Lactantium expressis verbis: verum etiam nihil om- A phiæ doctrinam et planius, et verius cohortabor. Ista nino apud eum occurrit, quo quisquam illum de Donato ita sensisse suspicari possit. certe verba Lactantii præceptoris sunt tyronem christiana religione non satis imbutum alloquentis: at hæc Demetrianum, non autem Donatum spectant. Duobus tantum in locis Lactantius orationem ad Donatum convertit in libro de Ira Dei, nempe cap. 1, ubi sic habet Adverti sæpe, Donate, plurimos existimare non irasci Deum........ quorum error, quia maximus est, et ad evertendum vitæ humanæ statum spectal, coarguendus est a nobis, ne ipse fallaris impulsus auctoritate hominum, qui se putant esse sapientes. After locus legitur cap. 22, ubi sic loquitur Lactantius Hæc habui, quæ de Ira Dei dicerem, Donate charissime, ut scires quemadmodum refelleres eos, qui Deum faciunt immobilem..... Prophetæ universi divino Spiritu repleti nihil aliud, quam de gratia Dei erga justos, et de ira Dei adversus impios loquuntur, quo- B supra citato, Lactantium Rhetoricam Nicomedia do rum testimonia nobis quidem satis sunt : verum iis quoniam non credunt isti, qui sapientiam capillis et habitu jactant, ratione quoque et argumentis fuerunt a nobis refellendi. Ex hic locis liquet, consilium Lactantii fuisse, ita Donatum circa Dei providentiam erudire, ut posset ipsos Philosophos, qui eam tollebant, rationum momentis refellere. Sed adeo non appellat eum tyronem implicatum sæculi negotiis, et christiana religione non satis imbutum, ut ex verbis Lactantii colligatur, Donatum non ignorasse, quid Prophetæ universi dicerent de gratia Dei erga justos, et de ira ejus adversus impios, atque ita Donato eorum testimonia esse nota, ut ipsi satis essent, quemadmodum ipsi Lactantio; quorum testimonia, inquit, nobis satis sunt. Arbitror equidem plurimos fuisse martyres eximios christiana religione satis imbutos, et etiamnum esse nonnullos pietate conspicuos christianos, qui tamen non possent ratione et argumentis, ut in eo libro de Ira Dei præstare conatus est Lactantius, extricare se argumentis philosophorum adversus Dei providentiam. Ejusmodi enim sunt ista argumenta, ut cap. 13 dicat Lactantius, his plerosque Philosophorum, qui providentiam defendunt, perturbari solere, et invitos pene adigi, ut Deum nihil curare fateantur. Videtur Domnus le Nourry memoriæ lapsu tribuere Donato, quod Lactantius Demetriano dicit in libro de Opificio Dei. Demetriano scilicet librum istum de Opificio Dei inscripserat, et hunc velut tyronem sic alloquitur. Præceptor, ait capite primo, etiam nunc, sed honestioris rei meliorisque doctrinæ... le moneo repetens, iterumque monebo, ne oblectamenta ista terræ pro magnis aut veris bonis habere te credas. Et capite ultimo: Si Deus dederit, inquit, te ad veræ philoso Hæc leguntur numero secundo libri de Mortibus Persecutorum Extremis temporibus Tiberii Cæsaris, ut scriptum legimus, Dominus noster Jesus Christus a Judæis cruciatus est post diem decimum Kalendarum Aprilis, duobus Geminis Consulibus. Textus libri de Mortibus Persecutorum consentit cum duobus textibus e regione positis, eo quod dica C D 4° Lactantium auctorem esse libri de Mortibus Persecutorum, inde probatur, quod Nicomedia in Bithynia, sicut et auctor libri de Mortibus Persecutorum, commorabatur etiam Lactantius eo tempore, quo