§ 117. Prawo i nauka gospodar. narodowego. Mniej teoryą a więcej stroną praktyczną zajmują się dotąd nasi uczeni tego wydziału. W części zaś teoretycznej téj gałęzi nauk odznaczają się w tym okresie:

a) JAN WIN. BANDTKIE, jeden z najznakomitszych uczonych prawników kraju naszego, niegdyś profesor prawa w b. uniwersytecie warszawskim, oraz członek komisyi Rządowej Sprawiedliwości. Jest autorem dzieł następujących: Zbiór rozpraw o przedmiotach prawa Polskiego (Wilno r. 1812) Martini Galli Chronicon Polonorum Warsz. r. 1829. Jus Polonicum Wars. 1831. Liczne jego rozprawy umieszczane były w pismach peryodycznych warszawskich.Po śmierci zaś jego w r. 1846; wyszły dwa jego następujące dzieła: Historya Prawa Polskiego War. 1850 i Prawo prywatne Polskie,

War. 1851.

b) ANTONI ZYGMUNT HELCEL Dr. O. Pr. b. Profesor Prawa Polskiego przy Uniwersytecie Jagiellońskim. Wydawał Kwartalnik naukowy w r. 1835 i 36 4ty gdzie wiele jest prac jego własnych. W r. 1836 wydał Rys postępów prawodawstwa Karnego w tymże roku wyszedł z druku jego przekład Lengnicha: Prawo pospolite Królestwa Polskiego. W r. 1847 i 52 był współpracownikiem z śp. Antonim Muczkowskim w wydaniu Kodeksu Dyplomatycznego Polski. Napisał ważną rozprawę umieszczoną w t.. I zesz. IV rocznika T. P. N. Krakowskiego w r. 1852 p. t. O Klasztorze Jądrzejowskim i będącym nagrobku tamże Pakosława Kasz. Krakowskiego. W r. zaś 1856 wydał: Starodawne prawa polskiego pomniki poprzedzone wywodem historyczno-krytycznym tak zwanego prawodawstwa wiślickiego Kazimierza Wielkiego w texcie

ze starych rękopism krytycznie dobranym Tom I
Krak. 1856. Dzieło monumentalnego znacze-
nia. Ta praca będąc owocem dwudziestu
lat życia autora, tworzyć będzie epokę w ba-
daniach Historyi prawodawstwa Polskiego.
Jak każdy przyszły pracownik na tem polu,
oprze się na tem dziele Helcla; tak również
ta praca zatamowała drogę na przyszłość
wszelkim lekkomyślnym i płytkim rozprawom
nad Prawem Polskiem. Helcel w swojej pra-
cy okazał czem być powinna prawdziwa kry-
tyka historyczna.

c) ROMUALD HUBE (były profesor uniw. Warszawskiego, dziś radzca stanu, członek komisyi do ułożenia praw dla Król. Polsk.). Wydał ́O teoryach prawa kryminalnego, War. 1828. Ogólne zasady prawa karnego, t. I War. 1830, i rozprawy w Temidze Polskiej, wydaw. do 1830 w Warszawie.

d) FRYDERYK SKARBEK (niegdy profesor uniwersyt. Warszawskiego, radzca stanu, podkomorzy dworu Rossyjskiego i członek komisyi spraw wewnętrznych i duchownych). Gospodarstwa narodowego elementarne zasady t. 2, War. 1820; Nauka administracyi t. 2 War. 1821; Rys ogólny nauki finansów, War. 1824; po Francusku: Théorie des richesses sociales, t. 2 Paris 1829, i wiele rozprawek po dziennikach i w Rocz. T. P. N.

e) Również nie małą zasługę w tej gałęzi nauk położyli: LEON RZYSZCZEWSKI ANTONI MUCZKOWSKI którzy w połączeniu z ZYGM. ANT. HELCLEM wydali w latach 1847 52 i 53 Kodex Dyplomatyczny Polski, obejmujący przywileje królów Polskich, W. X. Litewskich, Bulle papiezkie itd. od najdawniejszych czasów do r. 1506. 2 Tomy w 3 częściach Warszawa z do

łączeniem Regestru alfabetycznego osób miejsc i wyrazów technicznych w tym Kodexie przytoczonych.

Niemniej zasłużył się KAZIMIERZ RACZYŃSKI zebraniem materyałów do ułożenia Kodexu Dyplomatycznego Wielkiej Polski doprowadzonego od roku 1136-1597. który wydał Edward Raczyński w Poznaniu r. 1840.

