tem byście podeptali, i musieliby exteri tak sądzić, że czegoście nieprzyjacielowi violare zabronili, toście sami rękami własnemi wniwecz obrócili.

Sejmy nasze choć przez wielkie uczęszczanie bez żadnego skutku dobrego, ciężkie i gorżkie są bardzo, ja jednak nie będę rozradzał, żeby był złożony, ale żeby na ten sam akt tylko, który WM. w swoim liście wspominacie, tego dobrem sumieniem radzić nie mogę, ponieważ saluti publicae sejm należy, a ratunkowi wszystkich praw, dla których rozmnożenia tyle passi przodkowie nasi, a my spólnie to żechmy na zatrzymanie ich powinni, i naprawienia co z swego miejsca ustąpiło, a nie na zgubę, i łatwiebyście to WM. poznali sami na sobie, co my lubo to przy prawie teraz cierpimy, że skoro arma deponetis, a do domów swych i ad munus civile wrócicie się, jako żyć bez prawa.

Odpuśćcież WM. proszę, że ad palatum nie mówię, i tę truciznę WM. disvadeo, którą byście się sami zgubić mogli.

XXIV. Do króla.

Z Krakowa 30. marca 1622.

Najjaśniejszy etc.

Wczorajszego dnia był u mnie Jego Mość ksiądz Grochowski 45) który i list do mnie pisany WKM. p. m. m. oddał, i to co miał in mandatis od WKM. opowiedział. Tak w liście jako i w mowie jego jednaż materya była, to jest wola i rozkazanie WKM., abym społem z Ichm. pp. komisarzami, z tej konwokacyi naznaczonymi, do żołnierzów jechał, i o to się starał, jakoby ich z tej kupy rozwieść i wszystko to niebezpieczeństwo uspokoić, dokładając tego, że mi bardzo confidunt, co pismem swojem do akt oświadczyli. Nie samem tylko w téj dufności jest, ale jako jest liczba nie mała tych, których oni, nie wiem quo genio w to pismo włożyli, tak nic tak singulare tam, gdzie imię moje napisano, aby było dołożone, czemby się moja dufność większa niż drugich Ichm., którzy są in eodem collegio, znaczyć miała. Są Ichm. dwaj duchowni, którzy jako we wszystkiem praecedunt, tak i w tem primas partes słusznieby mieć chcieli, a ci nietylko powagą pierwszą, ale etiam admiratione et pietate, przy któréj i miracula zwykły się przymieszywać, więcejby podobno sprawić mogli. Ja, lubo znajomości żadnej tak głębokiej tam nie mam, ale może to być, chociażem też przez niemały czas u nich wielu złych interpretationibus jactatus, patrząc na prostość i cnotę moję w każdej sprawie, iżem nigdy nic, jeno salutem WKM. i Rzptéj miał najbardziej curae, i na żadnym akcie z prywatnym affektem moim się nie podał, iż dobrze o mnie rozumieją. Lubo tedy non vendico tego sobie, bo pewnie summae vendicationis vanitatis byłoby to, abym miał co u nich sprawić, jednak patrząc na tak ostatni upadek wszystkiej Rzptéj, bym był w czas obwieszczony od WKM. non parcerem pewnie w tej mierze ani kosztowi, ani zdrowiu mojemu, które do tego czem też tam nie mało zmagać potrzeba, jest ineptissimum, i natura zawsze była i jest od tego affectu aversa, pokusiłbym był równo z Ichm., inszymi pari fortuna, jeśliby się co sprawić

45) Zapewne Achacy Grochowski, który był posłem do Rzymu, a w r. 1623 został mianowany komisarzem do oznaczenia pretia rerum (vol I. III, 216). Był on podówczas kantorem gnieźnieńskim i kanonikiem krakowskim.

mogło. Lecz iż ledwo prawie tydzień do tego czasu, ja o żadnej drodze teraz nie myśląc w takim ścisku i niedostatku wszystkich rzeczy, rozesłałem po różnych majętnościach swoich bardzo i ostatnie poszarpanych koni, tak swoje jako i sług swoich, i nad dwa cugi woźników dla swojej potrzeby a kilkunastu koni jezdnych sług swoich, nie mam przy sobie, dlaczego i na konwokacyą przybyćem nie mógł, jakom WKM. o tem pisał. Zaczem łatwo mię ta prawda sama wymówi, że rozkazaniu WKM. dosyć uczynić nie mogę, bym najbardziej chciał.

