electionis, cum totus in legis evacuatione sudaret, nunquid non in templo, ne scandalum esset his qui ex circumcisione crediderant, hostias immolavit ? Nunquid, qui circumcisionem damnabat, Timotheum ipse, ut omnibus omnia fieret, non circumcidit 449 ? Quid ergo faciet misericordiæ filius, discipulus ejus, qui ut servos redimeret, ipse in mortem se obtulit. Vides, ecce vides fratres tuos, conservos tuos, populum Domini tui jam naufragia sustinentem, jam labantem in 450 ultimis, nec succurris, nec porrigis dexteram, nec objectas te discrimini. Nonne optabat Apostolus anathema esse a Christo pro fratribus suis? Flecte itaque, bone domine, pie Pater, severitatem hanc; et ferreum, pace tua dixerim, pectus

voluntatem meam ambire de sua voluntate permit- A igitur, Pater, est, quod doctor ille gentium, vas tat. Hoc autem scitote quia spero in Deo, et hæc est voluntas mea, ut nunquam pro reditu in Angliam aliquid contra honestatem episcopalem scienter faciam. Malo autem hominibus non concordare, quam, illis concordando, a Deo discordare. Con-ilium quod petitis quid vobis faciendum sit, si dominus meus rex et ego non concordamus, in litteris prioris breviter mandavi. Hoc tantum ad præsens dico, nullæ minæ, nullæ promissio, nulla astutia a religione vestra extorqueat aut homagium, aut jusjurandum, aut fidei alligationem. Si quid horum aliquis exegerit, hæc si vestra responsio Christianus sum, monachus sum, episcopus sum ; et ideo omnibus volo fidem servare secundum quod unicuique debeo. Quidquid aliud vobis dicatur, his verbis nec B emolli; veni et visita plebem tuam ; et inter eos, addatis quidquam, nec minuatis, quod ab hac sententia discebat. Hoc ipsum 401 de me dico, nec super hæc aliquid addere, vel de his minuere, adjuvante Deo, volo. Filios vestros et nostros, et filias, sicut scitis, salutate, et ut nostri memores sint orate.

EPISTOLA XCIII 446.

MATHILDIS REGINE ANGLORUM AD ANSELMUM.

Regio digna pectore et sanctis affectibus plena. Domino vere summo et Patri ANSELMO, Dei gratia Cantuariensi archiepiscopo, MATHILDIS, regina Anglorum, humilis ancilla ejus, summæ devotionis et servitutis obsequium.

Converte, domine sancte, Pater misericors, planctum meum in gaudium mihi, et circumda me lætitia. Ecce, domine, humilis ancilla tua misericordiæ tuæ genibus devoluta, supplices ad te manus tendens, consuetæ postulat benignitatis affectum. Veni, domine, veni, et visita servam tuam veni, inquam, Pater, et gemitus meos leni 447, lacrymas absterge, dolores mitiga, luctus tolle; imple desiderium meum vota secunda. At, inquies, lege prohibeor, et quarumdam necessitatum vinculis tentus seniorum decreta transgredi non præsumo. Quid

448

ancillam tuam, totis ad te visceribus anhelantem. Inveni viam, qua nec tu pastor, qui præcedis, offendas, nec regiæ majestatis jura solvantur. Quod si hæc simul constare non valeant, veniat saltem, veniat ad filiam Pater, ad ancillam dominus, et doceat eam quid agere debeat. Ingrediatur ad eam antequam egrediatur de mundo. Si enim antequam moriar mihi te non videre contigerit, improbe loquar, timeo ne mihi etiam in illa terra viventium el letantium omnis exsultandi præcidatur occasio. Tu siquidem es gaudium meum, spes mea, refugium meum. Anima mea sicut terra sine aqua tibi; unde et expandi ad te manus meas, ut ariditatem ejus exsultationis oleo perfundas, et dulcedinis ingenitæ crore riges 1. Si autem nec te fletus mei, nec publica vota sollicitant, postposita regia dignitate, relictis insignibus, deponam fasces, diadema contemnam, purpuram byssumque calcabo, et vadam ad te mo-rore confecta. (24) Amplectar vestigia tua, pedes exosculabor, nec amovebit me, si veniet Giezi, nisi cum desiderii mei summa complebitur. Pax Dei, quæ exsuperat omnem sensum, custodiat cor tuum et intelligentiam tuam, et faciat misericordiæ visceribus abundare.

