11) Reszty Pamiętników Macieja Rogowskiego rotmistrza konf. bars. Paryż w 12ce 1847.

12) HENRYK SCHMITT wydal: Materyały do dziejów bezkrólewia po śmierci Augusta 111 i pierwszych 10 lat panowania Stanislawa Augusta. Lwów 1857 2 t. w 8ce.

13) Manifeste de la republique confederée de Pologne 15 novembre 1769 traduit du Polonais 1770 grand in 4to. pod tym tytułem bez miejsca druku, gruby volumen obejmuje zbiór aktów konfederacyi barskiej. Eksemplarze są nadzwyczaj rzadkie.

14) MICHAŁ CZACKI starosta nowogrodzki i podczaszy koronny, poseł czerniechowski na sejm wielki w r. 1788 napisał Pamiętniki o robotach tego sejmu, szczególniej ważne dla charakterystyki Kołłątaja którego nie był przyjacielem. † 1828. Pamiętniki te ogłosił syn jego Felix dziś je. szcze żyjący, który całe swe życie poświęcił studiom nad historyą ostatnich lat 18 wieku. Wydane one zostały w Paryżu na żądanie i naleganie przyjaciół, a teraz mają się podobno ukazać w tłumaczeniu polskiém p. Henryka Cieszkowskiego.

15) JAN KILIŃSKI stanowczą grał rolę w powstaniu miasta Warszawy w r. 1794. Urodził się w 1755 w Trzemesznie, uczył się professyi szewskiej, w końcu osiadł w Warszawie i posiadał dwie kamienice na starém mieście. Przyjęty do magistratu jako radny, wielką posiadał wziętość u mieszczan warszawskich. Skoro doszła wiadomość do Warszawy o ogłoszonym akcie insurekcyi narodowej, stanęły tajemne umowy między mieszczanami a oficerami polskiego garnizonu w stolicy i w których wielki miał udział Kiliński w dniach 17 i 18 kwietnia czynnie i osobiście dowodził. Po dokonaném zwycięztwie i ustanowionym rządzie tymczasowym, nadany mu został stopień pułkownika z poleceniem ukształcenia nowego pułku ochotników. Cały oddany powinnościom nowego stanu, nie należał do owych zgieł ków i do swych nieprawnych kroków, któremi się naówczas lud warszawski splamił. Owszém surowo potępiał i stałej zawsze uległości dla przełożonych dał dowody. Po odbyciu

kilkomiesięcznej kampanii, gdy już sprawa narodowa upadać zaczęła, wysłany był od naczelnika Wawrzeckiego z tajemném poleceniem do zajętego wojskiem pruskiem miasta Poznania. Tu poznany, ujęty zaraz został przez władze pruskie i na rekwizycyą odesłany naprzód do Warszawy a następnie do Petersburga wraz z członkami rządu ówczasowego osadzono w Kazamatach cytadeli i tam dwa lata ciężkiego więzienia Kiliński przebył. Paweł I zaraz w pierwszych dniach wstąpienia swego na tron uwolnił wszystkich jeńców. Wtenczas Kiliński przybył do Warszawy i dawniejsze rzemiosło prowadził. Gdy w r. 1806 Francuzi do Warszawy weszli i rząd nowy organizować się zaczął, na radzie miejskiej na której prezydentem miasta obrano Stanisława Węgrzeckiego, ten urzędu swego chciał Kilińskiemu ustąpić, nie przyjął tej godności Kiliński, mówiąc: „mnie się z prawa należy, ale W Pan zdatniejszy odemnie." Umar r. 1817. W r. 1830 okazały się ale bez oznaczenia miejsca wydania Pamiętniki Jana Kilińskiego. 2gie wydanie ukazało się w Warszawie 1831. 3cie wydanie u J. K. Żupańskiego w Poznaniu 1860 r. w Pamiętnikach z 18 wieku. Wielce one są ciekawe i z treści i z ducha, który w nich panuje. Niepospolita prostota wyobrażeń i stylu wielką jest tego pisma zaletą i zarazem poręką że istotnie od Kilińskiego pochodzi. Wydaje się on w tych pamiętnikach, jako człowiek szczery, religijny, skłonny do śmiałych przedsięwzięć i umiejący takowe wykonać, sprzyjające okoliczności dozwoliły mu téż dostąpić sławy historycznej.