W niedzielę kwietnią 46) był u mnie posłaniec marszałka wojska tego z listem, imieniem wojska wszystkiego pisanym, którego kopią do rąk Jmci X. sekretarza Wielkiego posłałem, także i swój respons com go im dał. Jeśli będzie wola WKM. kazać go sobie przeczytać, łatwo to WKM. zrozumieć będziesz raczył, żebym więcej według małego i słabego dowcipu mego mógł i obecnie powiedzieć, jakom w tym liście napisał. Boże daj to, aby meliori fato Reipub., ta się komisya odprawiła, wszakże erit mihi magnus Apollo, kto ich od tego odwiedzie, by téż i inszych pretensyi zaniechali, żeby mieli tych pięciu ćwierci odstąpić, a pocóżby konfederacyą uczynili, która tak surowe prawo ma na się, jeśli na dwu ćwierci, które im winno, aza im ta płaca zaraz nie była dawana? U mnie to wielkie paradoxum, ktoby to sobie obiecywał. Niechcąc jednak źle ominari przyjdzie i z drugimi równo, ponieważ wszystek czas medendi jest opuszczony, czekać fortunam Rzptéj.

I to mnie perculit nie ladajako, co mi X. Grochowski powiadał, żeby nie miało być jedno dwa, albo trzykroć stotysięcy złotych w skarbie i żeby się tem dwie ćwierci zapłacić miały. Lepiej ci to skarb ma wiedzieć niżli ja, ale zda mi się, że w tem erratur, bom zaraz wzierał w komput we Lwowie za rozkazaniem WKM. u mnie uczyniony, tak się w nich znajduje, że za dwie ćwierci, to jest wysłużoną ad ultimam Octobris, a drugą darowaną według komputów tych, które nieboszczyk pan wojewoda wileński WKM. przez Brodeckiego posłał, przychodziło wszystkiemu wojsku, temu co w obozie było milion trzydzieści tysięcy i kilkaset złotych. Prawda, że i Niemców tam trochę było, ale na to według komputu nie wychodziło, jedno na jazdę, abdankując ją i co miesiąc darując 11.443 złote, a piechocie 20,000. Ostatek wszystkiego tego miliona za dwie ćwierci tylko kładł się na wojsko w obozie będące tak zaciężne jako i powiatowe, które oni teraz wszystko reprezentują, i w druk jest podana suppresso nomine, ja nie wiem od kogo, gdzie jedenaście pułków sobie uczynili, tak jako i w obozie jedenaście téż ich było, kiedy mianują każdego pułkownika od nieboszczyka p. wojewody wileńskiego naznaczonego, a przytem zasię i imiona tych pułkowników, co zaraz ono postanowili, na wszystko wojsko, to jest, które było. Zaczem i też płacę, będą pretendować, która wszystkiemu wojsku debebatur, gdyż i powiatowi toż sobie pretendują, i tegoż czekali, żeby było konfederacyą uczyniono. Łatwie tedy kolligować, czego do pięciu ćwierci niedostaje, a jeszcze gorsza, że zapłacić simpliciter nie masz zkąd ex publico, bo oto i teraz z dóbr Rzptéj wszystkich po 12 flor. z włóki biorą, ba już i wybrali, to jest reliquias, cokolwiek jedno było u chłopów, którzy od głodu zdychają i deserere im wsi przychodzi, bo na wiosnę nic nie sieją, gdyż nie masz czem. Życząc przytem, aby bonis avibus pp. komisarze tam jechali i prospera quaeque WKM. i nam przynieśli, oddaję etc.

