Obrazy na stronie
PDF
ePub

ukazując i bezpieczeństwo i commodum ich, i ktoby chciał odjechać, aby zaraz się deklarował, a ktoby chciał w kupie zostać, aby zaraz sobie na szablę przysięgli. Rozjechało się ich snać coś, którym jakkolwiek jeszcze poczciwość miła, a ostatek gorszych, których jest więcej zostało, i ongi zaraz mieli sześć set koni czatą posłać do Szląska, bo ich snać Szlązacy, kiedy tu szli nazad, coś trochę szarpnęli, gdyż nie tą stroną szli, którędy się oni spodziewali, i tak się im wymknęli. Są w Oświęcimiu i Kętach i po wsiach około, czekając od Lanikowskiego wiadomości, którą im prędką obiecał, tam co czynią, już łatwo się domyśleć, i dojdą głosy WKM. A to sam herszt i głowa wszystkiego jest w ręku WKM. jeśli tam przyjechał; taki człowiek nie jest godzien i prawo na to jest wielkie, nietylko dworu WKM. attingere, ale i zdaleka, chyba bardzo skrycie i cicho być, skoroby temu szyja spadła summo jure, zadrzałaby na tych skóra i serca wszystkich obywatelów przez tak dawny czas od tych swawolników bardzo rozjątrzone, ucieszyłyby się nie ladajako i sprawiedliwością i tem staraniem; bo alias nie może się ten płacz utulić i to narzekanie, które ad nauseam przyjść musi. Ja to piszę, com powinien a szczerość moję sam Pan Bóg widzi, którą się żadnej złej interpretacyi najmniej nie boję, bo nie mam nic w tem prywatnego, tylko bonum publicum i bonum WKM. własne etc.

XLI. Do króla.

Z Pilicy 20. listopada 1623.

Najjaśniejszy etc.

Jużem w tej materyi niewdzięcznéj nietylko WKM. ale i sobie prawie usque ad summam molestiam napisał, ale trudno non refricare memoriam, kiedy co raz praecordia tyka i świeższe dokumenta od niej dochodzą. Posyłam do imci księdza sekretarza wielkiego, aby WKM. ukazał jako ten proscriptus generał 73) na wzgardę i sądów WKM. i sejmowych i na zgubę państw tu posłany, extendit i amplificat nomen swoje, jako Graff Altan 74) do niego pisze i ktoś większy na Altana się referując, także przypowiednie listy daje. Czem to wszystko pachnie, jużem to WKM. według powinności i miałkiego rozsądku mego explikował; biega tu tych posłańców moc przez Oświęcim do tych tu pułkowników, dano mi i ongi znać, że biegał jakiś Inflantczyk ztamtądże do WKM. prosząc o to, co na karcie jest napisano. Nie napiszę nic więcej, bom już dosyć napisał, tylko per salutem WKMci samego, i per salutem Rzptéj i wszystkich pignorum WKMci proszę, abyś tego pozwalać nie raczył, owszem omni opera zabraniać, bo jeśliby to za

73) Lanikowski, hetman Lisowczyków. 74) Hrabia Adolf Althann (Altheim) jeden z najczynniejszych ajentów Ferdynanda II w Polsce, podczas wojny trzydziestoletniej, werbował kilkakrotnie Lisowczyków do służby cesarskiej za wiedzą i pozwoleniem Zygmunta lil. W r. 1623 jednak nie pozwalał król na takie zaciągi, jak świadczą listy znajdujące się w bibl. Ossol. rkps. 1. 201, ale cesarz przyciśnięty potrzebą działał widocznie wbrew woli królewskiej. Porównaj Beiträge zur Geschichte des Feldzuges Bethlen Gabors gegen Ferdinand II. im J. 1623 nebst Original-Briefen Albrechts von Waldstein von Ferdinand Tadra. Arch. f. oesterreich. Geschichtsquel. I.V. 1877.

