Expositio brevis antiquæ liturgie Gallicanæ. .

Appendix ad opera S. Germani, varia monumenta liturgica continens, inter quæ principem locum obtinet Mabillonii opus de liturgia Gallicana

S. DOMNOLUS, CENOMANENSIS EPISC.

77

81

83

99

Syntagma decretorum, præceptionum ac edictorum præcipuorum, quibus sive imperatores sive reges sese rebus ecclesiasticis ingesserunt.

Ibid.

ANNI DOMINI DLX-DLXXII *.

JOANNES PAPA III.

(Mansi, Collect. Concil.)

VITA JOANNIS III,
Ex Libro Pontificali.

(NOTA. Labbæo esse tribuendum qnidquid, uncinis [] conclusum, non cod. Lucensi nominatim tribuitur.)

Joannes (a) natione Romanus de patre Anastasio A illustri [Cod. Luc., illustrio], sedit annos duodecim

NOTE SEVERINI BINII.

(a) Die 27 mensis Junii, anno Christi Redemptoris 559, qui est Justiniani imperatoris 33, in locum Pelagii subrogatus fuit Joannes hujus nominis papa tertius, postquam sedes apostolica tribus mensibus et viginti quinque diebus pastore orbata et viduata fuisset. His temporibus Theodomirus, post filium sum in transportatione reliquiarum sancti Martini miraculose sanatum, ab Arianismo ad fidem catholicam est conversus. Gens Pictorum, in Britannia insula commorantium, per sanctum Columbanum ad fidem Christi perducta fuit (Beda de Gestis anglicis, libro un cap. 4). Belisarius anno 3 pontificatus Joannis in suspicionem conjurationis adductus, a Justiniano imperatore, omnium scriptorum testimonio, in ordinem redactus fuit; eamque suæ impietatis pœnam incurrit, de qua supra dixi in notis ad Vitam Silverii, quem ille innocentem injuste relegaverat. Post obitum Childeberti regis, Clotarius germanus illius frater regnum accepit; ejectisque filiabus Childeberti, so- B lus totius Francici regni monarchia potitus fuit. Hic cum Parisios venisset, ibique repente in morbum incidisset, ideo quod sanctum Germanum ejus civitatis episcopum contempsisset, per ejusdem sancti Germani contactum miraculose sanitatem recuperavit (Fortunatus in Vita sancti Germani apud Surium, etc.). Rex compluribus delictis obnoxius, ob incestas nuptias a Nicetio Trevirensi, quem relegaverat sæpe monitus et excommunicatus, obiit. Defuncto illo, quatuor illius filii, nempe Charibertus, Chilpericus, Guntheramus et Sigebertus regnum vicissim inter se partiti fuerunt, anno post natum Christum 565 [imo 561, aut 562), postque obitum Clodovei regis 51.

Justinianus imperator, qui se divinis rebus plus nimio immiscuit, quique pontificium munus inferendis legibus ecclesiasticis, iisque exigendis, et in relegandis episcopis, sibi arroganter assumpsit, cum hæreticis velamento pacis et concordia familiarius quam oportebat agere consuevit, a Theodoro illo nequissimo Cæsara Cappadocia archiepiscopo Origenista et occulto Eutychiano, in errorem Aphthardocitarum sive incorruptibilium justo Dei vindicis permissu inductus, et specioso Incorruptibilis nomine deceptus, exsecrabilem et detestabilem hæresim in ecclesiam induxit, eorumque, quibuscum liberius vivebat, venena pestilentissima imbibit. Resistentem suæ sententiæ Eutychium Constantinopolitanum episcopum exsiliis multavit : cumque «Anastasii, inquit Nicephorus lib. XVII cap. 31, sacerdotumque ejus, qui eodem cum illo ardore flagrabant,

C

exsilii bellum dictaret, visibili ictus plaga ex hac vita excessit. » Quando nimirum annis triginta octo et mensibus octo imperium administrasset.

