2

Danielem prophetam juxta Septuaginta Interpre- С sermone conscriptos, et unam Jeremiæ eрtxоT, tes Domini Salvatoris Ecclesiæ non legunt utentes Theodotionis editione, et hoc cur acciderit, nescio. Sive enim quia sermo Chaldaicus est, et quibusdam proprietatibus a nostro eloquio discrepat, noluerunt Septuaginta Interpretes easdem linguæ lineas in translatione servare sive sub nomine eorum ab alio nescio quo non satis Chaldæam linguam sciente, editus liber est: sive aliud quid causæ exstiterit ignorans hoc unum affirmare possum, quod multum a veritate discordef, et recto judicio repudiatus sit. Sciendum quippe, Danielem maxime et Ezram, Hebraicis quidem litteris; sed Chaldaico

:

Job quoque cum Arabica lingua habere plurimam societatem. Denique et ego adolescentulus, post Quintiliani et Tullii lectionem ac flores rhetoricos, cum me in linguæ hujus pistrinum reclusissem, et multo sudore, multoque tempore vix cœpissem anhelantia stridentiaque verba resonare, et quasi per cryptam ambulans, rarum desuper lumen aspicerem, impegi novissime, in Danielem, et tanto tædio affectus sum, ut desperatione subita omnen veterem laborem voluerim contemnere, Verum adhortante me quodam Hebræo, et illud mihi crebrius in sua lingua ingerente, Labor omnia vincit improbus cap. Iv ad cap. VII, vers,. 27. Jeremiæ tandem pericope Chaldaice scripta legitur cap. x,. vers. 11, in nostra editione vers. 32, 33 et 34. MART.

Non a secundo, ut Martianæus putat, sed a quarto capitis secundi versu usque ad initium octavi Chaldaice scriptus est Daniel, quod S. ipse Pater in Commentario testatur. Esdras ab octavo capitis quarti, ad septimum versum capitis XXVII, et Jeremiæ epizon tribus constans versiculis a 32 ad 34 capitis decimi Chaldaicum sermonem sonant. Voculam in Palatinus ms. tacet, ut et paulo ante alii apud Martianæum nomen quodam.

Virgilianum illud est e 1 Geory. mutuatum.

MART.

B

mento, quemquam sanctorum gravi volasse corpore, et in puncto horæ tanta terrarum spatia transisse. Cui cum quidam e nostris satis ad loquendum promptulus, Ezechielem adduxisset in medium, et diceret eum de Chaldæa in Judæam fuisse translatum derisit hominem, et ex ipso volumine demonstravit Ezechielem in spiritu se vidisse transpositum. Denique et Apostolum nostrum, videlicet ut eruditum virum, et qui legem ab Hebræis didicisset, non fuisse ausum affirmare se raptum in corpore, sed dixisse: Sive in corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scit (I Cor. x11, 2) His et talibus argumentis apocryphas in libro Ecclesiæ fabulas arguebat. Super qua re lectoris arbitrio ju

qui [Al. et qui] mihi videbar sciolus inter eos 1, A exemplum, ubi legissemus in toto Veteri Testacœpi rursum discipulus esse Chaldaicus. Et ut verum fatear, usque ad præsentem diem magis possum sermonem Chaldaicum legere et intelligere, quam sonare. Hæc idcireo, ut 2 difficultatem vobis Danielis ostenderem, qui apud Hebræos nec Susannæ habet historiam, nec hymnum trium puerorum, nec Belis, draconisque fabulas: quas nos 3, quia in toto orbe dispersæ sunt, veru anteposito, easque jugulante, subjecimus : ne videremur apud imperitos magnam partem voluminis detruncasse. Audivi ego quemdam de præceptoribus Judæorum, cum Susannæ derideret historiam, et a Græco nescio quo diceret esse confictam, illud opponere, quod Origeni quoque Africanus opposuit", et etymologias has ἀπὸ τοῦ σχίνου σχίσαι, καὶ ἀπὸ Β dicium derelinquens, illud admoneo, non haberi τой прivου прloα, de Græco sermone descendere. Cujus rei nos intelligentiam nostris hanc possumus dare Ut, verbi gratia, dicamus ab arbore ilice dixisse eum, Illico pereas : et a lentisco, In lentem te comminuat angelus, vel non lente pereas, aut lentus, id est flexibilis ducaris ad mortem sive aliud quid ad arboris nomen conveniens. Deinde tantum fuisse otii tribus pueris cavillabatur, utin camino æstuantis incendii metro luderent, et per ordinem ad laudem Dei omnia elementa provocarent aut quod miraculum, divinæque aspirationes indicium, vel draconem interfectum offa picis, el sacerdotum Belis machinas deprehensas: quæ magis prudentia solertis viri, quam prophetali cssent Al. esse] spiritu perpetrata? Cum vero ad Habacuc veniret et de Judæa in Chaldæam raptum discophorum [Al. discumferentem] lectitaret : quærebat

1 Verius hic quoque videtur in Palatin. ms. legi sciolus inter Hebræos: quod nomen Iuculentius opponetur Chaleæo.

Plus habent duo mss. Hæc idcirco dixi, ut, etc.