VARIE LECTIONES.

446 Cum eodem ms.collata. "Gemitus leni ms. gemi'us meos leni. "Vinculis tentus servorum ms. nexibus tentus seniorum. Circuncidit ms. nou circumcidit. "Labentem in ms. labantem in. Rigeas ms. riges

419

481

JOANNIS PICARDI NOTÆ.

(21) Amplectar vestigia tua, pedes exosculabor. D domina mea? Certe si rex sciret ista, nunquam Lectorem hic velim oratum, ne putet isthæc esse verba et voces; quod enim regina illa modestissima pollicetur Anselmo, eodem prorsus anno et cæteris, ut credibile est, præstitit. Testem habeo Matthæum Paridem anno 1105 majoris Historia id referentem. « Eodem, inquit, tempore David frater reginæ Anglorum Mathildis, venit in Angliam, ut sororem suam visitaret. Qui cum nocte quadam in thalamum ejus ab ipsa vocatus venisset domum, invenit lepiosis plenam, et regina, in medio stans, deposito pallio, in eo se utrisque manibus præcinxit, et aqua imposita, cœpit lavare pedes eorum, et extergere linteo, et utrisque manibus constrictos cœpit devotissime osculari. Cui frater: Quid est quod agis, o

dignaretur os tuum leprosorum pedum tabe pollutum, labiis suis osculari. Et illa subridens, ait : Pedes Regis æterni quis nescit labiis regis morituri esse præferendos? Ecce, ego idcirco te vocavi, frater charissime, ut exemplo meo talia discas operari ; fac, rogo, quod me facere intueris. » Hucusque Matthæus Paris, cui nonnulla adjecissemus, si venisset in manus nostras liber de ejus Vita scriptus, cujus mentionem facit Guillelmus Gemmetirensis, lib. vm Historiæ ducum Northmannorum, cap. 10. Ms. Victor. habet 8, in hunc modum, « Quantæ autem sanctitatis et scientiæ tam sæcularis quam spiritualis utraque regina, Margareta scilicet et Mathildis fuerint, liber, qui de Vita ipsarum scriptus

EPISTOLA XCIV.

HENRICI REGIS ANGLORUM AD ANSELMUM. Dolet Anselmum sibi pertinaciter reluctari. Misisse se ad apostolicum significat, et se interim consentire ut de beneficio Cantuariensis Ecclesiæ convenienter habeat.

HENRICUS, rex Anglorum, ANSELMO, Cantuariensi archiepiscopo, salutem et amicitiam.

455

A et hoc mihi promittitis, paratus sum redire ad vos in Angliam, et servire Deo, et vobis, et omnibus mihi commissis, secundum officium mihi a Deo injunctum, ipso adjuvante. Siquidem cum nullo alio rege aut principe mortali, volo tam libenter esse aut ei servire. Si autem hoc nequaquam suscipitis, vos facietis quod vobis placebit; ego vero, Deo annuente, non abnegabo regem ejus. Et non audeo, quoniam non debeo tacere vobis quia non solum 402 requiret Deus a vobis quod debet illi regia potestas, sed quidquid pertinet ad primatis Angliæ ministerium. Quod onus nimis est 454 vobis importabile, nec vobis debet displicere quod dicam. Nulli homini magis expedit quam regi se subdere legi Dei, et nullus periculosius se subtrahit a lege ejus. Dicit enim sacra Scriptura, non ego: Potentes potenter tormenta patientur; et fortioribus fortior instat cruciatus (Sap. vi, 7.9); quod Deus a vobis avertat! In responso vestro quod mihi jam bis fecistis, nihil intelligo nisi quam tam, si audeo dicere, quæ nec animæ vestræ nec Ecclesiæ Dei expedit, dilationem. Si ergo ad hæc respondere vestræ voluntatis certitudinem diutius differtis, ego, quia causa non est mea, sed Dei mihi ab ipso commendata, timeo diu differre clamorem ad Deum facere. Quapropter precor, obsecro, ne me cogatis dolentem et invitum clamare: Exsurge, Deus, judica causam tuam (Psal. LXXIII, 22), omnipotens Deus cito convertat cor vestrum ad voluntatem suam, ut post 45 hanc vitam introducat vos in gloriam suam.