Corrupticolæ sive Severiani, et Aphthardocita sive Incorruptibiles, qui erant duarum Eutychianarum sectaram diversi sectarii, his temporibus inter se confligebant. Corrupticolæ affirmabant (quod hæreticum est) Christum habuisse carnem corruptibilem et passionibus ex necessitate obnoxiam, ut nequaquam se ab his liberum reddere potuerit. Aphthardocita contra docebant Christi carnem (quod non minus erroneum est) sua natura incorruptibilem et passionum expertem fuisse, tamen quando volebat, eam passionibus subjicere potuisse. Horum de incorruptione venenosam sententiam Justinianus non tantum imbibit, sed etiam inconsulta sententia episcoporum, edicto publico, ut refert Evagrius lib. IV cap. 38, stabilivit et confirmavit; ita ut exsilii pœnam incurreret quisquis contra suam hac de re opinionem sentiret. Nullo metu exsilii aut mortis prohibente, Anastasius Antiochiæ episcopus edicto imperatoris contradixit. Justinianus eum sine dubio gravi pœna relegationis punivisset, nisi ultione divina percussus, in proposito suo exsequendo morte præventus fuisset. Facti hujus turpissimi illum in extremis poenituisse, atque Eutychium, quem relegaverat, ab exsilio revocari mandasse, non citra probabilitatem a plurimis asseritur ex eo, quod sanctus Gregorius papa una cum Patribus synodi vi aliisque pluribus eum nominet imperatorem piæ memoriæ, quando illius alibi mentionem facit. Ut ut sit, non immerito respuit Ecclesia illa Justiniani scripta et constitutiones, quas de usuris, ecclesiis, personisque ecclesiasticis arroganter nimis edidit. Suidas tradit illum litterarum imperitum ac plane analphabetum fuisse. Quod si verum est, affirmari debet, quod sicut Triboniani fuerunt leges civiles, ita etiam Theodori Cæsariensis fuerint illa scripta atque edicta de fide, quæ sub nomine Justiniani vulgata leguntur. Justinus ex sorore Justiniani nepos, prout illi Eutychius episcopus ante triennium prædixerat, defuncto Justiniano successit insignia imperii non prius accepit, quam ad templum progressus pias preces fudisset. A patriarcha Joanne benedictus, coronatus, et in solio collocatus, absolutis acclamationibus ad populum orationem habuit, ante cujus initium frontem signo crucis obsignavit. De fide catholica edictum edidit. Quæ sane maxima laude digna forent, si non admodum in voluptatibus

Auctoribus quos in hoc tomo recudimus, locum ante Gregorium Turonensem vindicabat ordo chronologicus : quia vero paucis tantum annis ab illo distabant, justumque poterat ex ipsius operibus incunctanter coalescere volumen, cum plerisque aliorum opusculis nonnisi per longas investigationnm vel transcriptionum ambages potiri liceret, sanctum Episcopum præponere non dubitavimus, licentiæ dubio procul innocum facilem apud lectores veniam habituri. EDIT, PATROL. LXXII.

123321

1

U of M Bindery

(a), menses undecim, dies viginti sex. Hic ampliavit A [Cod. Luc., aut certe et civitatem] Romanam, aut [Cod. Luc., amavit] et restauravit cœmeteria sanctorum martyrum. Hic constituit ut oblationes et amulæ, vel luminaria in eadem cœmeteria per omnes dominicas de Lateranis ministrarentur. Hic perfecit ecclesiam sanctorum Philippi et Jacobi, et dedicavit

eam.

