Obrazy na stronie
PDF
ePub

nie miał, wziąłeś to beneficium. A iż podobno te mniejsze beneficia, a mianowicie turbia, będziesz chciał wm. rezygnować komu, proszę wm. mm. pana za imść. księdzem Niewiarowskim, na którego, wiem, żeś wm. dawno był łaskaw, i on też wm. rad służył i służy, i za tą okazyą będzie miał większy obowiązek co czas bardziej o wm. m. m. panu (pamiętać). Zalecać mi go wm. nie potrzeba, boś go wm. dobrze wiadom i cnoty jego i szczerości, tylko iterum atque iterum proszę, in quantum byś tego dzierzeć wm. m. m. pan nie miał, aby ta moja przyczyna valida była, którą ja też wm. m. m. panu odsłużę. Tamże zaraz, będzieli ta mens v. m., o intercessyą do króla jmści za nim proszę, i pisałem sam do króla jmści za nim. Tak te prywatne potrzeby załatwiwszy, bo z tej okazyi przyszło mi do wm. pisać, non per curiositatem, bo tej z przyrodzenia nie mam, ale per extremam prawie necessitatem, a nie tylko moją ale wspólną nas wszystkich, proszę wm. m. m. pana, gdyż i moja powinność requirit tego, i znając łaskę wm. przeciwko sobie rozumiem, że mi to tém bardziej licebit, abyś mi oznajmić raczył co się wzdy z tą dyspozycyą wojny naszej dzieje, o której tu takie wszędy jest silentium, że nic prawie niskąd de apparatu nie słychać, a co największa, że jw. pan wojewoda wileński 5) pisał mi, już przyjechawszy z Warszawy, że nic z nim nie jest stabilitum i kondycye jego dosyć mojem zdaniem skromne i discretae nie są przypuszczane, zaczem boję się, że ta tempestas okrutna tak na nas spadnie, do której już bliski czas, iż sine vulnere et sanguine prawie, i ojczyzny i wolności postradamy. Proszę tedy wm. m. m. pana o wiadomość, jeśli to tam divina Palladis arte po cichu wszystko i doskonale dzieje się, cokolwiek ad arma należy, czyli też użyjem astu et profundo consilio, tak są Turcy i Tatarowie dementowani, że nam dadzą pokój czyli też diploma jakie z nieba przyniesiono, żeśmy in tanto lepore tuti? Zebym zatem wiedział o czém do króla jmci pisać, gdyż póki wiadomości nie mam, trudno co czynić, abym zasię non impigerem importune na co. Słucham, pytam się różnych miejsc, coby się działo? nic penitus de apparatu ludzie nie wiedzą, zaczém i moja mens perculsa więc i muneri meo, lubom go niedawno wziął, deesse jednak mu w niczém nie chcę, i jakom in equestri powinności swéj dosyć czynił, tak in eo statu w jakim jestem, non deseram za pomocą bożą funkcyi mojéj. Eventus jak będzie, nie w mojej to mocy jest, bo nie jestto jednego mnie tantas componere lites, ani unius opera corpus téj rzeczypospolitej stoi, ale tyle ile jedna osoba moja może i powinna gotowem czynić.

III. Do biskupa krakowskiego".)

Z Krakowa 18. stycznia 1621.

Jaśnie Wielmożny Imci Księże Biskupie krakowski!

Wczoraj mi imci ksiądz scholastyk oddał list wmć. mci pana, w którym wm. pan pisać raczysz, że się u dworu gniewają na postanowienia nasze z strony pieniędzy. Wiedzieli to bardzo dobrze na sejmie jeszcze, że tak miało być, bo w instrukcyi to mieliśmy, i w universale jest napisano, że szafunek poborów województwa krakowskiego miał zostawać przy województwie: i rotmistrze

5) Jan Karol Chodkiewicz mianowany wodzem w przyszłéj wojnie tureckiej. 6) Marcin Szyszkowski.