Refellendis eum Erasmi, tum Clerici, atque aliorum ex hujus occasione loci calumniis in Hieronymum satis abundeque sit, ab ipsomet intelligere libro 11 num. 33 in Rufinum qua hæc mente dixerit, et quo accipi sensu velit : « De Daniele, inquit, breviter respondebo, me non negasse eum prophetam,quem statim in fronte prologi prophetam esse confessus sum: sed quid HEBRæI dicerent, et quibus argumentis suam niterentur probare sententiam, voluisse monstrare. » Et paulo post : « Quod autem refero quid adversus Susanaæ historiam, et hymnum trium puerorum, et Belis, Draconisque fabulas, quæ in volumine Hebraico non habentur, HEBREI soleant dicere, qui me criminatur, stultum re sycophantam probat. Non enim quid ipse sentirem, sed quid illi contra nos dicere soleant explicavi, etc. Reoole quæ ad hunc quoque locum

C

D

Danielem apud Hebræos inter prophetas, sed inter eos qui 'Aytóypapa conscripserunt. In tres siquidem partes omnis ab eis Scriptura dividitur; in Legem, in Prophetas, in 'Aytóypaça, id est, in quinque, et octo, et in undecim libros de quo non est hujus temporis disserere. Quæ autem ex hoc propheta, imo contra hunc librum, Porphyrius objiciat, testes sunt Methodius, Eusebius, Apollinaris: qui multis versum millibus ejus vesaniæ respondeutes, nescio an curioso lectori satisfecerint. Unde obsecro vos, o Paula et Eustochium, fundatis pro me ad Dominum preces : ut quandiu in hoc corpusculo sum, scribam aliquid gratum vobis, utile Ecclesiæ,dignum posteris. Præsentium quippejudiciis non satis moveor: qui in utramque partem, aut amore labuntur, aut odio.

nobis adnotata sunt.

Consule adnotationes Leandri de S. Martino in hanc Hieronymi Præfationem, ubi vir doctus jure merito reprehendit Erasmum, qui temere contra mentem S. Doctoris, usus Ecclesiæ sugillare nititur in suis scholiis, nonnunquam male concoctis, quidquid velint admiratores nimii eruditionis Erasmianæ, ac parum æqui rerum æstimatores. MART.

Vide epistolam Origenis ad Africanum, numero præsertim 7, et que nos ad Commentarios Hieronymi in cap. XIII ex eodem Origene edisseruimus in notis.

6 Cum negandi particula, secunda tamen addita, ut videtur, manu. tantum non fuisse otii. in Palatin. ms. legitur. Cæterum ipsum recole S. Doctorem in prologo Commentariorum in hunc prophetam.

7 Vaticanus codex, cujus supra sæpe meminimus, habet Latinam hujus vocis interpretationem: raptum discumferentem lectitaret. MART.

Videsis quæ scripta leguntur in Prologo Scripturarum libris Samuel ac Malachiæ præfixo. MART.

-

INCIPIT

LIBER DANIELIS PROPHETÆ,

A Pueris autem his dedit Deus scientiam et disciplinam, in omni libro et sapientia:

D

Sed neque regum quisquam magnus et potens ver- A Tu, rex, cogitare cœpisti in stratu tuo, bum hujuscemodi sciscitatur

ab omni ariolo, et mago, et Chaldæo, Sermo enim, quem tu, rex, quæris, gravis est:

nec reperietur quisquam, qui indicet illum in conspectu regis

exceptis diis, quorum non est cum hominibus
conversatio.

Quo audito, rex in furore et in ira magna præce-
pit ut perirent omnes sapientes Babylonis.
Et egressa sententia, sapientes interficiebantur:
quærebaturque Daniel et socii ejus, ut perirent.
Tunc Daniel requisivit de lege atque sententia.
ab Arioch principe militiæ regis,

qui egressus fuerat ad interficiendos sapientes
Babylonis.

Et interrogavit eum, qui a rege potestatem acceperat,

quam ob causam tam crudelis sententia a facie
regis esset egressa.

Cum ergo rem indicasset Arioch Danieli,
Daniel ingressus rogavit regem,

ut tempus daret sibi ad solutionem indicandam
regi.

Et ingressus est domum suam,

Ananiæque, Misaeli et Azaria sociis suis indicavit negotium:

Ut quærerent misericordiam a facie Dei cœli super sacramento isto.

et non perirent Daniel et socii ejus cum cæteris sapientibus Babylonis

Tunc Danieli per visionem nocte mysterium revelatum est:

et Daniel benedixit Deo cœli,

et locutus ait:

Sit nomen Dei benedictum a sæculo et usque in

sæculum:

quia sapientia et fortitudo ejus sunt.

