10. Glacies. Unda fui quondam, quod me cito credo futuram: 11. Flumen et piscis. Est domus in terris, clara quæ voce resultat: Pulvis aquæ tenuis modico cum pondere lapsus, Longa feror velox formosæ filia silvæ, Mira tibi referam nostræ primordia vitæ. Non possum nasci, si non occidero matrem. Littera me pavit, nec quid sit littera novi. Pallas me docuit texendi nosse laborem. Porto domum mecum, semper migrare parata, Rauca sonans ego sum media vocalis in unda ; Sed vox laude sonat, qua se quoque laudet et ipsa : Tarda gradu lento, specioso prædita dorso, Cæca mihi facies atris obscura tenebris. Provida sum vitæ, duro non pigra labor), Improba sum, fateor; quid enim gula turpe veretur? Non bonus agricolis, non frugibus utilis hospes: A Non gratus Cereri, non parvam sumo saginam. 25. Mus. Parva mibi domus est, sed janua semper aperta. Littera sum cœli pennas per scripta volantes, Vivo novem vitas, si non me Græcia fallit; 28. Vespertilio. Nox mihi dat nomen primo de tempore noctis. Plena domus spinis, parvi sed corporis hospes, Est nova notarum cunctis captura ferarum, Vita mihi mors est; morior, si cœpero nasci: C Mochus eram regis, sed lignea membra sequebar; Dissimilis mihi sum, quia sum non unus et unus; Et velor et gradior, quia me duo corpora portant. 40. Papaver. Grande mihi caput est, intus sed membra minuta : Anseris esse pedes similes mihi, nolo negare: Tota vocor græce, sed non sum tota latine; Pendeo, dum náscor: rursus pendendo tumesco. Mordeo mordentes, ultro non mordeo quemquam; Purpura sum terræ, pulchro perfusa colore, 46. Viola. Magna quidem non sum, sed inest mihi maxima virtus. Dulcis odor nemoris flamma fumoque fatigor : 48. Myrrha. De lacrymis et pro lacrymis mea cœpit origo. Ex oculis fluxi, sed nunc ex arbore nascor, Lætus honos frondi, tristis sed imago doloris. 49. Ebur. Deus ego sum magnus, populis cognatus Eois. Herba fui quondam viridi de gramine terræ; Ambo sumus lapides, una sumus, ambo jacemus; Inter saxa fui, quæ me contrita premebant : Nolo thoro jungi, quamvis placet esse maritam. Exiguum corpus, flexu mucronis adunci Longa, sed exilis, tenui producta metallo, Major eram longe quondam, dum vita manebat : In caput ingredior, qui de pede pendeo solo: Findere me nulli possunt, præcidere multi. Non sum cincta comis, et non sum compta capillis; Dentibus innumeris toto sum corpore plena : Stat nemus in lymphis, stal in alto gurgite silva, Terra tamen mittit, quod terræ munera præstat. Ipsa gravis non sum, sed aquæ mihi pondus inhæret ; Tres mihi sunt dentes: quos unus continet ordo : Septa gravi ferro, levibus circumdata pennis, Cornibus apta cavis, tereti perlucida gyro, Perspicior penitus, nec luminis arceo visus, Nulla mihi certa est, nulla est peregrina figura. Qui nihil ostendit, nisi si quid viderit ante. Lex bona dicendi, lex sum quoque dura tacendi. Mersa procul terris in cespite lympha profundo, Truncum terra tegit, latitant in cespite lymphæ : Non ego continuo morior, dum spiritus exit; Et mihi nunc magna est animæ, nunc nulla facultas. 73. Lapis. Deucalionis ego crudeli sospes ab unda, Evasi flammas, ignis tormenta profugi. Semper inest in me, sed raro cernitur ignis. Quattuor æquales currunt ex arte sorores, Nos sumus, ad cœlum quæ tendimus alta petentes, Mundi magna parens, laqueo connexa tenaci, Ære rigens curvo patulum componor in orbem. 80. Conditus potus. Tres olim fuimus, qui nomine jungimur uno. Ex tribus est unus, et tres miscentur in uno ; Quisque bonus per se: melior, qui continet omnes. 