Obrazy na stronie
PDF
ePub

prae se ferunt przez to ich rozłączenie omnino delere. Bo tam już Polaków mało, jako sami powiadają, wybito co lepszych, a zaś. nacisnęło się to Chorwatów, to Francuzów, to Wallonów, których jaka fides i jakie obsequium racz to WKM. obaczyć. Ale boję się, by kto nie rzekł, żeby ich pozwawszy w kupie, posłać do Wołoch, aby tam pustoszyli. Iz to iest erronea opinio, fortissimum argumentum położę ab experimento, racyi żadnej nie indukując, że oni nie pójdą tam żadną miarą, choć obiecują, bez inszego możniejszego wojska. Wiedzieć WKM. raczysz, kiedy przez Podgórze do Węgier chodzili, że długo się zacinali nie chcąc wniść bez posiłków kopijnika i piechoty, i potem wszedłszy, lubo to bitwę wygrali, ustąpili zaraz nazad, bojąc się robur jakiegoś większego na się niż węgierskiego. Teraz w Niemczech od rajtarów nigdy się nie odrywali, bo oni znają swoje siły, a choćby najbardziej obiecywali wniść, wierzyć temu niepodobna: a nimby tam weszli popsowali by WKM. wszystek kraj, którędy by oni przeszli, choć i tam nie masz już czego ukąsić, i choćby się tego hultajstwa nabrało z nimi dla zdobyczy, prędziuchno by to Tatarowie wyparli wszystko nim wojsko potężniejsze WKM. i Rzptej nastąpi, a zatem i strach większy w ludziach i sromota, co zaś większa i roty żadnemu z tych dawać nie potrzeba, bo było by idem per diversa, że ci rotmistrze tożby swoje towarzystwa zaciągnęli i takby przecie w kupie byli. Dla Boga tedy uniżenie WKM. proszę i radzę, abyś WKM. raczył dać miejsce tej małej, ale da Bóg, życzliwej radzie mojej, gdyż inaczej, skoro jedno najmniejszym zaciągom WKM. otuchę wezmą, zaraz insolescent jako i pierwej. Zewsząd się ta colluvies do nich będzie garnęła, popsują i ten ostatek, co trochę jest w niwecz obrócą i coraz większy fremitum i większe przeklęctwo WKM. na się zaciągniesz.

Z Krakowa 2. maja 1621.

VI. Do króla.

Najjaśniejszy królu, Panie a Panie mój miłościwy.

Kilka dni temu jako mi dano list od księcia IMci pruskiego 13), który WKM. dla lepszego wyrozumienia posyłam, gdyż wypisać wszystkie quaerimonias jego, długa by rzecz była. Wprawdzie i WKM. przytęskliwszem by było wszystek czytać, ale JMć ksiądz sekretarz wielki, za rozkazaniem WKM. przeczytawszy, może to wszystko compendiose referować, a téż podobno w tak wielkiej materyi, nie mógł być króciéj pisany. Proszę uniżenie WKM. P. m. m., abyś się WKM. libertate mea dicendi urażać nie raczył, gdyż salva majestate WKMci, którą zachowuję według powinności, i powinienem ją, i warowałem to sobie u WKMci, i pierwéj mnie żywot niż ta deseret, i jako swym własnym prawom tak i feudalium WKMci i Rzptéj, którzy publico jure nituntur, muszę to praestare, co mi fides mea

13) Księciem pruskim był wówczas Jerzy Wilhelm, który po ojcu swoim Janie Zygmuncie, elektorze brandenburskim, zmarłym w r. 1619 odziedziczył i elektorstwo i lenno pruskie. Król Zygmunt III robił mu z początku niejakie trudności i inwestytury udzielić nie chciał, pomiędzy komisarzami polskimi wysłanymi do Prus a elektorem przyszło nawet do przykrych zajść, które ostatecznie załatwiono w drodze pokojowej i 18 września 1621 roku otrzymał Jerzy Wilhelm inwestyturę w Warszawie; porów. zresztą G. Lengricha: Geschichte der Lande Preussen etc. Bd. V. 149.