Et ipse mutat tempora, et ætates :

transfert regna, atque constituit:

dat sapientiam sapientibus, et scientiam intelligentibus disciplinam :

Ipse revelat profunda, et abscondita, et novit in tenebris constituta:

et lux cum eo est.

Tibi, Deus patrum meorum 1, confiteor, teque laudo :

quia sapientiam et fortitudinem dedisti mihi: Et nunc ostendisti mihi quæ rogavimus te, quia sermonem regis aperuisti nobis. Post hæc Daniel ingressus ad Arioch,

quem constituerat rex ut perderet sapientes Babylonis,

sic ei locutus est:

Sapientes Babylonis ne perdas ;

introduc me in conspectu regis,

et solutionem regi narrabo.

Tunc Arioch festinus introduxit Danielem ad regem,

et dixit ei:

Inveni hominem de filiis transmigrationis Juda, qui solutionem rǝgi annuntiet.

Respondit rex, et dixit Danieli,

cujus nomen erat Baltassar:

Putasne vere potes indicare mihi somnium, quod vidi,

et interpretationem ejus?

Et respondens Daniel coram rege, ait;
Mysterium, quod rex interrogat,

sapientes, magi, et arioli, et aruspices non
queunt indicare regi.

Sed est Deus in cœlo revelans mysteria,
qui indicavit tibi, rex Nabuchodonosor,
quæ ventura sunt in novissimis temporibus.
Somnium tuum et visiones capitis tui in cubili tuo
hujuscemodi sunt:

B

C

D

quid esset futurum post hæc Et qui revelat mysteria,

ostendit tibi quæ ventura sunt.

Mihi quoque non in sapientia, quæ est in me plus
quam cunctis viventibus,
sacramentum hoc revelatum est :

Sed ut interpretatio regi manifesta fieret,
et cogitationes mentis tuæ scires.

Tu, rex, videbas, et ecce quasi statua una grandis:
statua illa magna, et statura sublimis stabat con-
tra te,

et intuitus ejus erat terribilis,

Hujus statuæ caput ex auro optimo erat,
pectus autem et brachia de argento,
porro venter et femora ex ære.
Tibiæ autem ferreæ,

pedum quædam pars erat ferrea,
quædam fictilis,

Videbas ita, donec abscisus est lapis de monte sine

manibus:

et percussit statuam in pedibus ejus ferreis et fictilibus,

et comminuit eos.

Tunc contrita sunt pariter ferrum,

testa, æs, argentum et aurum :

Et redacta quasi in favillam æstivæ areæ,
quæ rapta sunt vento:
nullusque locus inventus est eis:

Lapis autem, qui percusserat statuam,
factus est mons magnus,

et implevit universam terram.
Hoc est somnium:

Interpretationem quoque ejus dicemus coram te, rex.

Tu rex regum es:

Et Deus cæli, regnum, et fortitudinem, et impe-
rium, et gloriam dedit tibi:

Et omnia in quibus habitant filii hominum:
et bestias agri, volucres quoque cœli dedit in
manu tua,

et sub ditione tua universa constituit;

tu es ergo caput aureum.

Et post te consurget regnum aliud minus te [Vulg.
add. argenteum]:

et regnum tertium aliud æreum,
quod imperabit universæ terræ.

Et regnum quartum erit velut ferrum :
quomodo ferrum comminuit et domat omnia.
sic comminuet omnia hæc, et conteret.

Porro quia vidisti pedum et digitorum partem testæ figuli,

et partem ferream : Regnum divisum erit,

quod tamen de plantariu ferri orietur,

secundum quod vidisti, ferrum mistum testæ ex luto.

Et digitos pedum ex parte ferreos, et ex parte fictiles:

ex parte regnum erit solidum, et ex parte contritum,

Quod autem vidisti ferrum mistum testæ ex luto, commiscebuntur quidem humano semine:

Sed non adhærebunt sibi,

sicut ferrum misceri non potest testæ. In diebus autem regnorum illorum,

suscitabit Deus cœli regnum, quod in æternum non dissipabitur,

et regnum ejus populo alteri non tradetur, Comminuet. et consumet universa regna hæc: et ipsum stabit in æternum.

Secundum quod vidisti, quod de monte abscisus est lapis, sine manibus,

et comminuit testam, et ferrum, et æs, et argentum, et aurum.

1 Vaticanus ms. ut et Memmianus, Martianæo teste, et Vulgata nostrorum pro meorum legunt.

Deus magnus ostendit regi,quæ futura sunt postea, A et universi generis musicorum, et verum est somnium,