i pułkownik i szafarz niech się obrażają jako chcą, ja najmniej o to nie dbam, i rozumiem o tem, (że) mego nigdy się nie zaprzę i ręki swojej, któram się podpisał na tę zgodę. Imci panu podczaszemu koronnemu radzić na żadną turpitudinem nie mogę i nie będę, jeśli wm mci pan rozumiesz tak, żeby mu piękniej było złożyć to szafarstwo z siebie, jako piszesz do mnie, racz pisać do niego, jest teraz w Jarosławiu, bom ja jest inszéj sentencyi, ale dziwna to rzecz jest jako produnt affekty swoje bardzo nieostrożnie: kiedy by te pieniądze obracały się nie na żołnierza rzeczypospolitej należącego, mieliby słuszność, boby to manifestissimum furtum było; ale iż żołnierz za to przyjęty być musi i posłany do wojska, gdzie rozkażą od Jgo K. Mci, a ten co tem szafuje jest człowiek non suspectus i podobno osiadlejszy niż skarbowi, i musi się z tego na radomskim trybunale sprawować, po cóż się obrażać? jako to nie ma być zaraz suspectum? jako ludzie nie mają fremere i wrzeszczeć, kiedy affektują oddawania do skarbu tych pieniędzy; a skarb ani radomskiemu trybunałowi ani nikomu z tego nie responduje tylko w rzeczy sejmowi i to lixis et calonibus notum, jako zatem znać, że ten szafunek z pożytkiem prywatnym nie rzeczypospolitej bywa? i panowie poborcy będą na radomskim trybunale sprawować się z tego nie na sejmiku, bom ja ukazał imci panu podczaszemu, że to inaczej być nie może, gdyż sejmu przyszłego konsens chciał tak mieć i tam się sprawować będą. Więc i wojewodztwo poznańskie, kaliskie, sandomierskie takowąż sobie libertatem zostawiło, i inszych kilka ziem. Pytać się wm. pan raczysz wiele ludzi za te podatki nasze województwa krakowskiego będzie? Wiem pewnie, że wm. pan liczbę tych pieniędzy masz kalkulowaną, zaczem łatwo wiedzieć wiele hussarzów, kozaków i piechoty naszej mogłoby być za to, ale ja tego nie wiem, to tylko wiem, że zda mi się na piętnaścieset człowieka hussarzów, kozaków i piechoty, miał już rotmistrze; na ostatek miał się jeszcze starać, gdyż według liczby pieniędzy excepto, jeżeli by cudzoziemców za to co przyjęto, którym płaca już większa być musi, pewnie nad dwa tysiące ludzi z województwa naszego być może. Jednak nieszczęśliwy to jakiś nasz apparatus, bo o nim nic zgoła nie słychać a co większa z panem wojewodą wileńskim nic prawie nie jest definitum, według onego jakoś mnie wm. pan na sejmiku list pokazywał: bom miał od niego list z Sandomierza, kiedy już nazad jechał z Warszawy do Jarosławia 5. januarii pisany, z którego formalia verba wypisane WM. Mci panu posyłam. Ztąd WMpan kolligować będziesz raczył, jako z Warszawy wyjechał i co z nim jest transactum i jakiej się prosperitatem z tej dyspozycyi spodziewać. Owe legacye do cudzoziemców bardzo mi się podobają, właśnie per ludibrium posłane, a zwłaszcza ów do Wenetów: zkąd będą kolligować jako aptos legatos wysyłamy, i jako nas premit to negotium; boję się że go tak odprawią, jako posła nieboszczyka Herburta Szczęsnego, który do nich posyłał z Długoszem naszę historyą uczyniwszy do nich dedicatoriam, jako do wolnej rzeczypospolitej, a to wszystko dlatego, żeby mu było co dano. Ale iż posłał ineptissimum człowieka, który się wydrwić nie umiał, spytawszy go quid petis? kiedy nie umiał się z tego wytłumaczyć), kazano mu z niszczym nazad jechać. Zgoła wszystko sami zgotujemy do exitium nieomylnego; już ci wszyscy zginiem, ale kto żyw zostanie, ciężéj się będzie tym, co ich lux major est, nieszczęściom umykać. Pisałem w tej materyi com rozumiał do JKMci niedawno, niech to tam interpretują jako