persecutio in Christianos grassata est, et Dei templum eversum est. Id ipsum de se testatur Lactantius, libro v, Institutionum, cap. 2, ubi sic loquitur Ego cum in Bithynia oratorias litteras accitus docerem, contigissetque, ut eodem tempore Dei templum everteretur. Siluit urbis nomen, in qua docuit Lactantius sed Hieronymus non prætermisit; ait enim loco : cuisse. Auctor etiam libri de Mortibus Persecutorum Nicomedia se, ipsa persecutione sæviente, et cum templum Dei solo adæquatum est, mansisse, revera non dicit sed rem totam ita narrat num. 12, ut in oculis ejus gestam esse intelligatur. Repente, inquit, adhuc dubia luce ad Ecclesiam... venit; et revulsis foribus simulacrum Dei quæritur, Scripturæ repertæ incenduntur, datur omnibus præda : rapitur, trepidatur, discurritur. Ipsi (imperatores) vero in speculis (in alto enim constituta Ecclesia ex palatio videbatur) diu inter se concertabant, utrum ignem potius supponi oporteret. Vicit sententia Diocletianus, cavens, ne magno incendio facto, pars aliqua civitatis arderet. Veniebant igitur Prætoriani acie structa cum securibus et aliis ferramentis, et immissi undique, tamen illud editissimum paucis horis solo adæquarunt. Et num. 15: Postridie propositum est edictum, quo cavebatur, ut religionis illius homines carerent omni honore ac dignitate, tormentis subjecti essent... Quod edictum quidam, etsi non recte, magno tamen animo diripuit et conscidit... statimque productus, non modo extortus, sed etiam legitime coctus, cum admirabili patientia postremo exustus est. Præterea quæ habentur num. 17 de morbo, quo Nicomediæ laboravit Diocletianus ; et num. 35 de Edicto Galerii Nicomediæ proposito, ac de die, quo cognita fuit Nicomedia mors Galerii, illa auctorem istum libri de Mortibus Persecutorum aliquandiu Nicomedia degisse abunde probant. 5° Idem est auctoris libri de Mortibus Persecutorum, ac Lactantii stylus. Quod ut clarius pateat, hic descripsi tum res, tum sententias, tum locutiones, easque singulares et Lactantio proprias, quæ in libro de Mortibus persecutorum, et in aliis indubitatis Lactantii operibus similes reperiuntur, atque ob oculos e regione posui. Hæc leguntur, libro Iv Institutionum, c. 10: Sub imperio Tiberii Cæsaris, cujus anno quinto decimo, id est, duobus Geminis Consulibus, ante diem septimum (ita multæ editiones) Calendarum Aprilium, Judæi Christum crucifixerunt. Et ejusdem libri cap. 22: Mirari desinet Deum ab hominibus esse cruciatum. tur sub Tiberio Cæsare Christus a Judæis cruciatus, duobus Geminis Consulibus. Sed duo sunt, in quibus textas libri de Mortibus A Persecutorum pugnare videtur cum textu, cap. 10 lib. IV Institutionum. Primum est, quod juxta textum libri de Mortibus Persecutorum, cruciatus est Christus extremis tempo. ribus Tiberii Cæsaris; et juxta textum libri rv Instit. anno quinto decimo Tiberii Cæsaris. Cum autem Tiberius imperaverit annis duobus et viginti, si Christus cruciatus est anno quinto decimo Tiberii, non fuit cruciatus extremis temporibus Tiberii. Respondetur, auctorem libri de Mortibus Persecutorum ita locutum fuisse, quia annus decimus quintus Tiberii vergit ad ejus imperii finent potius, quam ad initium, nec ibi res est de accurata annorum computatione. Hæc leguntur eodem num. 2, libri de Mortibus Persecutorum: Cum ressurrexisset die tertio, congregavit discipulos, quos