każe. Pomnę na sejmie przeszłym konsens poselskiej izby, czego i sam byłem autorem, w tym stanie jeszcze natenczas będąc, żeby mu homagium było pozwolone. Posyłano z tamtego koła prosząc WKMci o to i zgodę oznajmując; więc i konstytucya była o tém czytana, na którąś WKM. deliberować raczył. Pomnę, że i w radzie ostatniej po sejmie, w której ja najpierwéj zasiadłem, potissima pars senatus, która przy mnie zdanie swoje była powiedziała, zgodziła się na to, że mu homagium debetur, tylko w czasie, któryby mu był miał być naznaczony, nie było przy mnie nic jeszcze decisum, o komisyi żadna wzmianka nie była, ani na sejmie ari w ostatniej radzie zaraz immediate po sejmie; gdyż do tej jeśliby jaka miała być, zda mi się sejmowy konsers należał i izby poselskiej komisarze, jako in negotio wszystkim stanom należy. Po sejmie zaś, żeby mogło co o tém decerni przez kilku senatorów tylko, przy boku WKMci będących, w tém co omnibus debetur, nie rozumiem, aby to być mogło. Więc i komisya lubo była z kancelaryi wydana, nie mogła się dalej ściągać tylko inquirere in injurias tamecznych obywatelów, ale zjazdów rozkazywać tamecznym obywatelom bez wiadomości feudatarii, której już jest directus dominus prawem WKMci i Rzpltéj, nie mogę tego znaleść w rozumieniu mojem małem, aby sine injuria feudatarii być to mogło, i jeśli jeszcze decisio injuriarum, rozdawanie wakancyi, strachy takowe i roskazanie, żeby książe ustąpił z Prus i czekał in Marchionatu sejmowej decyzyi od tych panów komisarzów, jako to on pisze, przystąpiło, już by tu nie było żadnej subtelności, jedno manifestissima ademptio prawa jego. Ja przypominam WKMci Panu m. m. fidem publicam, której WKM. jesteś prima et praecipua pars, przypominam prawo to, które ojcu jego, nieboszczykowi consensu wszystkich stanów jest dane, którego ten terazniejszy, syn jego jest directissimus successor; jeśli ojciec kiedy zgrzeszył in jus feudi, jakoż podobno było coś, czemu za żywota nie był o to trudniony? a ten który particeps tych criminum nie był, jako może puniri? Ten zasię, jeśli crimen jakie uczynił w tém małżeństwie siostry swéj z Gustawem 14) zda mi się, że go elicere lepiej niemoże, co sam na się ultro bierze, i mens mortalium ile in occultis, nic innego wymyśleć nie mogła: że przysięże jako circa ullam fraudem jego matka to uczyniła. Jednak by téż i to było manifestum, że on się perfide z WKM. w tej mierze obszedł, iż każdy z nas powinien to WKMci radzić, w czém jedno majestatis et dignitatis WKM. i Rzpltéj opus est, śmiał bym i o to prosić WKM. i radzić, abyś mu pierwéj homagium dopuściwszy i przez to ukazawszy światu, że fides WKMci i Rzpltéj est intacta, dopiero na sejmie criminis actionem kazał mu dać i sądził go ze wszy stkimi stanami według prawa o tém i dopiero, jeśli to meretur, feudum mu publice wziął. Siłabym przykładów in eo genere, albo podobnych temu wielkich królów i wielkich Rzpltych ukazać mógł, ale tém bawić WKM. nie będę. Oddaję przy tém uniżone służby moje etc.

VII. Do elektora brandenburskiego.

Z Krakowa 4. maja 1621.

