Γκοντες ἀρετῆς. Οἱ μὲν γὰρ ἦσαν οἰκέται, κἂν εἰ A ea quod a terra sublati sunt, neque amplius res abτετάχαντο λοιπὸν ἐν τέκνοις· ὁ δὲ Κύριος, ὡς Υἱός, τὰ δι' ὧν ἐκεῖνοι γεγόνασι λαμπροί, κεχορηγηκώς αὐτοῖς. Τοιγάρτοι καὶ λέγουσιν, ὅτι • Ἐκ τοῦ πλη ρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν, » καὶ χάριν ἀντὶ χάριτος. Οὐκοῦν τῆς δόξης ὁ στέφανος ἐπικεί σεται μὲν φυσικῶς τῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν κεφαλή διαβήσεται δὲ οὐδὲν ἧττον, καὶ δῶρον ἔσται δοτὸν, καὶ ἐπ' αὐτοὺς ἁγίους τοὺς ὑπ' αὐτῷ γεγονότας, οἳ τὸν ἀμάραντον τῆς δόξης περικείσονται στέφανον· καὶ κοινωνοὶ τῶν αὐτοῦ παθημάτων γεγενημένοι, συμμεθέξουσι τῆς εὐκλείας. "Αραρε γάρ, ὅτι συμπεπον θότες αὐτῷ, καὶ συμβασιλεύσουσιν.

jeclas curant, sed superna quærunt, et ad summa virtutum fastigia enixe contendunt. Inferiores igitur sunt Christo in gloria etiam sanctissimi ex Patribus, qui vel summum virtutis culmen conscen derunt. Siquidem hi omnes fuerunt servi in domo Dei, etsi deinceps in filios sint cooptati. Ipse autem est Dominus tanquam filiusfamilias, ea per quæ ipsi illustres evaserunt, ipsis suppeditans. Unde et ipsi dicunt quod Ex plenitudine ejus omnes accepimus 30, , et gratiam pro gratia. Quamobrem naturaliter competit corona gloriæ ipsius capiti. Nihilo minus tamen continget et donabitur hoc demum

etiam sanctis qui se ei subjecerint, qui immarcescibili corona ornabuntur, quique participes facti ipsius passionis et crucis, participabunt etiam gloriæ ipsius. Nam ita placuit ut qui simul cum eo sint passi, simul cum eo regnent.

Περὶ τοῦ Βενιαμίν.

Βενιαμὶν λύκος ἅρπαξ· τὸ πρωϊνὸν ἔδεται ἔτι, καὶ Β εἰς τὸ ἑσπέρας διαδώσει τροφήν. » Προτέτοκε μὲν ἡ Ραχήλ τὸν θεσπέσιον Ἰωσήφ, ἐπ' αὐτῷ δὲ τὸν Βενταμίν· ἀλλ' υἱὸς μὲν νεώτατος Ἰωσὴφ πρὸς τοῦ παι τρὸς ὠνομάζετο. Οὕτω τε ἔχειν τὸ χρῆμα δώσομεν. Νεώτερον δὲ νεωτάτου φαμὲν γενέσθαι τὸν Βενιαμίν. Αλλ' υἱὸς μὲν νεώτατος Βενιαμίν· καὶ δὴ νοοῖτ ̓ ἂν εἰκότως οἷά τις εἰκὼν καὶ τύπος τοῦ νεωτάτου λαοῦ· ὃς καὶ διὰ τῶν ἁγίων κέκληται μαθητῶν, μετά γε τὸ ἐκ νεκρῶν ἀναβιῶναι Χριστὸν, καὶ πρὸς τὸν ἐν οὐρανοῖς ὑπονοστήσαι Πατέρα καὶ Θεόν. "Αρπαγι δὲ λύκῳ παρεικάζεται, διά τοι τὸν οἶμαι, θερμὸν εἰς ὀρέξεις τὰς ἐπί γε τὸ μαθητιᾷν, καὶ ἐπιθρώσκειν ἀεὶ, καὶ μάλα προθύμως, οἷά τισι θήραις ταῖς εἰς πᾶν ὁτιοῦν τῶν τρεφόντων εἰς εὐεξίαν, δῆλον δὲ ὅτι τὴν πνευματικήν. Δεινοὶ γὰρ ἰδεῖν τὸ τελοῦν εἰς ὄνησιν, καὶ μὴν καὶ ἁρπάσαι τὸ ὠφελοῦν· ἐξεῖς εἰς ἀποδρο μὴν τῶν ἀδικεῖν εἰωθότων. Εἰσὶ δὲ λίαν εἰς φόβους οὐκ εὔκολοι, οὐδ' ἂν εἰ κυνῶν αὐτοῖς περιχέοιντο δίκην, οἱ τῶν ἀγαθῶν ἔργων τε καὶ λόγων ἀποτοβεῖν Ηρημένοι, καταναρκῶσι δὲ τὴν προσβολήν. Με μαθήκασι γάρ, καὶ μάλα νεανικῶς· . Τις ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλίψις, ἢ στενοχωρία, ἢ λιμός, ἢ διωγμός, ἢ γυμνότης, ἢ κίνδυνος, ἢ μάτ χαιρα; » Αλλ' οὐδ ̓ ἂν ὅλως αὐτοὺς οἱ ψευδοποιμένες τῆς αὐτοῖς ἀγαπωμένης ἐξώσειαν τρίβου, βάλλοντες εἰς νεφρούς [τάφρους ?] οὐ φειδόμενοι, κατὰ τὸ γεγραμμένον. Τληπαθέστατοι γὰρ οἱ τοιοίδε λίαν, καὶ ζωὴν ἡγούμενο: τὸ παθεῖν· διακεκράγασι γοῦν· Ἐμοὶ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος. » Οὐκοῦν, κἂν εἰ λύκοις ἄρπαξι παρεικάζοιντο, κατά γε τοὺς ἀρτίως ἡμῖν παραδεδειγμένους τρόπους, οὐδὲν, ὡς ἔοικεν, εἰς τὸ μὴ ἔχειν ὀρθῶς ἀδικηθεῖεν ἂν, ἐπεί τοι καὶ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ λέοντά τε καὶ πάρδαλιν, ἤτοι πάνθηρα ἑαυ τὸν ὀνομάζει, λέγων· . Διότι ἐγώ εἰμι ὡς πάνθηρ τῷ Εφραίμ, καὶ ὡς λέων τῷ οἴκῳ Ἰούδα. Καὶ ἐγὼ ἔρχομαι. καὶ πορεύσομαι, καὶ λήψομαι, καὶ οὐκ ἔσται ὁ ἐξαιρούμενος. »— Αγροῦ δὲ θηρία, » καὶ αὐτ τοὺς ἀποκαλεῖ τοὺς εἰς αὐτὸν πιστεύοντας, οὕτω λέ