Eodem tempore Eruli [Forsan, Heruli in Tusciam] in Tursiam [Cod. Luc., Tassiam] exierunt, et levaverunt sibi regem Sindual [Cod. Luc., Sinduad], et premebant cunctam Italiam. At egressus Narses ad eum, interfecit regem Cod. Luc., interfectus est rex], et omnem gentem Erulorum sibi subjugavit. Deinde venit Amingus dux Francorum, et Bucellinus (b), et simili modo ipsi premebant Italiam. Sed, auxiliante Domino, et ipsi a Narsete interfecti sunt. B Erat ergo tota Italia gaudens. Tunc Romani (c), invidia ducti suggesserunt Justino [Cod. Luc., Justiniano] et Sophiæ, quia expediret [Forsan, quia magis] Romanos Gothis servire, quam Græcis, ubi Narses eunuchus imperat, et servitio nos subjicit, et piissimus imperator hæc [Cod. Luc., princeps noster hæc ignorat. Aut libera nos de manu ejus et civitatem obscenis volutatus, illicita conjugia constitutione sua approbasset, justumque matrimonium communi conjugum consensu dissolvi posse, lege sancita edixisset; denique, si non pecuniæ ardenter appetens, etiam ipsa sacerdotia plebeiis hominibus venalia exposuisset (Evagrius lib. v, cap. 1). De Justino refert Cedrenus, quod cum apud rebelles subditos scriptis non proficeret, ad populum libere dixerit, si præceptis suis parere nollent, alium sibi suo arbitrio imperatorem deligerent. «Ego enim (illum dixisse ait) contumacibus, injustis et aliena volentibus imperare nolo. » Addit unius refractarii graviore et acerbiore supplicio effectum fuisse, ut ubique in summa pace viveretur, atque intra trigesimam diem neque actor ullus esset, neque reus injuriarum.

C

Anno 9 pontificatus Joannis, qui est Christi 568, Alboinus rex Langobardorum e Pannonia (quam, ex Scandinavia insula progressus, per suos occupatam quadraginta duobus annis obtinuerat) primus in Italiam magnis viribus potens ingreditur. Per conjugium Clothosindæ Clotarii filiæ, quam, teste Gregorio, in uxorem duxerat, quatuor reges Francorum sibi confœderavit, ita ut aliorum etiam barbarorum auxilia adeptus, Romanis effectus fuerit formidabilis. Post vastatam Venetam provinciam, captasque prope universas Liguriæ civitates (justo enim Dei judicio primum feris barbaris consumendi traduntur schismatici Aquileiensis provinciæ illi, quos tam multis litteris Pelagius papà ad Ecclesiæ unionem invita- D verat) præter eas quæ in littore maris sitæ sunt, insidiis Rosimunda uxoris interficitur, cum tres annos et sex menses in Italia regnasset. Successit post Alboinum Clephis, tenuitque regnum Italiæ anno uno et mensibus quinque. Ita Dei permissu feri barbari Italiam invadere coeperunt, ut ejus dominio orientales imperatores, quibusvis barbaris adversus Romanos truculentiores, paulatim exueret; sicque tandem fieret, ut excussa Græcorum tyrannide, et vendicata a Francis cum urbe Italia, eadem magna ex parte Romano pontifici cederet. (Paulus diaconus de Gestis Langobardorum lib. 11 cap. 10 et seqq.)

(a) Annis tredecim atque diebus quatuordecim pontificatum tennisse indicant ea tempora quibus hoc munus apostolicum administrare cœpit et desiit. In Idus Julii defunctum esse fatetur Anastasius. Si ergo die 27 Junii post interregnum trium mensium et

certe gentibus deserviemus. Quo audito, Narses dixit: Si mala feci Romanis; male inveniam. Tunc egressus Narses de Roma, venit in Campaniam, et scripsit genti Langobardorum ut venirent, et possiderent Italiam. Ut cognovit Joannes papa, quia suggestionem suam ad imperatorem contra Narsetem misissent, festinus venit Neapolim, cœpitque eum Joannes papa rogare, ut reverteretur Romam. Tunc Narses dixit ei: Dic, santissime papa, quid mali feci Romanis? Vadam ad pedes ejus qui me misit, ut cognoscat omnis Italia, quomodo totis viribus laboravi pro ea.

