vatio. (Eph. 4.) Renovamini spiritu mentis vestræ. Sed quæ est causa hujus effectus, ut cor abluat? Hæc virtus est a sancta et individua trinitate. (Matth. ult.) In nomine Patris,et Filii, et Spitus Sancti, etc. Unde et Christobaptizato pater in voce, filius in carne, Spiritus Sanctus in,columbæ specie apparuerunt. Et ideo dicit: Spiritus Sancti, id est, quam Spiritus Sanctus facit. (Ps. 103.) Emitte spiritum tuum, etc. Item est regeneratio per spiritum. (Gal. 4.) Misit Deus spiritum Filii sui in corda vestra clamantem; Abba pater. (Rom. 8.) Non accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba pater. Sed hunc spiritum dat Deus pater, Quem effudit in nos abunde, ut designet copiam gratiæ in baptismo; unde fit plena peccatorum remissio. (Joel. 2.) Effundam de spiritu meo super omnem carnem, etc. Effundam spiritum meum super semen tuum. Et propter diversa dona gratiarum. (Jac. 1.) Qui dat omnibus affluenter et non improperat. Hoc etiam datur Per Christum Jesum. (Joan. 16.) Paraclitus quem ego mittam vobis, etc. In Christo enim duas naturas invenimus, et ad utramque pertinet, quod Christus det Spiritum Sanctum. Quantum quidem ad divinam, quia est verbum, ex quo simul et patre procedit ut amor. Amor autem in nobis procedit ex conceptione cordis, cujus conceptio est verbum. Quantum vero ad humanam, quia Christus accepit summam plenitudinem ejus, ita quod per eum ad omnes derivatur. (Joan. 1.) Plenum gratiæ et veritatis. Et paulo post: Et de plenitudine ejus omnes nos accepimus gratiam pro gratia. Et (Cap. 3.) Non enim ad mensuram dat Deus spiritum, etc. Et ideo baptismus

Deinde cum dicit: Ut justificati gratia ipsius, ponitur finis salutis nostræ, quæ est participatio vitæ æternæ. Unde dicit : Hæredes. Idem autem est justificati, et quod prius dixerat regenerati. In justificatione impii sunt duo termini, sc. a quo, qui est remissio culpæ, et hæc est renovatio, et ad quem, qui est infusio gratiæ, et hoc ad regenerationem pertinet. Dicit ergo: Ideo verbum caro factum est, ut justificati, id est renovati per gratiam, quia justificatio non fit sine gratia. Sed nunquid Deus posset remittere culpam sine gratiæ infusione? Videtur quod sic, quia a principio poterat constituere hominem esse sine gratia et culpa. Respondeo: dicendum est, quod aliud est de homine, qui nunquam offendit, quia sic potest esse sine gratia et sine culpa, et aliud est de homine, qui jam peccavit, qui non potest esse quin odiatur, vel diligatur, et si a Deo diligitur oportet quod diligat, et si diligit oportet quod præstetur ei gratia: quia sine gratia non diligit, et quod etiam per hoc efficiantur hæredes. (1 Pet. 1.) Hæreditatem incorruptibilem et incontaminatam et immarcescibilem conservatum in cælis

in vobis, etc. Et hoc: Vitæ æternæ. (Ps. 15.) Funes ceciderunt mihi in præclaris, etenim hæreditas mea præclara est mihi, etc. Sed quomodo hæredes? Secundum spem, quia jam non est spes hujus vitæ. (Rom. 5.) Gloriamur in spe gloriæ filiorum Dei.

Deinde cum dicit: Fidelis sermo est, probat dicta de salute nostra et spe, quasi dicat: Hoc dictum est fidele. (Apoc. ult.) Hæc verba fidelissima et

vera sunt.

Deinde cum dicit: Et de his volo,

9. Stuitas autem quæstiones et genealogias, et contentiones, et pugnas legis devita. Sunt enim inutiles et vana. 10. Hæreticum hominem post unam et secundam correctionem devita.

11. Sciens quia subversus est, qui ejusmodi est, et delinquit, cum sit proprio judicio condemnatus.

12. Cum misero ad te Arthemam aut
Tychicum, festina ad me venire Ni-
copolim. Ibi enim statui hiemare.
13. Zenam legisperitum et Apollosolli-
cite præmitte, ut nihil illis desit.
14. Discant autem et vestri bonis ope-
ribus præesse ad usus necessarios:
ut non sint infructuosi.

15. Salutant te qui mecum sunt omnes.
Saluta eos, qui nos amant in fide.
Gratia Dei cum
Amen.

omnibus vobis.

