tioni nec index idoneus, nec præfatio, diligens nec A ordiolum vel unica etiam periodus. Sed ad proposidignum decus arte typographica deest, neque patro- tum properamus. nus, quo ista ætate gloriari liceret, cuique nuncupata est, cardin. Passioneus. 1769. Venet. ex. typ., Jo. Bapt. Albritii. in-fol. S. Zenonis Ep. Ver. Tractatus ex luculenta Ballerinia editione Veronensi anni 1739, cura Andr. Gallandii in Tomo v, Bibl. PP. p. 107-157. Textus tantummodo transcriptus est. Observationes aliquot locis adjectas, quæ Ballerinios, ut scribit, fugisse viderentur, commemorasse vix operæ erat. De Zenone disserit Prolegg. cap. 12, pag. 19 et 20. 1784. Verona. in-fol. Le Opere di S. Zenone volgarizzate dal Marchese Gio. Iacopo Dionisi canonico Vero. nense. In fine: presso Dionigi Ramanzini. De versionis bonitate nostrum judicare non est. Sed magnificentius puto, quam Zenoni competebat de eloquentiæ ejus vi ac numeris iisdemque in transferendo assequendis auctor sensit. Quam in rem multa ab eo in præfatione disputata sunt, quæ æque ad communia transferendi præcepta ac regulas, quam Zenonianam hanc traductionem spectant. Universe sententias et ingenium Zenonis exprimere magis quam verba et dictionis colorem laborasse se affirmat. Sed quod ad plures forte pertinet, singulare habet munus hæc editio a criticis et exegeticis Bartholomæi Perazzini, archipresbyteri Veronensis, annotationibus, singulis tractatibus adjectis, in quibus partim interpunctio, partim ipsa verba, prout vel Balleriniorum vel omnium omnino editionum consensus vel ratio his omnibus potior. suadere videretur, correcta vel sententias aliter ac hactenus consuevit explicatas invenias sagaciter et cum insigni judicio. Nec vero paucæ ex sunt, quamquam a versionis auctore, qui stylum quoque accommodavit, in brevius contractæ. Accedit præterea hoc commodum, ut in indice non desultorie confecto uno intuitu lectiones novæ, postliminio reductæ, suppletæ aliæque, nec non interpunctionum mutationes spectari possint. Cæterum post præfationem Vita Zenonis addita, inscribitur autem Pio VI, S. P. Nitor typorum atque chartarum est plane eximius. Codices. Hoc loco annotasse non pigeat, quæ de collectione Sermonum S. Zenonis Ballerinii obser- D varunt, eam paulo post S. Episcopi mortem ipso • quarto sæculo exeunte vel ineunte quinto ex schedis ejus Veronæ relictis eductam atque expressam esse. Auctorem ipsum eam parasse ac edidisse negant propterea, quod plures imperfecti, repetiti ac mutilį occurrant unde probabile esse existimant, quod ea, quæ in usum sermonum, quos ad populum frequentissimos habuit, post mortem in schedis reliquisset, ab aliis inventa, ob eximiam viri existimationem colligenda naviter visa sint, idque tanta factum diligentia, ut quidquid reperiri potuerit sive perfectum sive minus, totum collectione et editione dignum judicatum sit, fragmentum licet exiguum esset, vel ex De Guarini codice mentio jam supra allata est. Nullum jam codicum Zenonis vestigium in bibliotheca capituli Veronensis superest. Inter Ballerinianos nullus antiquior fuit ac præstantior quam Remensis, quem Remensium Benedictinorum bibliothecæ ante annos ferme nongentos ab Hincmaro episcopo dono datum. P. Ruinartius in acla S. Arcadii, et P. Coustantius in Vett. Codd. vindiciis p. 295, ac in ed. Hilarii pag. 463, ed. Veron. aliique etiam alibi commemorarunt. Quoniam in eo tamquam antiquissimo totius fabricæ veluti basis ac fundamentum sit, accuratam ejus descriptionem una cum duobus speciminibus in præf. p. vi, 1x dederunt. lidem ex indiciis certis codices antiquiores librario ejus ad manum fuisse notant. Hunc præter præsto fuere Tolentinas. Venetiis in bibliotheca clericorum regularium Tolentinatum existens codex membranaceus pulcherrimique characteris, quique ad XII circiter sæculum pertinere putatur. Lectiones ad Remensem multum accedunt, ut a librario minus perito et indiligenti scriptus apparet,cum eadem voce alicubi recurrente, frequentes saltus occurrant. Vaticanus n. 