Patrologiae cursus completus

281

Et social myrrhæ pasena grata nimis.
Protinus in strato corpus mutabile nido,
In talique thoro membra quieta locat.
Ore dehinc succos membris circumque supraque
Injicit, exequiis immoritura suis.

Tunc inter varios animam commendat odores;
Depositi tanti nec timet illa fidem.

95 Interea corpus genitali morte peremptum Estuat, et flammam parturit ipse calor; Æthereoque procul de lumine concipit ignem : Flagrat, et ambustum solvitur in cinerem. Quos velut in massam cineres in morte coac[tos]

100

Conflat, et effectum seminis instar habet. Hinc animal primum sine membris fertur

Hos legit; his alitur mediis in odoribus ales,
Donec maturam perferat effigiem.

115 Ast ubi primava cœpit florere juventa,

120

125

[ oriri :]

Evolat ad patrias jam reditura domos. Ante tamen, proprio quicquid de corpore res[tal,]

Ossaque, vel cineres, exuviasque suas; Unguine balsameo, myrrhaque, et thure so[luto]

Condit, et in formam conglobat ore pio.
Quam pedibus gestans contendit solis ad ortus,
Inque ara residens, ponit in æde sacra.
Mirandum sese præstat præbetque videnti;

Tantus ibi decor est, tantus abundat honor.
Principio color est, qualis sub cortice lævi,
Mitia quem croceum punica grana legunt.
Qualis inest foliis, quæ fert agreste papaver,
Cum pandit vestes Flora rubente polo.
Hoc humeri pectusque decens velamine ful-
[gent;]
Hoc caput, hoc cervix, summaque terga ni-
[tent.]
Caudaque porrigitur fulvo distincta metallo,
In cujus maculis purpura mixta rubet.
Clarum inter pennas insigne est desuper, Iris
Pingere seu nubem desuper alta solet.
135 Albicat insignis mixto viridante smaragdo;

130

Ac velut agrestes, cum filo ad saxa tenentur, Mutari tineæ papilione solent.

Non illi cibus est nostro concessus in orbe; Nec cuiquam implumem pascere cura subest. Ambrosios libat cœlesti nectare rores, Stellifero tenues qui cecidere polo.

Vers. 88. Et sociat myrrhæ. Ms. Sangerm.: Et sociam myrrhæ vim Banachea tuam.

alii:

Panathea thure.

ANNOTATIONES.

Vers. 89. Mutabile. Ms. Sangerm., motabile. Vers. 90. In talique thoro. Sic ms. Sangerman. Editi habent:

Vitalique thoro membra quieta locat.

Vers. 95. Genitali morte. Antithesis.

Vers. 96. Estuat. Verum non est corpus mortuum ita æstuare, ut flammam generet; melius itaque Claudianus, qui flammam ad solis radios refert.

Fervet odoratus telis (id est radiis) cœlestibus agger,
Consumitque senem.

Vers. 97. Æther eoque. Sic ms. Sangerm.; editi vero habent Aerioque.

Vers. 99. Quos. Ita ms. Sangerman.; editi Hos. Vers. 100. Conflat. In ms. Sangerman., constat. Vers. 102. Vermi. Sic ms. Sangerm.; editi Vermis. De Vermi loquitur Plinius, non vero Claudianus. Vers. 103. Crevit. Forte crescit.

Vers. 104. Ovi. Nil de ovo Claudianus.

Vers. 107. Ac velut agrestes, cum filo ad saxa lenentur, Mutari tineæ papilione solent. Ádmonuit Thomasium vir doctiss. Didacus Covarruvias, episcopus Segobiensis, ut in secundo versu loco pennæ, scriberetur tineæ, quod valde probandum esi. Nam tine:e sunt vermes illi ex quibus serici papiliones nascuntur. lioc vero in loco videtur poeta imitari voluisse Ovidium, libro ultimo Metamorph., qui de hac eadem mutatione sic ait:

Quæque solent canis frondes intexere filis
Agrestes lineæ, res observata colonis,
Ferali mutent cum papilione figuram,

C Ac sane non dubito quin pro illo nomine, pennæ legendum sit, tineæ, sed in priori versu, illa : filo ad saxa tenentur, videntur mihi non satis cum re ipsa convenire, cum fila illa potius ad frondes, vel ad ramos ducantur, quam ad saxa; propterea puto potius legendum taxa, quam saxa. Hæc ait THOMASIUS.