Supra Apostolus docuit Titum qualia ad instructionem populi proponat, nunc ostendit, quæ vitet in doctrina. Et primo facit hoc. Secundo scribit quædam familiaria, ibi: Cum misero. Item prima in duas, quia primo ostendit quomodo vitet inutilia et aliena dogmata. Secundo quomodo vitet hæ

reticos, ibi: Hæreticum. Circa primum duo facit, quia primo ostendit, quæ sunt vilanda in sua doctrina. Secundo rationem assignat, ibi: Sunt enim. Notandum est autem circa primum quod ad eum, qui profitetur doctrinam alicujus scientiæ, primo pertinet, ut satisfaciat quæstionibus quæ moventur in illa. Secundo ut per se aliqua tractel. Tertio ut disputet cum resistentibus. Et quarto quod doceat quid circa eam sit vitandum. In aliis autem scientiis nullus sapiens cuilibet quæstioni respondet, sed tantum ad eas, quæ pertinent ad suam scientiam. Ita doctor veritatis non debet cuilibet quæstioni respondere. Stultitia enim sapientiæ opponitur. Hæc autem doctrina est sapientiæ. (Deut. 4.) Hæc enim sapientia vestra, et intellectus coram populis. Ideo dicit: Stultas quæstiones. Quæstiones ergo adversantes intentionibus doctrinæ istius, stultæ sunt. Adversantur autem ei illa, quæ sunt indisciplinabilia. (Job. 34.) Job autem stulte locutus est, et verba illius non sonant disciplinam. Item quando manifestum proponitur, ut dubium, sc. quæcumque

debet aliquis per se tenere in scientia. Et hæc sunt quæ spectant ad instructionem fidei et eruditionem morum. Et quædam sunt quæ debet vitare. Unde dicit. Genealogias. Ponuntur enim genealogiæ in scripturis propter mysteria, et propter intellectum historialem. In resistendo impugnantibus debet vitare Contentiones et pugnas, Quando enim est disputatio ad inquisitionem veritatis est laudabile, sed quando est contentio, ad ostendendum quid sit tenendum, et quid vitandum, tales sunt vitandæ. (Prov. 20.) Honor est homini, qui separat se a contentionibus. (2 Tim. 2.) Noli verbis contendere Pugnæ legis sunt, quæ non ex vitio disputantium, sed quæ oriuntur ex contrarietate in scriptura, vel rationibus contrariis. Sed numquid hujusmodi semper sunt vitanda? dicendum est, in scriptura sacra, secundum veritatem nihil est contrarium. Sed si aliquid apparet contrarium. Vel est, quia non intelligitur, vel quia corrupta sunt vitio scriptorum, quod patet specialiter in numeris et genealogiis. Et ideo hæc, quia determinari non possint, vult quod vitentur. Et hoc ideo, quia Inutiles sunt. Et doctor ad duo intendere debet, sc. ad utilitatem, et ad veritatem. (Prov. 8.) Veritalem meditabitur guttur meum, etc. (Is. 48.) Ego Dominus Deus tuus docens te utilia, Non est ergo intromittendum se de inutilibus, et quæ non habent solidam veritatem. Scire enim singularia, ut sunt genealogiæ, non est ad perfectionem intellectus nec ad instructionem morum, nec fidei. Et sunt Vance, quia non habent solidam veritatem.

Deinde cum dicit: Hæreticum, ostendit qui sunt vitandi inter homines, et primo ostendit quod hæretici : secundo ostendit rationem hujus, ibi: Sciens quia. Dicit ergo: Hæreticum T. III.

hominem. Ubi notandum est, quid faciat esse hæreticum, et accipienda est prima ratio hujus nominis hæreticus. Non enim dicitur a divisione, sed ab electione, ut dicit Hieronymus; in Græco enim hæresis dicitur electio. Unde hæreticus, id est, electivus, quasi pertinaciter adhærens sectæ alicujus, quam elegit. Unde sciendum est, quod omnis hæreticus est errans, et non e converso, propter duo. Primo ex parte materiæ circa quam errat, puta si non est circa finem vitæ humanæ, vel circa id quod ad fidem pertinet et bonos mores. Talis enim sic errans non est hæreticus. Si vero erraret circa ea quæ sunt ad finem vitæ humanæ, semper est hæreticus. Et dico finem vitæ humanæ, quia apud antiquos erant sectæ, ponentes diversum finem, ut patet de Stoicis et Epicureis. Vel circa fidem : et sic si aliquis diceret Deum non esse trinum et unum; et fornicationem non esse peccatum, est hæreticus. Secundo ex parte electionis, quia eligens si non est pertinax, sed est paratus corrigi secundum ecclesiæ determinationem, et sic non est ex malitia, sed ex ignorantia, non est hæreticus. Hunc ergo devita, propter periculum. (2 Tim. 2.) Sermo eorum ut cancer serpit. Item nec aliquis communicet peccatis eorum, ne videatur eis consentire. (2 Joan, cap. unic.) Si quis venerit ad vos, et hanc doctrinam non affert, etc. Item propter pœnam. (Num. 16.) Recedite a tabernaculis hominum impiorum, et nolite tangere quæ ad eos pertinent, etc. Vult tamen quod moneatur, et si non dimittit, tunc est hæreticus et vitandus. Et dicit: Post primam et secundam correptionem. Sic enim fit in ecclesia in excommunicationibus. Et ratio est, quia numerus omnis rei habet principiuin, medium, et finem.