1235, membranaceus, XIII sæculo scriptus, ex eodem cum Veneto fonte profectus, licet emendatior, cuique codicem a Guarino repertum persimilem fuisse videri Edd. nostri observant. Vaticanus Urbinas 150, membranaceus item, sed jam descripto aliquanto posterior et saculo forte XIV exaratus (1). Codex Basilica S. Petri in Vaticano, scriptus ineunte sæc. XIII, vel ineunte XIV, signatus littera F. 33, præter titulos sermonum in omnibus cum Remensi concordat. Hujus non plenam collationem, sed aliquot solum tractatuum et difficiliorum locorum variantes lectiones procedente jam editione postulaverant et obtinuerant. Veronensis monasterii S. Zenonis, recentioris ætatis, sæculi xv, haud dubie, ex membranis compactus, idem ille, qnem Veronenses Editores ann. 1586, Vetustum appellarunt. Cum Remensi quoque quoad ordinem et numerum tractatuum, litulis modo exceptis, ei convenit. Diversum autem hunc esse a codice, quem Petrus Calo ordinis Præ dicatorum ineunte sæc. XIV se ibidem vidisse in mss. Collectaneis ab Henschenio laudatis testetur, Ballerini affirmant. Sparaverianus. Ms. liber, quem F. Sparaverius olim cum editis contulit, variantesque ejus lectiones notavit in obss. suo loco laudatis. Quis ille fuerit, ignoratur. Plerumque ei cum codice monasterii S. (1) Duo præter hos in Vaticana codices Zenonis extant, sed cum numeri, quibus notati sunt, non nisi duorum suppeterent, duorum tantum collationum copia a P. Josephio Blanchinio ipsis fieri poterat, Zenonis convenire, ita tamen, ut in aliquibus discre- A suppeditatus. Exaratus est sub medium xv SPpet, Ballerinii monent. culum. Ordo numerusque tractatuum idem ac in Re Pompeianus. Codex recentis ætatis, sed librarii mensi. accuratioris a Comite Alex. Pompeio editoribus TRACTATUS SANCTI ZENONIS EPISCOPI VERONENSIS. TRACTATUS PRIMUS. (1) De Fide. LIBER PRIMUS. 1.3 Christianæ (2) fidelitatis felicitas maxima es fidei nosse naturam, quæ talis ac tanta est, ut unicui ⚫ Sermones appellantur in editis: codicum nostro rum appellationem prætulimus, quæ apud alios quoque Patres usitatissima est, et in eorum codicibus frequentior, ut in Præfatione animadvertimus. TRACT. 1.-(1) Retinuimus titulum ed. Veronensis el ms. monasterii S. Zenonis: et sane hic est unus e duobus tractatibus, quos de Fide a S. Zenone perscriptos commemorat Joannes presbyter Veronensis historicus ineuntis sæculi XIV, necnon Guillelmus Pastrengus et Petrus de Natalibus, qui eumdem Joannem secuti sunt. Prima editio Veneta an. 1508, et tabula seu index lib. 1, in eodem ms. Zen. hanc inscriptionem præferunt, de Fidei commendatione. In codicibus autem cæteris inscribitur, Tractatus fidei: et solum in indice, qui ms. Pomp. præfigitur, bic titulus notatur, de Tractatu Fidei, qui non omnino despiciendus est cum S. Zeno hoc primo tractatu id agat, non ut fidem commendet, vel explice, sed ut ne tractatus Fidei scribantur : id quod intellexit de illis tractatibus, in quibus Trinitatis mysterium humanis ratiocinationibus explanare quispiam audeat, ut pluribus ost ndimus diss. 2, cap. 2, quod ad præsentis tractatus intelligentiam legendum omnino est. Unum illud movebat, ne hunc primum Zenonianis tractatibus accenseremus, quod epistola potius ad quemdam, quem Fratrem appellat, tradita, quam tractatus ad populum habitus videatur eum enim perpetuo alloquitur, multisque argumentis ab ejusmodi Tractatuum scriptione; quæ plena erat periculi, deterrere et amovere conatur. Accedit, quod Petrus Calo ordinis Prædicatorum, qui vixit ineunte sæculo XIV, in mss. collectaneis apud Henschenium tom. 1 April., pag. 76, opera commemorans S. Zenonis, quæ se vidisse ail in mss. monast. S. Zenonis de Verona, non traciatus solum octoginta, sed et epistolas se in eo legisse affirmat. Inter opera vero S. Zenonis nulli melius epistolæ nomen, quam huic tractatui convenire potest. Sed a codicum fide discedendum non putavimus notum autem est, in tractatibus ad populum singularem personam SS. Patres nonnumquam allocutos fuisse, ut vitium in uno reprehendentes, multitudini