Mandasti mihi quod ad me venire non poteras, nec mecum esse, sicut Lanfrancus antecessor tuus cum patre meo multis annis fuit; unde valde doleo quod facere non vis, quia si facere voluisses, libenter te susciperem, et omnes illos honores, et dignitates, et amicitias, quas pater meus antecessori tuo fecit, tibi fecissem. Dominus vero apostolicus mandavit mihi litteris suis preces et admonitiones super qui- B busdam rebus. Quapropter volo legatos meos Romam mittere, et consilio Dei et baronum meorum domino papæ inde respondere, et hoc requirere quod mihi requirendum est. Et accepto responso a papa, mandabo tibi hoc quod mihi Deus annuerit. Interim autem consentiam quod tu de beneficio Cantuariensis Ecclesiæ convenienter habeas; quamvis hoc invitus fario, quoniam nullum mortalem hominem in regno meo libentius mecum quam te habere voluissem, nisi in te remansisset, teste Reberto episcopo Lincolniensi et Willelmo.

EPISTOLA XCV 452.

ANSELMI AD HENRICUM

Est ad præcedentem rescriptum. HENRICO, Dei gratia regi Anglorum. et domino C suo, ANSELMUS, archiepiscopus Cantuariensis, fidele servitium et orationes.

In litteris vestræ celsitudinis quas nuper accepi mandavit mihi vestra dignatio amicitiam, et quia nullum mortalem hominem in regno vestro libentius habere quam me velletis, si ego vellem ita vobiscum esse sicut Lanfrancus archiepiscopus fuit cum patre vestro. De amicitia et de bona voluntate gratias ago. Ad hoc quod dicitis de patre vestro et archiepiscopo Lanfranco respondeo quia neque in baptismo neque in aliqua ordinatione mea promisi me servaturum legem vel consuetudinem patris vestri, aut Laufranci archiepiscopi, sed legem Dei et omnium ordinum quos suscepi. Quapropter si vultis me sic esse vobiscum ut posim vivere secundum legem Dei et or- D dinem meum, et si me revestitis secundum eamdem legem Dei de omnibus rebus quas de archiepiscopatu meo accepistis, postquam a vobis discessi, quas si præsens essem non deberetis me nolente accipere,

EPISTOLA XCVI.

MATHILDIS REGINE ANGLORUM AD ANSELMUM.

Quamtum se Anselmi litteræ exhilararint exponit.

Pie recolendo Patri, et digne reverendo domino suo, ANSELMO archiepiscopo, MATHILDIS, Dei gratia regina Anglorum minima sanctitatis ejus ancilla, perpetuam in Christo salutem.

mor,

Indesinenti vestræ bonitati, quæ, mei non imme457 litteris præsentatis, absentis vestri præsentiam exhibere dignata est, gratias innumeras refero. Tristitiæ quippe nebulis quibus obvolvebar expulsis 458, verborum vestrorum me rivulus, tamquam novæ lucis radius, perlustravit. Chartulam quidem a vobis missam loco Patris amplector, sinu foveo, cordi quoad possum, propius admoveo, verba de dulci bonitatis vestræ fonte manantia ore relego, mente retracto, corde recogito, recogitata in ipso cordis arcano repono. Ubi digne laudatis omnibus, hoc solum miror quod de nepote vestro excellentia VARIE LECTIONES.