16) JAN HENRYK DĄBROWSKI Ur. w Pierzchowcu w Krakowskiém d. 29 sierpnia r. 1755 z ojca Michała i Aleksandry z Littow Dąbrowskich. Po ukończeniu nauk w kraju oddany został do Saxonii i tu w Dreznie w r. 1778 wojskowy zawód rozpoczął. Ożenił się z Saksonką Krystyną Rackel córką półkownika kirasyerów saskich. Za namową X. Adama Czartoryskiego wstąpił w r. 1790 w stopniu majora w służbę Rptéj. Służąc lat 20 w wojsku saskiem i bawiąc tam od dzieciństwa zapomniał prawie języka ojczystego

i dla tego pisał i mówił po niemiecku.

W r. 1791 mianowany był Jeneralem majorem i z Xięciem Józefem Poniatowskim odbył kampanią 1792. W roku 1794 znaczną grał rolę, utracone pod Powązkami szańce, Dąbrowski dzielnością swoją napowrót zdobyć umiał. Odniósł korzyści nad Sekulim. W roku 1796 udał się do Francyi i od ówczasowego Dyrektoryatu otrzymał pozwolenie utworzenia legii dla walczenia we Włoszech. Legia ta miała udział we wszystkich wojnach Francuzów od roku 1797 do 1800. Po pokoju w Lunevillu 1801 roku przeszedł z legionami w służbę Rzplitéj Cizalpińskiej. W r. 1806 po zwycięztwach Napoleona I przeprowadził pułki swoje do rodzinnego kraju, W r. 1813 uformował i dowodził dywizyą należącą do wielkiej armii Napoleona. W r. 1815 po przywróceniu królestwa polskiego przez Cesarza Alexandra I mianowany został Jenerałem jazdy i senatorem wojewodą. Mieszkał odtąd kolejno to w Warszawie, gdzie wiązały go dostojeństwa, to w Xięstwie Poznańskiém gdzie majętność Winogórę otrzymał w donacią. Tu też w Winogórze, w wiejskiém swojém mieszkaniu d. 6 czerwca 1818 przeniósł się do wieczności. Dwa po nim pisma mamy. 1sze wyszło w języku niemieckim pod tytułem: Beytrag zur Geschichte der polnischen Revolution im Jahre 1794 aus einem polnischen Manuscripte. Frankfurt und Leipzig 1796 w 8ce str. 132 po polsku zaś: Wyprawa Jenerala Dąbrowskiego do Wielkopolski r. 1794 wydana przez Ed. hr. Raczyńskiego w Poznaniu roku 1839. 2gie Les légions polonaises d'Italie, dopełnione przez Leonarda Chodzkę. Paris 1832. Przekład z francuzkiego niedrukowanego rękopismu tych pamiętników wyszedł w Pamiętnikach z ośmnastego wieku, Tomie III pod tytułem: Dqbrowski, Jan Henryk jenerał. Pamiętnik wojskowy legionów Polskich we Włoszech, u J. K. Zupańskiego, Poznań 1864 r.

17) JÓZEF ZAJACZEK ur. 1752 w woj. Kijowskiém, był często posłem z Podola na sejmy i ostatni raz w r. 1790 w dowód niepospolitych jego zdolności, jako mówcy politycznego zachowana jest w niektórych zbiorach literackich

