Obrazy na stronie
PDF
ePub

naznaczył wielkanoc na następną pełnię księżyca. Co gdy z porządku wyszło, święta w zwyczajnych dniach kalendarzowych obchodzone, nie przypadały w prawdziwych słonecznych czasach przez kościół nakazanych. Chcąc zapobiedz takiemu nieładowi, któryby się coraz bardziej powiększał, Leon X wezwał był różne akademie, a między niemi i krakowską do podania myśli względem poprawy kalendarza. To Breve papieskie przyszło do akademii krakow w r. 1515 za rektorstwa Jędrzeja Góry z Mikołajewa: gdy atoli wyznaczeni do tego doktorowie przez dwa lata nic nie zrobili, rektor z doktorami i magistrami wezwał do tego w 1517 Marcina z Olkusza.

Ten Marcin 2 Olkusza młodszym nazwany, w r. 1491 został był w akademii krakow. doktorem filozofii, później uczył tu matematyki; w r. 1536 był rektorem akademii i professorem teologii + 1540. On to podał myśl do poprawy kalendarza w rękopisie: Nova Calendarii Romani reformatio, gdzie naprzód roztrząsa przesłane już w zeszłych latach z Rzymu dwa gotowe układy kalendarza, wytykając ich wady, podaje swój własny i użyteczność jego z matematyczną dowodzi jasnością. Pismo to ukończone tegoż samego roku 1517 posłane było do Rzymu, gdzie uzyskało pochwały, ale Leon X innemi sprawami zajęty, zapomniał o poprawie kalendarza i wkrótce umarł. Marcin z Olkusza, radził porównanie dnia z nocą wiosenne przenieść na dzień 24 marca, przywodząc dowody z matematyki i kanonów, iż takowy układ będzie najdogodniejszy i prawdziwy. Okazawszy oraz, iż nie na jedynasty, jak wielu mniemało, lecz właściwie na 10 dzień marca (rachując początek od północy) wspomnione porównanie dnia z nocą wówczas przypadalo, w celu sprowadzenia go na właściwe sobie w kalendarzu miejsce, radził wytrącić 14 dni z tegoż samego miesiąca, czyli rachować dzień 1 kwietnia zamiast 18 marça, rok 1519 na tę zmianę naznaczając, Dowodził, iż to stać się może bez najmniejszego zamieszania w świętach stałych, w literach niedzielnych, sprawach cywilnych i nie da powodu szemrania

pospolitemu ludowi. Nie odrzucał postanowionego przez sobór nicejski kresu równonocnego w dniu 21 marca, ale go dowodami osłabił i choć mniej od drugich, wadliwym je dnakże okazał.

Następcy Leona X zaniedbali tę sprawę, dopiero po 65 latach światły Grzegorz XIII, który dawniej był professorem w Bononii i znakomitym prawnikiem, wedle życzenia Soboru Trydenckiego, postanowił uporządkować kalendarz. Zasiadłszy na stolicy Apostolskiej w r. 1572 zwołał do Rzymu najsławniejszych wówczas matematyków, między któremi i prace Piotra Słowackiego akademika krakow. pochwałę sobie zjednały. Po dziesięciu latach Ludwik Lilio z Kalabryi nieznany wreszcie matematyk, odrzuciwszy rok Kopernika, a przyjąwszy Alfonsów, podał najłatwiejszy sposób poprawienia Kalendarza. Pismo jego poszło pod roz+ patrzenie wszystkich akademii, między innemi Salamanki, Alkali i Krakowa, dokąd jeden exemplarz przysłano d. 7. kwietnia 1578 r. na ręce króla Stefana. Akademia przy→ słany sobie Liliusza kalendarz w układzie mało co różniący się od ułożonego przez Marcina z Olkusza tylko przyjęła i pochwaliła jednogłośnie, ale zdania swego na piśmie nie podała.

