dził Drezno i Wiedeń między 1802-6 przewodnicząc w naukach Ludwikowi Szczanieckiemu; za Księstwa Warszawskiego urzędnikiem przy ministeryum oświecenia; 1812 sekretarzem jeneralnym, a 1817 radzcą do spraw funduszowych w komissyi oświecenia, † 9 czerwca 1827. Wydał wiele dzieł użytecznych w rozmaitych przedmiotach, wydatniejsze są: 1) O wadach wychowania młodzieży polskiej 1806 r. 2) Uwagi względem poddanych polskich 1807. 3) O upadku przemysłu i miast w Polsce 1810. 3) O rzekach i spławach krajów Księstwa Warszawskiego 1811. 5) Sledzenie początku narodów Stawiańskich 1820. Pracowitości i uczoności wielkiej autora dowodzi to dzieło, stało się ono podstawą do dzieła Pawła Szafarzyka Czecha p. n. Starożytności Slawiańskie. Napisał także rozprawę o cechach, inną o charakterach runicznych i wiele innych. Za najważniejszą pracę jego uważamy: O upadku przemysłu w Polsce. Z tém dziełem łączy się ściśle praca o rzekach, ktora niejako uzupełnia poprzednie dzieło. Jak gruntownie rozbiera potrzeby społeczeństwa, tak też w badaniach historycznych z nowego stanowiska zapatruje się na dzieje. Testamentem przekazał 36,000 zlpol. dla biednéj młodzieży szkolnej. Umarł w r. 1827.

f) Tomasz Święcicki (ur. 20 grudnia 1774 we wsi Kostkach na Podlasiu; uczył się w szkołach węgrowskich skąd się udał do Palestry Lubelskiej, następnie do Lwowa dla uczenia się prawa. Za Księstwa Warszawskiego został adwokatem a przytém poświęcał się pracom naukowym; † d. 5 września 1837 w Busku, gdzie przebywał dla poratowania zdrowia). W r. 1811 wydal: Wiadomość o ziemi Pomorskiej; prócz innych pism wypracował: Opis starożytnej Polski, t. 2. War. 1816, który zwrócił na siebie powszechną uwagę. 2ie wydanie 1828. W rękopiśmie zostawił: Historyczna wiadomość o znakomitych rodzinach Polskich, który

w r. 1856 wydrukował pod tytulem: T. Swięckiego historyczne Pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, przejrzał i przypisami uzupełnił Julian Bartoszewicz.

g) Stanisław Borkowski (podkomorzy dworu austryackiego, † 1850), zasłużony wydaniem Psalterza Małgorzaty ogłosił swoje Podróż do Włoch w latach 1815 i 16, w War. 1820.

§. 125. Właściwi dziejopisarze.

a) Feliks Lojko (ur. 1717 z Karola lowczego i Teresy Wojnarowskiej. Uczył się u Jezuitów w Poznaniu, a potém za granicą (w Lignicy) wojskowości. Bawiąc na dworze Janusza Wiszniowieckiego kaszt. krak. zaczął się dużo naukami zajmować, około 1741 August III wziął go do siebie i z czasem został podkomorzym królewskim i starostą szropskim (na Pomorzu). Od Stan. Augusta posłował do Francyi, a później przeszedłszy na stronę jego przeciwników, bawił w Wiedniu jako ich pelnomocnik. Po upadku konfed. Barskiej wrócił do Stan. Augusta i ten go zamianował 1776 członkiem kom. skarbowej, a 1778 wszedł do Rady nieustającej;

1779). Przy Zbiorze deklaracyi itd. Warsz. 1773 mieści się dodatek: Historyczny wywód praw trzech mocarstw it. d." Po tym wywodzie idzie odpowiedź Łojka na pretensye pruskie, i témto pismem zarobił sobie na sławę pierwszego krytycznego dziej opisarza. Wszyscy podziwiali tę uczoność w kraju i za granicą; nawet król Fryderyk II, choć przeciw niemu pisał, nadał mu Szrop dożywociem, tak wysoko cenił tego męża naukę. Potém pracował nad porównaniem monety z dawną i nad nauką skarbową, która go aż na pole całej ekonomii politycznej zaprowadziła; lecz tego nie wydał, rękopisy gdzieś zagrzęzły, i tylko Czacki coś z nich korzystał.