Respondit Joannes papa, dicens: Citius ego vadam, quam tu de hac terra egressus fueris. Reversus est ergo Narses cum Joanne sanctissimo papa. Tunc sanctissimus papa retinuit se in cœmeterio sanctorum Tiburtii et Valeriani, et habitavit ibi multum temporis, ut etiam episcopos ibi consecraret. Narses vero ingressus Romam, post non [In Cod. Luc. non deest] multum temporis mortuus est. Cujus corpus positum est in locello plumbeo, et reductum est cum omnibus divitiis ejus Constantinopolim. Eodem temviginti quinque dierum, pontificatum adeptus fuit anno Christi 559 ut supra dixi necessario affirmari debet quod qui ad mensem Julium anni 572 supervixit, per annos tredecim et dies duodecim sedem pontificiam obtinuerit.

(b) Ilæc teste Agathia lib. v contigerunt anno 29 Justiniani imperatoris, anno Domini 555, sub pontificatu Vigilii, et Theodobaldo Francorum rege. Errat itaque Anastasius, qui hanc historiam ad tempora Joannis papæ III hic refert (Vide Baronium anno 555 num. 12 et 15).

(c) Ad historiam istam Anastasii Paulus diaconus lib. 1 cap. 5 de Gestis Langobardorum addit, Narsetem Romanorum invidiam incurrisse, quia multum auri et argenti, aliarumque rerum divitias acquisivisset. In reliquis fere conveniunt; nisi quod Paulus diaconus historiam hanc paulo prolixius recenseat. Utriusque historiam tanquam fabulosam et plane commentitiam refellit Baronius anno 567, num. 11 et seqq., ubi, auctore Corippo grammatico Africano, ostendit Narsetem ante annum 567, quo Langobardi ex Pannonia in Italiam irruere cœperunt, Constantinopolim revocatum, magnumque honorem consecutum fuisse. Deinde idem eo argumento convincit, quod ipsi scripto proprio fatentur mortui cadaver cum honore Constantinopolim translatum esse. Quod si verum est, ipsi Narsetem ab Italia proditionis crimine immunem reddunt, suamque hac de re enarrationem in mendaciorum textrina contexta esse, propria confessione revelant. Nam si Narses, quod referunt illi, Langobardos in Italiam evocavit, pro sceleris magnitudine, non modo tanto honore et triumpho spoliandus fuerat, sed potius exhumandus, combustisque cineribus plane foras ejiciendus erat. Si dicas ipsum Narsetem ab imperatore iterum in Italiam esse missum cum eodem munere præfecturæ ; repugnant omnes scriptores, qui unanimi consensu fatentur. Longinum in locum Narsetis subrogatum fuisse. Explosa igitur fabulosa utriusque hac enarratione de proditione Narsetis, ejusque obitu et translatione, cum Græcis scriptoribus asseramus, ipsum honorifice Constantinopolim esse reversum, substitutoque illi Longino successore, mirifice cultum, ibidem usque ad obitum permansisse, et sumptuosa ædificia erexisse. Hæc ex Cedreno, Corippo, aliisque scriptoribus, Baronius ann. 567 et 568, num. 3 et sequentibus,

pore Joannes papa et ipse mortuus est, et sepultus A tim eum nullus ex septuaginta discipulis, quorum in basilica beati Petri apostoli, m Idus Julias [In Cod. Luc. n id. Jul. deest]. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembrium, presbyteros triginta octo [In Cod. Luc., triginta novem] diacones tredecim episcopos per diversa loca numero sexaginta unum. Et cessavit episcopatus menses, dies tres [In Cod. Luc., menses decem, dies tres sub die 13 mensis Jul.

EPISTOLAa (a) JOANNIS PAPÆ III

AD EPISCOPOS GERMANIÆ ET GALLIÆ.

1. Primum chorepiscopos quosdam temerarios olim jam damnatos arguit, quod nimium sibi sumerent auctoritatis in impositione manuum.

