim deficientem in angustum genua determinant, quorum decentes nodi flexuram pedibus, ad gradiendum sedendumque aptissimam, præbent. Item crura non æquali modo ducta, ne indecens habitudo deformaret pedes, sed teretibus suris clementer extantibus, sensimque tenuatis, et firmata sunt et ornata.

rum speciosa germanitas, non levi adjumento nisum
pedum firmat; concitari enim ad cursum non possu-
mus nisi, digitis in humum pressis soloque niten-
tibus, impetum saltumque capiamus. Explicasse vi-
deor omnia, quorum ratio intelligi potest. Nunc ad
ea venio, quæ vel dubia vel obscura sunt.
CAPUT XIV.

De intestinorum quorumdam ignota ratione.

Multa esse constat in corpore, quorum vim, rationemque perspicere nemo, nisi qui fecit, potest. An aliquis enarrare se putat posse quid utilitatis, quid effectus habeat tenuis membrana illa perlucens, qua circumretitur alvus, ac tegitur? Quid renum gemina

In plantis vero eadem quidem, sed tamen longe dispar, quam in manibus ratio est quæ quoniam totius corporis quasi fundamenta sunt, mirificus eas artifex non rotunda specie, ne homo stare non posset, aut aliis ad standum pedibus indigeret, sicut quadrupedes, sed porrectiores, longioresque formavit, ut stabile corpus efficerent planitie sua; unde illis inditum nomen est. Digiti æque totidem, quot in B similitudo? quos ait Varro ita dictos, quod rivi ab manibus, speciem magis, quam usum majorem præferentes, ideoque et juncti, et breves, et gradatim compositi: quorum qui est maximus, quoniam illum sicut in manu discerni a cæteris opus non erat, ita in ordinem redactus est, ut tamen ab aliis magnitu

Valida. Deest in ms. Bov.

his obscœni humoris oriantur: quod est longe secus, quia spine altrinsecus supini cohærent, et sunt ab intestinis separati. Quid splen? quid jecur? quæ viscera quasi ex conturbato sanguine videntur esse concreta : quid fellis amarissimus liquor? quid globus cordis? VARIORUM NOTÆ.

Flexuram pedibus, ad gradiendum sedendumque aptissimam, præbent. Sic legunt omnes ferme mss. el edd. At mss. 2 Bon. et rec., 1 Reg., Tax., 2 Colber., Clarom. habent, flexuram in pedibus ad grudiendum sedendumque aptissimum usum præbent.

Sed.Hæc vox et quatuor sequentes desunt in ms Bov. Suris clementer extantibus. Id est leniter prominen tibus. Eodem enim sensu adverbiis clementer, leniter, molliter utitur Lactantius. Sura est pars poste- C rior cruris, eaque carnosior.

Et firmata sunt et ornata. Sic reposui ex editis Betul., Cellar., Walch. omnibusque mss. præter 2, Reg. rec. cæterosque typis excusos, quibus est et firma sunt et ornata.

Corporis. Ita mss. 2 Colb., Claromont., Brun., Bov. et alii. Reliqui multi habent operis.

Quam usum majorem præferentes. Ita cum edit. Rom., 1470 et Cellar. cuncti mss. præter 4 Reg. rec. et 11 vulgatos, quibus deest, majorem. Speciem magis, quam usum præferentes. Non ita Galenus, qui usum eorum, et quidem maximum ac multiformem ostendit, lib. 1, cap. 8 et alibi.

Germanitas. Hoc est fraterna societas. Sic apud Salvianum, libro 11 contra avaritiam, cap. 6, legitur Apostolorum germanitas. HEUMANNUS.

Nisum. Ms. Bov., Nixum.

Tenuis membrana illa perlucens.Græce lepitovaos : Pollux. Hujus nomenclatione Latini carentes, greco nomine ut suo utuntur, nisi quod aliqui abdominis D membranam nuncupant a circummuniendo videtur nomen esse deductum; potissimus enim bic istius usus est. Gallis etiam dicitur péritoine. Ex BETULEIO.