7) W kopii brakuje tego słowa, ale tak przytacza ustęp dotyczący Naruszewicz w Życiu J. K. Chodkiewicza (Wyd. Turow.) II, 166.

chcą; mnie pierwéj vita deseret, niźli libertas dicendi i wiara przeciwko ojczyznie mojej i J. K. Mci, co oboje jako pospołu kładę. Powiedziałem to i privatim na audiencyi swojej J. K. Mci i publice przy konkluzyi sejmu, przy którejś WM. Mci Pan nie był, dla swego złego zdrowia, kiedy się o recessye mówiło; że dividi nequit, quod separari non potest i kto rzeczpospolite od Pana, a Pana od rzeczypospolitej dzieli, oszukiwa to oboje bardzo, i ztąd perversi clandestine judices dyffidencyi namnożyli. Wiem, że sam nic nie sprawię, bym najwięcej pisał, a że drudzy nie chcą i siebie i rzeczypospolitej ratować, non meo fit crimine.

Z Krakowa 16. lutego 1621.

IV. Do króla.

Najjaśniejszy miłościwy Królu, Panie a Panie mój miłościwy!

Dziś oddano mi list od Imści Pana wojewody Wileńskiego de data 7 febr. kiedy przyjeżdzał do Litwy z Jarosławia ), przeczytawszy go zostałem non sine summo horore, patrząc na to, że i ta infelicitas już ostatnia przypada na nas, że ten, który arma miał mieć w ręku przeciwko tak strasznemu nieprzyjacielowi WKM. i rzeczypospolitej i nietylko do kupy je zbierać, ale prędko operari, jako mi pisze nie mając nic decisum od WKM. Pana mego miłościwego (ów nie raz jako powiada WKM. prosił) jechał raczej się gotować na przenosiny małżonki swéj), niźli na wojnę w tak ostatecznym razie. Zawdy mi była curae salus WKM. Pana mego miłościwego i téj Ojczyzny, w któryjem się urodził i na tych miejscach gdzie mi czas i munia moje pozwalały nie zaniechać, nie zaniechałem o tem obojgu się pieczołować. Teraz iż większą powinność włożycieś WKM. z łaski swej na mnie raczył i tej sollicitudini większe się pole otworzyło, więc i fides mea requirit tego i samo Imści Pana wojewody wileńskiego pismo, w którem się protestuje przedemną i przed wielu innych senatorów, żeby nie był zasię winowany, jeśliby rzeczpospolita szwank jaki tymczasem odniosła, któryby już nie mógł być jeno prawie ostatni, stimulat mnie tembardziej, abym oznajmił to WKM. Jam już tak rozumiał, że Jmość Pan wojewoda wileński miał dostateczną determinacyą od WKM. w postulatach swoich, które jako mojem zdaniem nie były wielkie i ciężkie, takby téż i przycięższe były, tam arduo et extremo reipublicae tempore miały być słusznie i prędko decydowane. Wprawdzie sam-że Jmość pisał do mnie, z Warszawy wyjechawszy, że nie miał żadnego końca w prośbach i podawaniu swojem, ale potem ten głos tu był, i ode dworu od niektórych przyjaciół moich wiadomość, że z nim od WKM. było transactum o wszystkiem i że się miał podjąć tej prace: teraz pisze mi że o tych trzech rzeczach, na których wszystek cardo rei zawisł, nie miał żadnej rezolucyi. Najprzód, de numero wojska, potem o potrzebach do wojny należących, jako podobno o armacie i o żywności, trzeci prowizyi swojej i to przekłada, że Jmość pan podskarbi koronny 10), (jako powiada pan wojewoda wileński ze żartem): gdyż na wielkość rzeczy wejrzawszy, musiał podobno tak sobie pomyśleć, potrzebował armaty u JKM. samego (sic); zaczem odjechał

