Z uczelni pińczowskiej przeszedł do krakow. akademii. W Rzymie uczył się teologii i 1774 został kanonikiem krakowskim. Jako członek komissyi edukacyjnej na własne przedstawienie wysłany jako wizytator 1777 do Krakowa dla poprawy tutejszéj akademii i szkół tak zwanych władysławsko-nowodworskich. Gdy myśli i projekta jego do planu i urządzeń zatwierdzono, zaprowadził uroczyście tę przemianę 1 paźdz. 1780. Z rektora posunięty na referendarza w. kor. litewskiego, a później nieco miał obowiązki podkanclerzego kor. aż do 1792; od 1794 siedział w Ołomuńcu do 1803; odtąd mieszkał na Wołyniu i pomagał Czackiemu w utworzeniu liceum krzem.; 1807 przeniósł się do Warszawy dla wydobycia 1, w Warszawie.... swego majątku, lecz to mu się nie udało; utyskując na 2) Zwłoki Hoffalaja po, zimną przyjaźń, +28 lutego 1812) Największato umychowano na umentarzu słowa potęga polska w nowych czasach. Listy anonima Powązkowskim wka: do Małachowskiego t. 4. War. 1788-90 świadczą o jego takumbach w miejscu głębokości w polityce, listy do Czackiego o wszechdziś już zapomnianem, stronności naukowej, a wszystkie dzieła o nadzwyczajSercezar jega majduje nej biegłości pisarskiej. W tym równie jak we wzglęsię doląd wskazy naące dzie władania językiem, ani przed ani po nim nie po•ofowianej wo grobach zyli pieczarach pod jawił się jeszcze w piśmiennictwie polskiém nikt, coby kościołem w Wiśnio. mu był podobny. Wyliczamy tu jego pisma wszystkie wej, wsi viegdyś dzie: dotąd znane: Mowa w dzień wprowadzenia do szkół dzicznej Kotłatajów Władysławskich (krakowskich) nowego instrukcyi puw Sandomierskiemo blicznej ukladu. Krak. 1777. O potrzebie urządzenia mily of Staszowa od, gabinetu interesów zagranicznych, miana d. 3 czerwca, ległej. (06. Bluszizz a O potrzebie zbioru praw cywilnych i kryminalnych, d. kuidriia 1882 n.14) d. 28 czerwca 1791. Uwagi nad pismem Sew. Rzewuskiego o prawie tronu dziedzicznego w Polsce. War. 1789. Ostatnia przestroga, 1790. Uwagi nad Księstwem Warszaw. w Lips. (Warsz.) 1808. Porządek fizyczno-moralny czyli nauka o należytościach człowieka, t. I. Krak. 1810. Badania historyczne, t. 3, i Listy w przedmiotach naukowych, t. 4 z rękopisów wydał Fer. Kojsiewicz w Krak. 1842—5.

* Tiszaprzeczoną rzeczą, jest iz Kołłątaj był człowiekiem wielkich zdolności ale bez grunte mo. valnego. On głosował za przyslapieniem kirola do Konfederacyi tarqowickiej na vadzie kuolewskic 23 lipca 1793 v. a polaczył się z emigracyą dopiero wtedy, gdy go po stronie tus lows to rosyjskiej odepchnięto. Przegląd Polski RIV. 1869. Zeepy! I-JW. 330