Jeden tylko Jan Latos Med. Dr. Astrolog akad. krak. te same co pierwéj Marcin z Olkusza, a później Calvisius i Skaliger kalendarzowi Gregoryańskiemu czynił zarzuty, wszystkie niedokładności stąd wywodząc, iż zatrzymano porównanie dnia z nocą wiosenne na d. 21 marca przez sobór Nicejski postanowionym. Lubo Latos miał sławę dobrego astronoma i już od lat 30 kilku zajmował się astronomią, wszelako akademia pod względem kanonicznym więcej, niż astronomicznym poprawę kalendarza uważając, przysłany z Rzymu kalendarz potwierdziwszy, układ przez Latosa podany odrzuciła pod pozorem, iż był bardzo zawikłany. Latos jednakże posłał później swoje pismo do Rzymu przez kardynała Boloneta, lecz gdy to uwagi zgromadzonych w Rzymie matematyków nie zwróciło, Latos mocno u siebie prze

konany, iż poprawiony kalendarz niezgadzał się z wyrokami soborów, żwawo nań nastawać nieprzestawał. Bullą z dnia 13 lutego 1582. r. Papież Grzegorz XIII, kalendarz poprawiony ogłosił, który i w Krakowie wyszedł z tytulem: Kalendarium Gregorianum perpetuum. Cracov. Lazar. 1583. Ex mandato Illus. et Rever. D. Legati Apostolici 8vo.

Akademia krakowska, obawiając się, aby pisma Latosa nie ściągły na nią złego u stolicy Apostolskiej porozumienia, tém bardziej iz Latos jakby w imieniu akademii odzywał się, dała zapisać w aktach, iż do jego pism przeciw kalendarzowi bynajmniej nie należy. Nakoniec r. 1601 za naleganiem bis. krakow. Bernarda Maciejowskiego, akademia oddaliła Latosa z grona swego, ile że już na takowe pobłażanie mu, krzywo patrzeć zaczynano. Latos udał się do Ostroga na Wołyniu, na dwór księcia Ostrogskiego, który z całą Rusią kalendarza Gregoryańskiego przyjąć niechciał. Tam bawiąc wydawał minucye czyli kalendarze, popierając rozpoczęty dawniej spór astronomicznoteologiczny, który się do połowy 17 wieku z wielką toczył zaciętością.

Prócz Latosa kalendarz Gregor. mial wielu przeciwników i obrońców w Polsce. Powstawali przeciw niemu Leon Mamonicz, Wasyl Surawski, Smotrycki i inni: stawali zaś w jego obronie:

Stanisław Grodzicki Jezuita Dr. i professor w akademii wileńskiej wydał o poprawie kalendarza, kazań dwoje... Wilno 1587 4to stronnic 41.

Adam Swiniarski kanonik poznańs. Theoria Calendariorum etc. Viceburgi 1594.

Wojciech Rościszewski Jezuita wydał pismo Latosie ciele. Kassyan Sakowicz wprzód archimandryta dubieński unita, później zakonnik św. Augustyna. Stary kalendarz etc. Wilno 1610.

Jan Hasler med. Dr. wydał Paradoxus Annorum mundi a Creatione usquae ad Jesum Christum Servatorem etc.

Vilnae. Sulom. Sulzeri 1596 in 4to.

Wojciech Susliga uczeń akadem. krakow. Jezuita pisał: Velificatio seu themata de anno ortus et mortis Domini, deque universa Jesu Christi in Carne Oeconomia Graecii 1605. Nad pismem tém Kepler wydał swe uwagi na końcu dzieła swego de Stella nova... Pragae 1606.

§. 80. Medycyna i nauk przyrodzonych pi

sarze.

Maciej z Miechowa med. i fil. Dr. kan. krak. który własnemi pismami i funduszami wiele zrobił dla nauk pisal: 1) Contra sevam pestem regimen accuratissimum. Cracov. Haller 1598 8vo, 2gie wyd. 1513. 2) Conservatio sanitatis Cracov. Vietor 1522 4to, 2gie wyd. 1535.