Serenissime princeps! Pridie redditae mihi sunt a cive Cracoviensi Montolupio litterae Mtis Vestrae, Regiomonti 15) 15 Aprilis scriptae, quibus

14) Gustaw Adolf, król szwedzki, syn Karola IX, przedtém kcia Sudermanii. 15) Królewiec, miasto stołeczne w Prusiech książęcych.

explicat multas injurias a commissariis S. R. Mtis juri suo factas. Equidem miror summopere, tantum illos sibi auctoritatis vendicasse, quantum jura Reipublicae minime patiuntur, neque id mandato S. R. Mtis fieri arbitror, sed facile experietur Mtas V. sive jam experta est, exposita suae Mti quaerimonia. Ego heri luculentius hac de re scripsi ad suam Mtem, quippe non solum singulare meum in Mtem V. studium, verum etiam in fidem Reip. munus hoc imposuit. Interim Mtas V. bono sit animo, jus suum juxta prae scriptum observet, gratiam suae Mtis et regni, omnibus e sua dignitate modis promereatur, subsidium tam difficili et arduo tempore, dignum suo splendore, magnitudine necessitatis Reip. mittat, eoque facto invidiam obtrectatorum, de quibus conqueritur, superat et merita sua ampliet, neque ambigat sacram Mtem ordinesque fidem datam Mti V. servaturos, cuius aceptae neminem hucusque penituit. Hoc unum, quod inter offensas juris sui Mtas V. ponit, velim maturius expendat, videlicet injustam esse exactionem triginta millium florenorum cuilibet tributo Reip. servientium ad explendum eum usque numerum exactionem, quam sibi regnum imponit. Porro cum Respublica, domina feudi, tantum onus omnibus sui provinciis injungit, ducatum Mtis V. tanto tributo liberare, aut insolitae Mtis, aut praecipuae gratiae Reip. esset, idque negare subsidiis Reip. nequaquam potestatis fere duris (?) Mtis V. censeo; neque hoc excusandum consulo, praesertim cum communi et publico sumptu incolarum absque ullo detrimento thesaurarii sui persolvi potest. Quod restat, me meaque obsequia Mti V. commendo, quem sciat non solum particulari Mti V. in me benevolentiae et gratitudini, neque juri suo, neque publicae fidei, quae mihi prima est, unquam defuturum.

Z Krakowa 5. maja 1621.

VIII. Do króla.

Najjaśniejszy królu, Panie a Panie mój miłościwy!

Wczoraj mi przyniesiono z Lubowle 1), od pana podstarościego przepis listu, który mu Seczy posłał, co go Bethlem Gabor do Gałgi pisał, a ten list wziął Seczy u posłów tatarskich, których pojmał do Bethlema jadących, jako o tém WKM. bez pochyby wiedzieć raczysz; z tego WKM. będziesz raczył zrozumieć, jako nas pięknie do Gałgi zaleca, jakoby on nie lepiej się z nami znał, niźli on. Posłałem też JMci księdzu sekretarzowi wielkiemu list od podstarościego Wiślickiego, który mi wczoraj przyniesiono, ten WKMci referuje, co Iwanniczykowie 17) w Wiślickim kluczu czynią. Pewnie nietylko z téj trochę wysługi brat mój pożytku nie będzie miał, ale i do skarbu WKMci nie będzie miał czem zapłacić ztamtąd. Zdało się, żeś WKMość raczył był annuere tej radzie, żeby się im było kazać rozjechać i posłać byłeś raczył sekretarza swego z mandatem do nich, ale razem duo contraria się stały: w rzeczy się im kazano rozjechać i zaraz ich wszystkich przyjęto. Znam się ja do tego, żem był autorem téj rady, ale ktoś nieżyczliwszy i nieostrożniejszy w tej mierze, że tak z żalu rzekę, ale favorabilior, odmienił to, coś WKM. był approbował.

16) Lubowla miasto na Spiżu. 17) Oddział Lisowczyków tak nazwany od wodza swego Jwanickiego.

Uczynił Pan Bóg świeży dekret w Wołoszech 15) z wielkim żalem WKM. i naszym nad tymi, co takowe zbrodnie czynili, boję się by i teraz tegoż dekretu nie kontynuował, gdyż do złych żołnierzy jeszcze gorszych przydano, a takowy gorzki płacz ludzki, który się zewsząd leje, bo nietylko te alimenta, które ubodzy ludzie mieli, ale i futura, co je wiosna daje, odjęto, niedopuszczając siać, zabierając bydła i konie, zda mi się, że siła ad interitum u Pana Boga może. Oddaję przytém etc.