Vers. 109. Non illi cibus. De cibo Phoenicis vide Claudianum in Epigram. de Phoenice, versu 13, etc. Vers 111. Ambrosios. Apud poetas Ambrosia cibus, nectar potus deorum est: sic Martialis:

Jupiter Ambrosia satur est, et nectare vivit.

Vers. 112. Tenues. Id est, rores tenues. Ita ms. a Galleo landatus. Editi habent teneri, quod refertur ad rores, et sensum elegantem facit. Polo, id est, cœlo.

Vers 113. Alitur mediis. Sic ms. Sangerman. et editi 1472 et 1478. Vulgati legunt mediis alitur, sed male.

Vers. 114. Perferat. Ita codex Sangermanensis et alii. In editis vero proferat, sed minus bene.

Vers 116. Patrias domos. Sic ms. Sangerman., alii primas domos.

Vers 117. Ante tamen, etc. Hac de re vide Claudianum in Epigram. de Phoenice, vers. 72, qui concordat cum iis quæ hic dicuntur.

Vers 125. Sub cortice lævi, Mitia quem croceum. Ita Heumannus ex emendatione Nicol. Heins. Editi vero habent qualis sub sydere cœli.

Vers. 128. Cum pandit vestes Flora rubente polo. Sic emendavimus partim ex ms. Sangerman., partim ex editis. Ms. habet:

Cum pandit vestes flore rubente polo. at editi legunt:

Cum pendens vestit sole rubente polus.
Vers. 129. Fulgent. Ms., Fulget.

Vers. 136. Et puro cornu, eic. Rostrum cornu quidem esse dicit, sed ita lucidum, ut gemma esse videatur.

Vers. 157. Ingentes oculos credas, ete. Sie lege ex ms. Vossiano.

Vers 139. Corona Phœbei verticis, Id est, radii Solares.

Vers. 142. Roseus. Ms. Sangerm., Rosco.

Vers. 144. Phasidis avem. Id est, Phasianam, a Phaside fluvio Colchidis nominatam, ad nos per Argonautas advectam. Martialis Epigram. lib. xiu, 72. C Vers. 145. Magniciêm. Quæ sit hoe avis ignoratur, vel forte pro magnitudinem.

Vers. 151. Huc venit. Ita Sangerm ms.; editi vero, convenit.

Vers. 155. Exsculpunt. Sie ms. Sangerm. et alii ; editi vero legunt, Inscalpunt.

Vers. 155. Genus omne volantum. Qua de re vide Claudianum, vers. 76, etc.

Vers. 157. Alituum. Pro alitum; sic Virgil. Æneid. 8:

Alituum pecudumque genus sopor altus habebat.

Vers. 158. Munere læta pio. Id est, pietatis et reverentiæ officio erga tantæ dignitatis avem. Munere, Heinsius emendat male, murmure.

Vers. 160. Mox redit ista suis: conditur ille locis. Sic legimus in ms. Sangerman. alioque veteri a Gallæo memorato; in editis legitur,

Mox redit illa; suis conditur inde locis, nec male.

Vers. 161. At fortunate sortis filique volucrem. llæc
est emendatio Heinsii, referentis filum ad Parcas,
Quæ dispensant mortalia fila sorores :
verum ms. Sangerman. legit.

At fortunatæ sortis, felixque volucrum.
Gallæus putat legendum esse:

O fortunatæ sortis, fatique volucrem ;
editi habent

Hæc fortunatæ sortis, fatique volucris.

Vers. 163. Fœmina sit, vel mas, seu neutrum, scu sit utrumque. Ita emendavimus ex ms. Saugerman. et editione Heumanni. Vulgati habent:

Fœmina vel mas hæc, vel neutrum sit mage felix. Vers. 169. Quæ est ipsa. Ita ms. Sangerm. Editi habent, quia et ipsa.