II. Deinde monstrat Clementem I post beatum Petrum sedem apostolicam rexisse, idque tradente sibi ipso

Petro

III. Tertio tradit quanta cura atque sollicitudo illi
subeunda sit, qui gregem Christi pascat.
Joannes episcopus universis per Germania et
Galliæ provincias constitutis, in Domino salutem.
Optaveram siquidem, charissimi, pro nostri cha-
ritate collegii, omnes Domini sacerdotes in una de-
votione persistere, nec quemquam prohibita gratia
aut favore sacerdotum sectari, aut a via recta disce-
dere. Et quanquam credamus, Dilectionem vestram
ad omne opus bonum esse paratam [devotam], ut
tamen efficacior fiat congruum nobis visum est, lit-
teris sedis apostolicæ (ut antecessorum quoque no-
strorum vestigia imitemur vos monere, præcepta
divina et apostolicæ sedis instituta viriliter peragere,
et prohibita non tangere, sed cavere; nec cuiquam
liceat unquam doctrinam Patrum deserere, et sacer-
dotali honore gaudere.

B

speciem in ecclesia gerunt, legatur donum Spiritus sancti per manus impositionem tradidisse. Quod autem solis apostolis, eorumque successoribus proprii sit officii tradere Spiritum sanctum, liber Actuum apostolorum (Act. vin) docet. In concilio vero Casareensi ita de chorepiscopis habetur scriptum (Neocœs. concil., can. 13): Chorepiscopi quoque ad exemplum et formam septuaginta videntur esse : ut comministri autem, propter studium quod erga pauperes exhibent, honorentur. Si enim meliores sanctioresque sanctis apostolis [vos] esse putatis, facite quæ illi non fecerunt, et superextollite vos illis. Si vero ejusdem ordinis estis, et æquiparare vos vultis illis, nolite ea agere, quæ illi non egerunt: sed imitamini, prout melius potestis, exempla et vestigia eorum. Illi autem, præcipiente Domino, illisque denuntiante, ut illi et successores eorum tantummodo per manus impositionem traderent Spiritum sanctum, nulli unquam ex septuaginta tradere Spiritum sanctum per manus impositionem permiserunt, eis (quorum typum, ut prædictum est, chorepiscopi, antequam prohibiti essent, gerebant in ecclesia) scientes illicitum fore, dantes successoribus eorum exemplum, ne unquam talia præsumerent. Unde in Actibus apostolorum scriptum est (Act. vii): Cum audissent apostoli qui erant Hierosolymis, quia recepit Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Joannem. Qui cum venissent, oraverunt pro ipsis, ut acciperent Spiritum sanctum. Nec dum enim in quemquam illorum venerat,

Csed baptizati tantum erant in nomine domini Jesu.

I. Perlatum est ad sedem apostolicam emersisse et denuo reviviscere prohibitum et funditus exstirpatum tam a sancto Damaso, quam a sancto Leone, viris apostolicis, atque ab universis synodali auctoritate episcopis, reprehensibilem atque oppido inolitum usum, eo quod quidam chorepiscopi (qui et a prædictorum antecessorum sanctorum apostolicorum patribus et viris apostolicis, et ab ipsis, sive a nobis sunt prohibiti, sicut eorum hactenus testantur decreta) ultra modum suum progredientes (Conc. Parisiense v1. lib. 1 c. 27), donum sancti Spiritus per D impositionem manuum tradant, et alia, quæ, solum pontificibus debentur, contra fas peragant : præser

Tunc imponebant manus super illos, et accipiebant Spiritum sanctum. Non ergo (ut jam dictum est) aliquem ex septuaginta, licet pauci essent apostoli, ad hoc opus perficiendum direxerunt, sed Petrum et Joannem apostolos per manus impositionem tradere Spiritum sanctum miserunt: quorum vicem episcopi in ecclesia gerunt, et non chorepiscopi (Nicol. I, in epist. ad Rudolphum Bitur. arch.), qui septuaginta discipulorum formam ante prohibitionem eorum gerebant. Quod illi non fecerunt, vos facere nolite, ne dissimiles eis, et indigni eorum successione et ministerio esse videamini : quia (ut ait Dominus in Evangelio) qui non est mecum, adversum me est : et qui non colligit mecum, dispergit (Luc. x1, 23).