Z Krakowa 29. maja 1621.

IX. Do króla.

Najjaśniejszy Królu, Panie a Panie mój miłościwy!

Lubom piérwéj wiedział od tych, którzy ode dworu przyjeżdżali, że hospodar wołoski 19) po dwakroć podobno do WKM. Pana mego miłościwego pisał, operam swoję koło pokoju z cesarzem tureckim, chociaż to miałem suspectum i mam, łatwo się domyślając, że on ex praescripto Turków wszystko czynić musi, ale mając przecie sposób, jakoby łatwie mogło być experimentum jego wiary i exploratio tureckich zamysłów, zawodziłem się kilka razów o tém do WKM. pisać. Jednak, iż ex rumore tylkom tę wiadomość wiedział, aby był malevolus jaki nie miał okazyi szczypać mnie o tém, że z targu nowiny chwytam i konsylia swoje na nie piszę, dałem pokój. Przed tygodniem posłał mi brat mój, pan koniuszy 19) kopią listu hospodara wołoskiego do siebie pisanego, bo oryginał WKM. odesłał. Za tą okazyą już nie ex fama, ale z rzeczy samej wiedząc kilka dni temu pisałem do WKM. referując się na Jmść księdza sekretarza wielkiego, któregom prosił, żeby to zdanie moje WKMści dla uteskniania 20) compendiosius odniósł. Alem i dziś się dowiedział, żeś go WKM. do Lublina odesłać raczył, zaczem listy go moje tak též prędko nie mogły dojść, wolałem w tak potrzebnej i nagłej sprawie powtórzyć WKM., mając dzisiaj tę okazyą za posłanie do brata mojego drugiego listu hospodara wołoskiego do niego pisanego 3 już Maji, gdzie po staremu solicytuje o gońca do cesarza tureckiego, pokój zatem przecie obiecując. Tempestivius wprawdzie potrzebaby to tego, co niżej powiem, pokusić, bo w takowych rzeczach summo astu, o ile cum tam perfido hoste i w rzeczy extremi prawie momenti postępować, ale iż to wcześnie niestało, rozumiem, żeby było nie lada pożytek przyniosło, teraz przecie śmiem to radzić i proszę WKM. Pana mego miłościwego o to, aby tego pokusić, co szkody żadnej ani indignitatem nie przyniesie, a może uczynić i experimentum tego Wołoszyna i tureckich zamysłów exploracyą, aby nic innego, przynajmniej podejrzenie apparatu jego. Na wierze hospodara wołoskiego najmniej się nie sadzę, choć to już po trzykroć o tém pisze, jednak, iż to in rem WKM. i rzeczypospolitej może być, tak bym rozumiał uczynić. Niechajby Jmość Pan wojewoda wileński posłał od siebie do wezyra, jako hetman do hetmana, gdyż są i świeże przykłady domowe, że i hetman i kanclerzowie WKM. pisali do wezyrów tureckich, pisał nieboszczyk Żół

CO

18) Kasztelan miał na myśli zapewne klęskę Cecorską, której przyczyną była swawola żołnierzy. 19) Alexander. 20) Krzysztof Zbaraski koniuszy koronny. 21) Utesknianie (utęsknianie) uprzykrzanie; widocznie obawiał się kasztelan znudzić króla powtarzaniem jednej sprawy i zdał to na sekretarza wielkiego, którym był podówczas X. Zadzik.