metus comprehensionis ejus in fugam verterat, et diebus quadraginta cum his commoratus, aperuit corda eorum, et Scripturas interpretatus est, quæ usque ad id tempus obscuræ atque involutæ fuerunt; ordinavitque eos et instruxit ad prædicationem dogmatis ac doctrinæ suæ, disponens Testamenti Novi solemnem disciplinam. Quo officio expleto, circumvolvit eum procella nubis, et subtractum oculis hominum rapuit in cœlum. Et inde discipuli... dispersi sunt in omnem terram... et per omnes provincias et civitates Ecclesiæ fundamenta miserunt. Alterum, in quo videntur pugnare isti duo textus est, quod in libro de Mortibus Persecutorum legatur Christus cruciatus post diem decimum Kalendarum ; in libro autem Institutionum legatur, ante diem septimum Calendarum. Respondetur in notis ad textum libri Institutionum e litionis 1660, Lactantii, observatum esse in quibusdam manuscriptis haberi, ante diem decimum Calendarum; atque in eis notis proferri hæc verba Pauli Jureconsulti Ante diem decimum Calendarum, et post diem decimum Calendarum, utroque sermone undecimus dies significatur. Si ita sit, omnis istorum textuum pugna evanescit. Negari tamen non potest, quin aliquod mendum circa numèrum dierum in illos textus irrep. B serit sed Librariis id est tribuendum. Hæc leguntur eodem numero 2 libri de Mortibus persecutorum Discipuli... dispersi sunt per omnem terram ad Evangelium prædicandum, sicut ille MAGISTER DOMINUS imperaverat, et... per omnes provincias et civitates Ecclesiæ fundamenta miserunt. Cumque jam Nero imperaret, Petrus Romam advenit, et editis quibusdam miraculis, quæ virtute ipsius Dei, data sibi a Deo potestate, faciebat, convertit multos ad JUSTITIAM, Deoque templum FIDELE ac stabile collocavit. Qua re ad Neronem delata... prosilivit ad excidendum cœleste templum, delendamque JUSTITIAM. Et primus omnium persecutus Dei servos, Petrum cruci affixit, et Paulum interfecit. Nec tamen habuit impune... Dejectus itaque fastigio imperii, ac devolutus a summo tyrannus Hæc leguntur lib. iv Institut., c. 19: Tertio die... e sepulcro vivus egressus, in Galilæam profectus est, ni discipulos suos quæreret. Et ejusdem libri, c. 20: Discipulis iterum congre gatis, Scripturæ sanctæ litteras, id est, Prophetarum arcana patefecit, quæ antequam pateretur, perspici nullo modo poterant... quæ post resurrectionem ejus scripta sunt, Novum Testamentum nominatur. Et ejusdem libri c. 21: Ordinata vero discipulis suis evangelica ac nominis sui prædicatione, circumfudit se repente nubes, eumque in cœlum sustulit, quadragesimo post passionem die... Discipuli vero per provincias dispersi fundamenta Ecclesiae ubique posne runt. Mitteret in Pyrgum talos; Et in libro de Arte poetica: I In scenam missos magno cum pondere versus. Quin etiam ipse Lactantius mittere, pro jacere, promiscue utitur lib. 1 Institut. cap. 21, ubi ait: Satur nus in Latio eodem genere sacrificii cultus est; non quidem ut homo ad aram immolaretur, sed ut in Tiberim de ponte Milvio mitteretur... Verum id genus sacrificii... dicitur esse sublatum, ritu tamen permanente, at pro veris hominibus imagines jacerentur. Quod confirmat ex Ovidio Lactantius, cujus hos versus refert, in quibus mittere et jacere indiscriminatim adhibentur eodem sensu : Illum stramineos in aquam misisse Quirites: Hæc, ut puto, satis superque probant, verba