(Est HONORII AUGUSTODUNENSIS exeunte sæculo duodecimo in Burgundia presbyteri et scholastici ; quem vide infra.) DISPUTATIO JUDÆI CUM CHRISTIANO DE FIDE CATHOLICA Scripta a domno Gisleberto abbate Westmonasterii, hactenus inedita ANNULUS SIVE DIALOGUS CHRISTIANI ET JUDÆI DE FIDEI SACRAMENTIS Auctore RUPERTO abbate Tuitiensi. — Nunc primum editus ANNO DOMINI MCXXI. EADMERUS CANTUARIENSIS MONACHUS, ORDINIS S. BENEDICTI NOTITIA HISTORICA (WARTHON, Anglia sacra, tom. II, præf. p. x.) Eadmerus, monachus Ecclesiæ Christi Cantua- A Edmero ejus discipulo et hujus sanctæ Cantuariensis riensis, Anselmi archiepiscopi discipulus et comes individuus, quamplurima scripta posteritati transmisit. De illo ubertim agunt Seldenus in præfat. ad Hist. Nov., Baleus cent. 1, cap. 68, et alii. Ad episcopatum Santandreanum anno 1120 electus, dimisso episcopatu ad Cantuariam rediit anno 1121. Hunc ab Elmero, Ecclesiae Cantuariensis priore, Baleus (cent. 11, c. 72) diversum facit, diversaque singulis opera inscribit. Huic favet Gervasius, qui, Eadmeri Historiam sæpius citans, non alio quam Cantoris titulo illum cohonestat. Sic etiam Obituarium Cantuariense. Edmerus, præcentor Cantuariensis, obiit Idibus Januarii. Nota autem in fine Vita Anselmi addita in codice Lambethano (cod. 159 f) sic habet: Explicit Vita Anselmi, edita ab Ecclesiæ monacho et postea priore Ecclesiæ Christi Cantuariensis. Paria ibidem et calcem Vitæ metrica Anselmi exstant. Elmerum monachis Cantuar. ab anno 1128 ad 1137 præsedisse in superiore tomo ostendi. Huic vero alium ab Edmero Cantore obitus diem Obituarium Cantuariense posuit. Eadmeram itaque historicum ab Elmero priore diversum Baleus recte statuisse videtur. Sunt tamen inter ea quæ Elmero idem auctor inscribit, nonnulla quæ Eadmero potius deberi censeo. Magis insignem Eadmeri Historiam, quæ Novorum dicitur, et De rebus gestis Lanfranchi, Anselmi et Radulphi archiepiscoporum agit, Joannes Seldenus edidit Londini 1623, f. Reliqua fere illius opera exstant in codice collegi corporis Christi Cantabrig. Valde antiquo et elegantissime scripto, vol. 338, in-4°, isthoc or- A consignaturum Eadmerus in fine superioris libri dine disposita. pollicitus fuerat. Exstant pud Surium in compendium redacta. Carmen de S. Dunstano. Carmen de S. Edwardo rege et martyre. Epistola alterius ad Edmerum de matre S. Edwardi. Epistola Nicolai ad Edmerum, utrum Eboracensis Ecclesia primatum super Scotos habeat. Istam ex hoc ipso codice descriptam habes infra. Auctorem ejus fuisse arbitror Nicolaum, Ecclesia Wigorn. priorem, qui anno 1124 vivis excessit. Maximam enim Eadmero cum monachis Ecclesiæ Wigorn. familiaritatem intercessisse constat ex epistola quam de electione episcopi facienda ad hos monachos anno 1123 scripsit. Quinimo Nicolaus, in cœnobio Cantuariensi sub Lanfranco archiepiscopo educatus, teste Malmsburiensi (Vit. Wilstani, 1. ш, c. 17), Eadmerum condiscipulum habuit. Vidit hanc epistolam Jocelinus, et in Antiquitatibus suis Britan; ejusdem compendium exhibuit. Graviter autem B allucinatus, tam auctoris sententiam male reddidit (pag. 19), quam de illius patria male sensit. Scotum enim fuisse existimavit. Quale sit, quod Glastonienses dicant corpus S. Dunstani se habere. Hujus libri duplex apographum exstat in codice Lambethano sæpius memorato. In eodem subjiciuntur epistola Willelmi Warham, archiepiscopi et abbatis Glastoniensis de corpore S. Dunstani. Has ob argumenti