kiewski pod one zawieruchy z Skinderbaszą i nieboszczyk pan Kryski 21) i communissimus to jest cursus między ludźmi, że nietylko suscepta pace, ale właśnie kiedy acies przeciwko sobie stoją, rozmawiają hetmani z sobą przez instrumenta swoje, w rzeczy per modum interrogationis, dla czego pokój tak dawny między jego panem a WKM. się targa? skąd apparatus i u nich tak wielki? jako wie i u nas téż nie mniejszy, za wzruszeniem się prawie wszystkiego chrześciaństwa, które nietylko dla tych necessitudines, które WKM. z pany przedniejszymi chrześciańskimi mieć raczysz, stało się, ale i za ta obawą się chrześciaństwa wszystkiego, że przez nas ich sięgają, powiadając, iż to jest munus dobrych sług, między pany swymi przyjaźń mnożyć, arma, które jednéj stronie przynieść mogą exitum, odwracając i pytając o tém w rzeczy, jeśli téż oni sobie pokoju życzą, i jeśli téż sposób jaki jest pojednania, albo jeśli wojnę omnino przeciwko nam umyślili? Ze on z tem do niego jako ten, który wojski WKM. i Rzptéj władnie, jako tegoż urzędnika pana swego posyła. Tu się zaraz doświadczy, jeśli bona fide agit hospodar wołoski, tedy teraz weźmie tego posłańca i pośle go jako najprędzej i tamże explorabitur mens turecka, jeśli są inclinati albo nie do tego, gdyż zaraz jeśli ich jakie domesticum malum skłania, wdadzą się w mowy i będzie principium jakie; jeśli też hospodar neglientius w tém pocznie, to już będzie znać perfidią jego, lubo by też i posłaniec ten do wezyra dojechawszy contemptum jakie odniósł, mniejsza to rzecz będzie, kiedy nie nomine WKMość zaczną się te tentamina. Tylko to jako najprędzej czynić potrzeba, nim się cesarz ruszy, żeby już ta wiadomość doszła, gdyż on, który barbaro fastu tak jest nadęty, że po Bogu pierwszy majestatem swoję kładzie, rozumiałby inferius być sua Mjte wrócić się nazad, albo non confecto bello, albo superbissimis conditionibus nie dawszy pokoju. Więc i wezyr by najbardziej pokój chciał stanowić, nie będzie już śmiał o tém z cesarzem mówić, kiedy się w drogę puści i podobno te instrumenta deerunt, których oni tam w Konstantynopolu zażywają. Spernere zasię tej próby w tak rzeczy strasznéj i ostatniéj nie życzę tego WKM. i ojczyźnie swojej i proszę uniżenie, aby tego wszystkiego zażył, co ad artes pacis należy, zwłaszcza w tak małym apparacie naszym i leniwym. Ale by téż był dobrze i lepszy, consilio kto może trudności takie componere, prudentissimus est ad initia preoliorum nie przychodząc, którą w minucie państwa pessumdant i wszystkę felicitatem w niwecz obracają. Astu et consilio res extremas moliri, arma procul habere największe praeceptum najpierwszych polityków, Rzymianów było, którzy lubo wojska potężne i disciplinam perfectissimam mieli, nigdzie fortunam nie tentarunt armis, gdziekolwiek jeno consilio componere mogli. Ex apparatu żeby co składać Boże uchowaj, i owszem na granicę wołoską jak najprędzej namknąć się potrzeba, aby hospodar wołoski tym strachem efficatius wszystko uczynił, subjectum rozumiem być do tego posłania sposobne owego Włocha, którego zowią felici Bestia, który powiadają, że jest w Warszawie dobrze znajomy WKM., który i język turecki umie dobrze, wiadom obyczajów ich, téż nie mniej i z teraźniejszym Wezyrem wiem, że ma bardzo dobrą przyjaźń 22), gdyż kiedy był inferioris fortunae prawie go tam chował w Konstantynopolu w domu u siebie, i pisał do jednego Włocha, który w Konstantynopolu mieszka, aby w sprawach Pana hetmana polnego ageret przez Husejm baszę, co teraz jest wezyrem, skąd

22) Feliks Kryski kanclerz w. koronny umarł w roku 1617. 23) Może Jan Weweli, który w istocie odgrywał rolę takiego pośrednika podczas wyprawy chocimskiej.

« PoprzedniaDalej »