wali na wiarę i cnotę przodków swoich. Oddając to pismo Stefanowi, rzecze mu król po łacinie: „ojcze kaznodziejo! obydwa walczymy, ty przeciwko nieprzyjaciołom wiary, a ja przeciwko nieprzyjaciołom państwa.“ Prawda, miłościwy królu, odpowie Sokołowski: tylkoś ty twoich zwalczył orężem, a ja tak piórem nie wladam, abym zwalczył moich.“ Zatopiony w naukach, poczytał sobie za chlubę, innym do nich pomagać i wspierać. Nakoniec stargany pracą od młodości swojej nieustanną r. 1592 lat mając blisko 56 chwalebnego biegu życia z powszechnym żalem wszystkich dokonał. Wyszły kazania jego łacińskie i wszystkie dzieła, zebrane w jedną księgę z napisem: Stanislai Socolovii can. cracov. apud Stephanum I Pol. Reg. Concionatoris opera. Crac. 1591. Daniel Sygoniusz z Lwowa kan. krak. przełożył na język polski Kazanie o czci i chwale P. Chrystusa w N. Sakramencie, druk. w Krakowie 1590.

Józef Sprawiedliwy, czyli kazanie o śmierci Pańskiej (Justus Joseph) przetłumaczył na język polski ksiądz Jan Bogusławski proboszcz w Michocinie czyli Tarnobrzegu, obecnie Dzików. Kraków 1594.

Jan Januszowski przełożył na język polski:

1. Szafarz, albo o pohamowaniu niepotrzebnych utrat (Quaestor sive de parsimonia) Kraków 1586.

2. Poseł wielki o wcieleniu Syna Bożego (Nuntius salutis) w Krakowie 1590.

i) SKARZYŃSKI SCZESNY kanonik warszawski miał:

Kazanie na obsequiach żałobnych królewny J. M polskiej, Katarzyny Jagiellowny, z łaski Bożej królowej szweckiej, golskiej, wandalskiej.... w Krakow. w druk. Łazarza 1584 w 4ce.

Wymowne, piękną polszczyzną i historycznemi o Zygmuncie I i Katarzynie najmłodszej jego córce wiadomościami zalecające się.

k) PIOTR SKARGA PawĘski.

Ur. 1536 w miast. Grojcu

mazowieckim, gdzie i początkowe nauki powziął; 1552

1

uczył się w akad. krak. i po dwu latach został bakalarzem. 1555 objął zarząd uczelni warszawskiej a od 1557 prowadzenie w Wiedniu na naukach bawiącego Jana Tęczyńskiego, syna Jędrzeja kasztelana krakow., który Skardze potém, gdy ten 1563 do stanu duchownego wszedł i kaznodziejstwo zaraz objął przy katedrze lwowskiej, dał probostwo w Rochatynie, które jednak wkrótce złożył zatrzymując kanonią do r. 1568, w którym udał się do Rzymu i tam 1569 wszedł do Jezuitów, w tém zgromadzeniu pełnił różne obowiązki wyższe, prorektora, rektora kollegiów w Wilnie, Płocku, Rydze i zastępcy prowincyała; 1584 mianowano go superiorem u św. Barbary w Krakowie a w styczniu 1588 Zygmunt III powołał go na kaznodzieję, i był nim aż do śmierci, + 27 wrześ. 1612). Z gorącego zapaśnictwa swojego z różnowiercami i nawracania ich do kościoła powszechnego nie mniej sławny jak i z kaznodziejstwa.

Pierwszeństwa mu dotąd nikt nie odebrał w tym zawodzie; również ze względu na piękność języka pierwsze zajmuje miejsce w polskiém piśmiennictwie. Wzniosły głęboki, jasny i nieograniczoną moc rozczulenia słuchaczów posiadający. Kazania na niedziele i święta calego roku. Krak. 1595-97, 1602-9-10-18, Warszawa. 1737, Wil. 1793, w 3 tomach i w Lipsku 1743 Kazanie o siedmiu sakramentach, do których są przydane przygodne, Krak. 1600. Jedne i drugie jeszcze kilkakroć osobno i w połączeniu były wydawane, także z innemi jego dziełami. Kazania sejmowe wyszły pier. wszy raz w Krak. 1600: i w tym samym pogrzebowe między któremi na pogrzebie Anny Jagiellonki i Anny Austryaczki celują. Także są pojedyńczo wydane kazania, jak Dziękowanie kościelne za zwycięztwo multańskie.... 1600. Wsiadanie na wojnę (szwecką 1601) Krak. 1602 także są wciolone do przygodnych. Przydano mu chlubne imię Piotra Złotoustego.

1) LEOPOLITA GABRYEL zawołany teolog i kaznodzieja, od różnowierców nawet szacowany. Był kapłanem zakonu Dominikanów i we Lwowie na przedmieściu jaworowskie zwaném przy kościele św. Mikołaja przemieszkał. Następujące dzieła, w których są zbiory kazań, wydał we Lwowie w drukarni Szeligi r. 1618. Tytuły ich są: 1. Zwierciadlo pokutujących z przykładów S. M. Magdaleny uczynionych.

W dziele tém jest kazań 10, z których treść autor wyraził krótko, przypisując swą pracę Katarzynie z Niewiarowa Łysakowskiej.

2 Historya o Jonaszu dla rozmyślania najdroższej męki Pana Jezusowej.

W tém dziele jest sześć kazań, z których dzieje Jonasza zastosował do Zmartwychwstania Pańskiego.

3. Wąż miedziany albo rozmyślanie najdroższéj męki Syna Bożego, z wizerunku węża miedzianego.

Dziełko liczy kazań cztery, gdzie wystawia pod obrazem węża miedzianego historyą męki Pańskiej.

