EPISTOLA XV. AD NUMONIUM VALAM. Horatius curandæ valetudinis causa Philosophicum arcum retendit. Baxt. Cum Horatius auctoritate Antonii Musæ medici celeberrimi aquis frigidis usus (quanquam invitis Baiarum incolis, qui ægre ferebant, quod ægroti ad aquis frigidis utendum, spretis thermis, Clusium Gabiosque peterent) hyemem transigere vellet in locis maritimis; petit a Vala, ut scribat de Velia et Salerno, quæ illorum oppidorum vicinorum in Lucania sit conditio, reperianturne ibi ea, quæ ad vitæ commoditates pertineant, cœlum, panis, aqua, lepores, apri, pisces. De vino se non quærere ait, quia generosum ibi esse constet. Etsi enim, quamdiu in villa sua rusticetur, quovis vino contentus sit; cum tamen ad mare descenderit, se requirere optimum ad cuticulam curandam. Omnino autem se in hac re similem esse Mænii, qui, si non accepisset unde laute et opipare cœnaret, sed tenuissimo uti victu coactus esset, luxuriantes nepotes vituperaret: sin vero lantiora nactus esset, laute comedentes landaret beatosque prædicaret. QUÆ sit hyems Veliæ, quod cœlum, Vala, Salerni, Quorum hominum regio, et qualis via (nam mihi Baias Musa supervacuas Antonius; et tamen flis O Vala, tuum est nobis perscribere; nostrum vero tibi credere perscribenti: qualís sit hyems apud Veliam; qualis aër apud Salernum; quales homines utriusque regi Epistola sexta Libri primi in Ed. Strat. Inscribitur in Bamberg. Ad Nu NOTE 1 Quæ sit hyems, &c.] Consilio me. dici profecturus Veliam et Salernum Horatius, lippitudinis curandæ causa, significat quærere se pariter salubritatem atque delicias. Velia] Lucaniæ oppidum est maritimum, olim Helia, Plin. 111. 5. Vir gil. Æneid. vi. 'Portusque require Velinos.' Vide Gell. x. 16. Quod cœlum] Interrogat quæ sit temperies aëris, et quæ hyemis asperitas illic ubi hyematurus erat. Vala] Is dicebatur C. Numonius Vala, aut Vaala. Salerni] Urbs est Lucaniæ, ad Tyrrheni maris littus, dicta a copia salis: portum satis capacem etiamnum ostendit. 2 Baias] Vide 11. Od. 18. 3 Musa] Antonius Musa medica arte clarus, ex quo Augustum ancipiti morbo laborantem sanaverat ; ab eo non tantum ingenti pecunia donatus, sed et statua juxta signum Esculapii erecta: nec non ipsi quamvis liberto, immo et quibuscumque medendi artem professis concesso jure annuli aurei. Dio lib. LIII. Sueton. Octav. cap. 59. et 81. Supervacuas] Acrioris pituitæ in oculos defluxu vehementer affectus Poëta noster solebat proficisci Baias ad lavacra calida: verum Ant. Musa contrariis utendum remediis auctor fuit, jussitque ablutiones quærere frigidas, quibus defluens humor retun Me facit invisum, gelida cum perluor unda 5 onis; et quæ via: (etenim Antonius Musa Baias haud mihi utiles esse dicit; me vero illis efficit odiosum, quando frigida aqua perfundor rigente frigore. Certe deseri myrteta, et posthaberi aquas sulfuratas existimatas sanare morbum nervos præpedientem, dolet oppidum invidens ægrotis qui non verentur caput et pectus subjicere aquis Clusinis, perguntque Gabios et in frigidas regiones. Itaque locum mu modeum Valam.-4 'Libri vetustissimi quod perluor unda. duo etiam cum pervehor unda: quæ scriptura melius exprimit quod inquit Plin. XXIX. 5. ' mergi in lacus ægros;' sed nihil muto.' Torrent.