parcerent, et communi periculo satis prospicerent. Illud interim prætereundum non est, hune tractatum Germanica lingua redditum a Golfrido Arnoldo, inter alia selectiora Patrum, præcipue Græcorum, opuscula Germanice item translata, fuisse editum primo Lipsiæ an. 1696, dein bis Gos B que (3) homini 4 non ab alio commodetur, sed ejus ex voluntate nascatur. Cæterum si, ut quidam putant, (4) docentis pendet ex ore, procul dubio codem aut cessante,aut aliter docente consumitur. Huc accedit,quod, nisi (5) insinuationem legis omni devotione succincta D lariæ an. 1702 et 1716, uti discimus ex Fabricio vol. vn Bibl. Græc., pag. 493. (2) Codex Pomp. cum Urbinate habet felicitatis, sed in margine ejusdem ms. Pompeiani emendatum est fidelitatis, quod in aliis codicibus legitur. (5) Sic restituimus ex mss, et edit. Ven. cum in posterioribus aperte suppositum sit, homini non ab alio, sed ejus ex voluntate, præveniente Spiritus sancti inspiratione atque ejus adjutorio, nascatur; de cujus suppositionis caussa satis diximus dissert. 2, cap. 5. Solum aliqui codices post vocem homini adduni suo. Ait igitur S. Antistes, fidem nemini fidelium commodari ab alio, qui scilicet fidem illi proponat et probet, sed ex cujusque voluntate nasci quod cum S. Zeno dixit, illud unum in animo habuit, non ut gratiam excluderet, de qua tum non agebatur, quamque et paulo post et alibi satis luculenter adstruit, sed ut eos refelleret, qui argumentis et tractatibus fidem exponere conabantur, ac si ejusmodi industria fides cordibus insereretur. Vide dissert. 2, cap. 2, ex quo occasio et argumentum hujus tractatus ac nonnullarum formularum, que hoc in tractatu acerbiores videntur, explicatio et vindicatio petenda est. Simili ratione S. Zeno tract. 2 hujus libri, n. 5, de charitate agens : Quoniam, inquit, ex lege, id est doctrina (ut patebit adnot. 5) discitur, sed in mentibus nascitur. (4) Zenonis consilium, quod proxima adnotatione innuimus, si quis recte teneat, hisce verbis nihilum offendetur. S. Antistes illos non damnat, qui prædicationis necessitatem ad fidem suscipiendam inculcant: et sane insinuationem legis, seu didascaliam fidei eum admittentem legimus: vide inferius agnot. 49. Solum ergo in illos invebitur, qui in fide argumentis statuenda perinde laborarent, ac si ab hac industria fidei insitio ac propagatio penderet, quam in sententiam dixerat paulo ante, fidem non commodari ab alio, sed ex voluntate nasci, cujus assensus si desit (nam non omnes obediunt Evangelio. Rom. x, 16) irritus erit omnis labor ejus, qui docuit. (5) Lex hoc in tractatu nunc quidem pro præceptis legis sumitur, uti cum n. 2 dicitur : Per ipsam Dei voluntas populis intimatur, per ipsam disciplina cælestis colligitur, etc.; at fere accipitur pro ipsis fidei dogmatibus atque doctrina, ut cum scribitur: Errat quisquis disputationem legis æstimat fidem, ubi dispulationem legis idem esse, ac disputationem de dogma compellit; manifestissimum puto, nimis (9) astuto esse simplicem meliorem: quia simplex omnibus Dei verbis simpliciter credit; astutus autem nimia sapientia infatuatus, inquisitionibus vanis semetipsum confundit. II. Sed dicet aliquis: si ita est, nulli ergo (10) lex prodest. Absit. Prodest, et quidem plurimum : nam per ipsam Dei voluntas populis intimatur per ipsam disciplina cœlestis (14) colligitur ac tenetur (Rom. III, 20 et vi, 7): per ipsam, inquam, genus omne peccati, ne quis imprudens intereat, diffamatur. Semper monere non desinit, ignorantia ne quis reatum excuset: nunc severa, nunc blanda (12) demonsbecilli, quæ in fidei dogmatibus sine gravi crimine locum non habet, sed pro simplici fide, quæ auctoritati sine lege, id est sine ratione adhibetur, qualis sane Abrahæ fides fuit, qui non solum nulla petita ratione credidit Deo, sed etiam, ut Rom. iv, 48, monet Apostolus, Deo credidit contra spem, quam ratio naturalis injiceret. Hoc tamen in loco, ubi de fide proprie dicta sermo est, illa potius Abrahæ fides credulitatis nomine commendatà videtur, qua ille Christo ex suo semine gignendo divina fide credidit, antequam de hoc dogmate tractatus ulli, quos legem auctor nominat, per Arianos aut alios quoslibet ederentur: qua sanc de caussa S. Ambrosius, lib. 1 de Abraham cap. 3, n. 21, hunc laudat, quia rationem non quæsivit, sed promplissima fide credidit, quæ plane idem sunt ac apud nostrum Antistitem credulitas sine lege. Hac de fide Abrahæ plura inferius adnot. 