wieka, Warszawa 1828. Dał w nim naukę, jak się w każdym wieku prowadzić należy, rozłoży wszy je na młody, średni i w lata podeszły. Całą mądrość swoję jakiej śród ludzi i książek nabył, tu złożył z calą swobodą duszy i serca, z całą mocą i wdziękiem pisarskiej wprawy.

b) ŁUKASZ GÓRNICKI (ur. w Krakowskiém około r. 1520. Przeszedłszy nauki w Krakowie i Padwie, bawił jako dworzanin przy biskupach krak. Samuel. Maciejowskim, Zebrzydowskim, Przerębskim i Padniewskim, następnie został sekretarzem i bibliotekarzem Zygmunta Augusta; dostawszy starostwa wasilkowskie i tykocińskie 1565, złożył urząd i przesiadywał w Tykocinie; żonę Barbarę z Bezdziede Broniewską utracił r. 1587, sam † około r. 1602). Naczelnem jego dziełem: Dworzanin Polski, Krak. 1566 i 1639, War. 1761 i 1828. Pomysł wzięty z włoskiego: Il libre del cortegiano przez Balcera hr. Kastylioniego, lecz przedmiot, osoby, obyczaje są miejscowe, własne. W rzeczy saméj tém dziełem zarobił sobie na nieśmiertelność; ucząc w niem jakim dworzanin być ma, wskazał nam, jak się wtedy rzeczy miały u nas. Są tu wprowadzone wszystkie stany, od króla poczynając, we własnych żyjących postaciach niejako działające, w całej krasie i z całym wdziękiem Dzieje w Koronie Polskiej są raczej Pamiętnikami spraw i przygód na które patrzał z bliska od 1538 do 1572, wyszły w Krak. 1637, War. 1750, 54, 1804, 28. Rozmowa o elekcyej, o wolności, o prawie i obyczajach polskich, Krak. 1616, War. 1750 i 1828, tudzież Droga do zupełnej wolności, Elbląg 1650, są treści politycznéj i małej wagi, radzi bowiem rządzić się jak Wenecya. Lecz ze względu na język nie mogą być zapomniane, równie jak Rzecz o dobrodziejstwach z Seneki wzięta. Krak. 1593, Wil. 1772, oraz Demon Socratis albo rozmowa złodzieja z czartem. Krak. 1624-26, gdzie czart dowodzi, że w tém nie jego wina ale samego złodzieja,

że się złemu oddał a cnoty pozbył. Raczyl. Łukasza Górnickiego w Krakowie, w drukarni Łazarzowej r. p. 1598 w 4ce str. 7. Niesłychanéj rzadkości pismo. Pismo to w roku 1859 odbite zostało w doskonałem fac simile w Paryżu, tak iż chyba bardzo wprawne oko potrafi rozpoznać, że jestto przerys tylko pierwotnego wydania i wyczytać w końcowym floresie drobniuchnemi literkami wypisane słowa: Adam Niegłowski, Paris 1859. Przedruk Raczyła zamieściła Gazeta Warszaw. No. 80 z r. 1859.

c) STANISŁAW KośZUTSKI wytłumaczył Rejnharda Lorychiusza księgi o dobrym rządzie i wychowaniu Wilno 1555, Kraków 1558. Także Cycerona księgi o powinnościach, w Łosku w nadwornéj drukarni krajczego Kiszki. 1575. Wilno 1583, 1593, 1606 i 1766.

d) GLICZNER ERAZM rodem Wielkopolanin z miasteczka Żnina, był pastorem ewangielickim w Grodzisku i Brodnicy, umarł r. 1597; przełożył z greckiego na język polski mowę Izokratesa o sprawowaniu państwa r. 1558. Także tegoż r. wydał: Ksyążki o wychowanyu dzieci. Jestto pelny traktat wychowania, od urodzenia dziecięcia aż do jego wyjścia na świat. Książeczka Glicznera zapomniana i lekceważona, godna być zaliczoną do dzieł pierwszego rzędu prozy polskiej.