razem per violationem pactorum et fidei datae, wojnę turecką i gniew Boży za tem necessario na nas wciągnęło, nie wątpię, że to WKMść łatwie widzieć raczysz i że tamta strona niepotrzebnych nadziei i subsidia przez to się chwyta i ladajakich. Wyraziłem to imci księdzu sekretarzowi w swoim liście, aby to WKM. przeczytał, abym pisaniem długiem WKM. nie był przykry. «Jako justa ab amicis sunt petenda, tak każdemu prudenti tyle comedendum ile salus jego requirit, i zgubą swoją nikogo się ratować nie godzi, a jeśli privato homini, gotowcie (?) principi, który tot populorum salutem na ręku i sumieniu swojem nosi i legitime panuje». Prosząc przytem uniżenie, jakom zawżdy zwykł, abyś W. K. Mość szczerą, da Bóg, i uprzejmą libertate moją urażać się nie raczył, służby moje oddaję etc.

XLII. Do króla.

Z Pilicy 30. listopada 1623.

Najjaśniejszy etc.

Wczoraj w sam wieczór przyjechał do mnie kozak z listem WKM., w którym mi WKM. oznajmować raczysz o Lisowczykach, że niedbając nic na mandaty i posłańce WKM. lubo to w rzeczy obiecali rozjeżdżać się byli i Kalinowski swoję chorągiew był odjął, nie ziścili tego, ale owszem w kupach jako największych idą pod Częstochowę i zatem obawiając się, aby gdzie za granice nie wtargnęli, lubo zamysłów swoich, jakich w państwach WKMości nie kończyli, rozkazować nie raczysz porozumiewać się z kilką IchM. przednich obywatelów tutejszych i rozgramiać ich a sam jako w pierwszym liście swoim do mnie pisanym, tak i w tym teraźniejszym strictas rationes skarbu swego wymawiać raczysz, dla których dworem swoim nie możesz succurre w tem ostatniem utrapieniu Rzeczyptej. Wiedziałem zaraz o Lisowczykach, jako najprędzej jedno w państwa koronne z Lanikowskim zesłani byli, nie omieszkałem w tem WKMści dać znać, zarazem quo fine et quibus artibus to się stało oznajmić i jakim sposobem by to było co prędzej gasić, napisałem moje zdanie: wiedziałem i to, że i te obietnice ich fictae były, jakoż i pan Zadorski zda mi się, dobrze był zrozumiał. Teraz zasię, skoro się z Wołynia nazad ruszyli ku Wiśle, wiedziałem i to zarazem, mając na to pilne szpiegi, i brat mój nad Wisłą prawie mieszkając, nie omieszkał mi dać znać i imé ks. biskup krakowski cierpiąc siła od nich równo z inszymi. Nie potrzeba się tedy najmniej obawiać tego, aby się wyrwać mieli za granicę, bo wiedzieć to WKM. raczysz i odemnie i od wielu inszych, że piętnastu najmniej kuryerów od cesarza imci są vocati i nie pierwéj się ruszyli, aż transegerunt przez tych kuryerów, których dwaj są i teraz przy Kalinowskim o tych rzeczach, któré niżéj napiszę, co im należało. Idą tedy jawnie nie urywku jakiego czynić w Szląsku, ale wiedzeni właśnie ductoribus cesarza imci z jakiem ostatniem utrapieniem i krwawemi łzami wszystkich państw koronnych, znać to i z listu WKM. i cursus naturae tak idzie, bo rzecz dobrze WKM. jest wiadoma, a zkąd poddani juvamina jedno od pana swego szukać mają. Zaprawdę czytając ten list teraźniejszy WKM., gdzie WKMość powtarzać raczysz niedostatki swoje, a rozkazować raczysz mnie succurrere Rzptéj i gromić tych tak złośliwych raptores, musiałem się zasromać i siebie i tego papieru, na którym to napisano, jakoby moja albo tych kilku, którym

