tém jako rządzca konwiktu Jezuickiego w Warszawie łożył wielkie staranic o podniesienie nauk, za co dostal medal Bene merentibus od Stan. Augusta. Po zniesieniu Jezuitów otrzymał probostwo w Warszawie a później opactwo Hebdowskie, † 20 grud. 1793). Był to jeden z najuczeńszych mężów swego wieku. Prócz innych dzieł wyszła jego: Jeografia czasów teraźniejszych, t. I Warsz. 1768 (tom II. w którym miało być opisanie Polski, niewydany). Wprost dla użytku młodzieży: Jeografia powszechna czyli opisanie krótkie i t. d. War. 1773, w której ostatni rozdział zawiera rzecz o polityce, to jest: o zwierzchności krajowej, o prawie i onego różności, i o handlu Europy., Należyta praca w swoim czasie. b) TOMASZ ŚWIĘCKI (ur. 20 grud. 1774 we wsi Kostkach na Podlasiu; uczył się w szkołach Wągrowskich, skąd udał się do palestry Lubelskiej, następnie do Lwowa dla uczenia się prawa. Za Księstwa War. został adwokatem a przytém poświęcał się pracom naukowym; † d. 5 wrześ. 1837) W r. 1811 wydał Wiadomość o ziemi Pomorskiej; prócz innych pism wypracował Opis starożytnej Polski, t. 2 War1816. W rękopisie zostawił: Historyczną wiadomość o znakomitych rodzinach Polskich, który w r. 1856 rozpocz. drukować pod tyt.: T. Święc kiego historyczne Pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski przejrzał i przypisami uznpełnił Julian Bartoszewicz.

c) ALEKSANDER SAPIEHA. (Ur. około 1770 w Paryżu, syn Józefa krajczego Litewskiego; odebrał wychowanie Francuskie w całém znaczeniu tego wyrazu; później zajmował się naukami przyrodzonemi, '† 1812). Podróże w kra

jach Sławiańskich, odbywane w latach 1802 i 3, wydał 1811.[Szkoda, że język wcale nieczysty. d) STANISŁAW BORKOWSKI (podkomorzy dworu Austryackiego, † 1850), zasłużony wydaniem Psalterza Małgorzaty, ogłosił swoję: Podróż do Włoch w latach 1815 i 16, w War. 1820. § 94. Właściwi dziejopisarze.

a) FELIKS ŁOJKO (ur. 1717 z Karola łowczego i Teresy Wojnarowskiej. Uczył się u Jezuitów w Poznaniu a potém za granicą (w Lignicy) wojskowości. Bawiąc na dworze Janusza Wiszniowieckiego kasztel. Krak. zaczął się dużo naukami zajmować, około 1741 Aug. III wziął go do siebie i z czasem został podkomorzym królewskim i starostą Szropskim (na Pomorzu). Od Stan. Augusta posłował do Francyi, a później, przeszedłszy na stronę jego przeciwaików, bawił w Wiedniu jako ich pełnomocnik. Po upadku konf. Barskiej wrócił do Stan. Augusta, i ten go zamianował 1776 członkiem kom. Skarbowej a 1768 wszedł do Rady Nieustającej: † 1779). Przy Zbiorze deklaracyi itd. War. 1773 mieści się dodatek: Historyczny wywód praw trzech mocarstw itd." Po tym wywodzie idzie odpowiedź Łojka na pretensye Pruskie, i těmto pismem zarobił sobie na sławę pierwszego krytycznego dziejopisarza. Wszyscy podziwiali tę uczoność w kraju i za granicą nawet król Fryderyk II, choć przeciw niemu pisał, nadał mu Szrop dożywociem, tak wysoko cenił tego męża naukę. Potém pracował nad porównaniem monety z dawną i nad nauką skarbową, która go aż na pole całej ekonomii politycznej zaprowadziła; lecz tego nie wydał, rękopisy gdzieś zagrzęzły, i tylko Czacki coś z nich korzystał.

b) ADAM NARUSZEWICZ (ur. 1733 na Litwie; uczył się w Pińsku, 1748 zostawszy Jezuitą, wysyłano go na nauki do Lugdunu, a wsparty przez Czartoryskiego doskonalił się we Francyi, Włoszech i Niemczech Następnie nauczycielem poezyi w akademii Wileń. i w Warszawie. Po zniesieniu Jezuitów został domownikiem Stan. Augusta; urzędował jako pisarz w. Lit. i sekretarz Rady Nieustającej, a z probostwa Niemenczyńskiego doszedł przez stopnie do biskupstwa Luckiego (1790). Stan. Aug. umieścił jego popiersie ze spiżu lane w zamku Warszaws. w rzędzie mężów będących sławą i światłem narodu, ozdobił orderami i wybił medal z twarzą Sarbiewskiego i jego, † 6 lipca 1796 roku w Janowcu). Unieśmiertelnił swe imię napisaniem krytycznie ojczystych dziejów p. n. Historya narodu Polskiego od pocz. chrześcijaństwa, t. 6 (od t. II do VII). War. 1780-86 i 1803; t. I niewykończony, uporządkowawszy, wydało Tow. Przyj. Nauk w 2u cz., w War. 1824, a jest w nim rzecz z czasów Polskiego pogaństwa. Wyd. Lipskie w t. 10 1836. Skończył na Jadwidze. Doskonalszym utworem w tym rodzaju nie możemy się jeszcze ani my ani żaden naród Sławiański pochlubić. Także tu należy: Tauryka czyli wiadomości starożytne i późniejsze o stanie i mieszkańcach Krymu do naszych czasów, War. 1787 i 1803. Rozpoczął on swój dziejopisarski zawód wytłumaczeniem wszystkich Dzieł Tacyta, t. 4 Warszawa 1772.