ista, fundamenta miserunt, non solum esse bonæ latinitatis, sed etiam Lactantii stylo congruere. Hæc leguntur lib. IV Instit. cap. 21: Discipuli vero per provincias dispersi, fundamenta Ecclesiæ ubique posuerunt, facientes et ipsi nomine MAGISTRI DEI magna, et pene incredibilia miracula; quia discedens instruxerat eos virtute ac potestate... Petrus et Paulus Romæ prædicaverunt... cum eos Nero interemissel, impotens nusquam repente comparuit, ut ne sepulturæ A quidem locus in terra tam male BESTIÆ appareret. Et numero 3: Post hunc alter non minor tyrannus... diutissime tutusque regnavit, donec impias manus adversus Dominum tenderet. Postquam verò ad persequendum JUSTUM POPULUM instinctu Dæmonum incitatus est, tunc traditus in manus inimicorum luit pœnas. Et num. 4 Quis JUSTITIAM nisi malus persequatur. Et num. 9: Maximianus... omnibus, qui fuerunt, malis pejor. Inerat huic BESTIE naturalis barbaries. Et num. 21: Corpora jam cremata, lecta ossa, el in pulverem comminuta jactabantur in flumine ac mari. Et num. 32: Dolet BESTIA el mugit. Sensus et voces in his textibus consonant. Persecutores Ecclesiæ appellantur utrobique bestiæ; ossa martyrum dicantur in eineres comminuta. Præterea attendendum ad istas locutiones utrinque similes, flæc codem num. 3 libri de Mortibus persecutorum leguntur: Ecclesia... seculis... temporibus, quibus boni principes Romani imperii clavum regimenque tenuerunt... manus suas in Úrientem Occidentemque porrexit, ut jam nullus esset terrarum angulus tam remolus, quo non religio Dei penetrasset, nulla denique natio tam feris moribus vivens, ut non, suscepto Dei cultu, ad justitiæ opera mitesceret. Juxta textus istos, nulla est gens, nulla natio, quæ non susceperit Dei cultum ; et eisdem verbis Et eodem libro cap. 2: Eodem ipso tempore, quo justus populus nefarie lacerabatur. Et eodem libro cap. 7: Justitia nihil aliud est, quam Dei unici pia et religiosa cultura. Et eodem libro cap. 11: Impietatem suam adversus JUSTOS violenter exercent, nec immerito a prophetis BESTIÆ nominantur... Nam quis Caucasus, quæ India, quæ Hircania tam immanes, tam sanguinarias unquam BESTIAS aluit... illa est vera BESTIA, cujus una jussione Funditur ater ubique cruor, crudelis ubique Luctus, ubique pavor, et plurima mortis imago. Nemo hujus tantæ belluæ immanitatem potest pro merito describere, quæ uno loco recubans; tamen per totum orbem dentibus ferreis sævit; el non tantùm artus hominum dissipat, sed et ossa ipsa comminuit, et in cineres furit, ne quis extet sepulturæ locus. Et eodem libro v Institut. cap. 23: Injustissimi persecutores... non se pulent impune laturos... punientur enim judicio Dei... propterea vindicaturum se in eos celeriter pollicetur, el exterminaturum BESTIAS maB las de terra. Hæc num. 9 et 10 libri de Mortibus persecutorum C leguntur: Diocletianus..... quam vero causam persequendi habuerit, exponam. Ut erat pro timore scrutator rerum futurarum, immolabat pecudes, et in jecoribus earum ventura quærebat. Tum quidam ministrorum, scientes Dominum, cum assisterent immolanti, imposuerunt FRONTIBUS suis ¡MMORTALE SIGNUM. Quo facto, fugatis dæmonibus, sacra turbata sunt. Trepidabant Aruspices, nec solitas in extis notas videbant; et quasi non litassent, sæpius immolabant. Verum identidem mactate hostiæ nihil ostendebant, donec magister ille Aruspicum