8) Miasteczko w dawném wojew. ruskiém, nad Sanem położone. 9) Anna Alojza księżniczka Ostrogska, wojewodzianka Wołyńska, druga żona hetmana. 10) Mikołaj Daniłowicz.

do Litwy prawie deposita już cura tego ciężaru, który miał być na nim. Ażeby penitus WKM. rozumieć raczył, posyłam list do JKM. sekretarza odemnie pisany, aby go WKM. ukazał. Prawda to, że bez wojska nikt wojować nie może. Ale co jest trudniejszego, czy wojsko mieć, czyli hetmana dobrego, i co wprzód opatrzyć potrzeba? Nie tylko racye, ale tot saeculorum experimenta pokazały to, że kto sobie providet, żeby miał hetmana sposobnego, temu i wojsko było łatwie, gdyż to constat ex multitudine różnych ludzi: ten i necesitates belli industryą jego łatwo sposobił, i zwycięstwo za pomocą bożą otrzymał; e contrariis huic, kto miał wojsko a hetmana sposobnego nie miał, i wojska stracił jego imperiencyą i w ostanie trudności wchodził. Dla Boga żywego najjaśniejszy miłościwy Królu racz się WKM. nietylko nad temi państwy, które masz w powierzeniu swojem zmiłować, ale i nad samym sobą i nad wszystkim swym domem królewskim. Uniżenie proszę racz mi odpuścić, że tak libere piszę, gdyż i warowałem sobie libertatem dicendi u WKM. i pierwéj mnie żywot nizli ta deseret, i to ostatnie exitium, które nam imminet, pisać mi każe. Już wiosna za pasem, gotowości prawie żadnej nie masz, posyłam też dowiadując się na różne strony: kozaków coś tylko i to ladajakich zbierają, robur prawie żadnego nie masz, a jeśli jeszcze hetman tak odjechał, żeby się prędko nie miał wrócić, któremu zgoła nie potrzeba było ani na piędź teraz odjeżdżać, to już właśnie actum o nas: bo mimo to, że czas właśnie następowania wojsk nieprzyjacielskich imminet, ale i to samo usłyszawszy nieprzyjaciel, który sagax jest circa explorationem, tem prędzej pośpieszy, aby i tego trochę wojska, co się go zbierze, sine capite zastał, i kiedy natrze, kto temu obsistet? a zatem i WKM. w ostatniem niebezpieczeństwie ze wszystkiem i cała korona być musi. Nie racz się WKM. dać uwodzić, tym lichym i płonnym_nowinom, które to sieją teraz o tej zwadzie między Skanderbaszą a Gałgą, a choćby i tak było, co za juvamen nasze ztąd? podobno mało takich instrumentów ten poganin ma, i hospodar wołoski jeźli jakie tentamina czyni eo astu tylko, aby zimę przesiedział. Sollicite potrzeba i prędko rebus succurrere, gdyż WKM. widzieć raczysz, z jakim smokiem ta sprawa, który nie na jednem już królestwie dał dokumenta sił swoich, a bez hetmana żadną żywą miarą WKM. temu zadosyć nie będziesz mógł uczynić, bo to jest instrumentum, które ma wszystkie te curas na sobie nosić i odprawować, i wszędy się tak dzieje, gdzie jedno słońce świeci. Temu zaś iż prowizya debetur, i to jawna rzecz, bo jeśli najmniejsze instrumentum bez tego być nie może pogotowiu, to, które takim wielkim sumptom pod ten czas musi podlegać. Zda mi się i to WKM. przypomnieć za tą okazyą, non per curiositatem, bom téj nigdy nie miał z przyrodzenia, ale żałując w tej mierze i sławy WKM. i téj trudności rzeczypospolitej, która ratunku zewsząd szuka. Wiem, że w tem nie jest wina WKM. bo tego człeka nigdy znać nie raczył, którego teraz do Francyi wyprawiono, ale ktokolwiek go WKM. zalecił, nieostrożny był, gdyż ten człowiek służył u siostrzeńca mego chłopcem nie dawno, i po Paryżu za nim chłopięta biegając hukali ustawicznie. Raczże WKM. to osądzić, co ma sprawić tak aptus legatus i co też Francuzowie będą rozumieli o instrumentach WKM. Proszę abyś WKM. odpuścić raczył, żem tak wielką legendę napisał, gdyż mi mniej anxietas nie dopuściła. Oddawam uniżenie służby moję w łaskę WKM. Pana mego miłościwego.