b) Adam Naruszewicz (ur. r. 1733 na Litwie; uczył się

w Pińsku, 1748 zostaje Jezuitą: to zgromadzenie wy

syla go do Lugdunu; wsparty przez Czartoryskiego doskonali się we Francyi, Włoszech i Niemczech. Po powrocie nauczycielem poezyi w akad. wileńskiej, a potém w Warszawie. Po zniesieniu Jezuitów został domownikiem Stan. Augusta; wówczas dał mu król probostwo niemenczyskie, potém mianował go koadjutorem biskupstwa smoleńskiego, dalej pisarzem wielkim lit., sekretarzem rady nieustającej, biskupem emaudzkim (in partibus), potém smoleńskim, nakoniec r. 1790 łuckim. Tenże król umieścił jego popiersie ze spiżu lane w zamku warszawskim w rzędzie Polaków będących sławą i światłem narodu, obdarzył orderami polskiemi i wybił medal z twarzą Sarbiewskiego i jego; umarł dnia 6 lipca 1796 roku w Janowcu). Unieśmiertelnił swe imię napisaniem krytycznie ojczystych dziejów: pierwszy on z oryginalnych po całym kraju zbieranych materyałów, w publicznych, prywatnych, duchownych i miejskich archiwach znalezionych, układał dzieje krajowe, a zgłębiając je i porównywając z roztropnością i krytyką, pierwszy dźwignął prawdę z ciemnoty, odsłonił starodawnej historyi naszej pewniejsze ślady i pierwszy wskazał jak historyą pisać należy. Dzieło jego: Historya narodu Polskiego od pocz. chrześciaństwa, t. 6 (od t. II do VII). Warsz. 1780-86 i 1803; t. I niewykończony, uporządkowawszy, wydało Tow. Przyjaciół Nauk w 2ch cz., w Warsz. 1824, a jest w nim rzecz z czasów polskiego pogaństwa. Wyd. lipskie w t. 10; 1836 r. Skończył na Jadwidze. Doskonalszym utworem w tym rodzaju nie możemy się jeszcze ani my, ani żaden naród sławiański pochlubić. Tłumacząc wprzód Tacyta (Tomów 4ry 1772), przejął Naruszewicz moc wyrazistości i jędrności tego pisarza rzymskiego, lubo jego sentencyonalnością opowiadań swych w dziejach polskich nie podniósł. Styl jego pełen mocy, ognia i tęgości, trudnym jest do naśladowania. Także tu należy: Taurgka czyli wiadomości starożytne i późniejsze o sta

nie i mieszkańcach Krymu do naszych czasów, Warszawa 1787 i 1803. Rozpoczął on swój dziejopisarski zawód wytłumaczeniem wszystkich Dziel Tacyta, t. 4. Warsz. 1772.