c) TADEUSZ CZACKI (ur. 1755 w Porycku, syn Feliksa pod którego okiem uczył się w domu; a gdy ten był w niewoli zawiózł go stryj do Gdańska. Stan. August umieścił go przy sądach nadw. i wtedyto z własnej ochoty upo

rządkował metrykę Koronną, co mu dało sposobność poznania z bliska rzeczy krajowych; 1788 wezwał go sejm na członka komisyi skarbowej; w celu zaś dokładniejszego poznania rękodzieł, handlu i żeglugi zwidził rozmaite części kraju, a dla ułatwienia żeglugi na Diestrze porozumiewał się z hospodarem Multańskim; 1799 delegowano go od Kijow. i Podol. gub. do pełnomocnéj komisyi trzech dworów w celu wydobycia należytości po upadłym Procie Potockim; 1800 zawiązywał Tow. Przyj. Nauk. w Warszawie z Albertrandym. Stan. Sołtykiem, Fr. Dmochowskim i i. a 1802 Tow. Handlowe z Mich. Walickim, Drzewieckim i Stan. Sołtykiem; od 1803 przy pomocy Koł łątaja pracował nad założeniem i urządzeniem gimnazyum w Krzemieńcu i urzędował jako wizytator zakładów naukowych na Wołyniu i Podolu. Książnica Porycka, przez niego założona, liczyła 4000 rękopisów, 12,000 Polskich ksiąg, 80,000 oryg. papierów; + 8 lutego 1813) Owocem jego głębokiej nauki są pisma: O Litewskich i Polskich prawach, ich duchu, źródłach, związku... t. 2, War. 1800O dziesięcinach w powszechności a w szczególności w Polsce i Litwie, War. 1801. Rosprawa o Żydach, Wilno 1807. Czy prawo Rzymskie było zasadą praw Litewskich? Wil. 1809. O prawach Mazowieckich, Krzemien. 1811. Inne rosprawy umieszczane w czasopisach, zebrał M. Wiszniewski i wraz z temi, które w rękop. pozostały, wydawał w dziele: Pomniki hist. i lit. Polskiej, (t. 4 w Krak. 1834-7). Zaletą tych dzieł prawno-historycznych, iż obrabiane krytycznie Wszystkie dzieła wydał Ed. Raczyński w 3 tomach w Pozn. 1844 i 5.

d) JAN ALBERTRANDY (ur. 1731 w War. z Włocha W Polsce osiadłego. W 16 roku życia zostawszy Jezuitą, był nauczycielem po różnych miejscach. Posiadał języki starożytne i kilka nowożytnych. Między 1760 a 1764 bibliotekarzem w książnicy Załuskiego; następnie podróżował, 1775 został dozorcą gabinetu starożytności Stan. Augusta, a potém lektorem i bibliot. jego; 1782-85 pracował we Włoszech nad wypisywaniem tego, co należało do Polskich dziejów, skąd przywiózł więcej jak 100 ksiąg wypisów własnoręcznych, za co go uczcił Stan. Aug. medalem Bene merentibns orderem s. Stan. i bisk. Zenopolitańskim. W tym samym celu był wysłany do Upsali i Sztokholmu, skąd przywiózł kilkadziesiąt ksiąg takichże samych wyciągów; 1800 obrano go prezesem T. P. N. i był nim ciągle; † 10 sierp. 1808). Wytłumaczył: Dzieje rzeczypospolitej Rzymskiej z Fran. -t. 2, Warsz. 1768 i Dzieje królestwa Polskiego (podług Szmida) Warsz. 1768, Lwów 1846. Sam napisał: Zabytki starożytności Rzymskich w pieniądzach, t. 3, War. 1805. Z rękopisów po nim wydał Zegota Onacewicz: Panowanie Henryka i Stefana Batorego, t. 2, War. 1823 i Krak. 1850, Panowanie Kazimirza, Jana Olbrachta i Aleksandra Jagielończyków, t. 2, War. 1826, a Raczyński: Dwadzieścia sześć lat panow. Władysława Jagiełły Wroc. 1844. Język twardy ale przedmioty krytycznie obrabiane a w r. 1847-1851 wydał i wytłumaczył z Włoskiego i Łacińskiego Józef Krezezkowski. „Pamiętniki o dawnej Polsce i czasów Zyg. August. zebrane p. Albertran. z biblioteki Barberyńskiej.

e) HUGO KOBRATAJ (ur. 1 kwiet. 1750 w Sandomirskiém. Z uczelni Pińczowskiej przeszedł