Obrazy na stronie
PDF
ePub
[blocks in formation]

b) 1. срѣд : срѣда medium; 2. стрък : стрѣка stimulus.

c) 1. Бръд : брада barba (das Wachsende); 2. врѣск : враска ruga; 3. грѣд: ограда sepes, hortus; 4. Дряг : драга via; 3. мрѣз : омраза molestia; 6. сврък : сврака, срака cornus pica; 7. стръв : оустрава recreatio; 8. стръх : страха timiditas; 9. тръс : тръса seta.

Russ. cудорora spasmus. Dem altslov. rperz von гpzr steht čech. neben hrot auch hrota muletrum entgegen. строка opis. 24. hängt mit стрък, стрѣк (псаннє настрѣкано үрӑџџата отıxīd) zusammen; neuslov. troha fragmentum, wovon altslov. трошити absumere, stelle ich zu тpzx, wovon трzɣzть. luc. 12. 59.

Siebzehnte Classe.

Der Vocal des Thema wird entweder unverändert gelassen oder zu a gesteigert.

а) 1. вѣд : исповѣда confessio, несъвѣда : Несъвѣдами sexcenties; 2. плѣв : плѣва palea; 3. рѣз : pkзa incisio; 4. ckд: cxekдa vicina, vicinitas, npkekдa insidiae.

Hieher scheint auch подzkгa evang.-grig. uxor dimissa zu gehören, welches auch noдznkra, потьпѣга, потьбѣга geschrieben wird.

Russ. верезга, зацѣпа.

b) сѣд : досада injuria.

Serb. досада; russ. досада, осада, пролаза.

Achtzehnte Classe.

Der Vocal des Thema wird zu oy gesteigert.

гыв : пагоува perditio.

Eben so im russ. наука (B'к); dagegen oгрызa beissiger Hund.

Neunzehnte Classe.

Der Vocal des Thema wird entweder unverändert gelassen oder zu & gesteigert.

a) 1. RA3: CZBAзa neben czãзa vinculum; 2. car : пpucara juramentum.

Russ. кожемяка Gärber, пощада Schonung, сутяга Zänker. Man beachte russ. озноба von заб. h) 1. BA3: X34, czxзa neben czraça vinculum; 2. aAK: AжKa sinus maris (vergl. deutsch Bucht von goth. biugan) dolus (vergl. franz. tort vom lat. tortum), paз^жкa separatio; 3. MAK : Mæka cruciatus, farina (vergl. Munken bei Schmeller 2. 604. aus einer bairischen Urkunde. Haupt, Wiener Jahrbb. 76. 122; 4. пpar: czпpara conjux; 5. par: para ludibrium. athan. ad psalm. 78. 4; 108. 25.; 6. pak: pæka manus; 7. tar; txra moeror; S. Tar: вzстxгa lorum. evang.-serb.; poln. wstęga; 9. штад : скжда defectus.

Dunkel ist прѣпржда purpura. джга iris hängt vielleicht mit даг zusammen.

Zwanzigste Classe.

1. гжв : гжва spongia; 2. жд: жда hamus.

B. Suffix a an abgeleiteten Verbalthemen.

1. Das auslautende и des Thema wird von dem Suffix durch j getrennt:

коўпи : коупны mercatura;

hiatus. Dem altslov. azчн

eben so сжди : сждни (sing. nom. сждий judex). Serb. провалија fames liegt das Praesensthema aлzчи zu Grunde.

2. Das auslautende des Thema wird zu geschwächt und dieses mit ▲ zu einem praejerirten Vocal verbunden, der auf den vorhergehenden Consonanten auf die in der Lautlehre angegebene Weise wirkt:

води : водоважда canalis; воли : воли voluntas; крѣми : кръмли cibus; коүпи: коупли neben копни mercatura; носи : миченоша gladium gestans; ноуди : ноужда necessitas; поусти : пушта in масопушта jejunium ; сади : сажда fuligo; свѣти : свѣшта lampas. обраШТА lucrum, сърашта occursus neuslov. sreča fortuna und wohl auch russ. встрѣча occursus stützen sich auf das Praesensthema рати.

Neuslov. volja, grablje, graja, lovlja, noša, nuja, saje; russ. кваша, ловля, мясопущи etc.