similitudinem adjunximus. Easdem Eeclesiæ Cant. registrum habet. Vita S. Wilfridi archiepiscopi Eboracensis. Hanc Mabillonius edidit Sæc. Benedict. III, part. 1, p. 196. Vita S. Oaonis archiepiscopi Cant. Exstat in hoc tomo et apud Mabillonium Sec. V, p. 283, Osberno perperam inscripta. Vila S. Dunstani archiepiscopi Cant. Hanc cum libro De Dunstani miraculis sequenti in compendium redacto Surius edidit ad diem x Maii, dempta dun- C taxat. Præfationis parte maxima. Auctoris nomen codici Suriano defuit. Legerat autem Surius apud plures Osbernum quemdam de Dunstani Vita commentatum fuisse. Huic itaque opus inscripsit, quamvis memoria nonnihil lapsus Osberti nomen pro Osberni reposuerit. Hujus Osberti ætatem in anno 1020 statuit, errore turpissimo, cum fere omnia Dunstani miracula sub ejusdem auctoris nomine ab ipso evulgata Lanfranci archiepiscopi mentionem ingerant, quin et nonnulla tempore Anselmi facta inibi legantur. Errorem Surio initum alii facile sectati sunt, et in his Baronius, qui Vitam istam Osberni nomine sæpius laudavit, et Spelmannus (Concil. Angl., p. 492), qui Osbertum Surii a nostris Osbernum recte dici affirmavit. Postquam genuinum Osberni opus prodiit, Vita Suriana Osberto de Clara, priori Westmonasteriensi, ascribi cœpit. (Floruit Osbertus ab anno 1108 ad 1140, quod ex epistolis ejus in bibliotheca Coltoniana asservatis D constat). Sic editores Actorum SS. Antuerpienses, Maiitom. IV, p. 344. Vere autem debetur Eadmero, qui Osberni opus ejusdem argumenti nunquam vidit, et hanc eodem circiter tempore contexuisse videtur. Antiquo tamen quodam Vite Dunstani auctore, eodem quo et Osbernus, usus, multa Osberno communia habet. Liber de miraculis S. Dunstani. Illa se scriptis Scriptum de ordinatione B. Gregorii. De excellentia B. Mariæ. Habetur ad calcem Anselmi Operum a Gabriele Gerberonio editorum Paris. 1675, f. Vita et miracula S. Oswaldi archiepiscopi Ebor. Hanc typis exprimendam curavi. Aderat quidem in codice Cottoniano Nero E, 1, vita Oswaldi antiquior, ex qua sua de Oswaldo omnia Eadmerus hausit, a monacho Ramesiensi tempore Elfrici archiepiscopi Cant. scripta. Verum istam tuum ob nimiam prolixitatem, tum ob affectatum dicendi genus rejeci. Incipit : Cum solerter Ilias et Odissea atque Eneidos Virgilii sint exarata. Hanc Eadmerus fere abbreviavit; omnia autem scitu digna retinuit, et opus longe utilius condidit. Porro Senatus prior Wigorniensis a Baleo (cent. 1, c. 10), et Folcardus monachus Cantuariensis ab Orderico Vitali (1. 11, ad an. 1108) Oswaldi Vitam scripsisse dicuntur. Utriusque opus interiit. Aliam ex Chronico Ramesiensi Mabillonius evulgavit Act. Benedict. Sæc. V, p. 735. Diversa apud Capgravium reperitur, ex Tinmuthensis farragine, stylo immutato, desumpta. Tinmuthensis Eadmeri librum vidit, et in multis imitatus est. Ejusdem denique Oswaldi Vita inter alias sanctorum legendas ab Elfrido Saxonice conscripta superest. De beatitudine perennis vitæ. Exstat ad calcem Anselmi Operum in editione nupera Parisiensi. Vita S. Bregwini archiepiscopi Cant. Scripta est post mortem Radulphi archiepiscopi, qui anno 1122 obiit. Hujus Epitome a Johanne Tinmuthensi concinnata est, quæ Osberno perperam inscripta in hoc volumine prodit. Postea facta nobis codicis Cantabrigiensis copia, luculentiorem Bregwini Vitam ab Eadmero scriptam luci publicæ subducere noluimus. Vita S. Anselmi archiepiscopi Cant. libris 1.Habetur in omnibus fere Anselmi