e) MARCIN KWIATKOWSKI Z Różyc Jurgieltnik X. JMPraskiego, przełożył z łacińskich i wydał: Xiążeczki rozkoszne a wielmi użyteczne o pocciwym wychowaniụ y w rozmaitych wyzwolonych naukach czwiczeniu królewskich, Xiążęcych i szlacheckich stanów dziatek do Ubertina natenczas xiążęcia padewskiego, łaczińskim językiem napisane. A teraz z wielką pilnością a pracą z łaciń. na polski przez etc. przełożone i nakladem ubogim wydrukowane R. P. 1564 w 4ce na końcu w Królewcu Pruskim u Jana Daubmana. Przypis Zygmuntowi Augustowi król. po łacinie.

f) SEBASTYAN PETRYCY (ur. w Pilźnie, uczył się w akademii

krak. i r. 1583 został dokt. filozofii; po kilkunastoletniém uczeniu tu filozofii jeździł do Włoch dla wydoskonalenia się w sztuce lekarskiej i uzyskał stopień w tym zawodzie w Padwie. Zwiedziwszy Niderlandy, Francyą i Niemcy, uczył tejże sztuki w Krakowie aż do 1603; 1604 został nadwornym lekarzem Bern. Maciejowskiego a 1606 carowej Maryny, i po zabiciu Dymitra więziony przez półtora roku przekładał w więzieniu na język polski Horacyusza (wyszedł w Krak. 1609). Odtąd niewiadome są szczegóły jego życia, prócz tego że udzielał swéj pomocy lekarskiej w Krakowie pospolitemu ludowi i że przeznaczył fundusz na utrzymanie dwu uczniów i historyografa przy krak. akad; † 1626 w Krakowie). Ze szczególną starannością o czystość języka przełożył: Polityki Arystotelesowej to jest rządu rzeczypospolitej z dokladem ksiąg ośmioro. Krak. 1605. Przy każdym rozdziale są jego własne przestrogi, a przy końcu każdej księgi obszerne przydatki. Etyki Arystotelesowej, to jest jako się każdy ma na świecie rządzić z dokładem ksiąg dziesięciorga, 1sza Część, w której pięcioro księg, Krak. 1618. 2ga część mająca zawierać pozostałe pięć ksiąg nie wyszła na widok publiczny. Ekonomiki Arystotelesowej, to jest rządu domowego z dokładem księgi dwoje. Kraków 1618.

g) SALOMON RYSIŃSKI zwany inaczej Pantherus (był kazuodzieją ewanielickiego zboru i nauczycielem szkoły w Gdańsku, † 1626) pierwszy zebrał przysłowia polskie i wydał p. n. Przypowieści polskie centuryj osiemnaście. W Lubczu 1618, Lublin 1629 i Warsz. 1844. w Bibl. star. T. II.

§ 75. Prawnicy podobnie jak filozofowie nie pracują nad teoryą, lecz jedynie nad prawem obowiązującém. a) JAN HERBURT Z FULSZTYNA (posłany przez Zygmunta I z przyrodnim bratem Walentym do Belgii, uczył się w Lowanium i zwiedził akademie niemieckie i francuskie. Naprzód sekretarzem królewskim, później został pod