453

452 Cum eodem ms. collata. 458A vobis quas ms. a vobis discessi, quas. 454Minus est ms. nimis est 45 Subtrahet ms. subtrahit. 456 Et post ms. ut post. 457 Mei vero immemor. ms. mei non immemor Expulsus ms. expulsis.

JOANNIS PICARDI NOTE.

est, pleno sermone describit. » Hic autem Gemmeticensis locus ansam præbet monendi lectoris de rerum divinarum humanarumque cognitione, qua excelluit Mathildis, quamque testantur satis hæc et aliæ ejusdem ad Anselmum epistolæ, ne quis existi

met suo tantum scriptas nomine. Gemmeticensi calculum adjicit Willelmus Malmesberiensis, lib. 1 De gestis reg. Anglorum in hanc sententiam: litteris quoque femineum pectus exercuit.

461

EPISTOLA XCVII “1.

ANSELMI AD MATHILDEM REGINAM.

Proximis respondet litteris.

Dominæ reverendæ filiæ charissimæ, Mathildi, gratia Dei reginæ Anglorum, ANSELMUS, archiepiscopus Cantuariensis, fidele servitium, et orationes, et benedictionem Dei, et suam, si quid valet.

vestræ discretionis inseruit. Non enim mihi judico A illo non avertatis, imo vero (25) apud Deum pro quidquam facere aliter vestris, aliter meis, aliter ipso et me, et communi sobole, et regni nostri statu scilicet meis quam meis; vestri quippe genere sunt, pium vos intercessorem " exhibeatis. Valeat vestra mei adoptione et dilectione; vestra vero scripturæ semper sanctitas. consolatio patientiam mihi corroborat, spem facit et servat, quæ relevat me cadentem, sustinet labentem, lætificat dolentem, mitigat irascentem pacatque flentem. Ea mihi namque frequenter secretoque consulens spondet filiæ reditum Patris, ancillæ domini, ovi pastoris. Spondet autem itidem confidentia quam in orationibus bonorum hominum habeo, et benevolentia quam ex corde domini mei solerter investigaus perpendo. Est enim illi erga vos animus compositior quam plerique homines æstiment, qui [f. add. Deo] annuente, et me qua potero suggerente, vobis fiet commodior atque concordior. Quod B vobis in præsenti de redditibus vestris fieri permittit, idem et melius ampliusque in futurum, cum ex re et tempore postulaveritis, fieri permittet. Ubi quamvis amplius quam æquum judicem [f. ad. decet] sibi teneat, oro tamen vestræ pietatis affluentiam ut, excluso amaritudinis humanæ rancore, qui vobis inesse non assolet, dilectionis vestræ dulcedinem ab

459

459 Investigavit ms.

Gratias ago immensa celsitudini vestræ, amando eam et orando pro ea, pro immensitate sanctæ dilectionis vestræ erga parvitatem meam, quam intellexi in litteris vestris. In quibus satis ostenditis quanto me affectu diligatis, cum chartulam meam taliter, sicut scripsistis suscipitis et tractatis : ubi etiam adeo me dignatio vestra sublimat, ut quod natura mihi negat, gratia vestra tribuat, cum eos qui mei sunt genere, vestros esse adoptione et dilectione pronuntiat. Quod desiderio reditus mei nitimini cor domini mei regis erga mitigare, facitis quod vos decet et quod illi expedire intelligo. Si VARIE LECTIONES.

463

463

investigans. 40Statu VOS intercessorem ms. statu pium vos intercessorem. Cum eodem ms. collata. Taliter scripsistis ms. taliter, sicut scripsistis. Quod decet ms. quod vos decet.

JOANNIS PICARDI NOTÆ.