Operum editionibus, et apud Surium die xx1 Februarii. Ubivis autem duo posterioria capitula desiderantur; quamvis ca in omnibus, quæ vidi, hujus operis exemplaribus mss. reperiantur, et ab Eadmero in Prologo ad librum De miraculis S. Anselmi laudenter. Inibi enim Eadmerus dicit se de miraculis Arnulfi comitis et Roberti monachi in calice librorum De Vita Anselmi egisse. Liber de miraculis S. Anselmi. Eumdem codex Lambethanus sæpe dictus habet. De conceptione S. Mariæ. Vita Petri, primi abbatis cœnobii S. Augustini Cant. Sententia de memoria sanctorum,quos veneraris. De commovendo super se manum S. Petri apostoli. De reliquis S. Andoeni et aliorum sanctorum in Ecclesia Christi Cant. EADMERI OPERA LABORE AC STUDIO MONACHORUM CONGREGATIONIS S. MAURI RESTITUTA ET EMENDATA PRÆFATIO Ad novam editionem Operum Eadmeri (Opp. S. Anselmi, edit. Paris, 1721.) Eadmerus, quem Angli pronuntiant, Edmerus, et A S. Anselmi Vita, duobus libris disposita. De libertate ecclesiastica, seu, de discordia inter Querela super morte S. Anselmi, carmine elegiaco. Epistolas plures scripsit, et ab aliis accepit. Pitsæus Eadmerum brevi stylo ab Edgaro rege usque ad. Guillelmum primum Historiam perstrinxisse, et postea latius divagatum ad sua usque tempora fuisse colligit ex Lelando et Simone Dunelmensi; sed non aliam puto ab Historia Novorum in qua paucis ab Edgaro rege ad Guillelmum descendit. Ex his autem omnibus ea duntaxat publici Juris facta sunt. De Vita Anselmi libri duo, quos ad mss. fidem emendavimus. Historia Novorum. Sermo, seu liber de cœlesti beatitudine. Liber De excellentia sive de laudibus Virginis; Instituta vitæ Christianæ, seu liber de moribus, qui, ut reor, non est alius a libro Similitudinum Anselmi, quas Eadmerus collegit. Cætera in Anglia bibliothecis delitescunt, ex quibus eruere ea omni nostro studio, omni amicorum ope et quibuscunque impensis non valuimus, directis ad diversos hac de re schedulis. Eadmeri Epistolæ manuscriptæ habentur Cantabrigæ in collegio S. Benedicti Liber De ecclesiastica libertate exstat ms. in bibliotheca archiepiscopi Cantuariensis. Historia Novorum ms. servatur Cantabrigæ in bibliotheca collegii S. Benedict., num. 78. Vita S. Wilfredi exstat Londini inter mss. Cottoniana; Vita S. Dunstani ms. habetur Cantabrigæ in collegio S. Benedicti, ubi exstant mss. alia ejusdem opuscula De monte humilitatis et de duobus ejus montis custodibus; sed hæc in libro Similitudinum emendata dedimus. Iis igitur in seriniis delitescentes Eadmeri thesauros ut felicius inquirat, cui facilius eis eos depromere, non solum non invidemus, sed obnixius exhortamur. Illustria de Eadmero Testimonia habent Malmesburiensis in prologo de gestis regum et alibi passim, Cubi in recensendis suorum temporum actis ejus sinceritatem et facundiam pluribus laudat; Pitsæus in Relationibus de rebus Anglicis, ætate 12; Trithemius, qui eum vocat Emondum; et alii qui de scriptoribus ecclesiasticis disseruerunt, vel qui de rebus Anglicanis accuratius scripsere. EADMERI VITA SANCTI ANSELMI (Vide supra in Anselmo.) EADMERI HISTORIA NOVORUM PRÆFATIO Cum præsentis ætatis viros, diversis casibus sub- A inaudita. Ex eo quippe quo Willhelmus Northmanniæ actos, intueor acta precedentium anxie investigare (cupientes videlicet in eis unde se consolentur et muniant invenire), nec tamen ad hoc pro voto posse pertingere, quoniam scriptorum inopia fugax ea delevit oblivio, videor mihi videre magnum