II. Si autem Petrus princeps apostolorum adjutores sibi ascivit Linum et Cletum, non tamen po

(a) Adulterinam omnes docti censent, nec ipse Baronio præeunte ausus est refragari Binius. LABB. NOTA SEVERINI BINII.

Hanc epistolam ab aliquo impostore sub nomine Joannis papæ III post obitum illius suppositam fuisse, multis argumentis ostendi potest. Primo, quod sub consulatu 16 Justini Iv Kalendas Augusti, anno 7 Justini, et 572 Christi scripta fuisse reperiatur, quo tempore Joannes papa jam in vivis esse desierat. Secundo, quod nota consulari insignita sit, qua his temporibus epistolæ pontificia consignari desierant. Tertio, quod in ea scribatur Linum et Clerum fuisse tantum chorepiscopos; quo tamen omnis pene antiquitas scriptorum optimorum, ut in notis

ad Vitas eorumdem pontificum diximus, pro veris pontificibus agnovit. Taceo quod nomen chorepiscoporum, de quorum munere integra epistola scripta est, in Gallia et Germania plane abolitum fuerit. Hoc unum duntaxat sanctissimi pontificis scriptum* commentitium, germanis ejusdem epistolis deperditis, exstare, vehementer est dolendum (Vide Baronium anno 572, num. 3).

* Ab inficeto plagiaro qui sub Isidori larva delitescit, mercesque suas imperitis obtrudit et obcæcatis scriptoribus. LABB,

testatem pontificii, aut ligandi, aut solvendi eis nor- A difficile fuerit aut propter instantem necessitatem,

aut propter itineris longitudinem, a tribus tamen omnimodis in idipsum convenientibus, et absentibus quoque pari modo decernentibus, et per scripta consentientibus, tunc ordinatio celebratur. Firmitas autem eorum quæ gerentur per unamquamque provinciam, metropolitano tribuatur episcopo. Omnia quoque maxima concilia affirmant, eum non esse episcopum, qui minus quam a tribus episcopis, auctoritate etiam metropolitani, fuerit factus episcopus. Ideoque illos quos chorepiscopos vocatis, quia ab uno (ut audivimus) fiunt episcopo, episcopos non esse, nec aliquid de pontificali privilegio agere debere, perspicuum est. Quoniam si nomen non habent, quomodo officium possunt habere [facere] ? Si ergo episcopi non sunt, et presbyteri (quorum vicem gerunt, quia ad exemplum et formam septuaginta olim fiebant) esse despiciunt, quid erunt? Profecto quod ratione caret, aut nihil aut parum prorsus est. Si quis de his amplius, et quod fieri non debeant, voluerit scire, legat prædictorum apostolicorum (Damasi scilicet et Leonis) decreta, et ibi reperiet. De quibus aliqua et hic inserere,dignum duximus.