(25) Apud Deum pro ipso, et me, et communi so- C bole, etc. Communis illa s boles fuit Mathildis filia cognominis hujus Mathildis Anglorum reginæ suscepta ex legitimo et pudico Henrici Itoro, non incesto concubitu, ut Matthæus Paris, Polydorus, et Arnoldus Vuon. lib. IV Ligm Vitæ, capite 19 eos secutus imprudentissime, asserunt ex incerto vulgarique rumusculo; nullum enim habeut testimonium certius quam verba: Aiunt nonnulli, perhibent etc., sicque aiunt Mathildem inter monachos Wiltonienses et Rumesienses nutritam, virginitate jam dedicata, coactam et agnatorum precibus, et novi regis importuno amore, nupsisse, tunique diris prolem devovisse, si quam ederet; accidisseque ex genitricis voto quod Willelmum filium in Angliam transfretantem mare absorbuerit, et sinistri bellorum eventus eripuerint Angliæ regnum Mathildi finæ ab Henrico relictum. Egregia profecto divinationes, aut potius ingenia rect devia. Sed ad rem. Quis credat D. Anselmum, virum Matthæi Paridis, Polydori et D Vuionis judicio integerrimum, tam nefandas conciliasse nuptias? Quare idos ne pili quidem hac in re facio, tum quod, ut diximus, ex plebeia fama, (quæ crebro mendax est) loquantur, tum quod hic quadragintos post Anselmum, ille centum et viginti annos Henrico III rege scripserit. Præstat igitur audire scriptores rerum gestarum synchronos, et primo Malmesburiensem bibliothecarium ita lib. v De regibus Anglorum loquentem : « Nec multo post suadentibus amicis, ac maxime pontificibus, ut remota voluptate pellicum legitimum amplecteretur connubium, die sancti Martini accepit Mathildem filiam Malcolini regis Scotorum, cujus amori jampridem animum impulerat, parvipendens dotales divitias, dummodo diu cupitis potiretur amplexibus. » Et rursus pag. 92, fac. 2 et 93: « U ignobiles nuptias respueret (videlicet Mathildis) plusquam semel a patre oblatas, peplum sanctæ professionis index gestavit. Quapropter cum rex susciperet eam thala

mo, res in disceptationem venit, nec, nisi legitimis testibus productis qui eam jurarent sine professione causa procerum velum gessisse, archiepiscopus adduci potuit ad consentiendum. » Sic ille qui ne verbulum quidem habet voti a Mathilde violati, sed ne præstiti quidem, aut exsecratæ sobolis, imo legitimum appelavit connubium, et pepli virginei aliquandiu gestati causam reddens gravem non famam popularem. Florent. Wigorniens., Guillelmus Gemmeticens., Henricus Huntidon., æquales Malmesberiensi ne de somnio quidem hujus tabulæ meminere, qui alias de Mathilde breviter est præclare locuti sunt. Ipsius quoque Mathildis testimonium, ut suam persequatur injuriam, præterire religio mihi est; poterit enim audiri non ut accusatrix, sed ut testis. Ait ergo epistol. 55 supra : « Cujus (nempe Anselmi) sum benedictione in legitimum matrimonium sacrata, cujus precibus in cœlesti gloria Deo annuente coronanda.» Nec horum verborum immemor Anselmus ad eamdem rescribens, inquit : « Memor est benigna vestra dignatio in epistola sua quod per me sit vestra celsitudo in conjugium legitimum desponsata, et ad regni sublimitatem me sacrante coronata. » Sic Anselmus cujus verbis si non accredat quis, impudentiam ipsam illum jure vocitaris.

Sed nec in animum inducere possum virginem sanctissimam et singularis pudicitiæ, si voto fuisset obstricta, tam nefando consensuram matrimonio. Jam vero qui credat eam male imprecatum soboli, cum Anselmi preces his litteris efflagitent pro salute ipsius ?

Quod tandem Paris et Polydorus opinantur, ad rem suam facere Willelmi Mathildis filii exitum infelicem, et Angliam Mathildi filiæ ereptam nihil moror, cum ea, quibus muxime incumberent, everterim, contentus Mathildis innocentiam in transitu propugnasse.

