ted. przemyskiej, dalej kustosz Iwowski, i jako taki prałat obrany z wowskiej kapituły deputatem na trybunał małopolski i wtedy przewodniczył temu sądownictwa. R. 1767 zostaje bisk. warmińskim. W skutek przejścia tego biskupstwa 1773 pod rządy pruskie zbliżył się do dworu pruskiego króla Fryderyka II, i posiadał jego względy; 1795 mianowany arcybisk. gnieźnieńskim a 1800 członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk; † 14 maja 1801 w Berlinie, i tu w kościele ś. Jadwigi pochowany, skąd jego zwłoki za staraniem ś. p. Teofila Wolickiego arcybiskupa gnieźnieńsko - poznańskiego d. 26 marca 1829 do Gniezna przewieziono. Krasickiego należy uważać za wyobraziciela tego okresu. Obdarzony zdolnościami kształcił się na wielkim świecie i ugodził ducha czasu. Satyra, bajka i epopea żartobliwa nabrały przez niego wdzięku; poważna jeszcze mu się udać nie mogła. I jako uczony znakomite posiada zalety. W szczególności te są jego poezye. Myszeis w 10 pieśniach, Warsz. 1775. MoAntimonochonachomachia w 6 pieśniach, Warsz. b. r. machia w 6 pieśniach. Wojna Chocimska w12 pieśniach, Warsz. 1780. Bajki i przypowieści Warsz. 1780. Listy i pismą różne 1789. Wyd. zup. t. 10. Warsz. 1803-4, Wrocl. 1824, Paryż 10 tom. w jednym 1830 i Lipsk 1834 Nadto, dopelnień tm. 8 Warsz. 1833. Pan Podstoli, powieść prozą nie przeszedł bez wpływu. Historya na dwie księgi podzielona dowcipną jest krytyką dziejopisarstwa. b) JÓZEF SZYMANOWSKI (ur. 1748. Uczył się w Warszawie u Pijarów pod Stan. Konarskim; wraz z Ad. Czartoryskim odbył podróż do Niemiec, Angli, Francyi, Włoch i Moskwy. Zasiadał w komissyi skarbowej; podczas czteroletniego sejmu deputatem do ułożenia praw cywilnych i karnych; 1794 oddany mu był wydział sprawiedliwości. Przez lat 20 dręczony chorobą, +1801). Świątynia Wenery w Knidos. Warsz. 1777 i 1805, w Parmie 1804 (u Bodoniego, staraniem J. Tarnowskiego), wierszem napisana podług prozy Monteskiego, była uważana za najpieściwsze dzieło w języku polskim.

16

c) TYMON ZABOROWSKI (ur. 18 kwiet. 1799 w dziedzicznej wsi Liszkowcach w obwodzie czortkowskim w Galicyi. Uczył się w Krzemieńcu z Sienkiewiczami, Józefem Korzeniowskim, Odyńcem itd. Mieszkając w Warszawie przez dwa lata, należał do wydania z Franc. Skomorskim Ćwiczeń naukowych i Pamiętnika naukowego (1818 i 19); później przebywał w rodzicielskim domu, † 20 marca 1828 roku w miejscu urodzenia). Usiłował on wyśpiewać (w 20 pieś.) poemat bohatyrski: Bolesław Chrobry, czyli zdobycie Kijowa (którego ulomki są odbite w Polihymnii, a jeden znaczny ustęp osobno wyszedł), lecz klasyczność stanęła téj silnéj piersi w drodze i zmarniał. Ostatnia to ofiara Horacego zasad. Dumy podolskie w czasie panowania Turków na Podolu, wydane w Puławach 1830, nie jednemu podobały się.