34. Cæterum in eamdem sententiam alii quoque scriptores idem credulitatis nomen pro fide accepere. Nemesianus, Dativus, et Victor martyres ad S. Cyprianum ep. LXXVI: Dumnon desinis tractatibus tuis sacramenta occulta nudare, sic nos in fide fucis crescere, et de sæculo homines ad credulitatem accedere. Arnobius, lib. n adversus Gentes p. 47: Ridere nostram fidem consuestis, atque ipsam credulitatem. Concilium Eliberitanum, c. 42: Ad fidem primum credulitatis accedunt, et c. 44: Si postmodum ad credulitatem venerint. Sedulius, 1. 1 Operis Paschalis, c. 2: Hæc est vera fides et firma credulitas. Exstant in antiquis Ordinibus fidei formula inscriptæ Formulæ credulitatis. Utque alia multa id generis testimonia prætermittamus, Ratherius noster episcopus in synodica ad presbyteros: Fides autem, inquit, id est credulitas Dei. Hæc dicenda erant fusius, non quod hic locus id postulet, sed ut hac præmonitione lector intelligat, quæ in sequentibus obscuriora fuissent, ubi eadem vox, sensu non ita explorato, repetita invenietur. (7) Sic ms. Pomp. cum alii codd. habeant ista: illud autem præeligendum putavimus, ut impediretur æquivocatio, et id pronomen ad turbam referendum pateret. præcedens amplectatur fides, quæ tam sibi, quam illi A tis, non argumento, non necessitate, sed voluntate credendo præstet 5 effectum; insinuatio inanis erit: quia incredulo credentis fructum præstare non poterit. Denique Abraham placuit Deo (6) credulitate sine lege (Galat. m, 6), et Judaicus populus displicuit Deo incredulitate cum lege. Unde dubium non est legem non posse sine fide, fidem posse sine lege: alioquin (7) isthæc innumerabilis simplicitate sua felicior turba 6 adhuc mortis imperio subjaceret, si legis periti tantum justificari meruissent. At cum scriptum sit, Littera occidit, spiritus autem vivificat (II Cor. 11, 6), quia non sub lege, sed sub gratia sumus, quæ nos diligere Deum, ac soli illi servire in sacramento semel credita (8) unicæ Trinitatibus fidei, patet ex eo quod subditur, disputationem B hujusmodi, si versuta sit, eradicare fidem, quia fides profecto non est, ubi quæritur fides, sen ubi de fide per disputationem movetur quæstio. Similiter docirinam fidei S. Antistes legem appellat, cum n. 5 ait : Cur legem lege distringis? cur sub imagine fidei fidem deponis? et aliis id generis locis. Hanc legis significationem, quæ fortassis ab ea locutione Pauli originem ducit, qua ad Rom. m, 27, legem fidei vocat, indicat etiam S. August. de Gest. Pelag. n. 4, ubi hujus dictum de legis scientia considerans, Si forte Pelagius, inquit, responderet, hanc ipsam se dixisse scientiam legis..., quæ per doctrinam fidei neophytis, atque in Christo parvulis traditur, qua etiam baptizandi catechizantur, ut symbolum noverint ; non quidem ista intelligi solet, quando habere quisquam scientiam legis dicitur; quibus verbis non id a consuetudine loquendi alienum notat, quod lex pro doctrina fidei accipiatur, sed quod doctrina fidei, quæ catechumenis traditur, appelletur scientia : nam scientia, subdit, vocatur illa, secundum quam legis periti appellantur. Hoc quoque in tractatu S. Zeno ex eorum, quos impugnat, sententia, legem non tam pro simplici dogmatum fidei doctrina, quam pro ipsa scientia et peritia fidei plerumque accepit, pro ea nimirum fidei peritia, quam illi necessariam profitebantur, qui obscuriora fidei dogmata de Trinitate tractatibus explicare, et argumentis pro ingenii qualitate asserere conabantur: unde hos, perinde ac Augustinus Pelagium, refellit allata in medium simpliciorum turba, quæ adhuc mortis