Tagis, seu suspicione, seu visu, ait, idcirco non respondere sacra, quod rebus divinis profani homines interessent. Tunc ira FURORIS, sacrificare non eos tantum, qui sacris ministrabant, sed universos, qui erant in palatio, jussit, et in eos, si detrectassent, verberibus animadverti. In utroque textu eadem non tantum persecutionis causa assignatur; verum etiam res eodem modo et Hec num. 16 libri de Mortibus persecutorum le- D guntur: Vexabatur ergo universa terra, et præter Gallias, ab Oriente usque ad Occasum tres acerbissimæ bestiæ sæviebant. Non mihi si linguæ centum sint, oraque centum, Ferrea vox, omnes scelerum comprendere formas, Omnia pœnarum percurrere nomina possem, quæ Judices per provincias justis atque innocentibus intulerunt. - Eodem libro num. 15: Omnis sexus et ætatis ho- Persecutorum furor in textibus ex utraque parte Magister Dominus, Magister Deus, templum fidele et stabile, templum æternum, domus fidelis, Deo collocare, Deo constituere: populus justus, Justi, pro veri Dei cultoribus; justitia, pro Dei singularis cultura. Hæc lib. vI Institut. cap. 15 leguntur: Roma... sublata Carthagine, que tandiu æmula Imperii Romani fuit, manus suas in totum orbem terra marique... porrexit. Et libro v Institut. cap. 13: Cum vero ab ortu solis usque ad occasum lex divina suscepta sit, et omnis sexus, omnis ætas, et gens, et regio, unitis ac paribus animis Deo serviant. Ecclesiæ et Imperii Romani magnitudo describitur. Hæc lib. IV Institut., cap. 27 leguntur: Cum diis suis immolant, si assistat aliquis signatam frontem gerens, sacra nullo modo litant; Nec responsa potest consultus reddere vates. Et hæc sæpe causa præcipua justitiam persequendi malis regibus fuit. Cum enim quidam ministrorum nostrorum sacrificantibus Dominis assisterent, imposito FRONTIBUS signo, deos illorum fugaverunt, ne possent in visceribus hostiarum futura depingere. Quod cum intelligerent Aruspices, instigantibus iisdem Dæmonibus, quibus prosecant, conquerentes profanos homines sacris interesse, egerunt principes suos in furorem, ut expugnarent Dei templum, seque vero sacrilegio contaminarent, quod gravissimis persequentium pœnis expiaretur. Sed quoniam neque accedere ad eos possunt..... quos SIGNUM IMMORTALE munierit. iisdem pene verbis exponitur. Lib. v Institut. cap. 11 hæc leguntur : Quæ autem per totum orbem singuli gesserint, enarrare impossibile est. Quis enim voluminum numerus capiet tam infinita, tam varia genera crudelitatis? Accepta enim potestate, pro suis moribus quisque sævivit..... Itaque dici non potest, hujusmodi Judices quanta et quam gravia tormentorum genera excogitaverint. Et lib. vi, cap. 17: Spectatæ sunt, spectanturque adhuc per orbem pœnæ cultorum Dei, quibus excruciandis nova et inusitata tormenta excogitata sunt. idem, eodemque fere modo exprimitur. Et lib. vi Institut. cap. 23 : Quid dicam de iis, qui bentur: Illud vero capitale, et supra omnes, qui fuerunt, ▲ abominandam non libidinem, sed insaniam potius exercorrumpendi cupiditas, quid dicam nescio, nisi cæca et effrenata; et tamen his verbis exprimere pro indignatione sua non potest. Vincit officium linguæ sceleris magnitudo. In his duobus textibus locutiones omnino similes occurrunt. Mendosus tamen est textus libri de Mortibus persecutorum: sed si addatur vox ista mens, quæ potuit amanuensis culpa