c) Tadeusz Czacki (ur. 1775 w Porycku, syn Feliksa pod którego okiem uczył się w domu; a gdy ten był w niewoli zawiózł go stryj do Gdańska. Stan. August umieścił go przy sądach nadw. i wtedyto z własnej ochoty uporządkował metrykę koronną, co mu dało sposobność poznania z bliska rzeczy krajowych; 1788 wezwał go sejm na członka komissyi skarbowej; w celu zaś dokładniejszego poznania rękodzieł, handlu i żeglugi, zwiedził rozmaite części kraju, a dla ułatwienia żeglugi na Dniestrze porozumiewał się z hospodarem multańskim; 1799 delegowano go od kijow. i podol. gubernii do pełnomocnéj komissyi trzech dworów w celu wydobycia należytości po upadłym Procie Potockim; 1800 zawiązywał Tow. Przyj. Nauk w Warszawie z Albertrandym, Stan. Sołtykiem, Fr. Dmochowskim i innymi, a 1802 Tow. Handlowe z Mich. Walickim, Drzewieckim i Stan. Sołtykiem; od 1803 przy pomocy Kołłątaja pracował nad założeniem i urządzeniem gimnazyuni w Krzemieńcu i urzędował jako wizytator zakładów naukowych na Wołyniu i Podolu. Książnica Porycka przez niego założona liczyła 4,000 rękopisów, 12,000 polskich ksiąg, 80,000 oryg. papierów; † 8 lutego r. 1813). Owocem jego głębokiej nauki są pisma: O Litewskich i Polskich prawach, ich duchu, źródlach, związku.... t. 2, Warsz. r. 1800. O dziesięcinach w powszechności, a w szczególności w Polsce i Litwie. Warsz. 1801. Rosprawa o Żydach. Wilno 1807. Czy prawo Rzymskie było zasadą praw Litewskich? Wilno r. 1809. O prawach Mazowieckich. Krzemień. 1811. Inne rozprawy umieszczane w czasopisach zebrał M. Wiszniewski, i wraz z temi które w rękop. pozostały, wydawał w dziele: Pomniki hist. i lit. Polskiej, (t. 4. w Krak. +, owocem szkoły krzemienieckiej są Sienkiewicze, wiszniewscy, kazeniowscy i byly irmych uczonych i zasłużonych krajowi w rozmaitych zawodach życia mężów. Tad, na ima szkoła polska w ciągu kilkowiekowego istnienice swego nie wydała bylu prakomitych ludzi, co-sploda luzemieniecka w ciągu

1834-7). Zaletą tych dzieł prawno-historycznych, iż obrabiane krytycznie. Wszystkie dzieła wydał Ed. Raczyński w 3 tomach w Pozn. 1844 i 5.

d) Jan Albertrandy (ur. 1731 w Warszawie z Włocha w Polsce osiadłego. W 16 roku życia zostawszy Jezuitą, był nauczycielem po różnych miejscach. Posiadał języki starożytne i kilka nowożytnych. Między 1760 a 1764 bibliotekarzem w książnicy Załuskiego; następnie podróżował, 1775 został dozorcą gabinetu starożytności Stan. Augusta, a potém lektorem i bibliotekarzem jego; 1782-85 pracował we Włoszech nad wypisywaniem tego, co należało do polskich dziejów, zkąd przywiózł więcej jak 100 ksiąg wypisów własnoręcznych, za co go uczcił Stan. August medalem Bene merentibus, orderem św. Stanisława i bisk. zenopolitańskim. W tym samym celu był wysłany do Upsali i Sztokholmu, zkąd przywiózł kilkadziesiąt ksiąg takichże samych wyciągów; 1800 obrany prezesem T. P. N, które się w tym roku za zezwoleniem Fryderyka Wilhelma III króla pruskiego w Warszawie zawiązało, i był nim ciągle; † 10 sierpnia 1808). Wytłumaczył: Dzieje Rzeczypospolitej Rzymskiej z franc. t. 2. Warsz. 1768. Sam napisał: Zabytki starożytności Rzymskich w pieniądzach, t. 3. Warsz. 1805. Z rękopisów po nim wydał Żegota Onacewicz: Panowanie Henryka i Stefana Batorego, t. 2. Warsz. 1823 i Krak. 1850. Panowanie Kazimierza, Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyków, t. 2. Warsz. 1826, a Raczyński: Dwadzieścia sześć lat panowania Władysława Jagiełły. Wrocł. 1844. Język twardy ale przedmioty krytycznie obrabiane, a w roku 1847-1851 wydał i wytłumaczył z włoskiego i łacińskiego Józef Kreczkowski. „Pamiętniki o dawnej Polsce z czasów Zyg. Augusta, zebrane p. Albertrandego z biblioteki Barberyńskiej. W r. 1858 wydano w Warszawie Kazania i nauki z rękopisów pośmiertnych. e) Hugo Kollątaj (ur. 1 kwiet. 1750 w Sandomirskiem."wiecislawi