4. Księgi ćwiczenia chrześciańskiego etc. ma tyleż kazań, ważniejsze zdarzenie téjże męki w czasie wielkotygodniowym zaszłe, opowiada po szczególe.

5. Przysmaki duchowne. Gorczyca i kwas. Wydane na przedmieściu jaworows. u św. Mikołaja 1619. Tu jest ośm kazań, przypowieść owę Ewanieli św. o gorczycy i kwasie, stosuje do różnych dolegliwości, które w publiczném i prywatném życiu wydarzają się tak całym narodom, jako téż pojedyńczym ludziom.

6. Oratorium pałaczu duchownego. Wydał tamże 1619. (Dzieło to pod temi tytułami: Kazania na modlitwę pańską. Wykład pacierza). W tém dziele wytłumaczył w pojedyńczych kazaniach modlitwę Pańską zdania jej i celniejsze wyrazy szczegółowo przechodząc.

Kazania księdza Leopolity powiedziane są jędrną i krasomówczych ozdób pełną mową. Obrazy w nich są z natury zdjęte i oddane wiernie, ale dla tego że ka

znodzieją częstokroć zbyt skrupulatnie trzymał się przyrody rzecz malując, sprawują czasem niesmak; zwłaszcza gdy nie wszystko co jest naturalne podobać się może, i gdy częstokroć sztuka przeważa naturę, tak dalece, iż jeżeli wystawienie rzeczy naturalnéj ma się podobać, sztuką przyozdobić przyrodę należy, albo ją ukryć potrzeba przed oczyma i myślą widza. Bynajmniej się nie troszcząc kaznodzieja o piękne wystawienie rzeczy, dodał jej przecież wiele wdzięku przez żywość i przez powtarzanie częste spojników które mile wpadają w ucho. FABIAN BIRKOWSKI (ur 1566, Lwowianin; uczył się i nauczał w akad. krak. wymowy i filozofii w młodości, 1592 został Dominikanem i przez 14 lat kazał w kościele krakowskim dominikańskim, sprawując rektorstwo: po powrocie z Włoch był kaznodzieją u Dominikanów w Warszawie, potem kaznodzieją obozowym, nakoniec nadwornym królewicza Władysława, z którym był w Moskwie i we Włoszech, 1634 przeorem krak. klasztoru; † 9 grudnia 1636). Po Skardze w następstwie czasu aż do drugiej połowy XVIII wiekn nie było lepszego od niego kaznodziei; jednak wzorowym nazwać go nie można, choć piękna w nim polszczyzna z uczonością, za często przywodzi łacinę i dowcipkuje. Ztąd ckliwy. Odznacza się nadto zamiłowaniem porównań, podobieństw i przystosowań; słowem goni za kwiatami. Żywot obozowy także wpływ nań wywarł. Kazania pogrzebowe, których 7 wyszło w Krakowie 1612-1633, a dwa w Warszawie 1625-1632 między temi na cześć Jana Zamojskiego, Skargi, Chodkiewicza, Krz. Zbaraskiego, i t. d. Kazań z okolicznosci zaś 10 w Krak. 1624 do 1635, a jedno w Warsz. 1623. Kazania na niedziele i święta doroczne. Na każdą niedzielę po dwojgu kazań i na święta przedniejsze. Krak. 1620. Tom II ma napis: Kaz. na święta doroczne. Na święta przedniejsze po dwojgu kazań. Wydania drugiego tom I wyszedł 1623 a tom II (właściwie trzeci, bo II przy 1szym jest nie

wymieniony), w którym środy i piątki przez post wielki i wiele świętych wspomniano, r. 1628. Bibl. polska Turowskiego oddrukowała wszystkie Kazania przygodne i pogrzebowe, które stanowią zbiór zapełny kazań historycznych tego znakomitego mówcy kościelnego. Sanok 1855. Krak. 1858.

KAZNODZIEJE AKATOLICCY.

Postylle*) najprzód lutrzy wydawać zaczęli. Pierwsze polskie postylle wydali około 1550 r. Kmitowie starszy i młodszy, o których Jan Seklucyan w przedmowie do swéj postylli wspomina.

Postylla JANA SEKLUCYANA na końcu drukowano a dokończono w officynie Alex. Augezdeckiego... Impressora natenczas w Królewcu pruskim będącego, ku tecy (czci) a ku chwale Panu Bogu w Trójcy jedynemu i ku pożytkowi wiernemu prawdziwemu żywemu kościołowi jego. W ochtawe Bożego ciała roku od narodzenia Pańskiego 1556 fol.

Jesto wykład niedzielnych Ewangelii wedle Melanchtona Spangenberga i innych teologów. Ta postilla nie zdaje się być dziełem Seklucyana, czego nietylko z dziwnie pięknej polszczyzny (a Seklucyan w niej nie celuje) domyślać się można, ale i sam w przedmowie powiada, że tylko niektóre na święta kazania przydał. Język téj postylli jest czysty a niekiedy piękniejszy od języka Skargi.

Postyllę dla protestantów wyznania helweckiego napisał MIKOŁAJ REJ: wyszła zaś pod tytułem:

Świętych słów a spraw Pańskich, które tu sprawowal Pan a Zbawiciel nasz na tym świecie, jako prawy Bóg, będąc w człowieczeństwie swoim. Kronika albo postilla, polskim językiem, a prostym wykładem, też dla pro

*) Wyraz postilla wprowadzony przez Lutra w używanie, pochodzi od wyrazów post illa scilicet textus verba, to jest po przytoczeniu słów textu, bo tu kazanie jest wysnute z textu biblii, który był pierwėj czytany.