-5 Vetustiores codd. ap. Bentl. item Chisian. 1. a m. sec. et Harl. 1. 2. 3. 4. 6. 7. murteta. Schoenborn. 2. 3. 4. myrteta reliqui. Omnes fere codd. Feæ et edd. vett.-9 Clusinos habet cod. Bland. antiq. et Sil. quos sequor, non sine causa, ut lector doctus, si advertat, facile judicabit sic legi debere; non etiam, Clusinis, qui casus hic irrepsit propter rò fontibus.' Cruq. Clusinos Gabiosque legit ex ingenio Cuning. ut sint fontes Gabii ;' at Gabij' fontes non dicuntur, sed Gabini :' ་ NOTE " deretur. Pari scilicet modo Augis- xxx. 2. Emicant benigne et passim tum calidis frustra usum ille.frigidisin plurimis terris aquæ, alibi calidæ, curaverat. Plin. xxix. 1: Antoninsalibi frigidæ, alibi unctæ.... alibi Musa Angustum contraria medicina tepide, auxilia morborum conferengravi periculo exemerat.' 'Sueton. tes... nusquam tamen largius quam Octav. cit. cap. 81. 'Distillationibus in Baiano sinu, nec pluribus auxilijecinore vitiato ad desperationem andi generibus; aliæ sulfuris, aliæ redactus, contrariam et ancipitem aluminis, aliæ salis, aliæ nitri, aliæ rationem medendi necessario subiit: bituminis, nonnullæ etiam acida salquia calida fomenta non proderant, save mistura... nervis prosunt, pefrigidis curari coactus, auctore An- dibusque,' &c. tonio Musa.' 5 Murteta] Amoena loca myrtis consita apud Baias. 6 Dictaque cessantem nervis elidere morbum Sulfura] Sulfuratas aquas ibidem scaturientes non longe ab Averno lacu, quibus curari dicitur morbus articularis, cessare faciens nervos, id est præpediens usum et motum articulorum atque nervorum. 7 Vicus gemit] Baiani indignantur contemni suos fontes toto orbe celebres, suasque myrtos relinqui. Plin. 8 Qui caput et stomachum supponere] Ex ægris enim alii medicantes illas aquas bibunt, alii in iis lavantur, alii partes affectas, v. g. caput, ventriculum, renes, stillicidiis aquam ejusmodi affundentibus supponunt una hora per dies aliquot. Fontibus Clusinis, &c.] Aquis frigidis ad Clusium Etruriæ oppidum. 9 Gabiosque petunt] Urbs ista Latii, in via Prænestina, fere media Romam inter et Præneste. Virgil. Æn. vii. 'quique arva Gabinæ Junonis, geli Mutandus locus est, et deversoria nota 10 tare oportet, equumque agere ultra diversoria cognita. Quo pergis? haud Cumas vel Baias contendo, inquiet iracundus eques frænum ad lævam torquens. Verumenim auricula est in ore frænato equi.) uter populus majore tritici abundantia nutriatur: an pluvias collectas potent, an aquas dulces e fontibus perpetuo mananti NOTE 15 urbis nomen 'Gabii,' adjectivum ‘Gabinus.'' Fea.-10 Bamberg. Schoenborn. 2. 3. 4. diversoria nota.-12 Bamberg. Vat. Rom. 2. a m. sec. Vat. Rom. 7. Vat. Palat. 1. Chisian. 1. Barberin. 2. unus ap. Pulm. alius ap. Oberlin, stomachatus: præfert H. Steph. in Præf. Vat. Rom.-9. stomachandus.—13 Di. cit eques Vat. Rom. 8. et Schoenborn. 2. sed equis Vat. 3. a m. sec. Vat. 19. Vat. Rom. 2. Vat. Palat. 6. Chisian. 1. Angelic. 1. a m. pr. Angelic. 