komorzym przemyskim, w ostatku kasztelanem sanockim, wiele poselstw odbywał). Prawa i ustawy obowięzujące zebrał systematycznie, wytłumaczył i wydał pod nazwą Statuta i przywileje Koronne, Krak. 1570 z polecenia Zygmunta Augusta, który pierwszy 1550 roku uchwały sejmowe nie po łacinie ale po polsku pisać zalecił, co się utrzymywało, aż do ostatnich czasów. b) BARTŁOMIEJ GROICKI. Był nauczycielem synów Erazma Banka senatora krak., później został podwójcim a na końcu pisarzem celuéj komory w Krakowie; w ścisłéj zostawał przyjaźni z Augustem Rotundem, Janem Cerazynem i Piotrem Rojzyuszem, sławnymi prawnikami). Zasługuje tu na miejsce jako pierwszy tłumacz prawa magdeburskiego, w miastach polskich prawem tém nadanych obowiązującego. Porządek spraw i sądów miejskich. Kraków 1559, 1562, 1610 i 1630 w 4ce. Artykuły prawa magdeburskiego. Krak. 1558, 1560 i 1565. Ustawa płacy u sądów, Krak. 1558 i 1562. Tytuły prawa magdeburskiego. Krak. 1573, 1575 i 1629. Summaryusz do porządku spraw i artykułów prawa magd., Kraków 1567. Ten postępek wybran jest z spraw cesarskich. Krak. 1582. Wszystko wydawane pojedyńczo często, razem zaś wyszło w Przemyślu r. 1760. Rękopism po jego śmierci znaleziony: Obrona sierót i wdów opiekunom i kuratorom z łacińskiego na polskie przetłumaczony, wydali synowie Gabryel i Jan, w Krakowie 1605.

c) KRZYSZTOF NISZCZYCKI. (Naprzód starosta ciechanowski i prasnyski, później kasztelan raciązki, nareszcie wojewoda belzki). Będąc dzierzawcą starostwa w lasach wielkich zamieszkałych przez Kurpiów, których wielka część majątku na barciach zależy, napisał: Prawo bartne b. m. r. 1559 i 1730 które aczkolwiek nigdy przez króla i stany potwierdzone nie było zawsze jednakże przez ludzi było używane i zachowywane. Bibl. star. Wojcickiego T. IV. Warsz. 1843.

d) STANISŁAW SARNICKI herbu Ślepowron, obywatel ziemi chełmskiej, wojski krasnostawski, napisał obszerne dzieło w XII księgach in folio z 1316 stronnic złożone pod tytułem: Statuta i metryka przywilejów koronnych Językiem polskim spisane i porządkiem prawie przyrodzonym a bardzo snadnem nowo zebrane, przez etc. W Krakowie w drukarni Łazarzowey R. 1594.

Każda księga ma osobny nadpis: 1sza opisawszy Interregnum, elekcyą, koronacyą, przysięgę królewską we czterech urzędach królewskich w wierności, w chowaniu jedności, w obronie, w sprawiedliwości, wszystko wielkie i walne prawo się zamyka. W drugiej księdze prawo duchowne. W trzeciej wojewodziéj jurisdykcyi. W 4tėj prawa nadwornego. W 5téj prawa kancelaryi. W 6tėj prawa fisci skarbowego. W 7méj prawa rycerskiego. W 8méj prawa granicznego. W 9téj prawa grodzkiego. W 10téj prawa ziemskiego. W 11tej prawa komissarskiego. W 12téj prawa trybunalskiego. Część druga statutu Metrika statutowa, której są trzy części. W 1éj są przywileje państw koronnych. W 2giéj formularze pozwów, zapisów rozmaitych, pisania roków i innych prawnych. W 3ciéj consvetudines i exempla isagogica i practica, jako się przytrafiało przed sądem królewskim, ziemskim, trybunalskim etc. Ku przykładowi młodszych rzędem tymże jaką idą dwanaście jurisdikcyi w pierwszej części statutu zebrane. Dzieło to zaleca się bardziej pięknym drukiem, aniżeli dobrém uporządkowaniem materyi.

e) JAN JANUSZOWSKI (Łazarzowicz) ar. 1550 z ojca Łazarza Andrysowicza czcionkarza krakowskiego. W młodości poświęcał się naukom w kraju i we Włoszech. Bawiącego na dworze Maxymiliana II wziął Mikołaj Firlej poseł polski do tegoż dworu do siebie i zalecił Zygmuntowi Augustowi na sekretarza; za Stefana był pisarzem poborowym, 1577 objął ojcowską czcionkarnią na siebie i doprowadził takową do doskonałości; 1587 przez