De Benjamin.

241 «Benjamin lupus rapax : mane comedet adhuc, et ad vesperam distribuet escam 3. Rachel prius quidem peperit divinum Joseph, postea vero Benjamin attamen filius natu minimus a patre vocatus est Joseph. Atque hoc ita se habere concedemus. Dicimus tamen Benjamin fuisse juniorem, eo qui minimus natu erat. Atqui filius quidem novissimus Benjamin. Atque haud incommode hic intelligi potest veluti typus et imago novissimi populi, qui et per sanctos discipulos vocatus est, posteaquam Christus ex mortuis resurrexit, itaque ad Patrem cœlestem se contulit. Comparatur autem lupo rapaci ideo, ut arbitror, quia inflammatus est miro desiderio discendi, irruendique, veluti in prædam quamdam, in ea quæ ad bonam habitudinem, spiritualem, inquam, conducunt. Solertes enim sunt et perspicaces ad videndum ac quasi rapiendum ea quæ sibi sunt adjumento et expediunt ad salutem, atque e diverso agiles ad declinandum ab iis quæ sunt damnosa. Neque vero facile percellentur metu, etsi instar canum circumfundantur qui ipsos a bonis operibus et salutari doctrina arcere conantur : at potius eorum impetum forti animo sustinent. Didicerunt enim, et quidem valde viriliter: « Quis separabit nos a dilectione Christi? Tribulatio ? an angustia? an fames? an persecutio? an nuditas? an periculum ? an gladius 344, Imo vero nec ipsi falsi pastores eos averterint ab hoc sibi dilecto tramite, etiamsi in carceres detrudant, neque in ullo ipsis parcant, sicut scriptum est . Cum enim ærumnosi ac miseri videantur, ipsi talia supplicia pro vita ducunt, dicentes : « Mihi vita est Christus, et mors lucrum 35. » Quamobrem etsi eo qui a nobis ostensus est modo sancti comparentur lupis rapacibus, tamen nulla vis videtur fieri Scripturæ; siquidem et ipse Salvator vocat se leonem, et pardalim aut panthera, dicens: Ideo ego sum tanquam panther Ephraim, et veluti leo domus Juda. Et ego veniam et discedam, et rapiam, nec erit qui sit liberatu33 Rom. vi, 55. as Zachar. XI, 5. 38 Philipp. 1, 21.