mam tradidit, sed successori suo sancto Clementi, qui sedem apostolicam post eum, et potestatem pontificalem, tradente sibi beato Petro, tenere promeruit. Linus vero et Cletus ministrabant exteriora, princeps autem apostolorum Petrus verbo et orationi insistebat: quæ non incongrue ad traditionem Spiritus sancti per manus impositionem pertinent. Unde et in Actibus apostolorum scriptum habetur (Act. vi): Non est æquum, nos relinquere verbum Dei, et ministrare mensis. Quapropter septuaginta electi sunt discipuli, qui exteriora peragerent, ipsi vero apostoli verbo et orationi insisterent; inde et in Evangelio secundum Lucam scriptum est ita: Post hæc autem designavit Dominus et alios septuaginta duos, et misit illos binos ante faciem suam in omnem civi- B tatem et locum, quo erat ipse venturus. Et dicebat illis : Messis quidem multa, operarii autem pauci. Rogate ergo dominum messis, ut mittat operarios in messem suam. Ite. Ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos. Nolite portare sacculum, neque peram, neque calceamenta ; et neminem per viam salutaveritis. In quamcunque domum intraveritis, primum dicite: Pax huic domui. Et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super illum pax vestra; sin autem, ad vos revertetur. In eadem autem domo manete, edentes et bibentes quæ apud illos sunt. Dignus est enim operarius mercede sua. Nolite transire de domo in domum. Et in quamcunque civitatem intraveritis, et susceperint vos, manducate quæ apponuntur vobis, et curate infirmos qui in illa sunt, et dicite illis: Appropinquabit in vos regnum Dei. In quamcunque autem civitatem intraveritis, et non receperint vos, exeuntes in plateas ejus, dicite: Etiam pulverem qui adhæsit nobis de civitate vestra, extergimus in vos. Tamen hoc scitote, quia appropinquabit regnum Dei. Dico vobis, quia Sodomis in illa die remissius erit quam illi civitati (Luc. x). Et in Matthæo evangelista est: Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum. Estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbæ. Cavete autem ab hominibus. Tradent enim vos in conciliis, et in synagogis suis flagellabunt vos; et ad reges et præsides ducemini propter me, in testimonium illis et gentibus. Cum autem tradent vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini. Dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini. Non enim vos estis qui loqui- Det beatum Jacob, qui pro uxoribus diu servierat, mini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis. Tradet autem frater fratrem in mortem, et pater filium, et insurgent filii in parentes, et morte eos afficient. Et eritis odio omnibus propter nomen meum. Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. x). Linum namque et Cletum nihil legitur unquam ex pontificali ministerio egisse potestative: sed quantum eis a beato Petro præcipiebatur, tantum solummodo agebant. Nam et in canone legitur Nicæno (Nicæni concilii can. 4): Episcopum namque convenit maxime quidem ab omnibus qui sunt in provincia episcopis ordinari. Si autem hoc

III. Si Domini desideramus esse discipuli (a), ipsius imitemur vestigia, ut de nobis dicatur: Ego sum pastor bonus, et agnosco oves meas, et voco eas nominatim, et cognoscunt me meæ, et reliqua (Joan. x). Et iterum, monente dominicæ vocis imperio, quo beatissimus apostolus Petrus trina repetione mysticæ sanctionis imbuitur (Joan. ult.), ut Christi oves, C qui Christum amat, diligenter et cum magna cura pascat, quoniam ipsius sanctæ sedis (cui per abundantiam divinæ gratiæ præsumus) ipsius amore et reverentia coarctamur, ut tantæ superstitionis, quæ nullius (ut sæpe dictum est) fulcitur auctoritate, periculum (quantum possumus) declinemus, ne beati magistri nostri Petri summi apostoli dilectio, qua se amatorem Dei esse testatus est, vana inveniatur in nobis quoniam omnis negligenter pascens toties commendatum sibi dominicum gregem, convincitur summum non amare pastorem, nec ejus velle se discipulum fieri, cujus exempla negligit imitari. Nam gratia prorsus major acquiritur, si de commissis ovibus lucrum offerat domino sollicitudo pastoris. Nam

dixisse meminimus (Genes. XXXI): Viginti annis fui tecum: oves tuæ et capræ steriles non fuerunt : arietes gregis tui non comedi, nec captum a bestia ostendi tibi: ego damnum omne reddebam, et quiquid furto perierat, a me exigebas. Die noctuque æstu urebar et gelu, fugiebat somnus ab oculis meis. Si igitur sic laborat et vigilat, qui pascit oves Laban, quanto labore, quantisque vigiliis debet intendere, qui pascit oves Dei? Sed in his omnibus ipse nos instruat, qui pro suis dedit ovibus animam, et adjuvet nos, ut de his qui nobis commissi sunt, fructum multiplicem [multiplicet], ac mensuram supereffluentem ad æterna

(a) Damasi papæ epistola 5, imo impostoris Mercatoris ineptus cento. LABB.