81. Vinum conversum in acetum. Sublatum nihil est, nihil est extrinsecus auctum; Nomen habens græcum, contentio magna dearum, Nobile duco genus magni de gente Catonis. A Una mihi soror est, plures licet esse putentur. De fumo facies, sapientia de mare nata est. 84. Malleus. Non ego de toto mihi corpore vindico vires, Contero cuncta simul virtutis robore magno. Rubea, curva, capax, alienis humida guttis, B Per totas ædes innoxius introit ignis : C D Dedita sum semper voto, non certa futuri: Terra fui primo latebris abscondita terræ: Plus ego sustinui quam corpus debuit unum. Bellipotens olim, sævis metuendus in armis Cernere jam fas es!, quod vix tibi credere fas est. Inter luciferum cœlum terrasque jacentes Aera per medium docta meat arte viator: Insidias nullas vereor de fraude latenti, 96. Somnus. Sponte mea veniens varias ostendo figuras. Nomen habens hominis post ultima fata remansi: Inter multos ac varios codices manuscriptos, quos B beret in medio atrocissimæ persecutionis? Sane Lacvir litterarum ac litteratorum amantissimus, et in omni genere laudis excellentissimus, Joannes Baptista Colbertus, in publicam studiorum utilitatem ex omni Europa, Asia, Africa comparavit, repertus est unus auro contra æstimandus, in quo continetur Lucii Cæcilii Firmiani Lactantii liber de persecutione, sive de mortibus persecutorum, quo hactenus caruerat Ecclesia. Non facit ille quod plerique solent; qui si veteris cujuspiam scriptoris opus ineditum, quantumvis leve sit ac tenue, nacti fuerint, diligenter occultant, tamquam in tenebris magis eluceat, ut gloriari possint se solos possidere, quod omnes habere vellent; caventque summopere, ne in manus aliorum venire possit. Liberalior excelsiorque est animus illustrissimi viri, quam ut falsa illa gloria teneri possit. Itaque cum intellexisset hunc Lactantii librum extare inter antiquos codices manuscriptos bibliothecæ suæ, satisque compertum haberet quantum hinc utilitatis accederet Ecclesiæ, si vulgaretur, quanquam antea frequenter mandaverat ut, si quid ineditum videretur in eisdem antiquis codicibus, id totum prælo committeretur, tamen ea occasione mandatum dedit speciale, et solita magnitudine animi statim jussit, ut hic Lactantii liber in clarissimam lucem ederetur. Damus igitur illum ex codice 1297 Bibliothecæ Col. bertine (nunc in Biblioth. regia, in-4o, num. 2627 ), qui octingentorum, aut circiter, annorum esse videtur, integrum quidem, sed ab imperita manu scriptum, adeoque pluribus mendis infectum. Atque ea quidem quorum emendatio facilis et obvia erat libere nos emendavimus: sed ea intacta reliquimus, in quibus audacia corrigendi non vacabat periculo. Fortassis alii feliciores erunt. Compositus et absolutus est liber eo anno, quo post extinctos persecutores dulcissimum et pulcherrimum pacis nomen auditum est in Ecclesia Christi, nostrisque hominibus tranquillitas ac loquendi scribendique libertas restituta. Quis enim historiam istiusmodi scriPATROL. VII. C tantius libros divinarum Institutionum scripsit furente persecutione, in ipsis ejus initiis, ut ex capite secundo et quarto libri quinti colligitur: sed non emisit, impeditus videlicet rei et temporis necessitate, ut ipse loquitur in principio libri de Opificio Dei. At cum data esset pax, omnisque metus a pectoribus Christianorum depulsus beneficio Constantini M. imperatoris, tum vero Ecclesiastici scriptores indulgentia benignissimi principis usi, animum converterunt ad scribendum : quod antea non erant ausi. Itaque tum Lactantius divinarum Institutionum libros, in quibus loca quædam sparsim reperiuntur, quæ manifesto constat scripta esse post bellum sedatum atque extinctum, recensuit, pleraque addidit, imprimis vero ea, quæ in initiis librorum et in epilogo dicuntur ad Constantinum; que perperam nonnulli judicant notha esse, ac supposititia, adeo ut eorum præjudicio fretus Josephus Isæus, qui postremam Lac. tantii editionem Romanam emisit, universa deleverit, quæ in aliis editionibus ad Constantinum scripta leguntur. Et tamen puto non posse vere dubitari quin ea sint Lactantii, cum et ejusdem sint styli cum cæteris ejusdem operibus, et phrases quædam, quæ illic habentur, eædem sint in variis locis istius historiæ, et reliquarum Lactantii lucubrationum. Sed haud dubie duæ antiquitus fuere divinarum Institutionum editiones, una ferme statim post datam Ecclesiæ pacem emissa, cum adhuc Lactantius esset in Bithynia, altera post bellum Cibalense et Mardiense, cum venisset in Gallias propter Crispum Constantini filium. Qui ergo priore editione usi sunt, ca profecto non