D

36

(

rus • Quin et ipsos credentes in se appellat A γων διὰ φωνῆς Ἡσαΐου· . Εὐλογήσει μὲ τὰ θηρία • bestias agri : ita enim dicit per vocem Isaiæe : 242 « Benedicent mihi bestiæ agri, sirenes et filiæ struthionum. Quia dedi eis in deserto aquam, et flumina in arido, ut potarem genus meum electum, populum meum quem acquisivi mihi, ut virtutes meas enarrarent 37. Intelligis nunc quo pacto genus electum nominarit bestias agri et sirenas, > hoc est, canoras in primis aves. Et bestias quidem, quia non sustinent se mansuefieri a Satana, neque potestati ejus subjici; potius ei insultant, atque ad ea quæ a Deo prohibita sunt adigere volentes profigant : sirenas autem appellat, qui suaviter admodum concinunt praclara Christi facta edicentes, ejusque honores celebrantes. Novus igitur et fidelis populus est Benjamin lupus, qui valde paratus est, cum ad intelligendum, tum ad obtinendum id quod facit ad aedificationem, robur, atque ad juvandum alios; quod subindicat his verbis: Mane comedet adhuc, et ad vesperam distribuet escam 38. Qui discit semper similis videtur ei qui enutritur. Nam doctrina defertur in mentem, sicut revera cibus in ventrem. Neque differt quidquam is qui docet, ab eo qui alit. Hinc et divinus Paulus confert modum docendi, nutrici: ait enim quod Perfectorum sit solidus cibus, 39 › nempe eorum qui confirmatos habent sensus ad discretionem boni et mali. Benjamin igitur est lupus rapax. Mane edet adhuc, et ad vesperam distribuet escam. » Quasi dicat : Qui est adhuc cupidus discendi, etsi nondum sit eo ætatis progressus, ut sit perfectus, prodesse tamen poterit aliis qui enim paulo ante crediderunt, fidelesque facti sunt, exiguo tempore possunt fieri ad docendum idonei. Nam de Israel dictum est propter insignem, arbitror, inscitiam et mentis hebetudinem : Ecce populus stultus et vecors. Oculi ipsis, et non vident ; aures, et non audiunt ". » Et rursus : c Qui educti sunt ex utero matris, et discunt usque ad senectutem “. › Sapiens autem Joannes scribit illis qui in fide et Christo sunt, dicens: Non habetis necesse ut quisquam doceat vos, præsertim cum ipsius unctio doceat vos de omnibus. Habent enim mentem Christi qui omnia novit, nec inepti sunt ad docendum et cohortandum invicem. Cæterum si cuipiam placuerit ad beatum Paulum referre D prophetiam Benjamin, nequaquam erraverit. Qui enim persequebatur Ecclesiam, 243 et instar lupi in cultores Christi irruebat, paulo post in contrarium omnino est permutatus. Nam fidem quam hucusque impugnavit, nunc strenue annuntiat, Deoque gratias agit, qui ipsum ad apostolatum vocavit, tametsi prius fuerit blasphemus, persecutor et contumeliosus 48. Ita enim ipsemet alibi testatur. Fuit autem ex tribu Benjamin. Imo et beatum Davidem dico aperte historiæ ipsius meminisse, psalmo LXVII, ubi ait Ibi Benjamin junior in excessu mentis. Principes Juda duces ipsorum, principes

As Osce, V, 49 1 Joan. 1, 27.

14.

τοῦ ἀγροῦ, σειρήνες καὶ θυγατέρες στρουθῶν. Ὅτε δέδωκα ἐν τῇ ἐρήμῳ ὕδωρ, καὶ ποταμοὺς ἐν γῇ ἀνύδρῳ, ποτίσαι τὸ γένος μου τὸ ἐκλεκτὸν, λαόν μου ἂν περιεποιησάμην τὰς ἀρετάς μου διηγεῖσθαι. » Συνίης οὖν, ὅπως τὸ γένος τὸ ἐκλεκτὸν ἀγροῦ θηρία καὶ σειρῆνας ὠνόμασε, τουτέστι, τὰ τῶν στρουθίων εὐστομώτατα. Καὶ θηρία μὲν, διὰ τὸ μὴ ἀνέχεσθαι τάχα που τιθασσεύοντος τοῦ Σατανᾶ, καὶ ὑπὸ χεῖρα ποιεῖσθαι τὴν ἑαυτοῦ σπουδάζοντος, ἐπιθρώσκειν δὲ μᾶλλον αὐτῷ, μονονουχὶ δὲ καὶ κατασίνεσθαι τοὺς ἐφ ̓ ἅπερ οὐ θέμις μετασοβεῖν ᾑρημένους· σειρήνας δὲ, ὅτι καλλιεποῦσιν ἄγαν τὰ Χριστοῦ κατορθώματα λέγοντες, καὶ τὰς εἰς αὐτὸν ὑμνοῦντες τιμάς. Οὐκοῦν λύκος ὁ Βενιαμὶν ὁ νέος καὶ ἐν πίστει λαὸς, οὗ καὶ B τὸ λίαν ἕτοιμον εἰς τὸ δύνασθαι νοεῖν τὸ τελοῦν εἰς νησιν, καὶ μέντοι καὶ τὸ ἰσχύσαι καὶ ἑτέρους ὠφε λεῖν, ὑποφαίνει λέγων· . Τὸ πρωϊνὸν ἔδεται ἔτι, καὶ τὸ ἑσπέρας διαδώσει τροφήν. » Ο μανθάνων ἔοικε πως ἀεὶ τῷ τρεφομένῳ. Εἰσοικίζεται γὰρ εἰς νοῦν τὰ μα θήματα, καθάπερ ἀμέλει κἀκεῖνος εἰς γαστέρα τὸ ἐδώδιμον. Ἀποδεῖ δὲ τοῦ τρέφοντος ὁ διδάσκων οὐδέν. Καὶ γοῦν ὁ θεσπέσιος Παῦλος τροφῇ παρεικάζει της διδασκαλίας τὸν τρόπον· ἔφη γὰρ, ὅτι 4 Τελείων ἐστὶν ἡ στερεά τροφή, κ τῶν διὰ τὴν ἕξιν τὰ αἰσθητήρια γεγυμνασμένα ἐχόντων πρὸς διάκρισιν καλοῦ τε καὶ κακοῦ. ὁ Οὐκοῦν ὁ Βενιαμὶν λύκος ἅρπαξ. Τὸ πρωϊνόν ἔδεται ἔτι,καὶ εἰς τὸ ἑσπέρας διαδώσει τροφήν. "Ομοιον ὡς εἰ λέγοι· Μαθητιῶν ἔτι καὶ πρὸς τὸ ἀρτίως ἔχειν οὔπω διεληλακώς, ὠφελήσειεν ἂν ἑτέρους, καὶ ὀλί γος κομιδῇ διαδείξει καιρὸς τοὺς ἄρτι πεπιστευκότας καὶ εἰς τὸ διδάσκειν ἐπιτηδείους. Περὶ μὲν γὰρ τῶν ἐξ Ἰσραὴλ ἐλέγετο, δι ̓ ἀμαθίαν, οἶμαι που, πολλήν καὶ τὸ εἰς νοῦν ἔσω πάχος· « Ἰδοὺ λαὸς μωρὸς καὶ ἀκάρδιος. Οφθαλμοὶ αὐτοῖς, καὶ οὐ βλέπουσιν· ὦτα αὐτοῖς, καὶ οὐκ ἀκούουσι. » Καὶ πάλιν· « Οἱ αἱρό μενοι ἐκ κοιλίας, καὶ παιδευόμενοι ἕως γήρως. Ἐπιστέλλει δὲ τοῖς ἐν πίστει καὶ ἐν Χριστῷ λέγων ὁ σοφὸς Ἰωάννης· « Οὐ χρείαν ἔχετε ἵνα τις διδάσκῃ ὑμᾶς, ἀλλ' ὡς αὐτοῦ χρίσμα διδάσκει ὑμᾶς περὶ πάντων. » Νοῦν γὰρ ἔχουσι Χριστοῦ τοῦ πάντα εἰς δότος, καὶ οὐκ ἀνικάνως ἔχουσιν εἰς τὸ διδάσκειν καὶ παρακαλεῖν ἀλλήλους. Εἰ δὲ δὴ προσήκει καὶ ἐπ' αὐτ τοῦ τοῦ μακαρίου Παύλου τὴν ἐπὶ τῷ Βενιαμίν προσ αγόρευσιν εκπεπεράνθαι λέγειν, καὶ τῇδε ἂν ἔχοι καλῶς τε καὶ ἀληθῶς. Ο γὰρ διώκων τὴν Ἐκκλησίαν, καὶ λύκου δίκην τοῖς ἀγαπῶσι Χριστὸν ἐπιτρέχων, ἐν ὀλίγῳ κομιδῇ πρὸς πᾶν τοὐναντίον μετεποιήθη καιρῷ. Εὐηγγελίσατο γὰρ τὴν πίστιν ἣν ἐπάρθει ποτέ, καὶ ἀναφέρει τὰ χαριστήρια τεθειμένος εἰς ἀποστολήν, καίτοι πρότερον ὢν ε βλάσφημος τε καὶ διώκτης και ὑβριστής, ο Οὕτω γάρ πού φησιν αὐτός. Γέγονε δὲ καὶ ἐκ φυλῆς Βενιαμίν. Καὶ αὐτὸν δὲ τὸν θεσπέσιόν φημι Δαβὶδ τῆς κατ' αὐτὸν ἱστορίας διαμεμνῆσθαν σαφῶς, ἐν ἑξηκοστῷ καὶ ἑβδόμῳ ψαλμῷ λέγοντα • Ἐκεῖ Βενιαμὶν νεώτερος ἐν ἐκστάσει. "Αρχοντες Ἰούδα ἡγεμόνες αὐτῶν, ἄρχοντες Ζαβουλών, ἄρχονα