§. 6. Suffix : subst. fem.; primär, secundär.

Primär ist das Suffix ta in folgenden Bildungen:

алъча fames (алк), кома in срѣдоволи dysenteria, cognati (вол), вели in повели mandatum, влача in облача vestis (влък), вони odor (вон), вража magia. tur. 95. (вражи), вѣжда palpebra (вид: vergl. griech. Béqapov), вѣжда in невѣжда idiota (вѣд), гражда grando (град), гребли agger (грів), дажда munus (vergl. mittellat. dadea) продажда venditio (дад), дежда in надежда spes, одежда vestis (дед), дръжа in вододряжа cisterna (дръг), доуша anima (дъх), жели luctus (жел), жажда sitis (жад), земли terra (зем), зоры, зары fulgor, in lebenden slav. Sprachen aurora: vergl. sanskr. švètja aurora als die glänzende (зр), капли gutta (кап), кражда furtum (крад), лоупли in скралоўпма lénupov cortex. cant.-cant. 6. 6., лоуча radius (лоүк), ляжа mendacium (лъг), мажа unguentum (маз), можа in вельможа dynasta (мог), мрѣжа rete (мръг), мѣча in помѣча pedica (мък), мъжа nietatio. dobr. 89. (маг), паша pascuum (пас), пишта трофи, cibus; трифÝ mollities (пит: auch goth. fodeinai ist трофу und трофÝ, daber die angenommene Verwechselung wohl unwahrscheinlich; siehe jedoch von Gabelentz und Löbe. prolegg. XXVII.), прашта funda (прът), при, распри, сжиры lis (np), при velum. Nestor. (np volare), ръжда rubigo (ръд), стели in постели lectus (стл), стьза sing. gen. стьза via (стьг), стража custodia (стрѣг), стоужда frigus (стыд), скча caedes (ckк), теча cursor водотеча canalis прѣдѣтєча praecursor (тек), тм corruptio, tinea (тл), тъча in притяча parabola (тък), тажа lis сътажа judicium (таг), тажа in нЕтажа iners (таг), тжча fluvia (тжк), чръшта iп очръшта tentorium (чрът) за sing. gen. 34 morbus.

Dunkel ist лашТА lens, lentis.

Neuslov. griza, gòža (ваз), zorja, klaja, piča, postelja, preja, rja, toča; serb. грижа, жеља, жеђа, рђа; russ. вельможа, гребля, капля, надежа, невѣжа, одежа, перепеча, поклажа, покража, постеля, продажа, пустомеля, роща (раст), стужа, теча, теша etc.

Secundär ist ta in folgenden Wörtern:

Вечері coena (вєчєръ), госпожда neuslov. gospá aus gospoja domina (господь), грѣшта in пригръшта manipulus (гръсть poln. garść), кожа pellis (коза), льза in польза utilitas (льгя in льгѣкъ), межда vicus (neuslov. med inter), мръша cadaver (neusl. mrha), рогожа tapes (рогозъ), соқша neben соүшны siccitas (соухъ), твръжда firmitas (твръдъ), тляшта pinguedo (тлъстъ), Тышта socrus (тьсть), чашта fruticetum, eigentlich densitas (частъ).

конопли ist mit lat. canabis deutsch Hanf zu vergleichen. кыжа domus neben entlehnt: althd. hüs.

und ďызх ist Die ältere Form des Suffixes на findet sich in cоушни neben соқша: dass соүшни von coyy», nicht von соүши abzuleiten, zeigt die Bedeutung: siccitas, welche bei доүша: das Athmende für die

Ableitung von dem Verbalthema Azy spricht. Neusl. večerja, gošča, meja limes, meča (MAKE in Makzkz), roča manubrium (ржка), tašča soerus (tast): russ. греча polygonum fagopirum (грекъ), гуща, теща, толша, чаша: man vergleiche auch neuslov. čaplja russ. шañля mit dem russ. чan-уpa.

§. 7. Suffix Ha: subst. fem.; secundär.

Eратрна, братн fratres; колнa fovea, eigentlich orbita: vergl. neusl. koleja russ. колея: crpkana spatium quod sagitta pervolat.