omitti, sic legendum Hæc num. 5 lib. de Mortibus Persecutorum leguntur: Nonne mirabile est ausum esse quemquam... cogitare adversus majestatem singularis Dei regentis et continentis universa? Et num. 12: Templum paucis horis solo adæqua runt. Et num. 15: Constantius....... conventicula, id est, parietes, qui restitui poterant, dirui passus est. Num. 16 Auctor et consiliarius ad faciendam persecutionem; de Hierocle dicitur. Eodem numero: Sæculum cum suis terroribus triumphasti. Eodem numero: Nefanda jussione contempta. Jussio, vox Lactantiana. Eodem num. Nullus laqueus inducat. Num. 18 de Mortibus persecutorum : Multorum sibi odia quæsisset; verbum Lactantianum, pro acquisivisset. Eodem numero: Ita plane. De Mortibus persecutorum, num. 21: in servitIUM se addicant; id est, in servitutem. De mortibus persecutorum, num. 23: Contra omne jus humanitatis occidit. De Morte persec., num. 24: Jam propinquavit illi judicium Dei. Eodem num. Ei imperium per manus tradidit. De Mort. persec., num. 26: Quærebat quatenus. Quatenus eo loci, pro quomodo. De Mortib. persec., num. 27: Inflammatum ira; sic et supra, num. 14: Inflammatus ira. De Mort. Persec. num. 28. Tanquam superbus alter, exacrus est. Loquitur de Tarquinio. De Mort. persec. num, 30. Habuit impune. Et num. 35. Percussit eum Deus insanabili plaga. Eodem num. Forinsecus; vox insolita. Eodem num. Inæstimabile scatebat examen. De Mort. Persec. num 36. Ad præsens. Et num. 38. Ingenuas virgines imminutas servis suis donabat. Num. 44 libri de Mort. Persec. sic habetur : Et quamvis se Maxentius Romæ contineret, quod responsum acceperat periturum esse, si extra portas urbis exissel... commonitus est in quiete Constantinus, ut cœleste signum Dei notaret in scutis. cent?.... Quibus hoc verbis, aut qua indignatione tantum nefas prosequar? Vincit officium linguæ sceleris magnitudo. erit: Et tamen his verbis exprimere mens pro indignatione sua non potest; et sensus erit planus et apertus; ita emendarunt doctiores quique. Hæc cap. 1 lib. 1 Institut. leguntur: Majestatem Dei singularis ac veri et cognovisti, et honorasti. Et lib. tv Institut., cap. 21 : Futurum esse dixerunt, ut... civitates eorum solo adæquaret. Et lib. v Institut., cap. 11 : Unus in Phrygia..... universum populum cum ipso pariter conventiculo concreB mavit. Lib. v Divin. Institut., cap. 11 : Alius eamdem materiam mordacius scripsit, qui erat tum e numero Judicum, et qui auctor in primis FACIENDE PERSECUTIONIS fuit. Hac etiam de Hierocle. Lib. iv, Divin. Institut., cap. 26: Mortem CUM SUIS TERRORIBUS TRIUMPHARET; et l. vi, c. 23. Lact., Inst., 1. tv, c. 15, eodem verbo jussio utitur, el l. v, c. 11 et 13. Lact., 1. vt Div. Inst. c. 21, in eosdem laqueos inducantur. Sic Lact., Div. instit. 1. 1, c. 20 ; 1. 1, c. 12; 1. tv, c. 1; 1. v, C. 1;1. VII, C. 14,1% et 15. Epitom., c. 4, 20 et 27: his omnibus in locis quærere, pro acquirere. Lact., Div. Inst., l. 1, c. 11 ; l. I, c. 2: Ita plane, eodem modo. Lact., Epit., c. 52: Tradet IN SERVITIUM Gentes universas, eodem sensu. C manitatis; 1. VI, c. 10: Contra jus humanitatis et fas omne spoliant, cruciant, occidunt, exterminant. Lact., 1. v Div. Inst., c. 19 et 22 : Contra jus hu Lact., Div. Inst., 1. vi, c. 14: Cujus judicii tempus appropinquare ostendam; et c. 24: Et jam propinquare summum illum conclusionis extrema diem. Sic propinquare eodem modo utitur Lactantius in Epitome, c. 71 initio. Lact., Div. Inst. 1. 