2. tres alii codd. apud Bentl. notatum ex Ms. in ora editionis Aldi 1501. in Bibl. Vat. et 1519. Bibl. Angel. restituit, et probat idem Bentleius, quia sententiose dictum: non de hoc tantum equo; sed de omnibus: sequuntur anonymus Traj. ad Rhen. 1713. Cun. San. Wakef. Vulgatam equi male defendunt Johnson. et Wetz. qui Latine non sapiunt.' Fea. equibabent etiam edd. vett. ante Bentl. Baxt. Gesn. Zeun. Bipont. Comb. Jaeck, et Doring.-15 Harl. 6. Edd. Zarot. Mediol. 1470. Venett. 1481. 1483. 1486. 1490. Florent. 1482. et Lips.1499. puteos 6 dumque Anienem, et roscida rivis,' &c. Illic vero salubres aquas fuisse, testatur Strabo lib. v. Per hanc planitiem Anio decurrit; et aquæ frigidæ dictæ Albulæ multis e fontibus manant varios ad morbos tum bibentibus salutares, tum sedentibus infnsæ.' ' 10 Mutandus locus est] Jubente medico relinquendæ sunt Baianæ delicia; pergendumque Veliam aut Salernum; ut lippientibus oculis mederi possim. Plin. XXXI. 2. Capiti, auribusque privatim medentur, oculis vero Ciceronianæ aquæ... In Enaria insula calculosis... Idem contingit in Velino lacu potantibus,' &c. 11 Quo tendis] Verba sunt Horatii ad equum suum. Cumas] Urbs est Campaniæ mari tima, antro Sibyllæ celebrata: Baiis proxima. 12 Lava stomach. habena] Neapolim indeque Veliam aut Salernum euntibus ad dextram sunt Baiæ: avertendo igitur equo flectenda erat ad sinistram habena. 13 Equi frænato est auris in ore] Equus non verbis sed fræno docetur, percipitque quo sit eundum. 14 Major utrum populum, &c.] Repetendus hic et passim versus 25. 'Scribere te nobis... par est,' scilicet, major utrum populum,' &c. Adverte ergo, Lector, hyperbaton longissimum. Utrum populum] An Veliensem, an Salerninum. 15 Collectosne imbres] In cisternis. Jugis aquæ; (nam vina nihil moror illius oræ : bus: (etenim sperno vina istius regionis: in villa quidem mea quodlibet valeo tolerare ac sustinere :) at cum deveni ad mare, desidero vinum generosum ac lene, quod pellat solicitudines, quod in venas fluens ingentem fiduciam meæ menti conferat, quod verba suppeditet, quod me juvenem gratum reddat Lucana meretrici: utra regio ............ 20 ve. Schoenborn. 2. puteosque. Bamberg, puteosne perennis.—16 Dulcis aquæ Harl. 2. Schoenborn. 2.4. Vatt. 1. 3. a m. sec. Vatt. 4. 5. Vat. Rom. 6. Vat. Rom. 9. a m. sec. Vat. Palat. 1. Angelic. alii codd. ap. Pulm. Cruq. Talbot. Valart.et Oberlin. Sic scriptum reperi in duobus codicib. manuscrip. uno Vatic. et Jann. atque hanc puto rectam, ac germanam scripturam: non Jugis, ut est in vulgatis, et aliis calamo exaratis: nam cum perenneis puteos dixerit, supervacaneum sit addere, Jugis aquæ : quandoquidem jugis, et perennis, idem valent: neque vero est, quod quisquam mihi dicat, aquam axvuov, id est, saporis expertem esse oportere, ut scribit Aristot. lib. περὶ αἰσθήσεως καὶ αἰσθηTo non igitur dulcem. primum enim dulcem aquam appellant Latini, et YAUKÙ towp Græci, quæ non est salsa, a marina scilicet distinguentes. ut M. Tull. Verr. IV. 53.' Lamb. Ita etiam unus codex Aldi Manutii; 'restituit H. Steph. Lamb. aliique editores non pauci usque ad Bentleium, qui iterum revocavit Jugis aliorum Mss. et editorum; sed potius verborum Insibus, quam argumentis. Non solum enim dulcis est perpetuam aquæ potabilis epitheton, ut pluribus asserit Lambinus; sed qualitas aquæ hic ab Horatio non erat reticenda; cui deterrima adeo invisa 1. Sat. 5. 