37 Isa. XLII, 20, 21. a Gen. xx, 27. 39 Hebr. v. 14. 4o Jerein. V, 21. • Ibid.,

31 Tim. 1. 13.

τες Νεφθαλείμ. » Ἰουδαῖοι γὰρ ὄντες καὶ ἐξ αἵματος Α Zabulon, principes Nephthalim *., Beati enim disciἸσραὴλ οἱ μακάριοι μαθηταί, καθηγηταί γεγόνασι puli, Judæi cum fuerint ex sanguine Israel, duces τῶν ἐν Χριστῷ διὰ πίστεως δεδικαιωμένων, μεθ' ὧν constituti sunt iis qui in Christo per fidem justifiκαὶ αὐτὸς ὁ ἐκ φυλῆς Βενιαμὶν ἐπιστέλλων τε καὶ λέ- cali sunt, cum quibus fuit et hic ex tribu Benjamin. γων· « Εἴτε γὰρ ἐξέστημεν, Θεῷ· εἴτε σωφρονοῦμεν, Unde et scribit : . Sive enim mente excedinius, ὑμῖν. » Εὐηγγελίζετο γὰρ ἔθνεσί τε καὶ Ἰουδαίοις Deo, sive sobrii sumus, vobis 4. » Nam prædicavit τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν Χριστόν· δι' οὗ καὶ evangelizans gentibus juxta ac Judis Christum μεθ' οὗ τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ δόξα σὺν ἁγίῳ Πνεύματι Jesum Dominum nostrum, per quem et cum quo εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. sit Deo et Patri gloria cum sancto Spiritu in sæcula sæculorum. Amen.

Περὶ γενετῆς Μωσέως.