1, c. 4: Vixit usque ad senectutem, regnumque filio per manus tradidit. Lact., Div. Inst. 1. n, c. 21, quatenus etiam eodem sensu accipitur, sicuti et 1. iv, c. 27; l. vii, c. 6. Lact., Div. Inst. 1. vi, c. 17, inflammatus ira. Lact., Div. Instit. lib. iv, cap. 14. Tarquinius super bus exactus est. Lact., Epitome, cap. 53. Impune habuit; et cap. 55, Impune habens. Et lib. vi Institut. cap. 15. Percussit Ægyptum D Deus insanabili plaga. Lact., de Opific. Dei cap. 2. Forinsecus, eodem sensu. Lact., Divin. Instit. lib. 1, cap. 16; lib. de Ira cap. 10, Epitomes cap. 72, Inæstimabilis, eodem sensu. Lact., Divin. Instit. lib. vi, cap. 6, 10 et 15, et de Ira cap. 22, ad præsens eodem sensu usurpatur. Et lib. 1 Institut. cap. 10: Omitto virgines quas imminuit. Lib. It Institut. num. 7 sic habetur: Tiberio nam· que Altinio homini plebeio per quietem observatus esse Jupiter dicitur. Et postea loquens de Augusto, sic habet: Medico ejus Artorio Minerve species obversata est, monens ne propter corporis imbecillitatem castris se contineret Casar. Notentur in utroque textu locutiones istæ similes: Se Romæ contineret; castris se contineret, est in quiete, per quietem monens. commonitus De Mort. Persec. num. 44: Et suum proprium; vo- A ces omnino Lactantianæ. De Mortibus Persec. num. 47: Quiverunt, verbum Lactantio frequens. Et num. 49 Insustentabili dolore usque ad rabiem mentis elatus est. Et num. 52, qui et ultimus est: Deus gregem suum partim vastatum a lupis rapacibus, partim vero dispersum reficere ac recolligere dignatus est, et bestias malas extirpare. Et num. 50: Sic omnes impii vero et justo judicio Dei eadem, quæ fecerunt, receperunt. Congruunt utrinque textus isti. Notandum, vocem hanc, insustentabili, forte in nullo alio auctore reperiri. Has procul dubio loquendi formulas, quæ unum eumdemque repræsentant auctorem, sat diligenter non contulerat domnus le Nourry: alioquin in eam, ut puto, tam libere non ivisset opinionem, a qua discrepant omnino viri quique doctissimi. Hanc porro si amplecti statuisset, non frigidis, non levibus, non vanis uti debuerat argumentis: sed firmas, imo et gravissimas ipsius erat adhibere rationes, quibus possent eruditi a pristina sua dimoveri sententia. Nec dicat Nourrysius, nonnisi casu et fortuito similes fuisse repertas in utroque auctore locutiones. Id quidem potest fieri semel, aut bis, sed non ubique, ac quadragies et amplius, sicuti evenit in libello sexaginta circiter paginarum; præcipue vero cum agatur de his formulis ita singularibus, ut vix eas in aliquibus reperias scriptoribus. Ex his ergo locis, quos non e libro tantum de Mortibus Persecutorum, verum etiam ex indubitatis Lactantii operibus exscripsi, stylum eumdem esse libri de Mortibus Persecutorum ac Lactantii constat. Disertum certe scriptorem in eloquendo facilem, complum et apertum, quique bonarum artium auctores pervolutaverit, quæ sunt quoque Lactantii dotes, liber de Mortibus Persecutorum exhibet. Tandem librum de Mortibus Persecutorum Lactantio tribuendum suadet adhuc, quod sicut docet libri istius auctor num. 1 et 50, universos christiani nominis persecutores a summo Deo debellatos, et digna ultione fuisse deletos: Ita Lactantius lib. v Institut. c. D 22 et 23 tradit, Deum in