46) 20. marca.

XXV. Do króla.

Z Krakowa 3. kwietnia 1622.

Najjaśniejszy etc.

Jeden list wczora mi oddano od WKM., w którym mi WKM. oznajmić raczyłeś, żeś taką wiadomość miał, jakoby z wojska konfederackiego tu na to okazowanie posłowie być mieli, rozkazując mi, abym staranie WKM. około zabieżenia tej konfederacyi opowiedział.

Nie wiedziałem o tych posłach, aż do dnia wczorajszego po południu, bo też dopiero wczora przyjechali, byli u mnie dzisiaj, bo do mnie od wojska poselstwo mieli słowne, którego ta essencya była, i verba téż prawie formalia, jako kopia listu ich marszałka, którąm Jmśc X. sekretarzowi wielkiemu do rąk posłał a w liście WKM. wzmiankę o nim uczynił, brzmi; to tylko przydali, że mają wiadomość pewną, iż Kozaki zaporoskie na nich spychają i wiadomość tę przyniósł w niedzielę przeszłą posłaniec marszałka ich, na to umyślnie zesłany, że 16,000 Zaporożców, tę liczbę właśnie mianowali, już Kamieniec minęli, i ku Trembowli szli prosto, opowiadając i to bym temu zabiegał, jakoby Rzpta, z której by się kolwiek strony zwycięstwo otrzymało, ostatniego szwanku nie odniosła: w tąż i o Niemcach, żeby je na nie zbierać miano, i przez granicę chcieć prowadzić. Iż sam dnia jutrzejszego na tem okazywaniu być nie mogę, bo z piątku jeszcze przeszłego na sobotę, gorączka mi przypadła i kamienia species pokazała się, zaczem nie mogę stawić się do tam téj kupy. Odpowiedziałem im jednak in eum sensum, jakom odpisał w responsie im danym, któregom kopią do Jmść X. sekretarza posłał, i dawszy tyle admonicyi, ilem ex re et securitate Reipub. rozumiał być, i żeby sobie więcej płacy nie przyczyniali, nad to co ex justo calculo Rzptéj pokazało się, upomniawszy tom przydał, że jeśli do słuszności w tej mierze się nie uciekną i pretensye jakieś swoje własne, tylko jako separati status jakiego będą effektować, ponieważ już dwie części Rzptej właśnie są devastatae, to jest Rzptej i duchowne, musiałaby nas téż ta detestanda calamitas do tego przywieść, żebychmy i my sobie ręce radzi nie radzi lubo cum ultimo gemitu prawie rozwiązali. O Kozakach, żeby na nie wiedzeni być mieli, jako nierozumiem i nie wiem nic, choć téż podobno mógłbym wiedzieć i wczoram właśnie miał listy i z Ukrainy i z Wołynia, gdzie obiema drogami idąc, żadną miarą majętności moich chybić by nie mogli, nie mogłem im nic powiedzieć, jedno to, żeby rumoribus niepewnym, które w takowych mieszaninach różne zawżdy bywają, nie wierzyli, a pewnych jakich wiadomości dosięgali. Tego ja zataić nie mogę i nie godzi mi się przed WKM., że tu pełno takowych wieści, jakoby i Kozaków od WKM. na nie wieść miano i Niemców zbierać, o czem ja non suspicor, bo rozumiem to de prudentia WKM., że WKM. jeśliby się zły suasor jaki trafił, jakoto między ludźmi nie nowina, nieskłonisz się do tego, coby nas zarazem wszystkich ostatnie pomieszać musiało, i proszę uniżenie i według powinności przestrzegam i upominam, i owszem, jeśli czasu stanie tyle, abyś w teraźniejszem przyszłem kole ich justificare rozkazał pp. komisarzom, żeby tę suspicyą znieść z serc ich, bo już do rot wszędzie posłali, jakoż samiż mi powiadali towarzysze dwaj, co byli u mnie oznajmiając o tem, także i do Kozaków, rotmistrza niejakiego Kozika, pytając, dlaczegoby pod wojsko podmykać się mieli, i tu na tem pogranicze

niu od Szląska rozłożyli roty wszędzie i mają pilną pieczę około wiadomości. Jać temu żadną miarą niewierzę. Bo gdzie kilkanaście tysięcy Kozaków idzie, dają się słyszeć daleko, a jabym już musiał o tem wiedzieć koniecznie, bo mnie nigdzie chybić nie mogą, i podobieństwa o tem nie mam, abyś WKM. miał się do tego uciekać, ale dziwno mi, że tak affirmative przedemną powiedzieli, iż posłańcy marszałka ich, na to właśnie posłani, oczyma swemi wojska kozackie widzieli. Drugi list mi oddano WKM., gdzie mi WKM. rozkazywać raczysz na asekuracyą podpisać się, na którą teraz Ichmość pp. senatorowie niektórzy, których podpisy przyniesione mi są, pospołu z tą asekuracyą podpisali się. Proszę uniżenie, aby WKM. z niełaską to odemnie przyjmować nie raczył, że się na to podpisać nie mogę, czego nietylko sensus mój, ale i przysięga moja vetat, bom przysiągł strzec, nie znosić praw. Wiem ja to, że bez asekuracyi oni się rozjechać nie mogą, która nie wiem jaką wagę będzie miała, kiedy pierwsza także na sejmie dana, nie nadała się im, ale bodaj im Pan Bóg w tej mierze oczy zasłonił, ja życzę; podpisać się jednak ja nie mogę, bo co ja wiem, jaki konsens sejmowy będzie na złamanie praw swoich, a ile takowych, bez których nigdy Rzpta z tej biedy się nie wyjmie, i dopiero kiedy konsens wszystkich ordinum solvet me hoc juramento, ja się też na nie podpiszę, lubo będę miał podobno interpretes i na to tam u dworu nienajgorszych, ale ja już sprevi tę malewolencyą, i nie dbam choć mnie taxować będą pokątnie z téj miary, kiedy integritas moja publice cała zostanie.

Więc i ta asekuracya próżno się posyła, bo nie są tak głupi, żeby nie mieli wiedzieć, iż ledwie sejmowa, jako najdostateczniej uczyniona, może im być bezpieczna 47). Więc jako i na konwokacyi, na którejem ja nie był, zdało się Ichmść pp. senatorom tam będącym, takową asekuracyą posłać od siebie, tak też słusznie Ichmość samych tylko podpisy mają być na nią. Będą ci posłowie jutro i na tem pokazywaniu, bo też poselstwo mają, które i do mnie mieli, takem nie którym Ichmść radził, którzy byli u mnie, żeby posłali posły do tego koła, ukazując im ostatnie spustoszenie dwu części Rzptéj, a zatem się już i na trzecią część właśnie zanosi prosząc i upominając, aby płacę tę wziąwszy, która im według sprawiedliwéj rachuby debetur, rozjechali się, stanu sobie osobnego jako szlachta polska nie czyniąc, ani praw swoich jakichsi pretendując, a ojczystych nieznosząc. Co się jednak stanie, dam znać WKM. P. m. m. Oddaję etc.

XXVI. Do króla.

Z Krakowa 5. kwietnia 1622.

Najjaśniejszy etc.

Nie mogąc sam wyjechać na to okazywanie, które się już wczorajszego dnia odprawiło, gdyż kilka dni przed tem pisałem WKM. P. m. m., że mnie gorączka przed kilku dni przypadła, i teraz jeszcze residua zostają, tym jednak, którzy przychodzili tu do mnie szlachty nie mało, radziłem, aby było posłać posłów do tego koła żołnierskiego, prosząc ich i upominając, aby nad calculum Rzptéj sprawiedliwie uczyniony, więcej się nie upominali płacy, patrząc i na słuszność własną, i na to, że ad ultimum defectum przyszła Rzpta, przeto i to im przekładając, iż dwie części Korony,