imperio subjaceret, si legis periti tantum justificari meruissent, pro quibus n. 4 áit: Non habent ergo fidem qui litteras nesciunt et similiter n. 5, imperitos legis laudat, seque minus peritum profiteri non dubitat, non quod Trinitatis fidem non calleret, sed quod nec tractatus de illa edere, nec ratione eam scrutari et explicare, ut Ariani audebant, se posse crederet. Hanc quidem legem, quam fidei mox opponit, et a fide distinguit, cum ait legem non posse sine fide, fidem posse sine lege, n. 4, doctrinam vocat, eamque credulitati, id est simplici fidei in eamdem plane, quam exposuimus sententiam, ex opposito statuit, ita ut idem hoc loco sit lex, quod ibi doctrina, et idem heic sit fides, ac quod ibi credulitatem vocat, de qua voce plura adnot. sequenti. Variam hanc legis acceptionem hoc in tractatu promiscue usurpatam animadvertere et distinguere maxime interest. Hoc itaque loco insinuatio legis pro fidei didascalia accipi videtur : quam idcirco fides præcedens amplectatur oportet, quod nisi quis se ei, qui fidei præcepta tradit, docilem præbeat, inanis plane omnis insinuationis seu didascaliæ labor futurus sit. Hæc autem in rem suam S. Zeno inculcat, non ut didascaliam necessariam neget, sed ut (quod dixerat paulo ante) fidem non ab alio commodari, sed propria ex voluntate nasci confirmet. (6) Credulitas nostro Auctori pluries memorata, neque sumitur pro nimia facilitate credendi, quæ vitio non caret, neque pro opinione infirma et im C D (8) Mss. Pomp. et Zen. unitæ. ut ex (9) Hæc ms. Pomp. lectio melior visa est, contextu apparet: tametsi idem codex in margine correctionem præferat acute, quod in editis et mss.est. (10) Heic legem proprie sumit pro doctrina legis; hæc enim est, per quam Dei voluntas populis intimatur, disciplina cœlestis colligitur, genus omne peccati diffamatur, etc. At post pauca pro doctrina fidei iterum accipit, immo etiam pro utroque. (11) In Veneta edit. et mss. Pomp. ac Tolent. perperam legitur corrigitur, quod tamen in ipsius Pomp. codicis margine emendatum est ita, ut in textu scripsimus ex aliis mss. et editionibus. Diffamari autem omne peccati genus per legem dicitur pro eo, quod Paulus ad Rom. i, 20, ait: Per legem enim cognitio peccati. (12) Probamus repetitionem plane Zenonianam fides autem tenaciter inhæret suo soli proposito. Lex ab alio transit in alium, fides interit, si (19) a suo statu aliquando vel aliquo declinaverit. Lex hominis conscientiam alloqui tantum potest, videre autem non potest: fides conscientiam medullitus (20) mundat, ne quid reatui vel intrinsecus debeat: qui enim suam conscientiam non timet, is est qui Deum non timet. (21) Adde, quod lex (22) partibus et discitur et docetur. Adde, quod tota nec intelligitur, nec (23) tenetur. Adde, quod a quolibet pro ingenii qualitate argumentis asseritur. Adde, quod ab omnibus appetitur, (24) et a nullo completur. Adde, quod index (25) Dei voluntatis est, non Dei originis, aut naturæ. trat præmium, demonstrat et gladium, unicuique, A vata: quia lex semper manat ex libro (18) genitali, quod elegerit, tributura, ut jure possit implere, quod gerit. Qui (13) ad se veniunt, professionem credulitatis ab eis solam ideo, quia eorum fidem videre non potest, exigit: quam si abesse ex moribus deprehenderit, confestim ut perfidum punit irata quem docuit: nullamque aliam ob caussam promulgatam se esse testatur, nisi ut fides de infidelibus vindicetur. Denique tolle peccatum; cessat legis imperium. Lex enim, sicut scriptum est, justo posita non est, sed peccatori: quia justus ex fide vivit (I Tim. 1, 9; Gal. I, 11), infidelis injuste. Errat igitur quisquis disputationem legis æstimat fidem :-(14) quisquis duo in unum diversa confundit. Disputatio enim 7 sicut excolit legem, ita, si (15) versuta sit, eradicat fidem: quia fides profecto non est, ubi (16) quæritur fides. B (17) Deinde quia lex communis est, fides vero pri verbi demonstrat, que occurrit in ms. Urb. et ed. Ven. (13) Id est qui ad fidem accedunt: ubi legem