d) KAJETAN KOŹMIAN urodził się w Gałęzowie w wowew. lubelskiém dnia 31 grudnia 1771 z ojca Jędrzeja sędziego ziemskiego lubelskiego, obywatela wielce w kraju wziętego i Anny Kielczewskich. Początki nauk odbył w Zamościu, później chodził do szkół w Lublinie. W r. 1794 zaczął służyć krajowi na urzędzie, ale po ostatnim rozbiorze usunął się na wieś i tam od śmierci ojca trudnił się gospodarstwem niezaniedbując wszelako pracy umysłowej. W owej epoce tłumaczył Horacyusza i Tybulla. Mianowany radzcą stanu w rządzie królestwa kongresowego, w r. 1829 został senatorem kasztelanem i urzędował jako prezes delegacyi administracyjnej, dalej jako dyrektor jeneralny administracyi krajowej w komissyi spraw wewnętrznych aż do r. 1830. Wówczas to w chwilach wolnych od pracy urzędowéj dokonał Ziemiaństwo polskie, poema w 4ch pieśniach które wyszło w Wrocławiu w r. 1839 w 8ce. Po r. 1831 usunął się na wieś do Piotrowic i tu pracował umysłowo. W r. 1832 zaczął pisać wielki poemat Stefan Czarniecki i tę pracę skończył w r. 1849. Dzieło to wyszło w Poznaniu nakładem J. K. Župańskiego r. 1858 w 8ce. Nikt pisarzowi nie zaprzeczy zdolności, miłości ziemi rodzinnej, ognia świętego, bogactw obrazów, piękności poetycznej i pewnej majestatyczności zgodnej z wiel

kością przedmiotu. Umarł dnia 7 marca r. 1856 sędziwy, poważny wieszcz i obywatel co lat tyle krajowi przykładem cnoty, prawości i czerstwości umysłowej dostojnie przyświecał.

C. POEZYA DRAMATYCZNA.

§ 101. Europejskie zamiłowanie scenicznych widowisk pojawia i ustala się także u nas; jutrzenka zeszła między uczniami pijarskimi pod Konarskim i między jezuickimi pod kierunkiem Fr. Bohomolca. Wszyscy też uczeni tego okresu zajmowali się dramaturgią, jak kto mógł.

a) FRANCISZEK BOHOMOLEC urodzony z zacnéj i možnéj rodziny w wojew. witebskiém d. 29 stycznia 1720. W r. 18 życia d. 21 czerwca 1737 wstąpił w Wilnie do zakonu Jezuitów. Skończywszy nauki w akad. wileń. a potém w Rzymie zwykłe zakonowi swemu ćwiczenia, był nauczycielem w akad. wileńs. później w warszawskiem Collegium Nobilium. Jako nauczyciel w tém zgromadzeniu jeszcze za Augusta III pisał komedie dla uczniów, bez wprowadzenia kobiet i inne, które na królewskim teatrze były wystawiane. Komedye tylko dla młodzieży uczącej się pisane, t. 3 b. m. 1750, Lublin 1757 i Lwów 1758; w t. 5 w War. 1772-75; mieści się w nich 18 kawałków pierwot. i 5 przerobionych

Moliera i innych. Komedie na teatrum J. K. M. War-szawa 1767. Pierwszy także napisał oryginalną operę: Ngdza uszczęśliwiona, Warszawa 1778.

b) Józef BielawSKI (ur. około 1740; skrzydłowy adjutant wielkiej buławy litewskiej, † 1809). Dwie jego komedye: Natręci, napisana z rozkazu Stanisława Augusta, a wystawiona 19 list. 1765, i Dziwak w tymże prawie czasie wydana, świadczą o jego zdolności, lecz zrażony Węgierskiego szyderstwy w poemacie Organy przestał pisać.

c) FRANCISZEK ZABŁOCKI (ur. około 1754; od powstania komisyi edukacyjnéj 1775 r. był sekretarzem; 1790 wyświęciwszy się dostał probostwo w Konińskiej Woli pod Pula.wami). Napisał kilka komedyi: Fircyk w zalotach, żółta szlafmica, Sarmatyzm i kilka przełożył z niemieckiego i fran

cuzkiego. Wychodziły pojedyńczo w Warszawie od 1780 do 1783. Nietylko dowcipu odmówić mu nie można, ale nawet komedye jego są najlepsze ze wszystkich w tym okresie pisarzy, do dziś jeszcze są zajmujące pod względem cha. rakterystyki czasowej. Umarł d. 10 września 1821.