WKM. rozkazujesz, miała być superior fortuna, albo splendor większy każdego z nas dworu, z którym mieszkamy w domach swoich, jako res domestica, o ile tych czasów każe. Więc kiedy początku od WKM. nie masz i corpus jakiegokolwiek, trudno obywatelów tutejszych gromadzić, kto ma czego i imci pan podczaszy koronny sam doświadczył dla różnych w téj mierze interpretacyi ludzkich. Przypomniałem był WKM. dwoje exempla WKMości samegoż, jakoś w mniejszych razach i niepodobnym tym raczył dworom swoim succurrere Rzptéj, a oba razy przez nieboszczyka p. wojewodę krakowskiego Zebrzydowskiego przeciwko Turkom, posyłając nieboszczyka p. Zamojskiego kanclerza i hetmana; teraz trzeci przypomnę przeciwko Nalewajkowi kilka set piechoty, posłanéj do nieboszczyka Żółkiewskiego, hetmana na ten czas polnego. Ażeby rationarium teraźniejszych intrat WKM. miało być strictius, niż na on czas było, trudnoby podobno skarb WKMości miał to komu perswadować. Niepotrzeba się tedy spodziewać na te tu rozgromy, ani kłaść nadzieje żadnéj. Tych swawolników nie masz jeszcze pod Częstochową, ale co i dzień będą i idą tam prosto różnemi drogami. Koło pierwsze, zda mi się, dzisiaj pod Piotrkowem mieli mieć, wszakoż przecie i ztamtąd pod Częstochowę ściągać się mają do Szląska. Nie wątp WKMość nic o tem, że mi się tak pada serce patrząc na tak ostatnią niewolę téj Korony, która na nie nigdy nie bywała, iż kiedyby podobną rzecz krwią swoją własną ugasić, nie dałbym w tem naprzód onemu Rzymianinowi, który rzucił swój żywot własny in apertissimum periculum, aby nim niebezpieczeństwo ojczyzny swéj odkupił. Przezierając ongi listy WKM. niektóre do siebie pisane, nalazłem w tem pisaniu WKMości, które mi przed tym teraźniejszym listem przyniesiono te formalia: kazaliśmy uprzejmości waszej posłać kopię listu do cesarza imści pisanego, żebyś uprzejmość Wasza i insi, którzy nas tak udają, wiedzieli, że się to nie za naszem przyzwoleniem dzieje. Nie animadvertowałem czytając to prędko zrazu tych słów, w których mnie perstrinxit kancelarya WKMości bardzo niesłusznie i niesprawiedliwie, bo oddawać to, czego kto pewnie nie ma, byłoby to albo summae levitatis, albo malevolentiae, czego obojga z łaski Bożej ani w naturze ani w obyczajach moich nigdy nie było. Kiedybym to pewnie wiedział, żeby w tem conniventia WKM. być miała, nie omieszkałbym powinności mojej w tej mierze zarazem dosyc uczynić, prosić WKM. i upomnieć, jako munus moje każe, abyś tego zaniechać raczył, a jeślibym tego otrzymać nie mógł, odniósłbym to tam, gdziem powinien, ale jakom nie wiedział o tem i nie wiem, tak i ten, kto mnie w tej mierze pupugit mordaci calamo, niech tego nie rozumie, abym silentio miał dopuścić temu przyschnąć na sobie, jednak żebyś WKM. wiedzieć to raczył, że jakom zawżdy szczerze, uprzejmie, fideliter z WKM. się obchodził, nie patrząc na żadne pożytki moje, ani calamitate publica onych odganiając, tak i teraz co mię w tej mierze w tym tygodniu doszło wiedzieć, muszę fideliter WKMości odnieść nie dlatego, abym temu wierzyć miał, ale iż to należy, sławie i sumieniu WKMości. Racz tedy WKMość to wiedzieć za pewną, że Lisowczycy passim to udają wszędy, że za pozwoleniem WKM. kupy te zbierają i idą z niemi. Przyjechało ongi kilku szlachciców do mnie, którzy mi powiedzieli, że im to Lisowczycy jedni ich powinni, drudzy ich znajomi powiadali, że posłańcy WKMości co inszego publice co inszego secrete im rozkazują i że za wiadomością WKM. i rozkazaniem i te kupy zbierają i idą z niemi, dołożywszy tych formalia verba, że jako ono pierwej nas do Węgier posłano i przez komorniki nam iść rozkazywano, tak i teraz czynią. Posłaniec mój, który był półtory niedzieli między Lisowczykami, bom był kazał przysłać między nie dla wy szpiegowania, ten się tego