quid posteris præstitisse qui suis gesta temporibus, futurorum utilitati studentes, litterarum memoriæ tradidere. Quos nimirum si bono quidem zelo in hujusmodi desudarunt, bonam exinde mercedem recepturos a Deo crediderim. Hoc igitur considerato, penes me statui ea quæ sub oculis vidi vel audivi, brevitati studendo, styli officio commemorare, tum ut amicorum meorum me ad id obnixe incitantium voluntati morem geram, tum ut posterorum industriæ, si forte quid inter eos emerserit quod horum B exemplo aliquo modo juvari queat, parum quid muneris impendam. Et ea quidem hujus operis intentio præcipua est, ut designato qualiter Anselmus Beccensis coenobii abbas fuerit archiepiscopus factus, describatur quamobrem, orto inter reges Anglorum et illum discidio, toties et tam diu exsulaverit a regno et quem eventum ipsa discidii causa inter cos sortita sit. Ipsa denique causa nova res huic nostro sæculo esse videtur, et a tempore quo in Anglia Northmanni regnare cœperunt (non dico prius) Anglis comes terram illam debellando sibi subegit, nemo in ea episcopus vel abbas ante Anselmum factus est (1)* qui non primo fuerit homo regis, ac de manu illius episcopatus vel abbatiæ investituram per dationem virga pastoralis susceperit (2), exceptis duobus episcopis, Ernesto videlicet atque Gundulfo. Hi namque, unus post unum Roffensi Ecclesiæ præsidentes, ex more a venerandæ memoriæ Lanfranco archiepiscopo Cantuariensi, in capitulo fratrum Cantuariæ, ipso episcopatu investiti fuerunt. Hunc ergo morem quasi (3) Deo sacrisque canonibus contrarium Anselmus abolere, ac per hoc injustitias inde manantes resecare desiderans, regibus ipsis invisus effectus est, et patriam exire coactus. Fuerunt et aliæ ipsus exitus causæ, sicut rerum gestarum series declarabit. Describentur etiam alia nonnulla, quæ et ante, et inter et post hæc in Anglia provenerunt, quorum scientia illos qui nos securiti sunt penitus defraudandos pro nostro posse rati non sumus. Sed hæc in prologo paucis memorasse suffecerit. Cæterum narrandi ordinem aggredientes, paulo altius ordiendum putamus; et ab ipsa, ut ita dixerim, radicis propagine de qua eorum quæ dicenda sunt germen excrevit, brevi relatu progrediendum. LIBER PRIMUS barorum incursus atroci oppressione passurus, quod ipsum quoque regnum innumeris atque cruentis vastationibus conterendum foret edixit. Quæ prophetia viri Dei quam vera exstiterit, et in Chronicis, qui legere volunt, et in nostris tribulationibus qui advertere sciunt, videre facillime possunt, ne dicam in his quæ istius operis series per loca, veritate dietante, demonstrabit. Regnante in Anglia gloriosissimo rege Edgaro, et C quod ipse videlicet in sanguine victurus, quod bartotum regnum sanctis legibus strenue gubernante, Dunstanus Cantuariorum antistes, vir totus ex virtutibus factus, Christianæ legis moderamine totam Britaumam disponebat. Hujus gravi operatione atque consilio rex idem et Deo devotus exstitit, et undique irruentium barbarorum impetus invicta virtute debellavit, evicit, compressit. Pacem itaque diesque felices Anglia circumquaque obtinuit, dum regis istius et Patris Dunstani corporali presentia potiri promeru. Qui rex cum vitæ suæ diem ultimum propinqum fore sentiret, Edwardo filio suo regni habenas reliquit. Successor ergo gloriosi patris gloriosus Edwardus, a sancto Dunstano institutus, regnum, quo tempore vixit, strenuissime rexit. Verum, evolutis coronæ suæ pauculis annis, impia