468

enim erga me aliquam cordis amaritudinem habet, A est summa, videlicet, utrum de castello quod de nescio me unquam hoc aliquo modo, quantum in me est, meruisse. Et si aliquando illi servivi, ipse scit, et puto quia non tradet oblivioni. Si ergo me aliquatenus odit sine causa, expedit illi ut hunc a se rancorem expellat, ne peccet coram Deo. Promittis mihi quod de redditibus nostris, de quibus aliquantum mihi permittit habere, melius et amplius in futurum permittet; unde benevolentiæ vestræ non debeo esse ingratus, quia, quamtum in vobis est, bona voluntate hoc facitis. Sed non deberet esse opus ut hæc mihi fieret promissio, quia contra voluntatem meam nulla debet mihi de illis fieri prohibitio aut diminutio. Et qui illi consulit ut aliquid inde sibi assumat, non leve peccatum, neque tale quod unquam tolerari debeat, illi consulit. Qui enim episco- B pum suis rebus ita spoliat, nullo modo reconciliari Deo poterit, nisi illi integre omnia sua restituat. Et scitote quia tantumdem est mihi de qualibet parva parte quantum si de toto spoliatus fuero. Non enim. hoc dico amore pecuniæ, sed amore Dei justitiæ. Orat vestra benignitas ut dilectionem meam a rege non avertam, sed pro illo, et pro vobis, et prole vestro, et regna vestri statu intercedam. Quod utique hactenus feci; de futuro autem, Dei me committo dispositioni, apud quem filius non portat iniquitatem patris, nec uxor viri. Et spero in Deo, quia nullum cordis rancorem habeo adversus aliquem unde mecum non habeam Deum. Omnipotens Deus vos et prolem vestram semper in sua gratia custodiat.

403 EPISTOLA XCVIII 44

ANSELMI AD GUILLELMUM EPISCOPUM WENTONIENSEM.

Quod non possit nocere adversario comiti ob injurias ab eodem illatas.

ANSELMUS, archiepiscopus Cantuariæ, GUILLELMO dilecto dilectori suo, electo episcopo Wentoniæ, salutem et benedictionem Dei 65, et suam, quantum valet, atque divino semper regi consilio et protegi auxilio.

comite Roberto tenetis, possitis fratri ejus regi Henrico contra eumdem comitem deservire, propter injustitias quas idem comes vobis facit, sicut mandastis. Quod nequaquam coram Deo et coram justis hominibus licite fieri posse intelligimus. Nam, etiamsi vos de hoc absolvit, quod illi debeatis per hominium, aut per fidem promissam, sive per aliquam communem conventionem, non vos potuit absolvere de hoc quod Deo et proximo propter Deum debetis per Christianam religionem. Quapropter intelligimus quia non debetis præfatum comitem de hoc quod de illo habetis exhæredare et hæreditatem ejus inimico suo tradere. In hoc quoque vos multum opertet intendere quod nondum vestra dilectio suscepit episcopi consecrationem, et si hoc faceretis quod a vobis rex exigit, nullus posset exstinguere exsecrabilem famam, quia hoc factum esset propter episcopatus, quem perdere timeretis, redemptionem. Quamobrem quoniam providemus bona non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus, avertat Deus hoc a vobis, neque unquam permittat tam pravum exemplum ulla opinione exire de vobis. Quod autem a rege prædictum castellum, sicut homo ejus eratis, accepistis, nullo modo cognoscimus vos ad hoc astringi ut eum eodem castello contra comitem uti permittatis, si ei hominium non nisi salvo ordine fecistis. Denique, sicut nullus homo aliquid contra Deum debet promittere, ita promissum nullatenus debet perficere, nec aliquis hoc recte potest exigere. Quædam alia per istum nuntium viva vobis voce refeCrenda mandamus. Salutat vos prædictus dominus et Pater noster, sicut amicus amicum. Vale.

Nuntius vester causam vestram, pro qua ad nos missus est, reverendo domino et Patri nostro Hugoni Lugdunensi archiepiscopo, et mihi simul, sicut præcepistis, retulit; et ego eidem Patri nostro litteras quas mihi misistis, ostendi. Ipso itaque jubente, pro illo et pro me in istis litteris respondeo. Utique gaudemus et gratias agimus Deo pro vestra in veri- D tate constantia, et quia non quæritis consilium, nisi quod Deo placeat et honestatem vestram et ordinem, ad quem electi estis, deceat. Rem totam, sicut idem nuntius vobis narravit, quanto diligentius potuimus, adhibitis aliis prudentibus et religiosis viris, pertractavimus, et consilium quod petitis, Deum. invocantes ut nos dirigeret, concordi sensu consideravimus. Cujus consilii, in quantum intelleximus, hæc

466

467

EPISTOLA XCIX.