między nimi siła nasłuchał, nawet ongi szlachcic jeden mi powiadał, że komornik WKMości niejaki Pęcławski był już po panu Zadorskim u nich, pozwalając im zbierania kup i iść na służbę, a któremi kondycyami transegerunt z cesarzem imścią, to teraz apertissima i nie pierwéj powrócili z Rusi tu ku Wiśle, aż im na piśmie kondycye te trzy kuryer przyniosł. Pierwsza, żeby nie Lanikowski ale Kalinowski był starszym, lubo to hetmanem, lub jako tam oni zowią. Druga, żebyś WKMość nie kazał ich pozywać na sejm ani karać ich o te zbrodnie. Trzecia, żeby miesiąc darowano, a za dwa zarazem na granicach pieniądze dano. Na to wskoro im diplomata przyniesiono, zaraz się za Wisłę ruszyli, i teraz przy Kalinowskim dwaj tych kuryerów jest. Odniósłszy to tedy tak wiernie WKM., a wiedząc, iż WKM. wiedzieć raczysz, co za utrapienie wszystkie państwa WKM. cierpią, jako krwawe łzy do Boga za tem idą; jako i nomen WKMości in metibus hominum siła cierpi, jako z téj ostatniej niewoli ostrzą się serca. ludzkie, rzekę to, co rzekł utrawiony jeden Rzymianin Trajanowi cesarzowi rzymskiemu: »Has lachrymes Trajane armis ulciscere tuis«. Oddaję etc.

XLIII. Do Betlen Gabora.

Z Krakowa 8. grudnia 1623.

Serenissime Princeps!

Tabellarius S. V. heri nobis suas adtulit litteras, quibus significat inter Caesaream majestatem et S. V. inducias ad certum tempus pactas esse. Grata nobis fuit, quamvis breviuscula ea suspensio armorum, quippe non solum dolendum sed summopere ingemiscendum, offensas inter christianos principes armis Turcarum Tartarorumque vocatis dirimi iisdemque sanguinem christianorum non sine summo barbarorum risu et solatio ad nauseam fundi. Rem vix aliquando auditam, per se abominabilem et nescio quo ingenio orbi christiano excusandam, ad quam tanta sanguinis christiani profusio, tantas ejusdem nominis nostrorum hominum ab auxiliaribus copiis S. Vrac in servitutem conjectus defertur. Subeat S. V. exemplum, quo principatus Transsylvaniae in potestatem Turcarum devenit, regnique Hungariae vix non extremus jam casus unde principia habuerit, facile hic socius potentior ad cujus rem juvandam flectit omnia utriusque partis fractis viribus evasurus. Versetur ob oculos extremi illius diei horror, quo omnes etiam ii, qui quodam modo invicti sibi videntur fortunaeque lubricam fidem sequuntur, coram supremo monarcha aqud quem cuncta mortalium ludibrio sunt rationem formidabilem sit redditura et quibus argumentis effusus christianus sanguis barbarorum gladio totque hominum in catenas conjectorum damnatorumque caterva expiabitur. Ceterum, quod ad pacem tranquilitatemque regni partiumque Hungariae cum regno Poloniae attinet, ca hucusque servatur servabiturque nullaque arma contra foedus antiquum infensa hinc imminere scio, modo S. V. eandem ab omnibus partibus praestare velit, eaque eo animo a nobis accipiat, quo studium rei christianae, cui etiam vitam debemus scribere non jussit. Interim nos nostraque studia S. V. commendamus.