f) Stanisław Staszic (ur. w miasteczku Piła w W. Ks. Poznańsk. 1755. Zwiedzał szkoły główne w Gettyndze i Lipsku. W Paryżu bawił dwa lata, gdzie przykładał się do fizyki i historyi naturalnej. Odbył podróż do krain włoskich i na same szczyty gór alpejskich, których jako pilny badacz natury uważał budowę, mierzył wyniosłość, śledził rozmaite pokłady. Odważnie wdarł się na zjonące płomieniem wierzchołki Etny i Wezuwiusza, gdzie znalazł nowe pole do postrzeżeń i uwag. Tak zbogacony licznemi wiadomościami, mianowicie w geologii i geognozyi, powrócił do kraju. Roku 1779 zostaje kanclérzem kollegiaty szamotulskiej. Pojechał do stolicy, w której zamiast uprzejmego przyjęcia jakie sobie tuszył, nie zastał jak tę odpychającą oziębłość, którą naówczas wyniosła duma stawiała między sobą, a upośledzoną w urodzeniu zasługą. Nie przypuszczony do urzędów, do obcowania z tymi, do których wychowanie, nabyte nauki i sposób myślenia jego, wstęp jakiś dawać mu były powinny, postanowił odosobnić się całkiem od spółeczeństwa i poświęcić się naukom: same bowiem jego wysokie zalety daly go poznać światu. Andrzej Zamojski kanclerz w. koron., mąż nieskazonéj cnoty, obywatelstwa i godności powierzył mu wychowanie swych synów. Każde zdarzenie ważne w obrotach politycznych na ojczystej ziemi, budziła Staszica gorliwość, nietylko upominał swoich współziomków, ale też wskazywał środki jak z wypadków najrozsądniej korzystać, czego są dowodem wiele pism pożytecznych które na światło publiczne wydał. Z utworzeniem księstwa warszaw. król saski wezwał Staszica natenczas członka Izby edukacyjnej i po zejściu Albertrandego prezesa Tow. Przyj. Nauk do zasiadania w Radzie Stanu w urzędzie referendarza. Od téj chwili wszedł w zawód politycznego urzędowania, spiesznie przechodząc wszystkie stopnie hierarchii cywilnej. Aleksander I cesarz rossyjski i król polski nie mało także zlał na niego łask i za

szczytów: radzca stanu, dyrektor jeneralny komissyi wychowania publicznego, na którém, jak powiadał, spoczywa każdego kraju pomyślność. W roku 1824 został ministrem stanu, ozdobiony orderem orla białego, a później prezesem komissyi emerytalnej. Przez lat 50 nie pozwalając sobie żadnego zbytku i wielu przyjemności, by grosz ochroniony uldze bliźniego poświęcić, zebrał fundusz wystarczający na kupienie włości Rubieszów i urządził ją dla szczęścia i swobód kilkuset familii, nadawszy im grunta z prawem dziedzictwa. W lyceum warszawskiém, nim jeszcze uniwersytet był założony, zaprowadził szkołę lekarską. Pierwszy on był założycielem i twórcą krajowego górnictwa, któremu dał pewny ruch i czynność. Za jego staraniem wzniesione zostały po większej części gmachy, w których Tow. król. warsz. Przyj. Nauk odbywać zwykło swe posiedzenia. On pierwszy powziął myśl wystawienia posągu ziomkowi Kopernikowi, pierwszy ogłosił składkę na niego i sam w połowie do niej się przyłożył. Umarł 20 stycz. 1826 przekazując testamentem cały swój majątek na wsparcie cierpiącej ludzkości i na zakłady pożyteczne dla całego kraju. Pisma Staszica są: 1) Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego kancl. i hetm. w. kor. do dzisiejszego stanu Rzpltéj polskiej przystosowane, bez m. i r. (War. 1785) w 8ce. Dzieło to było elektroforem polskim w swoim czasie, wcale bowiem nowe dla narodu rozszerzyło w publiczności myśli, które obudziły rodaków z długiego letargu i okazywały potrzebę otrzą śnienia się z dawnych przesądów a postąpienia z wiekiem. 2) Przestrogi dla Polski, z teraźniejszych politycznych Europy związków i z praw natury wypadające. Warsz. 1790, 2 tomy. W najmocniejszych jak tylko być może, wystawił autor niebezpieczeństwa upadkiem narodowi grożące, wytykając śmiało wszelkie narodowe wady i pojedyńcze nadużycia, jako przyczyny klęsk przeszłych i przyszłych. 3) O statystyce Pol

ski etc. Warsz. 1807. Przedrukowane z uwagami Seb. Dębowskiego w Krak. r. 1809. 4) Do sejmu. Co się z nami stanie? bezimiennie wydane. Warsz. r. 1809. 5) O ziemiorodztwie gór dawnej Sarmacyi a później Polski. Są to rozprawy czytane na publicznych posiedzeniach Tow. Przyj. Nauk i drukowane w Rocznikach jego, z których pierwsza wyszła także osobno w Warszawie 1805 ozdobiona kosztownemi mappami. Oprócz tego napisał: równowadze politycznej w Europie.— Pochwała Andrzeja Zamojskiego i Ludwika Gutakowskiego; tudzież Ostatnie swoje do współrodaków słowa. Przełożył z francuzkiego Religiu, poema Rasyna z dodaniem przypisków, do których przyłączył wiersze Woltera: O zapadnieniu się miasta Lisbony, 1779. Epoki natury przez p. Buffon. Warsz. 1786. Numa Pompiliusz, drugi król Rzymu przez Floryana. Warsz. 1788, 2 tomy. Pochwała Marka Aureliusza p. Thomas i t. d.