INCERTI AUCTORIS CARMEN

DE PASSIONE DOMINI.

Quisquis ades, mediique subis in limina templi,
Siste parum, insontemque tuo pro crimine passum
Respice me; me conde animo, me in pectore serva.
Ille ego, qui casus hominum miseratus acerbos.
5. Huc veni pacis promissæ interpres, et ampla
Communis culpæ venia: hic clarissima ab alto
Reddita lux terris, hic alma salutis imago;
Hic tibi sum requies, via recta, redemptio vera,
Vexillumque Dei, signum et memorabile fati.
10. Te propter vitamque tuam sum Virginis alvum

D Ingressus, sum factus homo, atque horrentia passus
Funera; nec requiem terrarum in finibus usquam
Inveni, sed ubique minas, sed ubique labores.
Horrida primą mihi in terris mapalia Judæ
15. Hospitia in partu, sociæque fuere parenti.
Hic mihi fusa dedit bruta inter inertia primum
Arida in angustis præsepibus herba cubile.
In Phariis primos vixi regionibus annos,
Herodis regno profugus; reliquosque reversus
20. Judæam, semper jejunia, semper et ipsam

Pauperiem extremam, et rerum inferiora secutus, A Flebilis; innocuo terramque cruore madentem

Ore petens humili, lacrymis suffunde subortis,
Et me nonnunquam devoto in corde, meosque
Fer monitus. Sectare meæ vestigia vitæ ;

Semper agens monitis humana salubribus almæ
Ingenia ad studium probitatis, aperta salubri
Plurima doctrinæ injungens miracula; quare
25. Impia Hierusalem rabidis exercita curis
Invidiæ, sævisque odiis et cæca furore,
Insonti est pœnis lethalibus ausa cruentam
In cruce terribili mortem mihi quærere. Quæ si
Latius ipse velim distinguere, sique per omnes
50. Ire juvet gemitus, mecum et sentire dolores ;
Collige consilia insidiasque meique nefandum
Sanguinis innocui pretium, et simulata clientis
Oscula, et insultus, et sævæ jurgia turbæ.
Verbera præterea, et promptas ad crimina linguas
55. Fige animo, et testes, et cæci infanda Pilati
Judicia, ingentemque humeros et fessa prementem
Terga crucem atque graves horrenda ad funera gressus.
Nunc me, nunc vero desertum, extrema seculum
Supplicia, et dulci procul a genitrice levatum,
40. Vertice ad usque pedes me lustra en aspice crines
Sanguine concretos, et sanguinolenta sub ipsis
Colla comis, spinisque caput crudelibus haustum,
Undique diva pluens vivum super ora cruorem.
Compressos speculare oculos, et luce carentes,
45. Afflictasque genas, arentem suspice linguam
Felle venenatam, et pallentes funere vultus.
Cerne manus clavis fixas, tractosque lacertos,
Atque ingens lateri vulnus cerne inde fluorem
Sanguineum, fossosque pedes, artusque cruentos.
50. Flecte genu, lignumque crucis venerabile adora C 80. Perpetuo felix mecum regnæbit in aula.

V. 22. Semper agens, etc. Al. Egens.

V. 35. Fige. Al. Finge.

V. 52. Suffunde. At. Perfunde.

55. Ipsaque supplicia inspiciens, mortemque severam,
Corporis, innumeros memoraus animique dolores,
Disce adversa pati et proprice invigilare saluti.
Hæc monimenta tibi, si quando in mente juvabit
Volvere, si qua fides animo tibi ferre meorum,
60. Debita si pietas, et gratia digna laborum
Surget, erunt veræ stimuli virtutis, eruntque
Hostis in insidias clypei, quibus acer in omni
Tutus eris, victorque feres certamine palmam.
Hæc monimenta tuos si labilis orbis amicos
65. Avertent sensus, fugiente decoris ab umbra
B Mundani, efficient, ne spe captatus inani,
Mobilis occiduis fortunæ fidere rebus
Auseris, aut vite sperare fugacibus annis.
Sed et nimirum sie ista caduca videntem
70. Secura, et exutum patriæ melioris amore,
Orbis opes, rerumque usus, et vota piorum
Moribus extollent saeris, vitæque beatæ
Spe, duras inter poenas, te rore fovebunt
Coelesti, pactique boni dulcedine pascent.
75. Purpuream donee, post ultima fata relicto
Corpore, sublimes animam revocabit ad auras
Gratia magna tibi. Tune omnem exuta laborem,
Angelicos tunc leta choros aciesque beatas
Sanctorum inspiciens, æternæ pacis amœna

LECTIONES VARIANTES.