mowa którą miał w miesiącu lutym, gdy wniesiony był projekt aby każdy służący w wojsku, jako wyższym wpływom podległy, był wyłączony na przyszłość od prawa posłowania. Mowa ta w której broni Zajączek praw żołnierza (służył bowiem równocześnie wojskowo) do równych praw z innymi stanami przywilejów, nietylko jest pełna czucia i trafnego wysłowienia, ale objawia w nim nawet wyższe oświecenie nad to, które ogół ówczesnej szlachty posiadał. Należał do uchwalenia ustawy rządowej. W r. 1792 był Jeneralmajorem, miał udział w kilku bitwach a między innemi pod Zielencami, później oddalił się z kraju ale w roku 1794 powrócił natychmiast wziął udział pod Racławicami. Następnie udał się do Francyi iz Bonapartem był w Egipcie, powrócił z Francuzami w 1806 jako Jenerał dywizyi. Brał udział w wojnie 1812 r., ranny pod Smoleńskiem, utracił nogę pod Berezyną. W grudniu wzięty jeńcem w Wilnie. W r. 1815 po ogłoszeniu Kr. pol. Jenerał piechoty, mianowany namiestnikiem królewskim i dnia 1 grudnia tegoż roku Senatorem wojewodą. W roku 1818 wywyższony do godności Xięcia. Zakończył życie d. 28 lipca 1826. Napisał i wydał bezimiennie: Histoire de la revolution de Pologne en 1794 par un temoin oculaire à Paris 1797 w 8ce. Jako naoczny świadek i należący do ówczesnych wypadków, pominąwszy niechęć do króla Stan. Augusta ważne i rzetelne podał wiadomości. Dzieło to przełożył Hugo Kołłątaj pod tytułem: Pamiętnik Józefa Zajączka albo historya rewolucyi, czyli powstania 1794 r., a wydał J. K. Zupański w Poznaniu 1862 w Tomie II Pamiętników z ośmnastego wieku.

18) G. K. PISTOR Jeneralny kwatermistrz a później Jeneral rossyjski napisal: Memoires sur la revolution de la Pologne rouvès à Berlin. Paris chez Fain et Debray 1806 w 8ce LXXVI i 167 str. i dwie mappy, z których jedna wystawia plan miasta Warszawy i stanowiska wojsk, a druga teatr wojny 1794 r. Dziełko to chociaż parcyalnie (o czém francuzki wydawca wzmiankuje) napisane, szacowne jednak zawiera materyały do objaśnienia dziejów tego czasu. Na język

polski przełożone pod tyt.: Pamiętniki o rewolucyi polskiej z r. 1794. Jeneral-kwatermistrza de Pistor, wydał J. K. Župański w Pamiętnikach 18 wieku T. I. Poznań 1860 r.

19) F. N. ANTHING adjutant Suwarowa, jest autorem opisu dzieł wojennych stoczonych przez niego aż do wzięcia Warszawy. Wyszło ono w Monachium r. 1799 w 3 tomach w języku niemieckim. Później okazało się w tłumaczeniach francuzkiem i angielskiem. Badacz dziejów polskich znajdzie wniém plany i opisy bitw pod Krupczycami, Terespolemi Pragą; ale w wykazie sił polskich nie do darowania są błędy, gdy wbrew wszelkiej prawdy po trzy i po czterykroć powiększa liczbę, aby tém korzystniej wystawić swego marszałka bohatera.

20) JÓZEF WYBICKI ur. d. 29 września 1747 w Bendocinie o 5 mil od Gdańska. Odbywszy edukacyą domową dosyć staranną występował w trybunale. W roku 1767 był pierwszy raz posłem na sejmie i zaniosłszy przeciw niemu manifest, ocknął się w szeregach konfederacyi barskiej. Dopiero po upadku jej wrócił do dworu i został szambelanem. Użyty przez exkanclerza Zamojskiego, pisał projekta praw, wysłany przez komissyą edukacyjną do Wilna, kompromitował zarząd szkół biskupa Massalskiego. Mąż prawy i odważny. Wielką rolę odgrywał za sejmu czteroletniego i Kościuszki toż w latach 1806 i 1807. Za księstwa Warszawskiego został senatorem wojewodą, a do tego w r. 1818 za królestwa prezesem sądu najwyższej instancyi. Umarł d. 10 Marca 1822. Pisał wiele w materyach politycznych i historycznych, probował też sił swoich w poezyi, pisywał albowiem tragedye i komedye wierszem, któremi za czasów Stanisława Augusta obudzał zapał narodowy, prócz tego zostawił w rękopiśmie historyą Słowaków. Pamiętniki jego wielce są ciekawe, szkoda tylko że nie zupełne. Pamiętniki te wydał Ed. hr. Raczyński (w Obrazie Polaków tom 4, 5 i 6) w Poznaniu 1840 w mał. 8ce.

21) STANISŁAW KOSMOWSKI pułkownik wydał pamiętnik który w r. 1805 ukazał się bez miejsca druku pod tytułem: