Obrazy na stronie
PDF
ePub

rzec i podobna, racz WKM. fidem publicam i negotium tam extremae difficultatis, tą małą sumą rozkazać uspokoić, jeśliby też pieniędzy w skarbie teraz penitus nic nie było, przynajmniej dać konsens bratu memu, aby się zadłużył u kupców w Konstantynopolu na tę fidem publicam, którą WKM. widzisz być obowiązaną. Będzie mój brat miał tak siła trudności w tej legacyi; jużci ja to dobrze przeczuwam, ale wżdy przynajmniej to co negari nie może i co komisarskiemi rękoma podpisano jest, i czego się jako własnego długu będą upominać, żeby było dano. A to on jedzie jako go Pan Bóg będzie chciał mieć, bo rzekł słowo, lecz potkali go jakie niebezpieczeństwo z tej miary, Bóg jest sprawiedliwym sędzią na wszystko, i ten requiret z rąk tego, który mu będzie w tej mierze impedimento. Oddaję etc.

XXXII. Do króla.

Z Pilicy 18. września 1622.

Najjaśniejszy etc.

Dzisiaj oddał mi komornik WKM. Pana m. m. list pisany de data 30 Augusti, w którym mi WKM. rozkazywać raczysz, zdanie swoje powiedzieć tak o sejmie, na który czas by złożony być miał, jako i coby się na sejmiki podać miało. Do tej doby tak była uwikłana ta Rzpta i jest, że podobno na każdy sejm sejmując, byłoby co czynić, gdyż codzień nowe trudności oriuntur, że choć się zda, żeby Rzpta, aby trochę odetchnąć miała, nowe onus coraz nalega. Ta bowiem konfederacya lubo się to zdało, że już jest uspokojona, a to i teraz, choć nomen straciła, rzeczą samą jeszcze trwa, a jako swawolna ukazał to ten postępek dosyć żałosny z imci księdzem biskupem krakowskim 55), o którym już WKM. dobrze wiedzieć raczysz. Taż kupa ludzi, o której WKM. wiedzieć raczysz, że się przemknęła tu na tę granicę Szląska, i do któréj, jakom słyszał, jeździli komornicy WKMości z uniwersałami, w ten czwartek przeszły koło mieli pod Wieluniem, gdzie się obrócili, tego wiedzieć nie mogę, i jeśli od cesarza Jmci przyjęci nie będą, gdzie się obrócą, czas to krótki ukaże. Ale jakożkolwiek na tym sejmie omnino trzeba nie papierową, która tylko z wielką pracą bywa pisaną, a effectum żadnego nie ma, gdyż rewerencya wszystka legum zginęła, bez egzekucyi, ale takowąż obronę, jaką konfederacye gwałt zwykły nam czynić, obmyślić. Co jeśli nie będzie, nie masz żadnej nadziei na świecie, abychmy się tej servitutis odjąć mogli, a zatem i WKM. słusznie nie masz być in metu, biorąc nietylko dawne przykłady inszych królów, ale i teraźniejsze horrendum exemplum wszystkim principibus żoł nierzów tureckich 50), wiedząc, że cnota omnino in summum nefas się obróciła. Więc Kozacy zaporoscy, aby mieli być coërciti sine armis, to jest rzecz niepodobna, a to snać teraz jechali posłowie ich w jakiejsić legacyi do WKM., jako mi ten komornik WKM. powiedział, jeśli w takiej, bom ja wiadomości żadnej o tem nie miał, to już łatwie koligować jako ich commovit przykład konfederacyi, by tu niewiedzieć jakie traktaty z nimi były, to ich nie zatrzyma in officio; gens insolens, nadęta i tą wojną teraźniejszą z Turki tak tumida, że lekko sobie wszystkie imperata waży, a co

55) Bliższe szczegóły o tym wypadku zawiera mowa ks. Zbaraskiego na sejmie r. 1623. 56) Mowa tu o zamordowaniu sułtana Osmana.

większa jeszcze, mając ex fece hetmana i przewiódłszy to nad postanowienie swoje z WKM. także znieważywszy w tem starszyznę swoję, będąc od popów coraz stimulati, póki krwią się nie ustraszą swą, niepodobna rzecz, aby mieli obsequi, bo nihil modicum in vulgo. Niewiadomi przyrodzenia ich, mogą mieć argument wielkie postępki ich z Rzptą przez tak wiele lat, ja zaś co ich znam i z spraw i z przyrodzenia, bezpieczeństwo affirmo. Z Gustawem nie wiem co za niebezpieczeństwo jest, ponieważ snać inducye z nim ad primam Maii wzięto, a tymczasem komisarze z obu stron pokój mają traktować, może to być, że fortelem jakim on te inducye uczynił, jeśli-że były zatrudnione te domowe rzeczy jego, wszakoż znać to przecie z wielu miar, że i on pokoju non respuit, niewiemże, jeśli nie będzie chciał trochę insolescere, mając wielką część Inflant w ręku. Jednak jeśliby mogła być pax telerabilis, proszę WKM., abyś WKM. rozkazał skończyć te traktaty, bo czas o tem mówić, jako są wszystkie prowincye téj Korony strapione, gdyż zda się, że sama ich ultima calamitas, ustawicznie gemitus tak wydają, że muszą być wszędy widome, jedna ta acrumna jeszcze defuerat, powietrze, i to Pan Bóg przypuścił. Krakowska ziemia wszystka tak zarażona, że ledwieby gdzie trochę zdrowe miejsce się znalazło, i jam rozumiał umknąwszy się do chałupy też swojéj, i strzegąc się jakom najlepiej rozumiał, żem miał za pomocą Bożą być tutus; jakož i byłem do téj doby, ale od kilku dni choroby jadowite po przedmieściach miasteczka mego poczęły się pokazywać, które mię też wypedzą ku Rusi. Na Podgórzu prawie wszystkie wsie wymarły i miasteczka. W sandomierskiej ziemi snać też wielka część tej zarazy, a co wiedzieć jeszcze w tych dwóch miesiącach, które są najgorsze, jeśli dalej nie pójdzie. Zaczem sejmiki nie mogą być złożone żadną miarą, ażby o Bożem Narodzeniu da Bóg, bo pod ten czas zwykły takie infekcye ustawać, alias niewiem, ktoby na sejmik jechał, zwłaszcza do takich miasteczek, w których i zdrowego czasu źle stać, a cóż suspecto tempore? () moskiewskich rzeczach tę miałem wiadomość od imci pana kanclerza litewskiego, że się Moskwa koniecznie domaga tego, aby Michałkowi 57) dano tytuł cara moskiewskiego, i żeby swój królewicz Jmé Władysław deponeret, czego jeśliby nie uczyniono, wojną grożą. Iżem niewiadom quibus rationibus panowie komisarze pokój stanowili z Moskwą, i około tytułu królewicza Jmé Władysława coby było statutum, trudno mam o tem mówić. Prawda, że oni na ten czas cum statibus tamtego państwa stanowili, wszakoż rozumiem, że i o tem musiała być decyzya jaka, bo i Moskwa wiedziała, że bez pana nie miała być i musiała też o tem traktować. Iz tedy nie wiem, jeśli królewicz Jmć pozwolił deponere ten tytuł, bo circa conditiones pacis musiało co być o tem, dlatego nie będę też o tej materyi mówił, jako sobie niewiadomej, gdyż jeśli jest rzecz pozwolona, to już stare trzeba pactis, jeśli nie, musiałyby być nowe traktaty o tem i pomnę już były, ponieważ mi imci ksiądz kanclerz pisał, że komisya na traktowanie z Moskwą ad certam diem Septembris, nie pamiętam na który dzień, złożona była z księstwem litewskiem, komisarze łatwie podobno mogli zjechać, ale z Korony nie wiem, jeśli WKM. kogo naznaczyć raczyłeś, bez czego pewnie infectum musiałoby być opus etc.

57) Michał Fiedorowicz Romanow.

XXXIII. Do króla.

Z Solca 29. września 1622.

Najjaśniejszy etc.

Rozumiem, że albo równo, albo mało co prędzej listy brata mego do WKM. Pana m. m. posłane z za Dniestru przez kozaka WKMości, który i mnie od niego z Końskiej Woli 5) pisanie dzisiaj odesłał, przyjdą z tem pisaniem mojem. Pomnę, żem, na deliberatorias odpisując przez komornika WKM. z strony czasu na złożenie sejmików, tak rozumiał, iż dla powietrza, którem Pan Bóg krakowską ziemię i Podgórze wszystko nawiedził, i tu w sandomierskiej ziemi na kilku miejscach tych téż, ta infectio grassatur, przed samem Bożem Narodzeniem właśnie ledwoby miały być złożone. Teraz iż wiem, że i brat mój pisał o tem do WKM. prosząc, abyś rationem raczył mieć w złożeniu sejmików na to, żeby on mógł dać z Konstantynopola jakowa inklinacya w Turkach zostanie około pokoju, toż i ja przypominam WKM. i rozumiem to expedire summopere, więc i to, że może się obojgu dogodzić, właśnie pod ten czas, jako ja to z strony złożenia sejmików rozumiem, bo wiedząc pośpiech jego, jaki czyni w tej drodze, i że już do tych czasów rozumiem, iż jest przynajmniej u Dunaju, będąc wiadom tamtych miejsc wszystkich, nie wątpię o tem, że jeśli mu Pan Bóg da zdrowie, będzie w Konstantynopolu jakoś przed św. Marcinem, ale by też i na św. Marcin, to sześć niedziel przed Bożem Narodzeniem. Za tydzień, za dwie niedziel najdalej może zrozumieć, quo res vergit i jako się Turcy podają do pokoju, zostałyby jeszcze cztery niedziele na drogę, żeby mógł dać znać WKM. podczas sejmików; a choćby też i w tydzień po Bożem Narodzeniu sejmiki złożyć, nie wielka rzecz tydzień i dla powictrza by warowniej było i ztamtąd by wiadomość być mogła, a ówdzie tygodniem sejm złożyć prędzej, to jest w pięć niedziel po sejmikach, tedy takby to właśnie uczyniło, jako i tygodniem przed Bożem Narodzeniem sejmik złożyć, które, jeśliby WKM. prędzej złożył, oprócz Rusi i Wielkiej Polski, gdyż w krakowskiej ziemi pewnie nikt nań nie pojedzie prędzej i tu w sandomierskiej ziemi także, bo już jedno dwie mile od Opactwa się zapowietrzyło. Wiem, że na Kozaki trzeba mieć wzgląd wielki, żeby się sejm wcześnie skończyć mógł; ale mojem zdaniem, że to wszystko tempestive może być, kiedy cura i sollicitudo będzie. Oddaję etc.

XXXIV. Do Zbigniewa Ossolińskiego 5").

Z Solca 15. października 1622.

Jaśnie wielmożny Jmci wojewodo sandomierski!

Umknąwszy się w ten kraj dla powietrza z ziemi krakowskiej, bo tam wszędy powietrze i ledwo kąt jaki bezpieczny najdzie, ponieważ już deliberatoriae wyszły, zaczem, lubo to nie tak prędko sejm pośpieszyć

58) Końska Wola, Konińska Wola, miasteczko w wojew. Lubelskiem położone, 59) Wojewoda sandomierski, ojciec słynnego później tyle kanclerzaJerzego Ossolińskiego

musi dla powietrza, jednak o to pontifices per ludibrium consulti. Wiem, że jednęchmy wszyscy formę listów mieli, pytając się w rzeczy, coby na sejmiki proponować? lubo more solito to, co się u dworu będzie zdało, komunikowawszy tylko, którzy abditorum sunt conscii, napisana będzie instrukcya z dawnego i zwyczajnego formularza, coraz niebezpieczeństwa tylko Rzptéj ukazując extrema dla poborów, ponieważ ojczyzna nasza in perpetua tributa już jest damnata. Ja nie bawiłem się najmniej nad tem, dając respons JKM. Nie to co mi w tym liście proponowano, ale to com rozumiał być ex re Reipublicae et ultimae calamitatis tollendae napisałem. Zdało mi się tedy i służby moje WMości panu oddać i spytać o zdrowiu, w jakiem Pan Bóg WM. Pana trzyma, więc i o sprawach Rzptéj conferre, ponieważ sejm już lubo to aż zimie dobrze być musi, instat, żebyś WMć pan jako aetate i prudentia maturior albo zganił zdanie moje, czem się ja nic urażę, gdy bardzo rad patior correctionem od mędrszego, którego Pan Bóg longa experientia i rozsądkiem uczcił, albo jeśli expedit Rzptéj to co niżej napiszę, raczył na sejmiku swojem pilno poprzeć tego, jakoby artykuły, służące tym conatibus pilno et arctissime panom posłom zlecone były. Czynię to i ztąd, żem powiniem z WM. panami i kolegami znosić się, gdyż wszystkim nam debetur Rpta i musiałby być extremae dementiae et vecordiae, ktoby rozumiał, że tam ma co sprawić. Więc, aby mnie kto nie chciał winić a niesłusznie, że primus in ordine świeckiego senatu będąc, nie ozywam się z tem komu to należy za czasu, co mi mała moja industria każe. Konfederacya albo raczej konjuracya żołnierska, bo właśnie już rzeczą samą w to nomen weszła, jako daleko corruptissimis moribus téj ojczyzny naszéj radices na zgubienie jej puściła, do tych czasów trwają jeszcze bardzo dobre dokumenta, bo tejże komety promienie zaszedłszy do Szląska, co zrobili, posyłam WM. panu króciusienkie compendium na karcie, wrócili się zaś przecie do nas i jedna część snać ku Wielkiej Polsce poszła, posławszy do JKM. posły, aby ich na służbę jaką zaciągnął, drudzy już to tedy już to owędy przez Wisłę przeszli, owo i nas w niwecz obrócili i pacta z narodami rozerwali i tu jeszcze zrobiwszy świeżuczko flagitium takowe, jak na śmiech posłali, żeby ich tanquam domitores gentium przez gwałt przyjęto, i nie dziw im, bo iż impunitas scelerum jest data, prawa od nich i dla nich zgwałcone, silentium przez nasze zapisy injuriarum wszystkim impositum, słusznie wszystką Rzptą mają ludibrio. Parebo ja bardzo rad każdego zdania przed sobą, kto mi co sufficientis ukaże. Lecz sam w sobie pozierając na tak zły statum wszystkich rzeczy, które jedno przedsięweźmiemy, albo raczej na złą życzliwość i exekucyą tych, którym to in potestatem dajemy, nie widzę nic validius na tę ruinam ostatnią, tylko foedus contra foedus uczynić: bo jako oni zgodą, armis, kupą, sacramento między sobą są nam straszni, i dominantur Rzptéj na sześć mancipia (bo takowych tam większa część) tak i my manus manibus, vim vi repellere mamy. Są dawne kaptury, dawne związki przodków naszych i nasze, prawda, że contra exteros, bo jeszcze cnota integra natenczas była, a zatem nie myślano o tem, co corrupta saecula przyniosą, jednak iż fortuna Reipublicae takowa teraz jest, na to potrzeba używać tych nexus, do czego nas nasze nieszczęście i sors jakaś nascendi przywiodła. Będzie podobno w tem szkrupuł, iż to są jura interregni, ale aza i nie dla panów swoich bezpieczeństwa to uczynimy a exemplum nie trzeba straszniejszego wszystkim principibus, którzy w takiej sieci są jakochmy teraz, jakowe świeżuczko żołnierze tureccy podali, kedy jako dispar disciplina, jako servitus innata, i nietylko reverentia, ale cultus i adoratio ich absoluti principis prohibebat ich tego ausum, to wiadoma rzecz i mógłbym tak rzec względem

magnitudinis cesarzów tureckich od inszych królów, że może na owej wełna zostawać, kiedy barana ostrzyżono. Na ostatek ja tak rozumiem, że to jest unica salus nasza, któréj, jeśli nie uczynimy, gotujmy się, iż w króciuczkim czasie za pierwszą konfederacyą Rempblcam occupabunt, pana podadzą, kogo będą chcieli, szyje jednym będą ucinać a drugim capitibus pretia imponent, czego pełno w historyi rzymskiej, których państwo nie czem inszem prae se sumunt jedno tem, i to tureckie exemplum głęboko wielom w serce wlazło. Druga rzecz jest zatrzymanie Kozaków, na czem jako WM. pan wiesz, wszystka anima pokoju z Turki zawisła. Dawno ta materya agitatur na sejmach, ale cóż potem, kiedy od jednéj części infida oratione zawżdy, od drugiej jako grozniejszej i odleglejszej summa ignorantia próżno słowy, próżno komisarzami, próżno rationibus, bo to jest absurdum chcieć nad tem, co praeda vivit i nalazł sobie arma dlatego, aby nie robił i nikogo nie słuchał, i vincere tego, który jest expers rationis ani dba o salutem niczyją, tylko o swoje zdobycz, i którego quietae Reipublicae summa inquies manibus hoc opus est, bo i ta turecka wojna bardzo ich wzdęła, raz to jedno trzeba krwią strząsnąć, a nie trudna to rzecz, będą zaraz ciżsi. A to i teraz hetmana sobie uczynili z czerni i czółnów nie oddali, co ja praevidi i pisałem do JKMści jeszcze dobrze za żywota Saydacznego o tem, bom wiedział, że już moribundus był, i on nieborak człowiek cnotliwy, sprawny i mężny i Rzptej bardzo życzliwy, jakiego nigdy Kozacy nie mieli między sobą, przestrzegał w tem, że tak miało być po śmierci jego, i dawałem ja sposoby, jako temu było zabieżeć, ale cóż to za valor ma to dlatego, żeby jako największej swywoli używali i potrzeba simpliciter adigere do tego, żeby czółny pobrać i popalić, albo posiekać, bo niepalić te co mają, jest to tak podobna rzecz zabronić im na morze chodzić, jako ptakowi całe skrzydła zostawiwszy i puściwszy go na wolą, zabronić mu latania. Trzecia rzecz jest, a mem zdaniem do zniesienia najniepodobniejsza, mennica. Kiedy ta konfederacya kończyć się miała, posłał JKM. do mnie imci księdza sekretarza wielkiego perswadując mi i żądając, abym się zapisał jako i inni panowie opiekunowie tym żołnierzom, czego ja nie chciał uczynić długo, siła amaritudines w tej mierze widząc. Ale kiedy mi powiedzieli sami żołnierze, iż bez mego podpisu nie chcieli tedy konfederacyi skończyć, ob Reipublicam, by mi też byli i głowę kazali swoję obowiązać, uczyniłem to. Odprawując imci księdza sekretarza wielkiego, wskazałem do króla JMci prosząc, aby JKMść mennicę z rąk swych wypuścić raczył, posławszy mu prawa wszystkie, tak dawne jako też i za jego panowania uczynione przeciwko temu, ukazując, że i trzymać tego per naturam Reipublicae liberac i per leges nie może, i że dla tego monety nie mamy i mieć nie możemy, w czem jest, nieprzydając i tych extremas calamitates, pewna zguba, bo iż JKMci wielkie pensye z tych mennic dają także i wielom inszym pensionariis onera mennica sustentować muszą, osobno mincarz zysk musi mieć, dlatego moneta bardzo zła i lekka i nie masz jej, bo ją na tak wiele części dziela. Pretia rerum już tak są intolerabilia, że dokupić się nie może, srebro i złoto wszystko w mennicy zostanie, a u nas tylko miedzi trochę. Opowiadając się, że ja przysięgi swojej połykać nie będę i że to muszę aperire na sejmiku, gdyż rzecz jest nieznośna i dlatego wczas JKMci się w tem opowiadam i ostrzegam. Odpowiedziano mi na to, iż JKMość znieść się będzie raczył z Jmścią panem podskarbim koronnym, któremu administracya mennicy właśnie należy. Odpisałem, że jeśli się o tem porozumieć, żeby ta mennica była, albo gorsza, nam się to ni nacz nie przyda, a pan podskarbi jest tylko dozorcą komisyi sejmowych na mennicę złożonych, i tego kto jest praefectus monctae, który ma być szlachcic nie z między knechtów

« PoprzedniaDalej »