Братрии ersetzt als collectivum den plur. von кратръ; so dürfte auch тални vimina salignea zu deuten sein: омочивъ себѣ мало талим плетж пленицж; игумени (нгоумены sup. 398. 23.) ist griech. youμávy. Dunkel sind кpaви areа, wofür auch крasнй, und Aдн navis neuslov. ladja serb. лaħа russ. лодья poln. łodź lit. eldija.

§. 8. Suffix Hй: adj.; secundär.

Das Suffix й bildet Adjectiva aus den Namen lebender Wesen.

Бакий anilis; Божий divinus; вычий tauri; влъхвий magicus; кражий inimici; дѣвий virginalis : жлъвий testudinis; козий caprinus; кравий vaccae; коґратий gallinae: лисий vulpis; овьчий ovis; отрочий pueri; пржжий locustae; птичий avis; пѣтиштий avis; пьсий caninus; ракий servilis; рыкий piscis; рысий pardalis; свиний suis; скотий pecudis; соколий mustelae zibellinae: юлений cervi.

чий cujus, ничий neminis und ничий cujusdam sind vom Pronominalstamm кz abzuleiten. Anders zu deuten sind вєлий magnus, дивий ferus, набожий pius und оүтрий matutinus.

Man beachte, dass in den lebenden slav. Sprachen der consonantische Auslaut des Thema wie vor präjerirten Vocalen verändert wird: serb. телећи, медвеђи; russ. телячій, говяжій; čech. teleci, hovězí neben labutí, hadí, womit man das von Dobr. 521. angeführte altslov. rogмжднй zusammenstelle: wir glauben dies dem Einflusse des Suffixes & für &z zuschreiben zu sollen.

Über das Suffix Hй im altslov. siehe Dobr. 521., im serb. Vuk Stef. Karadžić 127., im russ. Puchmayer 111., im čech. Dobr. 67., und allgemein Bopp 1313.

Dieses Suffix halten wir für ursprünglich identisch mit dem Suffix für z, beide entsprechen dem sanskr. Suffix ja: der Unterschied besteht darin, dass bei dem Suffix нй vor ja н eingeschaltet worden oder richtiger, dass ja in ia, wofür slavisch ija, aufgelöst worden ist; dasselbe tritt auch beim Suffix нe und нa ein: man vergleiche madhur-ja von madhura mit RECEA-HIE VON BECEAZ; coyшa aus cov mit соушна.

§. 9. Suffix für i: subst. masc. fem., adj.; primär, secundär.

A. Das Substantiva bildende Suffix ist theils primär theils secundär. I. Es bildet als primäres Suffix a) folgende Subst. masc.:

60л aegrotus; зɛkρь fera; Mд, das dem Plur. AдH homines zu Grunde liegt: vergl. lit. laudis f. homines; MEABA ursus, eigentlich Honigfresser: KA; nxт via; чpag vermis : kд; чръв.

In гox lat. columba neben palumba irl. colam wird Axs mit der sanskr. Wurzel lamb lat. làb (labi) zusammengestellt und ro aus dem verstärkenden Präfix ava durch Abfall des Anlautes (valamba für avalamba) und Gutturalisirung des v erklärt: nach dieser Deutung wäre гoлxь der niedersinkende, sich

eintauchende, der Taucher, und ursprünglich auch der Bedeutung nach identisch mit dem griech. zóλvμBos Taucher, Schwimmer. Kuhn in Weber's Ind. Stud. 1. 346.; Förstemann, Zeitsch. für vergl. Sprachforsch. 3. 45., bringt neuhochd. lumbe bei. Schwierigkeit macht uns ro für va, ava: doch гæжвa Von BAз. Auch wш mus gehört hieher, wenn es, wie wir vermuthen (deminut. wш), ursprünglich masc. war. Vergl. Gramm. III. §. 299. 437. 619.

bildet b) als primäres Suffix folgende Subst. fem.:

Блядь nugae; корь pugna; повєль litterae, eigentlich mandatum; вишь rami; владь capilli : das Wachsende: vergl. sanskr. rôman capillus von ruh crescere; Bach vicus; kд scientia, зanOR‍KAL mandatum, czekд conscientia; изгрesи pluг. stupa; гpze spina dorsi; rpaз neuslov. grez russ. грязь coenum; двѣрь janua: двр; ждоль vallis: да; жрядь pertica, eigentlich vimen; злъчь fel; 306 avena; озpzч déα aspectus. isai. 2. 16.; зд materia; кaпь fons; paскошь voluptas; Azж neuslov. laž russ. 1ожь neben dem gebräuchlicheren azжxa mendacium; мaзь unguentum; czMETK fimus; BOдOHOCK hydria; och axis; пpona xάog hiatus; onaшs cauda; naть scissio. gen. 13. 17. плът; поль dimidium: пл; плеть restis; плѣшь calvitium: плих; пражь jugum; расть foenus. mater. 49.; рѣчь sermo; скръбь moeror; остєжь vestis; стоудь frigus. dobr. 157. 273. стыд ; сьчь urina; сыпь rudus (czn: въ каменьнѣ сыпи); сѣчь caedes; тварь creatura, оутварь ornatus; водотечь, водоточь (vergl. serb. црвоточь) canalis; тажь onus, протажь extensio; гABOTAжь velamentum capitis; x^ь catarrhacta; yoт desiderium, amator, pellex, nпoɣoть desiderium, самохоть аÙтоделa voluntas; чадь vapor; идь, сънѣдь cibus. Auch конь in исконн ab initio enthält das Suffix .

Man beachte die Vocalsteigerung in ждоль, водонось, поль, рѣчь, стоудь, тварь, водоточь. Dunkel sind гæc anser (sanskr. hansa für ghansa griech. xv lit. žasis, žusis deutsch Gans); Kaдh cadus; капь vagina; кость os; овh in овца ovis; соль sal: sanskr. sara, сланъ salsus, wahrscheinliche Wurzel сл. In russ. Quellen liest man auch пись f. (отъпись) für писъ. Веі драчь saliunca, конь (исконн ab initio) und Apkвockч žuλoxóños ascia ist das genus, bei вzзpастâ aetas das Suffix zweifelhaft: pacт-L oder pacT-T. Falsch ist жAжA sitis als fem., da & für i die Verwandelung des A in жA nicht bewirken kann: Aнz neuslov. żeden sitiens scheint жд f. vorauszusetzen. кan imago setzt eine Wurzel kan voraus, die man mit goth. skap formare vergleichen kann.

II. wird als secundäres Suffix a) an Substantiva gefügt und bildet Collectiva :

жд

Aħтâ liberi; moуpa Aethiopes; ознмь sata hiemalia. dobr. 273.; poych Russi; скoу Scythae; corp Syri; ч homines; cRota affines: vergl. russ. cвaxa poln. swach; tap fruges vernae. dobr. 273. b) an Adjectiva gefügt bildet & meist Abstracta :

вѣль russ. бѣль albitudo; жесточь durities; ЖЛЪТЬ fel; ЗЕЛєнь uva immatura: serb. зелен russ. зелень viriditas; зѣль malitia; поножь tibiale; празьнь otium; равьнь planities; рывѣнь zelus. opis. 89.; стоудень frigus ; соушь siccitas; сыть: до сыти ad satietatem; твръдь firmitas; топль calor. opis. 93; чрѣвєнь, чрѣвлюєнь color coccineus.

Hieher gehört auch жтрь (изъ жтри) von жтръ, von dem auch жтрова venter stammt; радь in paд propter von paz: vergl. záptv und gratia; szш (serb. бaш), «zшнx omnino dagegen stammt von dem Subst. masc. szуz.

c) an Numeralia ordinalia gefügt bildet das Suffix & Numeralia cardinalia, die ihrer Wesenheit nach Collectiva sind:

a) Пать quinque, шесть sex, дѣвать novem, десать decem von патѣ, шесТЪ, ДЕВАТЬ, ДЕСАТЬ;

3) седи septem, осмь octo von седмъ, осмѣ.

чFTBρZT, das als Cardinale überflüssig ist, bezeichnet quarta pars: vergl. russ. треть.