accipit pro Fide catholica, que ab iis, qui ad se accedunt, professionem credulitatis, idest simplicis fidei, exigit. (14) Ex antiquissimis manuscriptis Rem., Tol., Vat. et edit. Ven. addidimus quisquis, pro quo tamen melius legendum videtur quippe qui. Cod. Pomp. alia interpunctione scribit: infidelis injuste erat. Igitur quisquis disputationem legis æstimat fidem, duo in unum diversa confundit : quæ interpunctio adeo placet, ut nisi antiquiorum codicum lectioni adversaretur, eam textui libentissime inseruissemus. (15) Versula disputatio legis, quæ heic appellatur, sunt illi tractatus fidei mox recensendi adnot. 26 et seqq. quibus Ariani nimia sapientia infatuati, inquisitionibus vanis seipsos confundebant, ut n. 1 ait Zeno : et hi tractatus erant, qui non excolebant fidem, sed C eradicabant. (16) Pungit Arianos superiori annotatione memoratos, quos, dum variis tractatibus quærebant, quænam fides inter multiplices ab iisdem editas fidei formulas tenenda esset; fidem non habere convincit. (17) Mss. duo: Denique quia, etc. Legem porro vocat didascaliam legis, quae cum in publicis Ecclesiæ cœtibus habeatur, communis est omnibus: ei que fidem cordis opponit, ac proinde illam communem hanc privatam appellat. (18) Genitalis liber dicitur liber ille legis, quem a genitoribus ad se transmissum acceperunt Judæi, qui deinde ad nos Christianos una cum sacris codicibus transiit, unde additur: Lex ab alio transit in alium. (19) Ms. Pomp. ab suo. Paulo post pro aliquo ms. Val. in aliquo, et editio Ven. in quo. (20) Idest purgat ita medullitus et intime, ut non solum nihil exterius propter verba, vel opera, sed nihil etiam interius propter cogitationes reatui debeatur, seu peccetur. (21) Ms. Rem. heic et in sequentibus repetitionibus scribit Addo. (22) Idest per partes traditur et discitur. (25) Edit. Ven. habet docetur, sed minus placet, cum inepta sit proximæ sententiæ repetitio. Totam autem legem, quæ pro fidei doctrina heic accipitur, nec intelligi affirmat, quod in fide plura sint obscura, nec totam teneri, quod non omnia dogmata Ariani crederent: id enim contra Arianos objicitur n. 5: Si ejus partem probes, reprobes partem... cum universa non credis. unde (24) Edit. Veron. ut pro et. Edit. Ven. complectitur pro completur. Cum de lege, seu scientia fidei in toto contextu sermo sit, mallemus complectitur, eo quod omnes hanc scientiam appetant, complectatur nemo, etsi tractatibus et ratiocinationibus cam as 8. III. Sequitur, ut scire debeamus, utrum (26) tractatum fidei, an (27) fidem tractatus debeamus asserere. Si tractatum fidei dixerimus; vehementer (25) Index divinæ voluntatis est lex proprie dicta, quæ morum præcepta continet at intelligi etiam potest lex fidei, quatenus indicat, quid Deus nos credere velit, ut ne tamen credendorum originem et rationem patefaciat, quam Ariani tractatibus et argumentis exponere conabantur. (26) Cum tractare dicerentur episcopi de ecclesiasticis negotiis agentes, ut exploratum fit ex S. Cypriani epist. Lt et LII, ubi tractatus inter episcopos habiti commemorantur; expositiones, seu formulæ fidei ab episcopis in concilio tractantibus editæ Tractatus Fidei, seu etiam solum Tractatus appellari solebant. Formula fidei Nicænæ Tractatus Nicææ vocatur in definitione synodi Ariminensis. fragm. vII, apud Hilar., n. 3 et 4, nec non in epistola ejusdem synodi ad Constantium, fragm. VIII, n. 1; et apud Ambrosium lib. I de Fide, cap. 15, n. 125; nec non ab auctore tractatus de Fide Orthodoxa contra Arianos, c. 8, quo respiciens Marius Victorinus loquens de voce Opoovaior: At enim, inquit, quia non intelligitnr, et scandalum facit, tollendum est de Fide et Tractatu, aut certe, etc. Vide tom. Iv Bibl. PP. edit. Lugd., p. 273. Heic autem S. Zeno non Nicanum tractatum intelligit, sed eos, qui post Nicænum Dab Arianis conscripti fuerunt, quos post pauca mulLos tractatus appellat, propterea quod plures tum in pseudosynodis, tum etiam a nonnullis episcopis separatim editi fuere. Hos Arianorum tractatus