α'. "Αρτι καὶ μόλις τὸ ἐπὶ τῇ Γενέσει βιβλίον διὰ πολλῆς ἄγαν ἰσχνομυθίας ὡς ἕνι διαπεράναντες, ι ἐκ δυνάμεως εἰς δύναμιν, » κατά γε τὸ ἐν Ψαλ μοῖς ὑμνούμενον, οὐδ ̓, ὅσον εἰπεῖν, βραχὺ διαπνεύ σαντα, τὸν ἀγαθοῖς ἱδρῶσιν ἐντριβή μετοίχεσθαι δεῖν ἀναπείθομεν κάλαμον. Απτόμεθα γὰρ, ἐθέλοντός τε καὶ σοφοῦντος Θεοῦ, τῶν ἐν τῇ Ἐξόδῳ κεφαλαίων, ἃ παραλελεῖφθαι δοκεῖ συντεθεικόσιν ἡμῖν τὴν ἠθικὴν παραίνεσιν, ὅτε καὶ μακροὺς ἐδόκει παραιτεί σθαι λόγους, καταδεικνύειν ἐθέλουσι τίς ἂν νοοῖτο πρὸς ἡμῶν ὁ τῆς ἐν πνεύματί τε καὶ ἀληθείᾳ προσκυνήσεως τρόπος. Ἀποδιελόντες γὰρ ἕκαστα τῶν ἐγκειμένων κεφαλαίων τοῖς πέντε Μωσέως βίβλοις, καὶ τῆς ἐν αὐτῷ θεωρίας τὸν σκοπόν εὖ μάλα προαθρήσαντες, τὰ μὲν ὅσα ταῖς ἡθικαῖς ὑφηγήσεσιν

46 Psal. LXXXIII, 8.

B

46

244 De nativitate Mosis Christo applicata. 1. Absoluto tandem libro in Genesim, quanta potuimus maxima cum diligentia e de virtute in virtutem, ut est in Psalmis 4, progressi, ne tantillum quidem respirare calamum, pulchris laboribus assuetum permisimus. Aggredimur itaque, Deo volente et sapientiam suggerente, etiam capita libri Exodi, quæ a nobis videntur præterita, moralem exhortationem conscribentibus. Siquidem tum cum demonstraremus quisnam intelligi debeat modus adorationis in spiritu et veritate, visum fuit nimiam sermonis prolixitatem vitare. Partiti enim singula quæ in quinque libris Mosis continentur capita,sensumque spiritualis contemplationis in iisdem probe contemplati, ea quidem quæ 245 aliquo modo ad moralem expositionem utilia necessariaque vide

bantur, pro tempore conscripsimus, et quidem tali A ἀναγκαῖά πως ἦν καὶ ὅτι μάλιστα χρειωδέστατα, ordine qui unicuique capiti maxime conveniebat. συντεθείκαμεν ἐπὶ καιροῦ, καὶ ὡς ἐν τάξει δὴ λέγω Ea vero per quæ par erat Christi mysterium veluti τῇ ἑκάστῳ πρεπωδεστάτῃ τὰ δὲ δι' ὧν ἦν εἰκὸς τὸ in umbris, quoad fieri potest, præmonstrari, huic Χριστοῦ μυστήριον ὡς ἐν σκιαῖς ἔτι ταῖς κατὰ νόposteriori operi reservavimus : in quo nobis nunc μον, ὡς ἕνι, προαναφαίνεσθαι, τῇ μετ' ἐκείνην τετηelaborare volentibus, amice Palladi, orationes tuæ ρήκαμεν συγγραφῇ· ἐφ ̓ ᾧ καὶ νῦν ἱδροῦν ἑλομένοις, sat scio magno adjumento sunt futura. Impossibile ἀγαπητέ Παλλάδιο, συναθλήσεις οἶδ' ὅτι διὰ προσευ enim hoc fuerit hominibus; expeditum tamen, ex χῆς. Βάδιμον μὲν ἥκιστά γε τοῖς καθ' ἡμᾶς τὸ χρῆμά parte saltem, Christo nobis ad hoc viam aperiente. ἐστι, γένοιτο δ' ἂν κἂν γοῦν ἐκ μέρους εὐστικές, Nam ipse est via et ostium, inque ipso omnes Χριστοῦ δὴ πάλιν τὴν ἔς γε τουτί διευρύνοντας τρί thesauri sapientiæ et cognitionis sunt reconditi **. 6ον. Αὐτὸς γάρ ἐστιν ἡ ὁδὸς, καὶ αὐτὸς ἡ θύρα, καὶ Contexemus autem hunc librum, non continua serie ἐν αὐτῷ πάντες εἰσὶν οἱ θησαυροί τῆς σοφίας καὶ τῆς per singula capita procedentes (plurima enim, ut γνώσεως ἀπόκρυφοι. Ποιησόμεθα δὲ τοῦ βιβλίου modo dixi, selectim priori operi inserta reperie- συγγραφήν οὐκ ἀπαραλείπτως καὶ ἐφεξῆς διὰ παντὸς mus); sed quæ præsenti instituto convenire vide- ἐρχόμενοι κεφαλαίου (πλεῖστα γὰρ ὅσα, καθάπερ buntur, pro virili accurate subtiliterque expenden- - ἔφην ἀρτίως, ἀπολέγδην εἰσπεποιήμεθα, τῇ ἑτέρα tes, veritatis via contendemus. Cum vero scopus συντάξει περιφανώς εύρήσομεν)· ἃ δ ̓ ἂν ὁρῷτο λοι hujus libri nos ducat ad redemptionem quæ est per πὸν τῷ προκειμένῳ σκοπῷ χρήσιμα, ταῦτα κατά γε Christum, necessarium omnino fuerit ut prius hu- τὸ ἐγχωροῦν βασανίζοντες ἀκριβῶς τε καὶ διεσμιλευ manum genus periclitatum, atque in summas miserias μένως, κατευθὺ τῆς ἀληθείας ἥξομεν. Ἐπεὶ δὲ ὁ prolapsum fuisse ostendamus. Ita enim par est, ne- τοῦ βιβλίου σκοπὸς εἰς λύτρωσιν φέρει τὴν διὰ Χρι que aliter auxilii ratio decenti ordine adhibita fue- στοῦ, πασά πως ἀνάγκη προκεκινδυνευκὸς οὐ μετ rit : c Virtus enim mea, inquit, in infirmitate per- τρίως τὸ ἀνθρώπινον ἐπιδεῖξαι γένος, καὶ εἰς λῆξιν ficitur 49. » Medici etiam periti ac probati, non ali- ἤδη τῆς ἀνωτάτω ταλαιπωρίας ενηνεγμένον. Προήχοι ter scientiæ suæ fidem sunt facturi, nisi eis propo- γὰρ ἂν ὧδέ τε καὶ οὐχ ἑτέρως ἐν κόσμῳ τῷ πρέ natur æger, in quo artis suæ periculum faciant. ποντι τῆς ἐπικουρίας ὁ λόγος· « Ἡ γὰρ δύναμίς μου, φησὶν, ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται. » Δεῖν δὲ οἶμαι καὶ τοῖς ἰατρῶν ἐπιστήμοσι καὶ δοκιμωτάτοις, εἰ δή ποι μέλλοιεν ἐφ ̓ οἷς ἂν εἶεν σοφοὶ θαυμάζεσθαί που, προκεῖσθαι τὸν ἄῤῥωστον, περὶ ὃν ἂν γένοιτο καὶ ἡ τῆς ἐνούσης αὐτοῖς εὐτεχνίας ἐπίδειξις.