§ 118. Nauki przyrodzone, lekarskie, matematyczne i inne mają także swoich zwolenników i miłośników znaczny poczet; między innymi:

W naukach przyrodzonych nie małe mają zasługi: ANTONI i JAKOB WAGA, IGNACY CZERWIAKOWSKI, PISIELEWSKI, PRZYSTAŃSKI, JASTRZĘBOWSKI, Zeiszner, BEZZA, CZYRNIAŃSKI, BELKE, ALEKSANDER KREMER, WoDZICKI KAZIMIERZ, TYZENHAUS, PLATER i w. i.

Pomiędzy pisarzami w naukach lekarskich odznaczają się: JÓZEF MAYER, FRYDERYK SKOBEL, KrySZKA, NATANSON i w. i.

3. Gramatycy i słownikarze.

§ 119. Wiekopomna praca Kopczyńskiego i Lindego wydała właściwy owoc; przedewszystkiém zachęciła innych do dalszego badania. Nad Stownikiem Polskim usilnie pracował całe życie ALOJZY OSIŃSKI: lecz tylko skazówkę dał, jakie to będzie dzieło, wydając wyjęte z niego dwa słowa: Eza i nadzieja (w Wil. około 1836), cały rękopis zaś, Bóg raczy wiedzieć! czy kiedy pójdzie na spólny pożytek. Obecnie wychodzi w Wilnie. Słownik języka Polskiego obejmujący oprócz zbioru właściwie Polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych; nomenklatury tak dawne, jak też nowo w użycie wprowadzone różnych nauk umiejętności, sztuk i rzemiosł; nazwania monet, miar i wag główniejszych krajów i prowincyi; mitologię plemion sło

wiańskich i innych ważniejszych, tudzież oddzielną tablicę słów polskich nieforemnych z ich odmianą; do podręcznego użytku wypracowany przez: ALEKS. ZDANOWICZA, MICH. BOHUSZA SZYSZKĘ, JANA FILIPOWICZA, WALER. TOMASZEWICZA i FLOR. CZEPIELIŃSKIEGO z udziałem BRONISŁAWA TRĘTOWSKIEGO. 8vo Wilno 1855. We względzie gramatyki Polskiej bardzo wiele zrobiono dobrego. Mianowicie: a) Józ. MROZIŃSKI (ur. w Galicyi, dosłużył się w wojsku stopnia jenerała, † około 1838). Po przeczytaniu uwag nad książką przez siebie napisaną, rzucił się do zbadania języka, chcąc go się tylko sam nauczyć, i owocem tego są: Pierwsze zasady gramatyki języka Pol. War. 1822, Lw. 1850, w których rozwinął nowe pojmowanie Polskiej gramatyki. Na recenzyą zaś téj książki w Gazecie literackiej z 1822 umieszczoną wydał Odpowiedź, obszerne dzieło; i dopiął zamiaru w zupełności, przekonał bowiem, że jego zasady są z ducha języka wydobyte, i istotnie z czasem weszły w pospolite użycie.

b) JÓZEF MUCZKOWSKI (ur. 1795 w Lubelskim; 1812 pobierał nauki wyższe w uniw. Krakowskim; 1813-15 służył wojskowo a odtąd znowu się tu uczył i pomagał Jérz. Sam. Bandtkiemu przy bibliotece; od 1819-29 profesorem gimnazyal. w Poznaniu a potém w Krakowie do 1833; 1834 został kustoszem a 1837 bibliotek. przy książnicy Jagiellońskiej). W dziele: Gramatyka języka Polskiego, Poz. 1825, które przerobił i pomnożył w wydaniu powt. Krak. 1836 (i 1849) pierwszy poszedł za Mrozińskim, w wielu miejscach rozwinął też własne pomysły; prócz tego wydał ją i w skróceniu. c) Inne płody ważniejsze są te: J. N. KAMIŃSKIEGO: O filozoficzności jęz. Pols. (w Haliczan.).

Rozprawy i wnioski o ortografii przez Deput. War. 1830. FEL. ŻOCHOWSKIEGO Części mowy odmieniające się przez przypadki_War. 1838. Rozprawy i Gramatyka J. N, DESZKIEWICZA ; SZRZENIAWY (Sartyniego) Nauka języka Polskiego wraz z jego dziełem po Niemiecku napisaném, i wiele innych. Nad słownikami z obcych i na obce języki pracowali: BÓBROWSKI, JANUSZ, KAZIMIRSKI, MRONGOWIUSZ, KAJ. TROJAŃSKI i wielu innych; nad słownictwem zaś lekarskiém: Józ. MAJER FRYD. SKOBEL i w. i.