MATHILDIS REGIN.E ANGLORUM AD PASCHALEM II PAPAM.

Gratias agil pro litteris hortatoriis ad conjugem datis

Summo pontifici et universali papæ PASCHALI, MATHILDIS, Dei gratia Anglorum regina, ita dignitatis apostolicæ jura dispensare temporaliter, ut cum justitiæ manipulis in perpetuæ pacis gaudis apostolico senatui mereatur ascribi perenniter.

Sanctitatis vestræ sublimitati, o vir apostolice, etc. Vide in Paschali II, ad an. 1118.

404 EPISTOLA C 469-474.

ANSELMI AD ORDUVINUM.

Gratulatur monacho sua fama studioso, quidque obtrectatoribus suis respondeat, suggerit. ANSELMUS, archiepiscopus Cantuariensis, fratri et filio charissimo ORDUVINO, salutem, et benedictio

nem.

Gratias ago dilectioni tuæ quia sollicitus es de mea fama, et quæris quid respondeas falsis calumniatoribus meis quærentibus occasiones adversum me. Dicunt, ut scripsisti mihi, quia prohibeo regem dare investituras; et quod pejus est, permitto ut VARIE LECTIONES.

Cum eodem ms. collata. "Guentoniæ ms. Wentoniæ. "Ptacebit ms. placeat. "Religiosis ms. religiosis viris. 468 Aut fidem ms. aut per fidem. 469-474 Cum eodem ms. collata.

PATROL. CLIX,

5

475

scilicet mali et perversi clerici invadant et vastent A totam congregationem. Sæpe enim hoc faciunt divina ecclesias, nec ascendo ex adverso. Dicunt quoque judicia ut magna multitudo perturbetur unius culpa. quia ego do ecclesias laicis. Dic eis quia mentiuntur, Unde si nimis longum non esset, exempla plura proNon enim ego prohibeo per me a rege dari in- ferri possent. Finem faciam hujus nostræ allocutiovestituras ecclesiarum, sed quia audivi apostolicum nis, quia et plures ex vobis Scripturas intelligitis, et habetis dilectissimum fratrem nostrum dominum in magno concilio excommunicare laicos dantes illas investituras et accipientes, et qui accipientes sacraprtorem Ernulfum 77, qui hæc et alia scit, et potest bunt, nodo communicare excommunicatis nec fieri dicere vobis. Omnipotens Deus dignetur vos ab omexcommunicatus. Clericos vero nec volens, sed dolens nibus malis emendare, et faciat bonis omnibus abuntolero ecclesias opprimere, et in tantum ex adverso dare, et post hanc vitam in suo regno exsultare. Sit ascendo, ut pro hoc sim in exsilio et rebus episco- super vos Dei benedictio, et tribuat vobis omnium patus exspoliatus. Non enim quod objiciunt de cle- vestrorum peccatorum remissionem. Amen. Reditum ricis fieret, si investituræ, quibus ex adverso ascennostrum ad vos quando futurus sit ad præsens do, non fierunt. Ecclesias vero non do laicis, cum nescio, sed spero in Deo quia non erit in vanum do eis mea maneria ad firmam; sed commendo ut oratio vestra. eas custodiant, non ut clericum in eis ponant aut B inferant, nisi per me, aut archidiaconum nostrum, aut per priorem in maneriis Ecclesiæ nostræ. Nequissime itaque improperant mihi, quia aliena curo, mea negligo, quoniam non hoc dicunt amore veritatis, sed obstruunt os meum loquens pro veritate. Vale.

EPISTOLA CI 476.

ANSELMI AD FRATRES CANTUARIENSES.