V. 55. Et me nonnunquam. Al. Et me nunquam non.

V. 58 et 64. Hæc monimenta. Al. Hæc monumentu, V. 72. Moribus extollent sacris. Al. Moribus expolient sacris.

V. 77. Gratia magna tibi. Al, Gratia magna Dei.

VENANTII HONORII

CLEMENTIANI FORTUNATI,

PRESBYTERI ITALICI, AD FELICEM. EPISCOPUM, DE PASCHA.

Tempora florigero rutilant distincta sereno;
Et majore poli lumine porta palet.
Altius ignivomum solem cœli orbita ducit,
Qui vagus Oceanaş exit, et intrat aquas.

5 Armatus radiis elementa liquentia lustrans,
Hac in nocte brevi tendit in orbe diem.
Splendida sincero producunt æthera vultu,
Lætitiamque suam sidera clara probant.
Terra ferax vario fundit munuscula cultu,

Cum bene vernarit; reddit et annus opes.

D Mollia purpureum pingunt violaria campum :
Prata virent herbis, et micat herba comis.
Paulatim subeunt stellantía lumina florum:
Floribus arrident gramina cuncta suis.
15 Semine deposito, late seges exilit arvis,

Spondeus agricolae vincere posse famem. Caudice deserto, lacrymat sua gaudia palmes: Unde merum tribuat, dat modo vitis aquam. Cortice de matris tenera lanugine surgens Præparat ad partum turgida gemma sinum;

ANNOTATIONES.

Venantii... ad felicem episcopum. In carminibus Resurrectionis, quia aperte invenitur cujus illa essent, mutata est tota inscriptio, et ea adscripta est, quæ est in illis opusculis, Venantii Honorii, etc., quæ sunt in bibliotheca Vaticana, ex quibus multa in libris impressis emendantur; multa tamen relicta sunt, quia melior

visa est lectio vulgaris, quam ifta codicis Vaticani, Est enim ille codex valde corruptus; tamen is est, qui eum juvare possit, qui eo cum judicio utatur. Et sane sic faciendum est eis, qui hanc curam emendandi veterum auctorum libros suscipiunt, ut sæpe ex pluribus malis codicibus unicum optimum efficiant. THOMASIUS.

Subque hyemis tempus foliorum crine refuso, A Tristia cessarunt infernæ vincula legis;
Jam reparat viridans frondea tecla nemus.
Mixta salix, abies, corylus, siler, ulmus, acer,

[nux,]

Plaudit quæque suis arbor amona comis. 25 Constructura favos apis hinc alvearia linquens, Floribus instrepitans poplite mella rapit.

Ad cantus revocatur avis, quæ, carmine clauso,
Pigrior hyberno frigore muta fuit.
Hinc Philomela suis attemperat organa cannis;
Fitque repercusso dulcior aura melo.
Ecce renascentis testatur gratia mundi,

Omnia cum domino dona redisse suo.
Namque triumphanti post tristia tartara Christo
Undique fronde nemus, gramina flore favent.
55 Legibus inferni oppressis, super astra meantem B
Laudant rite Deum lux, polus, arva, fretum.
Qui crucifixus erat, Deus ecce per omnia regnat;
Dantque creatori cuncta creata precem.
Salve, festa dies, toto venerabilis ævo,
40 Qua Deus infernum vicit et astra tenet.
Mobilitas anni, mensum, lux alma dierum,

Horarum splendor, stridula cuncta favent.

Hinc tibi sylva comis, hinc plaudit campus aristis; Hinc grates tacito palmite vitis agit.