B

β'. Οὐκοῦν, ἤδη λέγωμεν, ὅτι λιμοῦ κατωθοῦντος ποτὲ καὶ ἀφορήτως ἐνσκήπτοντος καὶ ἐγκειμένου τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ, κατῴχοντο μὲν ἐκ γῆς Χαναὰν εἰς Αἴγυπτον ἐν ἑβδομήκοντά που καὶ πέντε ψυχαῖς, καθά γέγραπται. Διέρποντος δὲ τοῦ καιροῦ λοιπὸν, εἰς πληθὺν τὴν ἀριθμοῦ κρείττονα τὸ γένος αὐτοῖς ἐξετείνετο. Γέγραπται γάρ Οἱ δὲ υἱοὶ Ἰσραὴλ η ξήθησαν, καὶ ἐπληθύνθησαν, καὶ χυδαῖοι ἐγένοντο, καὶ κατίσχυον σφόδρα· ἐπλήθυνε δὲ ἡ γῆ αὐτοὺς σφόδρα. Ἐπειδὴ δὲ τῆς Αἰγυπτίων χώρας ὁ καθηγεῖσθαι λα χών, τὴν εἰς πληθὺν ἐπίδοσιν τῶν Ἑβραίων οὐκ ἀνύπο οπτον είχεν, έπεβουλεύσε, καὶ ἐπέστησεν αὐτοῖς ἐπι· στάτας τῶν ἔργων, ἵνα κακώσωσιν αὐτοὺς ἐν τοῖ; ἔργοις. Ὁ δὲ δὴ τοῦ κακοῦσθαι τρόπος ἦν ὁ ἐπὶ σκαπάναις ἱδρὼς, πλινθουργία μακρὰ καὶ ἄμισθος,

2. Dicamus igitur quod vexante olim atque ur- C gente Israelitas gravissima fame, transmigrarunt ex Chanaan in Ægyptum in septuaginta quinque animabus, ut scriptum est 50. Procedente autem tempore in innumerabilem multitudinem eorum genus est propagatum. Ita enim habet Scriptura: Filii autem Israelis aucti sunt, et multiplicati et diffusi, nimisque roborati sunt. Terra enim multiplicabat eos ". » Postquam vero is qui Ægyptiaci regni gubernacula tenebat, tantum Judæorum incrementum suspectum habere coepit, insidias eis struxit. Præfecit enim, inquit, duros operum magistros, qui affligerent ipsos in laboribus. 246 Modus autem afflictionis erat labor fodiendi, confectio laterum diuturna et absque mercede. Item urbium munitarum exstructio, hoc est, quæ turrit essent, adeo D μὴν καὶ τὸ ἀναδείμασθαι πόλεις ὀχυρὰς τῷ Φαραώ, que laxa et amplæ, ut munitissimæ et inexpugnabiles præ aliis viderentur, nempe propter incolarum multitudinem. Erant autem Pitho et Ramesse, aliæque civitates. Cæterum tyranni consilium longe aliter quam sperarat, illi accidit. Ait enim : Quanto magis humiliabantur depressi, tanto majus periculum ei creabatur, pluresque exoriebantur per idipsum quo ipsos affligere solebat, volente nimirum Deo, eos qui iniquis contumeliis afficiebantur, vin dicare. Quod cum intellexisset tyrannus, ultra hos labores alias etiam insidias tetendit. Mandavit enim Judaeorum obstetricibus ut, quando mulieribus in