Quo debeant esse animo Cantuarienses monachi in calamitatibus quas se absente tolerant. ANSELMUS archiepiscopus, fratribus et filiis charissimis in Christi Ecclesia Cantuariæ Deo servientibus, salutem et benedictionem Dei, et suam, quantum potest.

EPISTOLA CII 478.

ANSELMI AD QUOSDAM MONACHOS APOSTATAS.

Apostatas monachos in claustrum reversos monet ut non verecundia pænitentiam abjiciant. ANSELMUS archiepiscopus, fratribus et filiis charissimis WIFRICO. PHILIPPO, WILLELMO, salutem et benedictionem Dei et suam.

480

Audivi quia persuasione serpentis antiqui, cujus astutia primos parentes nostros de paradiso ejecit, claustralem paradisum et religiosam conversationem, quantum ad vos, deseruistis, et valde dolui; sed consolatus sum et lætificatus, quia non clausit Deus vobis ostium paradisi, ne ultra in illud intraretis, sed potius vos misericorditer coegit, ut ad requiem relictam rediretis. Si autem pro hac misericordia quam vobis invitis fecit, gratias illi agitis, et non tantum coram omnibus ore, sed etiam coram Deo corde correctionem promittitis, agam vobiscum gratias Deo, et omnem rancorem quem de culpa vestra concepi, expellam de corde meo. Moneo igitur Vos, ut filios meos, quatenus illam pravam et diabolicam voluntatem quam habuistis, pœnitendo coram Deo de corde vestro penitus expellatis; neque occasione alicujus verecundiæ postquam vos Deus ad se revocavit, mentem vestram indiscrete confundatis sed sperantes in hoc quia Deus pœnitentes benigne suspicit, in bona voluntate et amore vestri ordinis quiescatis. Solet enim contigere ut, quoniam diabolus, Deo miserante et servum suum defendente, non potest de eo quod incœpit perficere, ad aliam se convertat astutiam; et quem, sicut D incœpit, dejicere nequit, dejiciat per immoderatæ verecundiæ impatientiam. Coram Deo tantum admiramini quomodo hoc velle potuistis, et erubescite, et coram hominibus ex bona conscientia confortamini, et confidite. Per bonam conversationem ostendite omnem pravam voluntatem alienum esse a vobis; et sic facielis ut nulla memoria sit aliis de hoc quod fecistis, et nulla prava suspicio de vobis. VARIE LECTIONES.

Scio desiderium vestrum, et tribulationem quam in præsenti sustinetis, et quia majorem in futuro timetis. De qua re nullum vobis melius potest dari consilium quam ut penitus intendatis in Dei servitium. Sive enim vos probet Deus per tribulationem, sive corripiat, sive exerceat, semper ad hæc debet respondere vestra ad bene vivendum instantia. Per hanc enim quam fortes sitis, et quam vere illum diligatis, monstratis; per hanc illum pacatis, per hanc exercitari ad majora proficitis, ut altiora dona mereamini sicut purgati. Cessent igitur in vobis vaniloquia, exstirpetur omnis detractio, suffocetur murmuratio, exstinguatur impatientia, evanescat inutilium curiositas, expellatur otiositas, annihiletur mussitatio, evacuetur indignatio, et pro qualibet offensione mentis quiescat commotio, eliminetur negligentia, exterminetur invidentia. Exsecrabile sit quidquid a vestris discordat, amabile sit quidquid monachicis institutionibus concordat; ferveat obedientia, et omnium virtutum, quæ supradictis et aliis repugnant vitiis, studium et diligentia. Scrutetur unusquisque diligenter vitam suam secretam et publicam, et si invenit unde, festinet ad condignam satisfactionem, ne forte pro ejus culpa flagellet Deus

478

479

475 Non enim quod ego ms. non enim ego. Cum eodem ms. collata. Domnum Ernulphum ms. Domnum Priorem Ernulphum. Collata cum eodem ms. Deo correctionem ms. Deo corde correctionem. "Igitur ut ms. igitur vos ut.