Durbes, deinde remotiores, ac demum totam provinsuæ noveteæ fraude necalus, fratrem suum, Edelredum nomine, filium ipsius malæ mulieris, regui quidem ad nul ius probitatis hæredem sortitus est. Cui, quia per sanguinem fratris ad regnum aspiravit, gravi invectione præfatus antistes comminatus est *Revocatur Lector ad notas fusiores Joannis Seldeni Translato igitur ad coelestia beato Dunstano, e vestigio, ut prædixerat ipse, barbarorum irruptioni Anglia patuit. Regis etenim desidia circumcirca innotuit, et ideo exterorum cupiditas opes Anglorum quam mores affectans, hac et illac, per mare, terram invadere, et primo propinquas mari villas et ciam miserabili depopulatione devastare. Quibus cum ille nimio pavore percussus, non armis occurrere, sed data pecunia pacem ab eis petere non crubuisset, ipsi suscepta pretio in sua revertebantur, ut numero suorum adaucto ferociores redirent, ac infra. EDIT. præmia iteratæ irruptionis multiplicata reciperent, A Suani filii sui, obsides dantur, ac in Northmannia unde modo decem millia, modo sedecim millia, modo viginti quatuor millia, modo tringinta millia librarum. argenti consecuti sunt, omnia eis largiente præfato rege Edelredo, et gravi exactione totum regnum opprimente. Inter ista mala quartus a beato Dunstano Alfegus (4) Wentanus episcopus Ecclesiam Cantuariensem regendam suscepit, vir strenuus et ab infantia sua sacra religionis vita et habitu decoratus. Hic igitur consideratis innumeris malis quibus totum regnum in immensum devastabatur, inhorruit; et quibus poterat modis operam dare cœpit quemadmodum immanitati nefandorum hominum possit obviari. Quod ipsi percipientes, et ne consuetis quaestibus privarentur, sibi ac suis providentes, in ipsum acerbo odio animati sunt. Unde vastata et conflagrata civitate Cantuaria civibusque ejus lacrymabili per eos sorte damnatis, ecclesiam quoque Salvatoris in ea consistentem flamma consumpsit. Ipse Pater interea furentum manibus vinctus abducitur, trucidatis primo coram co pene omnibus monachis qui sub ejus regimine in ipsa ecclesia Domino Christo famulabantur. Inde Alfegus naucellæ injectus, ad Grenewic vehitur, et crudeli custodia per septem menses mancipatus, dum malignantium iniquitati manus dare nullis minis victus acquiesceret, sævissima nece ab eis lapidatus occubuit. Hac paucis commemoraverim non historiam texens, sed quam veridico vaticinio Pater Dunstanus mala Angliæ ventura prædixerit, scire volentium intellectui pandens. Nec hic malorum finis exstitit. Acta sunt enim post hæc et alia per Angliam ingentia mala, ac pluribus annis semper sunt sibi ipsis in deterius acta. Inter quæ, monasteria quoque servorum et ancillarum Dei (5), quæ usque in quadraginta octo numero, tempore regis Edgari per Patrem Dunstanum, cooperantibus sanctis Oswaldo videlicet Eboracensi et Athelwoldo pontifice Wintoniensi, nova surrexerant et magna ex parte diruta, et religio monachici ordinis in nihil pene redacta est. Transierunt in istis anni plures. Villhelmo comiti, filio scilicet Roberti filii Richardi fratris matris suæ, custodiendi destinantur. Quibus gestis Godwinus, utpote hostis Ecclesiæ Cantuariensis (nam seducto Edzino archiepiscopo, villam ipsius Ecclesiæ nomine Folchestanum ei subripuit) mala morte post breve tempus interiit, et Haraldus filius ejus comitatum Cantiæ patri succedens obtinuit. Is, clapso modico tempore, licentiam petivit a rege Northmanniam ire et fratrem suum