Dass die Cardinalia cAM und ocML aus den entsprechenden Ordinalia entstanden sind, hat Bopp, Vergl. Gramm. 443, zuerst gelehrt; dies gilt jedoch auch von den übrigen Cardinalia, bei denen Bopp das Suffix ti annimmt, das dem ti an den multiplicirenden Zahlen des Sanskrit entspreche. 441. Nach unserer Ansicht sind jedoch alle Cardinalia von fünf bis zehn auf dieselbe Weise zu erklären.

Bei diesem Suffix sind auch задь (съ задн) und прѣдь (съ прѣди) von задѣ und прѣдъ zu beachten.

B. Das Adjectiva bildende Suffix ist secundär:

исплѣнь plenus; прѣпрость simplex; различь diversus; свободь liber; соүгѳувь duplex; соуличь similis. Hieher scheint auch cpkдовkчь zu gehören. Diese Adjectiva, in denen einem ursprünglichen i gegenüber steht, sind indeclinabel. Vergl. Gramm. III. §. 21. Das Sprachgefühl scheint sich gegen eine Declination wie sing. gen. HспAZNи instг. HспAZни etc. gesträubt zu haben.

§. 10. Suffix für z: subst. masc., adj.; primär, secundär.

A. Das Substantiva bildende Suffix ist theils primär, theils secundär. a) Primär ist in folgenden Wörtern:

Вельможь potens. alex.; кличь clamor; ключь clavis; кричь clamor; ляж، homo mendax; моль tinea; мочь urina; мичь gladius; нырь murus. manass.; п^ч planctus; пAHIT tumultus: плеск; сврѣчь gryllus; сипль scarabaeus melolontha. opis. 135.; смрѣчь sipho; сопль canalis. eigentlich tibia; сpzдоRоAL cognatus; CTABAK Caudex; cтpaжь custos; can adversarius; жь, вжжь funiculus: BA3; үржшть scarabaeus; єжь erinaceus.

Primär erscheint auch in Mxжь vir: für die Wurzel halten wir ein durch r erweitertes Mн, daher Mar, womit man Apar und Tar aus sanskr. dhr und tan vergleichen wolle; die älteste Bedeutung war wohl der denkende; siehe jedoch Schleicher 42. 111. Dem altslov. скpzчкz bruchus liegt capz4k ZU Grunde. Neuslov. voz in slêpovôž, das altslov. x lauten würde, hängt mit Bar zusammen.

b) Secundär ist in ospaч armilla.

Dunkel sind жEρABAL grus, das für жρABAL steht, worin жpoy, жрAв aus гp sonare dem lat. gru entspricht; KρEMAL castrum, castellum, das mit KрEMEн silex zu vergleichen; cpz Serbus; соурслапль larus.

Das Suffix wird auch an die Praepositionen з4%, noдz, пpkäz gefügt: зaждь τà òñíow posteriora; пoж▲ cavum navis; op‍kжь: cz пpkждa ab anteriore parte. kruš. Man vergl. das im §. 9 erwähnte задь und прѣдь.

B. Das Adjectiva bildende Suffix ist theils primär, theils secundär. a) Primär ist in folgenden Wörtern:

ьø‍kжд gravida: 6ρkд; д06 fortis; дoyпa vacuus, eigentlich cavus. opis 90. zouçoç levis. isai. 19. 1; 30. 16.; лъжь mendax; ниць pronus; рыждь rufus: рѣд; тѣшть vacuus: тяск. So entstehen auch гори, жежь, тінь, тажы, woraus die im Positiv allein gebräuchlichen Formen горькя amarus, жежькъ ardens, тинькъ tenuis, тажѣкъ gravis entspringen. Bеі ниць fällt ц für ч auf: man vergl. jedoch польза und стьза für пользы und стьзы aus льгѣ und ст.г. b) Als secundäres Suffix bildet) Adjectiva possessiva:

авєль Abeli; аврамль Abrahami; агньчь agni; амошь Amos; ауавль Achab; велѣБжждь cameli: вьдовичь viduae; говождь bovis; двьрьничь janitoris ; диаволь diaboli; дѣвичи virginis; жрѣчь sacerdotis; зачь leporis; кожль, козьль hirci: козьль рогъ capricornus; костанѣтинь, къснатинь Constantini; кънажь principis ; медвѣждь ursi; навашть Nabat; неасышть pelecani;

« PoprzedniaDalej »