XLIV. Do króla.

Z Myślenic 75) 16. września 1624.

Najjaśniejszy etc.

Wracając się z Cieplic dniem albo dwiema przedtem niżlim z Wrocławia wyjechał, odesłany mi był list WKM. P. m. m., w którym WKM. rozkazywać mi raczysz, abym zdanie swoje napisał około rzeczy, należących sejmowi przyszłemu i o miejscu i o czasie, przypominając tam zaraz, jako in deliberatoriis zwykło być, punkta temuż sejmowi należące. Niewczasci podobno nań odpisuję, ale iżem był extra regnum i tam mię ten list zastał, nie może być żadna wina przy mnie, żem prędzej nie odpisał, ażem do Polski przyjechał, i sama mię rzecz ta, jako powiadam u WKM. wymówi. Tak powaga i natura wszystkich sejmów niesic, a ile teraźniejszych naszych czasów, że arduae deliberationes muszą być na nich i trudne negotia, ale w tem największe nieszczęście, że od tak dawnych czasów una eademque agitamus ustawicznie, a żadnej rzeczy koniec nie jest uczyniony, zaczem i teraz sueta moles przychodzi i podobno tenże eventus będzie. Kto pojrzy dobrze na wszystkie te negotia w liście tym wspomnione, łatwie to najdzie, że nietylko tot extremis calamitatibus stargana Rzeczpta, lecz tota et florentissima ledwieby singulariter każdej z nich podołała, bo naprzód począwszy (co ja za caput rerum położę) do tego jakoby się sewicyi tatarskiej ustawicznej odjąć, a wejrzawszy w to maturo judicio, jako to rzecz jest ardua i jako wiele circumstaneyi ma w sobie, każdy baczny może uważyć, że dałby to Pan Bóg, i dopieroby się mogła szczęśliwą ojczyzna nasza i państwa wszystkie WKM. nazwać, kiedyby tę jedną rzecz wziąwszy przed się i wszystkie conatus w nią włożywszy, na tym. sejmie tak jako gravitas jej potrzebuje, odprawić mogli. Szerzyć się z tem nie będę, jednak codzienne exitium nasze i ta tabes właśnie, którą conficimur, ukazuje, że tego nietylko potrzeba ale i gwałt ostatni. Zaś jakoby to szczęśliwie et ex re odprawić, dobréj maturitatem potrzebuje, żeby czego Boże uchowaj, za lekkim postępkiem i konfiedencyą jaką, wiecznie nie płakać, bo peregrina bella et incerta proeliorum w nich in sortem puszczane, nie jednego państwa wszystkiego pozbawiły. Piękny to conflictus był imci pana hetmana 76) polnego koronnego i wszystkich z nim będących z Kantymirem, rzadki w ojczyźnie naszej, wszak patent historye o tem, żeby który hetman consertis manibus z tym nieprzyjacielem miał pugnare i pychę jego ad foedam fugam przywieść poniewolnie, sławny po świecie i on za czułość i przewagę swoję, godzien pewnie łaski WKM. i wszelkiej od nas wszystkich wdzięczności. Ale nie jest koniec, odjąć się temu utrapieniu i złożyć ten strach z siebie, w którym i on równo ze wszystką koroną z trochą ludzi zawżdy być musi, altius aliquid postulat, niż kilku albo kilkunastu tysięcy ludzi, nie wspominając inszych necessitates bellorum, które siła bardzo kosztu potrzebują. Nuż ktoby chciał non consilio ale manu inflantską prowincyą odzyskać, kozacką swawolę od tak wielu

75) Myślenice miasteczko powiatowe w daw. obw. wadowickim w Galicyi.

76) Stanisław Koniecpolski pobił Tatarów pod Martynowem niedaleko Halicza; porów. Piasec. Chron. p. 370.

« PoprzedniaDalej »