47) Asekuracyą taką wydano na sejmie r. 1623 (vol. leg. III, 215).

to jest dobra Rzptéj i duchowne właśnie są devastatae, ponieważ już jedna część, to jest dobra szlacheckie, w słabym dostatku zostają, na które iżby się rzucić musieli, dłużej trwając, jest to plus quam evidens. I te affektacye ich, które są przeciwko własnemu prawu, aby były otworzone, i to przydawszy, że gdzieby secure dłużej trwać mieli, że niemogłoby jedno sama ostatnia calamitas, która etiam ad tristissima ręce rozwięzuje, przymusić się do jakiego ostatniego remedium. Było ich siła téj sentencyi i ja rozumiem, żeby nic efficatius być nie mogło, jedno kiedyby było ze wszystkich województw małopolskich do nich posłano z takowem poselstwem, ale iżem być sam niemógł, i wytłumaczyć im tego sensum mojego, drudzy téż podobno rozumieli, żeby to konsultacyami jakiemi miało pachnąć, a to niepozwolili na to, choć takowa konsultacya z urazą ani prawa ani WKM. nie mogła być. Odprawili tedy posłów żołnierskich tym sposobem, podziękowawszy im za ich służbę, prosili, aby wziąwszy zapłatę Rzptéj rozjechać się chcieli, i jeśliby Kozacy, jako oni w kole udawali, lubo to Niemcy, następować na nich mieli, iż ich gotowi ratować jako bracią swoję, za wszelaką ich rekwizycyą, i tak się ten akt skończył. Oddaję przytem etc.

Z Krakowa 8. maja 1622.

Najjaśniejszy etc.

XXVII. Do króla.

Kiedyby nie te calamitates ostatnie, które jedne z drugich właśnie się rodzą, przymuszały mię tak często pisać do WKM. P. m. m., nie będąc z przyrodzenia garrulus, nie byłbym pewnie i WKM. molestus, i nikomu, ktoby mię z tej miary sinistre interpretować miał, lecz że nietylko munus moje, ale i powinność przeciwko ojczyźnie, w której się zrodziłem, requirit, widząc co się w niej dzieje, etiam invitus pisać muszę.

De statu Inflantskiej ziemi dał mi znać ongi imci pan kanclerz litewski 48) przez pisanie swoje, innuendo mi przytem, abym pisał do WKM. prosząc, żebyś ludzi kazał przyjąć do ratunku tamtej prowincyi.

O moskiewskiej wojnie miałem też pewną wiadomość, tak od królewica Imci Władysława, jakoż i od tegoż imci pana kanclerza. Ciężkie to przez się oboje onera, a zwłaszcza nam ledwo dychającym, które niewiem jako zniesiemy, ale bardziej mię to jeszcze straszy, abychmy znowu w turecką wojnę nie wpadli.

Z Kozakami do téj doby nie było nic skończonego, było czasu dosyć i nazbyt do tranzakcyi z nimi. P. Obełkowski nierychło z pieniądzmi odprawiony, na czas zjechać nie mógł, interim, jakom wczoraj miał wiadomość Saydaczny umarł, tak wierny i addictus WK.M. i Rzptej hetman zaporoski 49) za którego władzą, jako snadniej było transigere z Kozakami, to już łatwie uważyć. Teraz Pan Bóg to wie, co za hetmana sobie obiorą, verisimile bardzo, jako że najswawolniejszego, bo i natura ich tego requirit, i rygor przeszłego bardzo im był ciężki i do dziwnych rzeczy ztamtąd prędziućko przyjść może. Wykradło się ich snać do Dońców nie mało, i poszli z nimi na morze, to tu zaraz Turcy irytowani będą. Do Ordy poseł WKM. nie jest odprawiony, ani Dzian Anton jest odesłany, czem się car bardzo uraża, i sa wiadomości od więźniów z Perekopu i Białogrodu, którzy do swoich powinnych piszą, że się i car i Gałga na wojnę gotują,

48) Lew Sapieha. 49) Konaszewicz Piotr.