habuerunt quæ postea de Constantino addita sunt; atque adeo mirum non est ea desiderari in quibusdam exemplaribus. Sed ut redeamus ad librum de mortibus persecutorum, a quo nos abduxit occasio disserendi de tempore quo scripti sunt libri divinarum Institutionum, certum est eum ab Auctore scriptum Nicomedia in Bithynia, ubi is habitavit per 10 totum illud tempus quo persecutio in Oriente gras- A sentior doctissimis viris Christophoro Browero et sata est, et absolutum fuisse post confectum bellum apud Campum Serenum in Thracia, post quod integra fuit Ecclesiæ pax, profligato, ac paulo post extincto Maximino, homine nostræ religionis inimicissimo. Colligitur illud ex pluribus ejusdem historiæ locis, sed præcipue ex epilogo, in quo Auctor verbis apertissimis innuit hæc scripta a se esse post datam pacem plebi Dei, quæ per annos decem partim vastata, partim dispersa fuerat. Adde quod librum suum nuncupavit illustri regionum illarum confessori Donato, quem etiam compellat in medio operis, et in fine. Hæc enim indicant eos tum simul fuisse, aut certe non magno locorum intervallo disjunctos. Illud etiam diligenter observandum est, eum illa tantum edicta, quæ pro Christianis data sunt, in hoc opere descripsisse, que proposita Nicomediae sunt, aliorum mentionem non facere: quia nimirum ea tantum refert, quæ ipse proponi vidit, et quorum propterea copiam facile habere potuit. B De patria Lactantii video varias esse sententias; quarum ea infirmior videtur, quæ Firmo Picen: oppido cum ortum contendit, quia Firmianus vocatur. Eam ego præfero, quæ Afrum fuisse censet. Nam et in Africa praeceptore usus est Arnobio; et Nicomediam accitus a Diocletiano, ut illic litteras oratorias doceret, ut ipse scribit, non aliunde venisse videtur, quam ex Africa, cum apud Hieronymum, in libro de viris illustribus legatur, domopezov suum ab Africa Nicomediam usque versibus hexametris descripsisse. Erat autem Nicomediae tempore persecutionis, quæ sub Diocletiano universam commovit Ecclesiam; etiam cum data pax est. Nam quae in libro de Mortibus persecutorum dicuntur, de proposita Nicomedia Constitutione Constantini et Licinii, deque adventu Licinii in eam urbem, ea profecto ab alio scribi non potuerunt, quam ab eo qui qua scriberet oculis usurparet. Cum vero postea Constantinus, post bellum Cibalense, quod confecit anno Christi 304, 8 Idus Octobris, in Thraciam ac Macedoniam profectus es- C set, tum haud dubie Lactantius, ei forte an olim cognitus, e Nicomedia ad eum venit, et postea jussu ejus Gallias petiit, ubi Crispum Constantini filium latinis litteris erudivit. Putavit vir doctissimus Franeiscus Chiffletius, Crispum à Lactantio institutum fuisse anno Christi cccx, eodem nimirum tempore quo primum Constantinus, ut ille ait, mox mater ejus Helena Christum agnovere, fidei nostræ sacramenta edocti ab Eusebio Episcopo Vesuntionensi, et Crispum cum Helena et Lactantio relictum Vesuntione a Constantino, com is in Italiam profectus est adversus Maxentium. Verum narratio ex qua Chiffletius hane historiam contexuit posterioris ac sequioris sæculi scriptum est, et nullam fidem meretur. Præterea certum est Lactantium adhuc in Bithynia fuisse, cum bellum parabatur adversus Maxentium, et aliquanto post. Venit ergo Lactantius in Galliam (quod' etiam placuisse video clarissimo viro Jacobo Gothofredo) anno tantum CCCXV cum pace post pugnam Cibalensem atque Mardiensem constituta inter Constantinum et Licinium, Magnus Gallias repetiit. Rediisse enim illum ad uxorem suam facile colligitur ex Zozimo et Epitome Victoris, ubi scriptum est Constantinum Magni filium, in Arelatensi oppido ante non multos dies editum, factum fuisse Cæsarem com Crispo, et Liciniano Licinii filio, quod contigisse anno Christi cccxvi, Kalendis Martiis, docent Fasti Idatiani. Nam cum pughatum in Pannonia sit anno CCCXIV exeunte, et ineunte anno CCCXVII natus in Gallia sit Constantinus, Constantini filius, necesse est patrem medio temporis in Gallia fuisse, adeoque illuc rediisse post pacem factam cum Licinio. Qua occasione