memorant S. Hilarius, lib. 11 ad Constantium num. 4 el 5, Marius Victorinus, in oratione de recipiendo opooÚCLOV, pag. 295 laudata editionis, Phœbadius in libro conira Arianos, p. 300, et alii. Animadvertendum vero est, non simplices fidei formulas ab Arianis emissas tractatus hoc loco dici, quas fides nominatas mox videbimus; sed fusiores expositiones fidei, in quibus suam quisque fidei sententiam argumentis et rationibus adstruere conabatur, ut ex contextu exploratuin est. (27) Fidem tractatus appellat fidem, quam quis tractatuum seu argumentorum vi concipere velit, eo quod nolit credere, nisi quæ sibi argumentis et tractatibus persuadeantur. errabimus subjici enim se loquacitatis artificio fidei A tractatus, multas (31) fides, et quidem novellas, et : natura non patitur, a qua nibil aliud laboratur, nisi ut suis sibi tantum virtutibus approbetur : non enim potest esse perfectum, quod aliunde exspectat sibi aliquid necessarium. Si vero fidem tractatus dicere coeperimus; erit profecto nec (28) nostra, nec sua, sed nec ejus, cujus esse dicetur: quia tractatus fidem cum adstruit, ex co ipso eam, quo adstruit, destruit nec ulli dabit, quod non habet; sed potius, ut non habeat, adhuc ipse disquirit. Video præterea, sicut (29) assertorum indicant nomina (quæ si auferas, 9 (30) nulla fortassis est pugna), multos fuisse (28) Tractatuum fidem nullibi esse ostendit, quippe que cum in tractatibus quæratur, nec illis possit inesse, et esse sua, nec nobis per tractatus inseri possit, et esse nostra, nec in ipso tractatus auctore, qui dubius quæstionem movit, reperiri queat: et sic fidem tractatuum destruere fidem pronuntiat : nam, ut dixerat paulo ante, fides profecto non est, ubi quæritur fides. Quibus similiter Hilarius, lib. i ad Constantium n. 6; Fides deinde quæritur, quasi fides nulla sit. seu (29) Nomina assertorum tractatibus inscripta, sunt nomina Arianorum et Semiarianorum inscripta, ut credibile est, pseudosynodicis fidei formulis, tractatibus, quos ipsi emiserunt, uti loquitur Marius Victorinus, in libro de recipiendo poovaios, p. 295, ubi non de Arianis solum, sed et de Semiarianis tesLatur appelat enim Basilium Ancyrauum, qui inter Semiarianos aliquando fuit. Videntur etiam quidam tractatus extra synodos a nonnullis hæreticis suis nominibus editi, cujusmodi fuit illa Potamii epistola, quæ, Phoebadio teste pag. 301 tomi laudati, ab Oriente et Occidente transmissa est. (30) Nulla fortassis est pugna, inquit, si asserto rum, idest auctorum, nomina auferas, quod alique fidei formulæ, quas Semiariani emisere, recte intelligi possent, nec ullam hæreseos suspicionem ingererent, nisi quæ ex auctorum nominibus manat, quos dolo malo quadam verba usurpasse, alia autem omisisse notum erat. Hinc sane Hilarius aliquot ex iisdem formulis catholice posse accipi insinuat toto libro de Synodis. B C (31) Fides idem ac fidei formula. Incipit fides apud Nicæam conscripta, Hilarius, fragm. », n. 27, et lib. de Synodis, n. 84: Ipsam quidem religiose tum scriptam fidem. Vide quoque libellum precum Marcellini et Faustini ad Theodosium, tom. 1 Sirmondi, ubi fides eamdem in sententiam sæpius usurpatur, sicuti et in confessione fidei Faustini, t. n Operum S. Leonis, pag. 138. In plurali vero numero pro Arianorum formulis apud Hilarium adversus Con-tantium n. 7: Condis fides contra fidem vivens, quo loco fides intelligit varias fidei formulas, quæ Constantio imperatore favente vel præsente, ab Arianis scripte D fuerunt, aut etiam libros illos, quos Lucifer Calaritanus veluti a Constantio contra catholicam fidem scriptos refert in libro de non parcendo in Deum delinquentibus. Iterum Hilarius, lib. in Constantium, n. 4: Miserabile est tot nunc fides existere, quot voluntates. S.Athanasius, in lib. de Synodis, undecim fidei formulas ad Antiochenam usque an. 561, ab Arianis promulgatas memorat. Harum multitudinem Socrates notans, lib. 11, c. 41, 6úρivos, labyrinthum, appellat, earumque præcipuas recenset. Ilas porro novellas vocat S. Zeno, propterea quod novæ in dies formula ederentur. Quod autem ait, hasce fides litis labore et favore nutritas, vide annot. 