4 Joan. x, 9 ; χιν, 6. 68 Col. 1, 3.

καὶ

τουτέστι, πεπυργωμένας, ἢ οὕτως εὐρείας καὶ μα κράς, ὡς κομιδῇ [ἀναλώτους] ταῖς ἄλλαις εἶναι δοκεῖν, διὰ πληθὺν δηλονότι τῶν ἐνῳκηκότων. Πειθὼ δὲ ἦσαν καὶ Ῥαμεσσῆ, καὶ ἄλλαι πόλεις. Περιειστήκει δὲ τῷ τυράννῳ πρὸς τὸ παρ' ἐλπίδας ἡ σκέψις. Εν γάρ τοι τῷ ταπεινοῦσθαι, φησί, τοὺς κολαζομένους ἐν ὑπερο χαῖς τὸ δεῖγμα ἐν μείζοσιν ἦν, καὶ πλείους ἐγένοντο, διὰ τοῦ κακοῦν εἰωθότος ὠφελεῖν ἐθέλοντος τοῦ Θεοῦ τοὺς ἀνοσίως ἐξυβριζομένους. "Ο δὴ καὶ συνεὶς ὁ τύραννος, προσετίθει τοῖς πόνοις ἑτέραν ἐπιβουλήν. Ταῖς γὰρ Ἰουδαίων ἐκέλευε μαίαις, εἰ μαιεύο[ι]ντο για ναῖκας τὰς ἐπ' ὠδῖσιν ἤδη καὶ τόκοις, τὸ ἐν ὑποψίας 80 Exod. 1, 5. * Ibid. 7.

se 1 Cor. xit, 3.

αὐτῶν καταπνίγειν γένος, τουτέστι, τὸ ἄρσεν, ζωο- A partu adessent, suspectum ipsi genus, masculum γονεῖν δὲ τὸ θῆλυ. Λόγου γὰρ ἐδόκει μηδενὸς ἀξιοῦν τὸ ἄναλκι καὶ ἀφιλοπόλεμον, καὶ εἰς δειλίας εὔκολον, καὶ νόμῳ φύσεως τεθρυμμένον. Αλλ' οὐκ ἔδρων αξ μαῖαι τὸ δυσσεβές, ἤρεσκόν τε διὰ ταῦτα Θεῷ. Τί οὖν ὁ ἀλιτήριος; Απαμφιέννυσι τὴν ὀργὴν, καὶ τοὺς τῆς ἀνοσιότητος τρόπους ἀναισχυντεῖν ἀναπείθει. « Συντ έταξε γὰρ Φαραὼ παντὶ τῷ λαῷ αὐτοῦ λέγων· Παν ἄρσεν, ὃ ἂν τεχθῇ τοῖς Εβραίοις, εἰς τὸν ποταμὸν βίψατε, καὶ πᾶν θῆλυ ζωογονεῖτε αὐτό.

nimirum, suffocarent, femininum autem in vivis retinerent. Quippe quod nullo in numero ponendum videretur imbecille istud et imbelle, atque ad timo-rem proclive, legeque naturæ diminutum genus. At vero obstetrices crudeli edicto nequaquam paruerunt, qua de causa et Deo placuerunt. At quid teter iste tyrannus? Excandescit ira, et inusitatos crudelitatis modos animo concipit. Ita enim ait textus: • Præcepit autem Pharao omni populo suo, dicens : Omnem masculum qui natus fuerit Hebræis, in flumen projicite, et omnem femellam in vita reser

Vale ss.

B

52

3. Atque in his quidem historia subsistat. Nunc ad intimiores cogitationes mentem erigentes dicamus; quod cum mens hominis ab adolescentia sua prona sit ad malum ob indigentiam supernorum bonorum totum, ut uno verbo dicam, mortalium genus corruptum fuit, ac veluti fames quædam colestis doctrinæ nos depasta est, quemadmodum expresse videre possumus, veluti in typo parabola depictum prodigum, quia paternis facultatibus in externa regione dilapidatis, siliquis quibus porci pascebantur, saturari cupiebat s. Ideoque ad terrena confugimus, relicto eo quod erat melius, cum potius debuissemus utiliora expetivisse, per quæ certe nunquam superno favore excidissemus, imo vero Dei amicitiam ubertim consecuti fuissemus. Lapsi igitur ab iis, quæ nos in bono continerent, Deoque saliarent, qui suapte natura ac vere