45 Hinc tibi nunc avium resonant virgulta susurro; Has inter nimio passer amore canit.

Expavitque chaos luminis ore premi. Depereunt tenebræ Christi fulgore fugatæ : Æternæ noctis pallia crassa cadunt.

65 Sollicitam sed redde fidem, precor, alma potestas. Tertia lux rediit: surge, sepulte meus. Non decet ut vili tumulo tua membra tegantur; Non pretium mundi vilia saxa premant. Indignum est, cujus clauduntur cuncta pugillo, 70 Ut tegat inclusum rupe vetante lapis. Lintea tolle, precor; sudaria linque sepulcro : Tu satis es nobis ; et sine te nihil est. Solve catenatas inferni carceris umbras, Et revoca sursum quicquid ad ima ruit. 75 Redde tuam faciem, videant ut sæcula lumen; Redde diem, qui nos, te moriente, fugit. Sed plane implesti remeans, pie victor, olympum : Tartara pressa jacent, nec sua jura tenent. Inferus insaturabiliter cava guttura pandens, 80 Qui raperet semper, sit tua præda, Deus. Eripis innumerum populum de carcere mortis; Et sequitur liber, quo suus auctor abis. Evomit absorptam pavide fera bellua plebem; Et de fauce lupi subtrahit agnus oves. 85 Hinc tumulum repetens post tartara, carne re[sumpta,]

Belliger ad coelos ampla trophæa refers.

Christe salus rerum, bone conditor atque redemptor, Quos habuit pœnale chaos, jam reddidit iste;

Unica progenies ex deitate patris,

Irrecitabiliter manans de corde parentis, 50 Verbum subsistens, et patris ore potens, Equalis, concors, socius, cum patre coævus, Quo sumpsit mundus principe principium; Æthera suspendis, sola congeris, æquora fundis; Queque locis habitant, quæ moderata vigent. 55 Qui genus humanum cernens mersum esse pro[fundo,]

Ut hominem eriperes, es quoque factus homo. Nec nostro tantum voluisti e corpore nasci,

Sed caro, quæ nasci pertulit, atque mori. Funeris exequias patris novus auctor, et orbis, 60 Intra mortis iter dando salutis opem.

V. 23. Acer nux. Alii legunt, acernus.
V. 42. Cuncla. Al. Puncia.

V. 46. Has inter, etc. Aliter:

Has inter minimus passer amore cano.

V. 50. Patris ore. Al. Penetrare.

V. 59. Funeris, etc. Aliter:

Et quos mors peteret, hos nova vita tenet.
Rex sacer, ecce tui radiat pars magna trophæi,
C 90 Cum puras animas sacra lavacra beant.
Candidus egreditur nitidis exercitus undis;
Atque vetus vitium purgat in amine novo.
Fulgentes animas vestis quoque candida signat;
Et grege de niveo gaudia pastor habet.
95 Additur hac Felix concors mercede sacerdos,
Qui dare vult Domino dupla talenta suo.
Ad meliora trahens gentili errore vagantes,
Bestia ne raperet, munit ovile Dei.

Quos prius Eva nocens infecerat, hos modo reddit
100 Ecclesiæ pastor ubere lacte sinu.

LECTIONES VARIANTES.

Funeris exequias pateris vitæ auctor et orbis. V. 60. Intra. Al. Intras.

V. 61. Tristia cessarunt. Al. Tristia cesserunt.

Vers. 39. Salve festa dies, toto venerabilis ævo, Qua Deus infernum vicit et astra tenet. Auctoritate codicis Vaticani mutatus est versus, ut esset post viginti disticha, quo sane in loco esse debet. Nam ante nihil de Passione vel Resurrectione Christi dicitur: sed ver ipsum ex multis propriis naturæ suæ bonis commendatur. Postquam vero facta est mentio Resurrectionis, recte illud additur: Salve festa dies, etc.,

cui disticho recte etiam illud continenter adjungitur Nobilitas anni, mensum, lux alma dierum, Horarum splendor, stridula puncta favent. Nobilitas enim legendum est ex codice Vaticano, ut laus aliqua illi diei, quem laudare vult, attribuatur; cum ex mobilitate, ut erat ante, nulla laus ad diem aliquem accedere possit, quia hoc est omnibus