malos principes et injustissimos persecutores vindicasse populi sui vexationes, semperque accidisse, ut ultio consecuta fuerit. Has rationes qui contulerit in unum, non mirabitur, quod, statim ac in lucem prodiit liber de Mortibus Persecutorum, judicium hoc omnium litteratorum fuerit, eum Lactantio esse adscribendum. Agamus nunc de præcipuo Nicolai le Nourry argumento. Codex ms. inquit, de Mortibus Persecutorum, præ se fert nomen Lycu, vel LUCU CECILII; ergo non est Lactantii. Miror, doctum editorem hic non meminisse, quod ipse tamen fassus est, amanuensem hujus codicis scriptorem, rel oscitatione ac negligentia aut nimia scribendi festinatione, atque etiam linguæ Latinæ ignoratione, multa in eo libro depravasse, peniPATROL. VII. Lact. Divin. Instit. lib. in cap. 10; lib. iv cap. 14; lib. v cap. 14; De Opific. cap. 2, ubi suum proprium, suo proprio, sua propria semper adhibentur. Lact. Div. Instit. lib. 1 cap. 5; lib. v cap. 22, ubi etiam quiverunt et quiverint usurpantur eadem significatione. Et lib. vn Institut. cap. 16: Hic insustentabili dominatione vexabit orbem. Et lib. v Instit. cap. 23 : Punientur judicio Dei... vindicaturum se in eos celeriter pollicetur, et exterminaturu malas bestias de terra... veniet, veniet rabiosis et voracibus lupis merces sua. tusque corrupi se. Quæ cum ita sint, numquid librarius iste non potuit omittere ultima duo Luci CăciLII LACTANTII FIRMIANI nomina? At nusquam reperire datur, ait Domnus le Nourry Lactantium LYCII COELII, sive LUCI CECILII prænominibus insignitum fuisse. At id certe multo minus, verba sunt editoris, in alicujus libri ab eo scripti titulo poterit inveniri. Quis non crederet viro summe religioso æque ac erudito rem ita affirmanti? Jurarem ipse in verba docti editoris, eum contulisse codices manuscriptos omnes, quotquot reperiri potuerunt apud nostrates, in iisque nusquam legi prænomina Lucii Cœlii et Lucii Cæcilii Lactantio adscripta. Longe tamen aliter est. Domnus le Nourry, cum edidit librum de Mortibus Persecutorum, Parisiis tunc degebat. Qua igitur ratione non perlustravit Regis Christianissimi Bibliothecam? Hoc in Regio Thesauro vidit ipse codices multos, eosque appellat in Apparatu suo ad Bibliothecam SS. Patrum tomo II. Quidni eos curiosius et attentius inspexit? Quod vero per incuriam non fecit Nourrysius, id ipsum accuratios exequamur. Primus igitur codex nongentorum annorum, numero 1662, hæc habet verba, folio 25: CECILI FIRMIANI de falsa Religione liber primus explicit. Incipit liber secundus Lactantii Cæcilii Firmiani de Origine erroris ad Constantinum imperatorem. Ad calcem septimi libri ita scriptum est : CECILII FIRMIANI Institutionum divinarum de Vita beata explicit septimus liber. Folio 179 verso legitur: CECILII FIRMIANI de Ira divina liber vn explicit. Folio 191 CECILII FIRMIANI de Opificio Dei liber VIII explicit. Omissum equidem est his in locis prænomen LUCII. Sic in codice ms. numero 1664, ad firiem tertii libri, ita legas: L. COELI FIRMIANI, omisse Lactantii nomine. In fine sexti libri extat: CECILI FIRMIANI LACTANTI explicit liber vi de vero Cultu. Codex 1663 sic habet: Incipit liber FIRMIANI Institutionum divinarum. At legitur ad oram codicis litteris uncialibus: CELII FIRMIANI de Religione et rebus divinis ad Constantinum imperatorem. In fine autem primi libri scriptum est: L. CELI 6 |