7. deterrimæ autem sunt earum potoribus in Baiano, Puteolano, Neapolitano, utpote locis vulcanicis, lateque salibus, et sulfure saturatis; ut norunt omnes, et ipse sum expertus.' Fea. Vid. Vitruv. VIII. 3. et Plin. 11. Epist. 17. Bentleium sequuntur Traj. ad Rhen. 1713. Baxt. Cuning. Gesn. Oberlin. Comb. Wakef. Zeun. Kidd. et Dæring.-17 Vat. 1. quidvis sufferre. Nic. Heinsius Adv. 111. 13. pag. 493. conj. quodvis: adoptavit Cuning. refutat Bentl. possem...pative Schoenborn. 3.-18 Schoenborn. 2. 3. Harl. 6. aliique ap. Valart. cum venio.-20 Chisian. 5. animoque meo. Vat. 14. cum edd. Mediol. 1470. Florent. 1482. et Venet. 1483. ministrat.-21 Vat. 12. a m. pr. Vat. Rom. 4. a m. pr. Vat. Rom. 5. Chisian. 1. et Barberin. commendat.-22 Tractus uter lepores plures Schoen NOTE " 18 Ad mare cum veni] Ad aliquam pist. 5. Fœcundi calices quem non urbem maritimam. fecere disertum ?' 19 Quod curas abigat, &c.] Vide 1. Od. 18. &c. 20 Animumque] Vini calor spiritus vitales excitat accenditque, hincque animum pariter. Quod verba ministret] Noster 1. E 21 Commendet amica] Hilarem et facetum præstando. Apage hinc aliam interpretationem. 22 Tractus uter] Velinus, an Salerninus. Utra magis pisces et echinos æquora celent; NOTÆ plures lepores, utra apros alat: utrum mare meliores pisces et echinos habeat: ut illinc domum redire queam obesus et Phæax. Quemadmodum Mænius patrimonio devorato facetum se exhibuit: parasitus ille vagabundus, cui certa non esset culina : qui famelicus civem ab hoste non distingueret: in quemlibet vero contumelias quasque dirus confingeret: damnum, procella, et gurges macelli, quodcumque lucratus 23 Echinos] De his 11. Satira 4. 24 Pinguis ut inde, &c.] Ut ex istis regionibus possim redire non solum oculis sanns, sed et toto corpore nitidus, pinguis, et bene curata cute. Gall. gros et gras, dans l'enbonpoint. Phaax] Instar Phæacum: de quibus supra 1. Epist. 2. 29. 25 Accredere] Hac etiam voce utitur Lucretius lib. 111. Facile hoc accredere possis.' 26 Manius, ut, &c.] Fab. Mænius Pantolabus, gurges et vorax, de quo jam antea non semel, 1. Sat. 3. Hic nonnulli dividunt, alteramque Epistolam faciunt; sed perperam. Deinceps enim explicat Horatius quod supra dixit vs. 17. et seq. 27 Urbanus] Lepidus, festivus, ut 25 born. 2.-23 Utra m. pubes et echinos Schoenborn. 3.-25 Vatt. Rom. 8. 9. et Vat. Palat. 6. adcredere; quod notatum ex cod. in ora ed. Mediol. 1476. in Biblioth. Barberin. ita Bentl. Traj. ad Rhen. 1713. Cuning. Sanad. Mervil, Oberlin. at credere Vat. Rom. 4. Chisian. 1. a m. pr. hæc credere Angelic. 1. ac reddere Vat. 19. ac nos tibi credere ed. Frib. 1536. Al. accredere; ac credere, accedere. Schoenborn. 2. parem pro par est.-26 Hoc versu incipit nova Epist, in quibusdam codd. ap. Mitsch. Præf. p. 32. etiam in Harl, 3. 4. 6. 7. et ed. Glarean.-28 Cuning, certum non qui. Schoenborn. 2. non qui civem.— 29 Cuning. civem qui non. Bamberg. dinosceret.-30 Nic. Heinsius conj. stringere; Cuning. figere, quod receperunt Mervill. et Phil. Pro quemvis 30 |