Sic tu, Sexte, doces, sic te deliro magistro.
Annua Saturni dum tempora festa redirent,
Perpetuo semper nobis solemnia ludo,

5 Post epulas lætas, post pocula dulcia mensæ Deliras inter vetulas puerosque loquaces, Cum streperet late madidæ facundia linguæ: Tum verbosa cohors studio sermonis inepti Nescio quas passim magno de nomine nugas 10 Est meditata diu, sed frivola multa locuta.

Nec mediocre fuit magni certaminis instar,
Ponere diverse, vel solvere quæque vicissim.
Ast ego ne solus fœde tacuisse viderer,
Qui nihil attuleram mecum quod dicere pos-
[sem,

15 Hos versus feci subito de carmine vocis.
Insanos inter sanum non esse necesse est.
Da veniam, lector, si non sapit ebria Musa.
1. Graphium sive stylus.

De summo planus, sed non ego planus in imo,
Versor utrinque manu, diversa et munera fun-
[gor;
Altera pars revocat quicquid pars altera fecit.
2. Arundo.

Littora semper amo, ripis vicina profundis,
Suave canens Musis; nigro perfusa colore,
Nuntia sum linguæ, digitis signata magistri.

5. Annulus cum gemma.
Corporis extremi non magnum pondus adhæsi ;
Ingenitum dicas, ita pondere nemo gravatur :
Una tamen facies, plures habitura figuras.
4. Clavis.

Virtutes magnas de viribus affero parvis.
Pando domos clausas: iterum sed claudo patentes ;
Servo domum domino: sed rursus servor ab ipso.
5. Catena.

Nexa ligor ferro, multos habitura ligatos.
Vincior ipsa prius, sed vincio vincta vicissim.
Et solvi multos, nec sum tamen ipsa soluta.
6. Tegula.

VARIORUM

Calii Symphosii.Primus, quod sciam, Christophorus Heumannus hos versus Lactantio tribuit, quorum quidem meminit S. Hieronymus. Hi prius editi fuerant sub nomine Cœlii Firmiani Symposii Poeta a Nicolao Caussino e Societ. Jesu, atque adjecti Hieroglyphicis Hori Apollinis. Jam ab anno 1533, publici juris fecerat hæc enigmata sub nomine Symphosii poeta Joachimus Perionius. Alii vēro non Symphosium, sed Symposium vocarunt. Ansam vero arripuit haud dubie Ileumannus Lactantio tribuendi hæc ænigmata, quod

Terra mihi corpus, vires mihi præstitit ignis :
Alta domus quæro, sedes est semper in imo:
Perfundor liquidis, sed me cito deserit humor.
7. Fumus.

Sunt mihi, sunt lacrymæ, sed non est causa doloris.
Est iter ad coelum, sed me gravis impedit aer ;
Et qui me genuit, sine me non nascitur ipse.
8. Nebula.

Nox ego sum facie, sed non sum nigra colore;
Inque diem mediam tenebras tamen affero mecum:
Nec mihi dant stella lucem, nec Cynthia lumen.
9. Pluvia.

Ex alto venio, longa delapsa ruina.

De cœlo cecidi medias transmissa per auras :
Excepitque sinus, qui me simul ipse recepit.
NOTÆ.

in quibusdam editionibus Cælii Firmiani titulum præferant; et nomen Poetæ qui Symposius dicebatur putavit Symposium, id est, convivium inscribendum esse. Sic etiam recentiores quidam ediderunt Sermones convivales. Attamen eruditi omnes, ac præsertim Joan. Albert. Fabricius, non descenderunt in lleumanni sententiam.

Dulcia mensa. Hinc patet hos versus nihil aliud essc, quam sermones convivales; proindeque Symposium nomen esse operis, non poęta.

« Poprzednia Dalej »

Książki

Patrologiae cursus completus: sive biblioteca universalis, integra ..., Tom 7