we:

g) Jędrzej Kitowicz (właściwie nazywał się Szczepanow- Razynski w ski), ur. 1728 1802. Dwa zostawił dzieła: 1) Opi- dycach swoich sanie zwyczajów i obyczajów polskich za Augusta III, dzieł Vitowicza po. wydane przez Raczyńskiego w Poznaniu 1840, potém z miejsca, w Petersburgu r. 1855. W dziele tém rzucił wielkie walorych . me, światło na ówczesną epokę, wystawując nam szczegónajpochlebnice mo, wi o rodzinach shes, łowy i wierny obraz wieku w sposobie naturalnym i zajmującym. 2) Pamiętniki, z których część od roku hiqaconych z ha czynskimi. 1750 do 1787 (w skarbcu Karola Sienkiewicza. Paryż 1839), a inna część do 1796 (w Poznaniu 1845) niezupełnie powychodziły. Są i listy tego byłego wojskowego, a od 1771 r. duchownego, kan. kaliskiego, proboszcza rzeczyckiego i kantor. wolborskiego. Zamiłowany w rzeczach ojczystych przedrwiewa wszelkie reformy, burdy i intrygi, zdrady wywodzi na jaw z przekąsem. h) Józef Wybicki ur. 1747 z Piotra i Konstancyi Lniúskiej. W 8 roku swego życia oddany do szkół w Gdańsku, w 15 do kancellaryi prawnej w Skarszewie, w 18

zostaje subdelegatem grodzkim, w 20 posłem na sejm; z Warszawy ucieka do Krakowa, ztąd na Spiż, wstępuje do konfederacyi Barskiej, zkąd wysłany do Cieszyna miejsca zamieszkania biskupa Krasińskiego, jedzie z nim do Paryża, lecz w drodze zachorowa wszy zostaje w Wiedniu; w 22 r. posłany do Berlina, a potém do Gdańska celem zrobienia powstania w Prusiech wschodnich; odkryty, przymuszony zostaje udać się za granicę; płynie r. 1770 do Lejdy i tam przez rok słucha nauk w akademii, 1772 wraca do Cieszyna, zkąd wysłany do Wiednia, tamże przy pośle francuzkim zamieszkuje; po pierwszym rozbiorze Polski wraca do Prus; r. 1776 wezwany przez Zamojskiego do pomocy w ułożeniu kodexu praw przybywa do Warszawy, zostaje r. 1777 wizytatorem szkół litewskich, a potém komissarzem bankowym; w r. 1794 był członkiem rady tymczasowej departamentu wojskowego, dalej pełnomocnikiem rządowym w obozie Kościuszki; po wzięciu Warszawy udaje się do Paryża, podaje plan formowania legionów, później bawi w Dreźnie wychowując synów, lecz powołany przez Napoleona I udaje się do Poznania i Warszawy, celem organizowania rządu, z powstaniem księstwa warszawskiego, członkiem komissyi rządowej i senatorem wojewodą zostaje. Opisując życie swoje tak czynne, skreśła najważniejsze wypadki w ostatnich dziejach Polski i tym sposobem za materyał posłużyć może. Pamiętniki jego wydał Raczyński w Obrazie Polaków tom IV i VI w Poznaniu 1840 w 8ce. i) Ignacy Czerwiński dotąd żyjący, autor dzieła: Rys dzie jów kultury i oświecenia narodu polskiego, Przemyśl 1816. Z różnego względu cywilizacyą Polski rozpoznać usiłuje i dobre zawiera uwagi. Inne dzieło Okolica Zadniestrska, w którém téż dowiódł głębokiej dziejów krajowych znajomości. 3) Skazówka listowa, czyli nauka o listach, różnemi przykładami w moralną naukę przybranemi, objaśniona.