d) WOJCIECH BOGUSŁAWSKI (ur. około 1760 we wsi Glinnie pod Poznaniem; uczył się w Krakowie; 1788 rozpoczął zawód aktorski w Warszawie: odtąd do 1822 nieprzerwanie po wszystkich miastach i ziemiach Polskich występuje na scenie jako aktor, przedsiębiorca i autor. Nieocenione są jego zasługi i mężnie pokonywał wszelkie przeszkody i wiele zdziałał; od 1811 rzadko występował, żyjąc w zaciszu; † 1829). Ze względu na pisarstwo jego dramatyczne, przypominamy, iż sam przełożył i napisał blisko 80 dzieł dramatycznych różnego rodzaju. Z tych jedne wychodziły pojedyńczo, inne wytłoczono w zbiorze: Dzieła dramatyczne Wojciecha Boguslawskiego tom. 12 Warszawa 1820-25, przy których i dzieje teatru narodowego, skreślone przez niego samego, są dolączone wraz z życiorysem celniejszych artystów i kompozytorów polskich. Do pierwotworów należą: Spazmy modne, komedya w 4 aktach; Henryk IV na lowach, komedya w 3 aktach; Izachar melodrama w 3 aktach; Herminia czyli amazonki, opera her. komiczna w 2 aktach. Najznakomitszém zaś jego dziełem jest opera: Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale w 3 aktach wyd. w Berlinie. 1842.

e) FRANCISZEK WĘŻYK ur. dnia 10 października 1785 r. we wsi Witulinie, ziemi Mielnickiéj na Podlasiu, ukończył. nauki w akad. krakowskiej. Sędzia apelacyjny za Księstwa Warszawskiego, później poseł sejmowy, wydał trajedye wierszem: Gliński, Barbara Radziwillowna i Bolesław Śmiały Krak. 1822. Wanda Krak. 1826.

f) ALOJZY FELIŃSKI (ur. 1771 w Łucku na Wolyniu uczył się w Dąbrowicy u Pijarów i w Włodzimirzu, około 1790 zaprzyjaźnił się z Tadeuszem Czackim; od 1796 mieszkał ciągle na wsi aż do 1815; 1 września 1819 został dy

rektorem liceum krzemienieckiego i nauczycielem literatury polskiej, lecz zaraz † 23 lutego 1820). Ten wsławiony tłumacz Delila zostawił po sobie trajedya Barbara Radziwiłówna, która dlugo się bardzo podobała. Także przełożył Wirginia. W epoce swojej był Feliński uważany za najświetniejszą gwiazdę. Wyd. zup. dzieł jego w Wrocławiu 1840.

g) LUDWIK KROPIŃSKI (ur. 1767 we wsi dziedzicznéj w województwie Brześcia Litewskiego; wszedłszy do wojska dosłużył się stopni wyższych; już na spoczynku będąc na dziesięć lat przed śmiercią ociemniał zupełnie, † d. 4 sierpnia 1844). Napisał trajedya: Ludgarda, która zwykłe z Babarą Felińskiego bywa porównywana. Cokolwiek napisał, wyszło pod napisem: Pisma rozmaite. Lwów 1844.

h) Zasłużone są także okolo dramaturgii i teatru imiona Lud. Dmuszewskiego i Lud. Osińskiego w tym czasie mianowicie ostatni jako tłumacz Cyda, Horacyuszów i Cynny splótł sobie wieniec...

2 Proza.

§. 102. O ile się podniosła piękność języka w utworach poetyckich o tyle i proza musiała zyskiwać, acz francuzczyzna poczęła zgubny wpływ wywierać. Za przywdzianiem sukni wedle wzorów z za Renu poszło i zarzucenie ojczystej mowy na pokojach a następnie przeniosło się to aż do niższych warstw społeczeństwa, bo małpować drugich zbyt jest zaraźliwém. Wprawdzie byli prozaicy, co mieli na baczeniu czystość mowy, ale tłum z francuskiego tłumaczów o nic nie dba.

A. PROZA KRASOMOWCZA.

§. 103. Sposobniejszych okoliczności do popisywania się z wymową nie było, jak w pierwszej połowie tego okresu. Mowcy ci publiczni będą na zawsze stanowić epokę w polskim krasomowstwie; liczba ich bardzo wielka, o czém przekonywa dzieło pod nazwą: Zbiór mów i pism niektórych w czasie sejmu stanów skonfederowanych 1788-90. Wilno