verisimile est Lactantium, virum omnium suo tempore eruditissimum, ut Eusebius ait, a Constantino adductum fuisse in Gallias, ut Crispum imbueret cognitione historiæ, et cæterarum bonarum litterarum. Et quidem facile as D Egidio Bucherio, qui tamquam rem certam tradunt, Lactantium Treviris senectutem extremam egisse, cum erudiendo Crispo daret operam, et hic verisimiliter libros divinarum Institutionum ad Constantinum Imperatorem contexuisse. At Chiffletius, honesto et decoro patriæ amore ductus, hunc honorem æqua lance partitur inter Treviros et Vesuntionenses, sic Bucherio concedens Crispum Treviris eruditum a Lactantio fuisse, ut id tamen factum velit etiam Vesuntione. Sed conjectura illa nullum omnino fundamentum habet, præter bonam clarissimi et optimi viri voluntatem, et inclinationem in suos Vesuntionenses. Cæterum Lactantium alibi quam in imperio Licinii fuisse, cum is religioni Christi manifesto contrarius apparuit, adeoque tum in Gallia fuisse, docet ipse ad Constantinum scribens in initio libri primi divinarum Institutionum. Nam malis, inquit, qui adhuc adversus justos in aliis terrarum partibus sæviunt, quanto serius, tanto vehementius idem omnipotens mercedem sceleris exsolvet. Cœpit autem Licinius aperte sævire in Christianos anno CCCXX, ut certis argumentis ostenderunt viri doctissimi. Unde colligi potest Lactantium adhuc eo tempore in humanis fuisse. Imo ultra hunc annum cum produxisse ætatem docere ipse videtur in fine libri quarti divinarum Institutionum, ubi inter varias hæreticorum sectas numerat etiam Arianos. Nam cum illi plene orbi universo non inno. tuerint, nisi post habitam Synodum Nicænam, apparet Lactantium superstitem huic Synodo fuisse, si vera est lectio. Scio virum clarissimum et eruditissimum Michaelem Thomasium sustulisse ab eo loco nomen Arianorum, in ea quam curavit Lactantianorum operum editione, et habuisse sententiæ suæ suffragatorem Josephum Isæum. Sed cum illi paucos veleres libros habeant istius suæ sententiæ assertores et vindices, et de novem Vaticanis, duobusque Vallicellana bibliothecæ, quod hanc clausulam ha beant, fidem faceret illustrissimus Cardinalis Baronius; cum scirem præterea anum Bononiensem, quem et Thomasius, et Latinus Latinius viderunt, tum etiam quatuor bibliothecæ Regiæ, sive Colbertinos, et veteres editiones, eas nimirum, quæ Thomasianam antecesserunt, cum scirem', inquam, tot veteres codices et editiones mentionem hic facere Arianorum, et pauca admodum exemplaria vetera proferri, in quibus hoc nomen non extet, præ multitudine eorum, que illud habent, non invitus assentiebar cidem Baronio Thomasium reprefiendenti, quod contra omnium fere veterum exemplarium et editionum fidem, textum Lactantii corruperit, nulla, vel levi addita ratione cur id fecisset. Sed nunc, dum mecum repeto codices qui Arianos commiscent haereticis a Lactantio commemoratis non esse admodum veteres, duos vero bibliotheca Regiæ signatos 3735 et 3736 sane vetustissimos et optimos, tum etiam vetustissimum illum Bononiensem, quo Thomasius utebatur, nullam eorumdem Arianorum mentionem facere, dubitare cogor num retinenda sit emendatio ejusdem Thomasii contra tot exemplarium manuscriptorum fidem, cum certum sit in istiusmodi rebus multitudinem testium, qui per imperitiam temeritatemque Scriptorum falsi fictique esse possunt, cedere inter dum debere dignitati et auctoritati paucorum antiquiorum. Utcumque se res habeat, cum constet Lactantium in extrema senectute præceptorem Crispi fuisse, necesse est illum circa ca tempora mortuum, quibus Constantinus vicennalia sui imperii celebra vit. Accideritne illius mors Augustæ Trevirorum, an alibi, exploratum non est. Ego huc valde inclino, ut cum Bucherio sentiam, eum in civitate illa et extinctum, et sepultuin esse, cum id extrema illius senectus, quam illum egisse in Gallia docet Hieronymus, facile persuadeat. Lucii Cæcilii. In veteri codice ita simpliciter conceptus est titulus istius operis : Lucii (vel potius Lyci) Cæcilii. Incipit liber ad Donatum confessorem, de mortibus per |