Qua circumretitur alvus. Ita restitui ex veterrimis et optimis mss. 2 Bonon., Regio-Put., 3 al. Reg., Cauc., Tax., Pen., 6 Colb., Em., Ultr., Sorbon., Vict., Gat., Marm., Baluz., Clarom., Brun. et edit. Betuleii. Id est, membrana illa sicut reti involvitur alvus. In mss. rec. 2 Reg., Catabrig., 1 Colbert. a secunda manu, et in quamplurimis excusis est circumnectitur alvus. Membrana autem illa, seu peritonium, complectitur ventriculum, intestina, omentum, mesenterium, jecur, lienem, renes, utramque vesicam, uterum, et vasa demum quæcumque inter septum transversum et crura situm habent. Et licet Lactantium latuerit usus hujus membranæ, medicos tamen minime latuit, quorum haud spernendos aliquot enumerat Andreas Vesalius in præclaro de Hunjani

--

corporis fabrica opere, lib. nempe v, cap. 2. Ex BETULEIO. Quid utilitatis, quid effectus habeat tenuis membrana illa perlucens, qua circumnectitur alvus.. etc, Id totum copiose enarrat Vesalius, lib. v de Hum. corp. fabric., cap. 2.

Quod rivi. Quod sensus postulat: id reposui ex præcipuis mss. viginti supra laudatis, et editis Graph. et Gymnic. In 2 Colb., Baluz., Brun. est quos rivi; in uno Reg. recentiore et 15 vulgatis, quasi rivi : àñò Tou pé fortassis, si Grammaticorum deductioni credimus. Sed mihi parum placent derivationes ex Græcis, ubi ipsi alias istius rei nomenclationes habent: sicut ipsis povem, Latinis ren idem quod illis vippos significat.

BETUL.

Quia spine, etc. Aliter Arist. sub finem primi de Hist. Animalium.

Quid splen? Cum in splene multæ sparsæ sint arteriæ, calorem recipit a corde, quo illum feculentum et limosum sanguinem magis coquit, et aliquid assumit inde quo nutritur. BETUL.

Quid jecur? Quid, Lactanti? Nescis hoc membrum esse generosum? nescis hoc inter organa nutritive potentiæ præcipuum esse? nescis officinam sanguinis? nescis hepar in hoc ipso cordi tradere mutuas operas? nescis id quod Plato dicit, "Ore to πέφυκε χάριν τῆς μαντικῆς? Recte interim facis, quod agnoscis, quod juvat concoctionem in ventriculo, virtute nimirum caloris. BETUL.

Ex conturbato sanguine. Verum hoc quidem est, quod jecoris substantia sit sanguini nuper concreto simillima. BETUL.

Quid fellis, etc. Flava bilis (cujus vesicula bilis folliculus Latinis, Græcis zondoxos appellatur) incredibiliter quidem sanitatem infestat: habet tamen etiam sua commoda. Nam ut sanguis purificetur, opus est derivari aliquo flavam bilem copiosiorem. Est enim, ut inquit Plin. fel nihil aliud, quam purgamentum pessimi sanguinis. Est igitur opus receptaculo, in quo bilis et calefacit hepar, et conservat ne putrescat. Pellit item nutrimentum intestinis, et abstergit intestinorum sordes. Vide de hoc Vesalium copiose disserentem c. 8, lib. v; Plin. lib. xxvIII, c. 9, medicinas ex animalibus enumerans, Inter omnia, inquit, animalium fel præstantius in effectu. Est enim vis ejus excalfacere, mordere, scindere, extrahere, discutere, etc. BETULEIUS.

Quid globus cordis. Post hæc verba, manu exarati codices septem, scilicet 2 Bon., 4 Reg., 1 Sorbon., 1