atque nepotem qui obsides tenebantur liberare, liberatos reducere. Cui rex : « Hoc, inquit, noc fiet per me; verumtamen ne videar te velle impedire, permitto ut eas quo vis, ac experiare quid possis. Præsentio tamen te in nihil aliud tendere, nisi in detrimentum totius Anglici regni et opprobrium tui. Nec enim ita novi comitem mensis expertem, ut eos aliquatenus velit concedere tibi, si non præscierit in hoc magnum proficuum sui. » Ascendit itaque Haraldus navem suo quam regis consilio credens cum ditioribus et honestioribus hominibus suis auro et argento vesteque pretiosa nobiliter instructis. Mare turbulentum navigantes exterritat, et navem undarum cumulus vehementer exagitat. Ejecta tandem (6) cum omnibus quæ ferebat in Pontivum fluvium qui Maia vocatur, a Domino terræ illius, pro ritu loci, captivitati addicitur; et homines in ea consistentes diligentiori custodia mancipantur. Constrictus igitur Haraldus quemlibet ex vulgo promissa mercede illectum clam ad comitem Northmanniæ dirigit, exponere illi quid sibi contigerit. At ille festinato per nuntios mandat C domino Pontivi Haraldum cum suis ab omni calumnia liberum sibi quantocius mitti, si pristina amicitia sua a modo vellet ex more potiri. Sed cum ille bominem dimittere nollet, iterum in mandato accepit se necessario Haraldum missurum, alioquin certissime sciret Willhelmum Northmanniæ ducem armatum pro co Pontivum iturum. Mittit igitur virum cum sociis, primo tamen eis quæ meliora detulerant simul ablatis. Hinc ad Willhelmum Haraldus veniens honorifice suscipitur. Et audito cur patriam exierit, bene quidem rem processuram si in ipso non remaneret, Willhelmus respondit. Tenuit ergo virum aliquot diebus circa se, et in mora illa, more prudentis, aperuit ei quod habebat in mente. Dicebat itaque regem Edwardum quando secum juvene olim juvenis in Northmannia demoraretur, sibi interposita fide sua pollicitum fuisse quia si rex Anglia foret, jus regni in illum jure hæreditario post se transferret. Et subdens, ait : « Tu quoque si mihi te in hoc ipso adminiculaturum spoponderis, et insuper castellum Dofris cum puteo atque ad opus meum te facturum; sororemque tuam quam uni de principibus meis dein in uxorem te, ad nie, tempore quo nobis conveniet, destinaturum; neene filiam meam te in conjugem accepturum fore promiseris, tunc et modo nepotem tuum, et cum in Angliam regnaturus venero, fratrem tuum incolumen recipies. In quo regno si aliquando fuero tuo favore confirmatus, spondeo Regnante autem Edwardo, quem ex sorore Richardi comitis Northmannorum, Imma nomine, præfatus rex Anglorum Adelredus filium susceperat ; monasteriorum, quæ usque id temporis destructioni supercrant, plurima destructio facta est. Qua tempestate Godwinus Cantiæ comes magnanimus per Angliam terra marique habebatur. Ilic orto inter D illud et regem gravi discidio, exsul ab Anglia cum suis omnibus fere judicatus est. Ivit itaque ad comitem Baldwinum in Flandriam, et IIaraldus filius ejus in Hiberniam. Hinc matre regis Imma defuncta, Godwinus et Haraldus in Angliam reversi sunt, numerosis uterque navibus et valida militum manu vallatus. Quod multi principum regis agnoscentes, et bellum hinc inde moveri horrescentes, ut pax utrinque fieret institerunt. At rex Godwini versutias suspectui habens restitit, nec paci acquiescere voluit, nisi primo quibus sibi securitas pararetur obsides habe ret. Vulnothus itaque filius Godwini, et Hacun filius |