16

Ideo accipitur, ut sufficiens ad omnia. (2 Cor. ult.) Ecce jam tertio hoc venio ad vos, etc. Item propter perfectionem numeri ternarii. Ratio autem devita

tionis est, quia cum errante agendum a principio, ut corrigatur. (Matth. 9.) Non est opus valentibus medicus, sed male habentibus. Et ideo non est dimittendum quousque videatur si curari poterit, sed si non potest sanari, tunc est dimittendus. (Luc. 19.) Ex ore tuo te judico serve nequam.

Deinde cum dicit: Cum misero, scribit quædam familiaria. Et primo quædam disponenda circa ipsum : secundo epistolam terminat in salute. Dicit ergo: Cum misero, etc. Hi duo discipuli erant Apostoli. Alios misit quia volebat, quod Titus iret ad eum, nec determinat ei tempus, sed locum : eo enim indiguit in adjutorium prædicationis, voluit tamen præmitti Arthemam, et ostendit quid de eis disponat secundo objectioni respondet, ibi: Discant autem et vestri. Apollo iste, de quo (Act. 19.) erat episcopus Corinthiorum, propter quorum culpam dimisit eos, et ivit Cretam ad Titum, sed correctis Corinthiis Apostolus revocat eum. Vocat autem Zenam legisperitum, licet et Apollo esset valde doctus, quia in Judaismo habuit hanc dignitatem. Ratio autem quare istos vult præmitti et non Titum, est, quia Titus necessarius erat apud Cretam propter episcopatum, isti autem non habebant aliquam curam. Et dicit: Ut nihil illis desit, quasi dicat : Si non

habes, provideant subditi tui. Et ideo fidesubjungit: Sic discant vestri, sc. les providere, sicut faciunt Judæi. Et dicit vestri, sc. subditi, discant excellere Judæos, et alios de Asia, qui suis prædicatoribus et indigentibus provident. Et dicit: Ad usus necessarios, id est, in casibus necessitatis. (1 Tim. 6.) Habentes alimenta, et quibus tegamur, his contenti simus. Ratio autem quare præsint, est Ut non sint infructuosi. (1 Cor. 9.) Quis plantat vineam, et de fructu ejus non edit? etc. Populus ergo si est, ut vinea Domini, debet ferre fructum, non solum spiritualem, sed etiam temporalem, ut exinde cultores sustententur, alias essent infructuosi. (Matth. 7.) Omnis arbor, quæ non facit fructum bonum, excidetur, etc.

Deinde salutat eos primo ex parte aliorum : secundo rogat, quod salutent alios tertio ponit suam. Quantum ad primum dicit: Salutant, etc. id est, salutem optant. Secundo dicit : Saluta eos qui nos amant in fide Christi existentes, quia non est conventio fidelis cum infideli. (2 Par. 19.) Impio præbes auxilium, et his qui oderunt Dominum amicitia jungeris. Vel qui nos amant in fide, id est, fideli affectu. (Eccl. 6.) Amico fideli nulla est comparatio. Gratia Dei, sc. quæ est principium omnium bonorum. (Rom. 3.) Justificati gratis per gratiam ipsius. Et dicit: Vobis, quia non scribit uni propter utilitatem ipsius tantum, sed propter totam ecclesiam. Deo gratias,

Servus si est tibi fidelis, sit tibi quasi anima tua, etc. (Eccl. 33.) Ostendit sapiens tria circa dominum et servum, sc. quid requiratur ex parte servi. Item qualis debet esse affectus domini ad servum. Item qualis usus servi. Ex parte servi requiritur fidelitas, in qua est bonum servi, quia et quod est et omnia sua debet dare domino. (Matth. 24.) Fidelis servus et prudens, etc. Et dicit si est fidelis : quia fidelitas apud paucos est. (Prov. 20.) Virum fidelem quis inveniet? talis ergo servus debet haberi a domino, sicut amicus in affectu. Unde dicit: Sit tibi sicut anima tua. Hoc enim est proprium amicorum, ut eorum anima una sit in nolendo et volendo. (Act. 4.) Multitudinis credentium erat cor unum et anima una. In quo datur intelligi, quod est quidam consensus inter dominum et servum, quia servus

fidelis transit in amicum. Usus ejus est, ut tractetur, ut frater, nam frater est, et quantum ad generationem naturæ, quia eodem auctore. (Job. 31.) Si contempsi subire judicium cum servo meo. (Mal. 2.) Nunquid non unus pater omnium nostrum? Nunquid non Deus unus? Et quantum ad generationem gratiæ, quæ est eadem. (Gal. 3.) Quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum induistis, non est Judæus, neque Græcus, non est servus, neque liber, non est masculus, neque fœmina, omnes enim vos unum estis in Christo Jesu. (Matth. 23.) Omnes vos fratres estis. Hæc autem verba conveniunt materiæ hujus epistolæ. Sicut enim supra ostendit qualiter spirituales prælati habeant se ad subditos: sic hic qualiter temporales domini ad temporales servos, et quomodo servus fidelis quoad dominum ejus.