Szymon z Łowicza m. Dr. zostawił: 1) Marci Floridi de viribus herbarum Paris. 1522. 2) Centiloquium de medicis et infirmis. Cracov. Ungler 1532 8vo. 3) De praeservatione a pestilentia et ipsius cura Cracov. Ungler 1534 8vo. 4) Enchiridion Medicinae pro tyrunculis hujus artis Cracov. Ungler 1537. 5) Emilius Macer de herbarum virtutibus Cracov. 1532.

Piotr Wedelicki rodem z Obornik w Poznańskiem uczył się w Poznaniu, Krakowie i Padwie, był później lekarzem i rajcą krakowskim, tłumaczył na łacińskie: 1) Hippocra tis Coi praesagiorum libri tres. Cracov. Vietor 1532 fol. 2) Hippocratis Coi de diaeta humana libri tres Cracov. Vietor 1533 8vo. 3) Hippocratis Coi de moribus vulgaribus libri VII Cracov. 1535 8vo.

Józef Strus (Strutius) urodził się w Poznaniu r. 1510; po ukończeniu tutaj szkół uczył się w Krakowie i Padwie, gdzie dla niezwykłych postępów w medycynie i wielkiéj zdolności otrzymał tamże katedrę; wezwany przez króla Zygmunta Augusta do Polski, był lekarzem jego siostry z którą jeździł do Węgier. Ztamtąd udał się do Turcyi, gdzie wyratował ze słabości sultana Solimana. Za powrotem do kraju z całym zapałem pracował nad dziełem o pulsie przez które (zwróciwszy równie jak wykładem o pulsie w akademii padewskiej) uwagę na przedmiot od tysiąca przeszło lat, bo

od czasów prawie lekarza greckiego Galena zaniedbany, sprawił epokę w nauce lekarskiej. Znakomite jego dzieło przyjęte było w całej Europie z wielkiemi pochwalami. Król hiszpański Filip II wezwał go na lekarza nadwornego, lecz Struś wymówił się od tej godności, ponieważ przyjął takież obowiązki u króla Zygmuuta Augusta. Umarł 1568 pochowany w katedrze poznańskiej. Dziełem które unieśmiertelniło Strusia, jest Artis Sphygmicae libri V. Basileae 1568. Tego dzieła były jeszcze dwie edycye. Nadto wydał Struś przekłady z Galena: a) Gal. astrologia ad aphrodisium. Venec. 1535. b) De urinis. Vonec. 1535. c) De antidotis Venec. 1537. ) Gal. in lib. Hippocr. de articulis. Venec. 1540. e) Gal. in libr. Hippoc de fracturis commentariorum libri tres Venec. 1538. f) Luciani astrologia z kommentarzami. Kraków 1531 i trzy ody łacińskie między któremi jedna do swego mistrza Cypryana z Łowicza, o nauce lekarskiej.

Jan Benedyk rodem z Łużyc, lekarz Zygmunta Ii Augusta. profes. med. i kan. krakowsk. Napisał 1) de morbo Gallico. 2) De causis, signis et curatione pestilentiae 1552 Regimen de novo et prius germanice inaudito morbo, quem passim anglicum sudorem, alii gurgentionem appellant Cracov. 1530. De humatione corporum mortuorum Cracoviae 1564.

Anzelem Efor z 'Freiburga na Szląsku, uczeń akad. krakow. Dr. med. pisał 1) Caji Plinii secundi naturalis historiae liber XXIX medico commentario distinctus et illustratus. Cracov. Vietor 1530 4to. 2) Medicinale compendium ad senatum urb. Cracoviens. Cracov. Vietor 1542 8vo.

Józef Tektander rodem z Krakowa Dr. med. pisał: Morbi Gallici curandi etc. Basileae 1536. Claudii Galeni de venaesectione Basileae 1549.

Wojciech Nowopolski Novicampianus Dr. med. teolog i professor akad. krak. zmarły 1558 r. pisał Fabricatio hominis... accessit dissertatio, utrum con an jecur in formatione foetus consistat prius. Item oratio de laude phisi

« PoprzedniaDalej »