53

γ'. Αλλ' ἱστάσθω μὲν ἐν τούτῳ τῆς ἱστορίας ὁ λόγος. Φράζωμεν δὲ ἤδη, τοῖς ἐσωτάτω θεωρήμασιν ἐνιέντες τὸν νοῦν, ὅτι, τῆς ἀνθρώπου διανοίας ἐγκειμένης επιμελῶς ἐπὶ τὰ πονηρὰ ἐκ νεότητος αὐτοῦ, ἐνδείᾳ τῶν ἄνωθεν ἀγαθῶν, ἅπαν, ὡς ἔπος εἰπεῖν, τὸ ἐπὶ γῆς ἐφθείρετο γένος, καὶ λιμὸς οἷά τις τῶν οὐρανίων ἡμᾶς κατεβόσκετο μαθημάτων, καθάπερ ἀμέλει καταθρήσαιμεν ἂν καὶ τὸν ὡς ἐν τύπῳ παραβολῆς γραφόμε νον ἄσωτον, ὃς τὴν πατρώαν οὐσίαν ἐν ἀλλοδαπῇ κατα εδήδοκεν, ἐπεθύμει τε χορτασθῆναι τῶν κερατίων [ὧν ἤσθιον] οἱ χοίροι. Ταύτητοι προσδεδραμήκαμεν τοῖς γεωδεστέροις, ἀφέντες τὸ ἄμεινον καὶ τὸ δεῖν ἐφίεσθαι τῶν λυσιτελεστέρων, δι' ὧν ἡν εἰκὸς εὐμενείας τῆς ἄνω · δεν οὐχ ἁμαρτεῖν, καὶ οἰκειότητα τὴν ὡς πρὸς Θεὸν πλουτοῦντας ὁρᾶσθαι. Διωλισθηκότες δὴ οὖν παντὸς τοῦ ἀνέχειν ἰσχύοντος εἴς γε τὸ εὖ εἶναι καὶ μετὰ Θεοῦ, ταμίαν μὲν οὐκέτι τῶν καθ ̓ ἡμᾶς ἐποιούμεθα τὸν φύσει τε καὶ ἀληθῶς ὄντα Δεσπότην. Γῆς δὲ C Dominus est, non amplius auctorem nostrorum ὥσπερ ἁγίας, τῆς φιλοθέου ζωῆς ἐκκεχωρηκότες, καὶ εἰς τὴν αἰσχίω τε καὶ ἀκαλλεστέραν, καὶ ὑπὸ τῷ διαβόλῳ κειμένην μονονουχί κατεῤῥυηκότες, ἐν ἴσῳ γεγόναμεν τοῖς ἐκ Χαναὰν κατοιχομένοις εἰς Αἴγυπτον, καὶ ὑπὸ χεῖρα γεγενημένοις τὴν Φαραώ τε καὶ Αἰγυπτίων, οἳ ταῖς τῶν δαιμονίων λατρείαις ἐκτόπως εγκείμενοι, καὶ πᾶν εἶδος φαυλότητος οὐκ ἀνεπιτήδευτον ἔχοντες, παραδείξειαν ἂν ὡς ἐν εἰκόνι λοιπὸν ἐν ἑαυτοῖς αὐτόν τε τὸν Σατανᾶν, καὶ τοὺς ὑπ' αὐτῷ, οὓς καὶ θεοὺς ἐνόμιζον, ἐκκεκρουσμένους μὲν τῆς ἀρίστης φρονήσεως, ἀχλύν τε καὶ σκότον τὸν ἐξ ἀμαθείας ηῤῥωστηκότες. Ἐπειδὴ δὲ ὑπὸ δεινῷ καὶ αλιτηρίῳ δεσπότῃ γεγόναμεν, φημὶ δὴ τῷ Σατανᾷ, πηλῷ καὶ πλινθείᾳ κατετρυχόμεθα, φημὶ δὴ τοῖς περὶ γῆν τε καὶ τοῖς ἐν αὐτῇ βδελυρωτάτοις σπου- D δάσμασιν οὐκ ἀνιδρωτὶ τελουμένοις. Οὐ γὰρ ἀπήλλακται πόνων, κἂν εἰ τὸ εἰκαῖον ἔχοι τυχὸν, ὁ τοῦδε τοῦ βίου περισπασμός. Επιστάτας δὲ ὥσπερ τῶν ἔργων τῶν ὅτι μάλιστα φιλτάτων αὐτῷ κατεχειροτό νησε τῶν ἀδικουμένων ὁ Σατανᾶς τοὺς ἀκαθάρτους δαίμονας, ἤτοι τὰς ὑπ' αὐτῷ δυνάμεις, οἱ ταῖς που λυτρόποις τῶν παθῶν πλεονεξίαις τὸν ἑκάστου τῶν ἐπὶ τῆς γῆς καταφορτίζουσι νοῦν, δεδιότες, οἶμαι, μὴ ἄρα που σχολαῖον τῆς διανοίας τὸν ὀφθαλμὸν ἀνένα τες πρὸς Θεὸν, τῆς ὑπ' αὐτῷ δουλείας ἐκλύσειαν τὸν αὐχένα· φιλελευθέρα γὰρ λίαν ἡ ἀνθρώπου φύσις. Οτι δὲ δόξα καὶ πλοῦτος τοῖς ἀκαθάρτοις δαίμοσι

51 'Exod. 1, 22. σε Gen. viu, 21 sa Luc. xv. 16.

bonorum agnovimus. Sed cum discesserimus ex pia vita, tanquam ex terra sancta, 247 et in fœdiorem tetrioremque, quæ diabolo paret, quasi detrusi fuerimus, tunc illis similes facti sumus, qui ex Chanaan in Ægyptum commigrarunt, et Pharaonis Ægyptiorumque potestati subjecti, et cultibus diabolicis mirum in modum dediti, nullumque flagitii genus prætermittentes, tanquam in imagine præ se ferunt ipsum Satanam ejusque ministros, quos et deos existimarunt, ab optima quidem cogitatione depulsi, caligine vero ac tenebris ignorantiæ præpediti. Postquam autem duro alque exitiali domino, Satanæ, inquam, subjecti fuimus, tum luto ac lateribus sumus vexati, hoc est, terrenis atque abominabilibus operibus, quæ non absque sudore peraguntur. Neque enim liberæ sunt a laboribus, etiamsi vanæ sint, hujus mundi occupationes. Porro Satanas posuit afflictis præfectos operum, quæ ipsi imprimis grata sunt, impuros dæmones sive potestates ipsi subditas, qui multiplici afiictionum vi, uniuscujusque mortalium mentem onerarent, veriti, ut arbitror, nequando otioso mentis oculo in Deum erecto servitutis jugum cervicibus suis excuterent. Studiosa enim vehementer est libertatis humana mens. Quod vero Satanas, alque impuri spiritus pro gloria ac divitiis habeant vanas nostras occupationes, et labores circa carnem, et