38 et 39. (32) Formulas Arianorum venales appellat, quippe quòd Ariani, ut suarum partium numerum augerent, et ad hæreseos subscriptionem, seu assensum plures adducerent, præmiis uterentur. Hilarius quidem, in litis labore ac favore nutritas quas, quia vera vix potest inveniri, credo, ne populi penuria laborarent, (32) venales esse propositas. Verumtamen ex his omnibus eligendum quid sit, non potest nosci aut comprehendi quia non erit (33) nec proprium, nec firmum, quod habet statum semper incertum: 10 quippe cum unius electio sit alterius reprobatio : vel si omnes omnino amplectendæ sint, ut tot quis habeat fides, quot non habet verba, multo magis nihil habebit, quia tractatus, qui eas genuit, vel quotidie generat, adhuc potest generare e diverso pro libro contra Constantium, n.5, persecutionem ditando et auro eum commovisse teterrimam prodit. At nunc pugnamus contra persecutorem fallentem... qui non dorsa cædit, sed ventrem palpat; non proscribit ad vitam, sed ditat in mortem; non trudit carcere ad libertatem, sed intra palatium honorat ad servitutem; non latera vexat, sed cor occupat; non caput gladio desecat, sed animam auro occidit. Multi quidem munera anteponentes, ut inquit Liberius, apud Theodoretum, lib. 11 Hist., c. 6, hac ratione corrupti sunt : quos proinde quæstu circumventos, et auri magis quam Christi amantes vocat Gregorius Nazianzenus, n. 14, orat. 21, de laudibus Athanasii: et inter hos a Faustino ac Marcellino in libello precum ad imperatorem apud Sirmondum, tom. 1, pag. 142, refertur Potamius fidei catholicæ olim defensor, qui præmio fundi fiscalis, quem habere concupierat, fidem prævaricatus est. Similia habet Gregorius Nazianzenus, laudata orat. 21 de laudibus Athanasii, ubi pauperum bona in malum ejusmodi usum ab Arianis consumpta testatur. Hinc iterum S. Zeno divitum patrocinia ab jisdem in sub-idium advocata tradit: eorumque opibus plures corruptos docebimus annot. 59. Huc forte prospiciens S. Ambrosius, in Apolog. David, cap. 4, n. 17, allato Veteris Testamenti exemplo, de Sacerdotibus scriptum reliquit : Quo indicio claruit auri cupiditatem materiam esse perfidiæ, et avaritiæ studio sacrilegia solere generari. (33) Nec abest a mss. Pomp. et Zen. Ut autem intelligantur, quæ de vago incertoque fidei Arianorum statu id loci traduntur, simulque confirmetur dilu cide hasce S. Zenonis sententias cum hujus temporis historia probe congruere, adeo ut nihil simile superioribus sæculis, quibus illum vixisse nonnulli existimant, afferri queat, cui illæ peræque respondeant; recitanda putamus aliquot insignia Patrum loca, quæ cum praesenti mirifice concinunt. Primum Athanas., in epist. ad Episcopos Ægypti et Libyæ n. 6, p. 275, t. 1: Itaque omnia movent et conturbant, uec tamen suis decretis ipsi sunt contenti : nam singulis annis, velut qui pacta scribunt, ipsi quoque conveniunt, et de fide statuere simulant, ut etiam inde nihil nisi risum et dedecus referant: quippe quorum decreta non ab aliis, sed ab ipsis rescindantur. Si enim hi, quæ prius definierunt, considerarent, nollent profecto alia definire, nec rursus illis dimissis, ea nunc definirent, quæ, ut ipsi certe meditantur, post aliquod tempus sunt immutaturi..... Hinc ergo numquam cessant scribere, atque ita sua perpetuo mutantes, incertam fidem, vel potius certam manifestamque infidelitatem et pravitatem habent. Præterea in lib. de Synodis, n. 14, pag. 727 Etenim ipsi inter se mutuo dissident, et cum a Patribus defecerint, nequaquam una eademque sunt mente, sed variis diversisque sententiis fluctuant : disceptantesque adversus Nicænam synodum, multas et ipsi synodos celebrarunt, in quarum singulis cum fidem exposuerint, nulli tamen stetere professioni: nec alio umquam modo acturi sunt : male quippe quærendo quam oderunt sapientiam, numquam invenient. Tandem Hilarius, lib. 11 ad Constantium, n. 4, id sui so❤ |