Z Krakowa 26. lutego 1621.

V. Do króla.

Najjaśniejszy miłościwy królu, Panie a Panie mój miłościwy!

Wczoraj jeszcze przyszła mi była ta wiadomość, że ci Lisowczykowie, którzy z Iwanickim 1) byli wyszli na służbę cesarza Imści 12) wrócili się nazad i byli już na granicy koronnej koło Oświecimia i Zatora. - Dzisiaj posłowie ci, którzy do WKM. jadą od nich, byli u mnie powiadając, że ich posłano do WKM. dla zaciągu i prosząc mnie o zalecenie do WKM. Przeszły rok wspomniawszy nie jestem bez kommocyi wielkiej i teraz, wspominając na niesłychane krzywdy ludzkie, które to genus hominum czyniło, i nie życzyłem tego nigdy tej Rzptéj, aby się ztamtąd gdzie byli wracać mieli, gdyż nasłuchałem się płaczu, skwierku i przeklęstwa różnego ludzkiego, które być musiało z tak nieznośnych rzeczy. Nie wątpię, że i tam gdzie teraz byli sprzykrzyli się tak bardzo, że ich żadną żywą miarą znieść nie możono, i bardzo radzi temu, że się porwali iść nazad.- Wiem i to od cudzoziemców, że nie miał wszystkiego tego tam wojska, taki fremitus był na nie, że dla tego samego consulendo sobie pójść ztamtąd musieli i wódz ich przeszły Iwanicki dla czego jest stracony, łatwie się WKM. od kogo inszego dowiedzieć możesz.- Teraz tedy zdobycz wielką ztamtąd mając, bo sine discrimine z swego i cudzego brali, szukają zaciągu u WKM.; ja powinien będąc i z sumienia mojego i z tej wiary, któram powinien i WKM. i Rzptéj, posyłam zaraz uprzedzając ich przyjazd do WKM. prosząc uniżenie i radząc WKM., abyś WKM. nie raczył ich rozkazować w zaciągu przyjmować, ale owszem severissimo mandato rozkazać, aby się rozjechali z kupy, gdyż tak ludzie swawolne i którzy obsequium żadnego nigdy nie czynili, w kupie przyjąć, nic jnszego nie jest jedno dewastacyą każdego kątu uczynić z wielkim i niesłychanym przekleństwem, którego już jest aż nazbyt. Ale kiedy się rozjadą dopiero rotmistrze WKM. co lepszych do rot będą przyjmować i tak, że rozbiorą po różnych rotach, że ono corpus, które było w kupie swawolne i niezahamowane już mitescet facilius, kiedy nie będzie miało i nomen tego wojska, które oni prae se ferunt i tych sił i téj autoritatem, którą intumescunt, a pożytek z nich będzie lepszy, że będą musieli być w posłuszeństwie, kiedy non uno corpore, ale w różnych rotach będą. - Rzymianie tak zwykli byli czynić, że veteranos, którzy byli zwykli być pospolicie seditiosi, posyłali albo na prezydya albo na insze miejsca, żeby młodszych nie podżegali i nie buntowali, i tem zabiegali, że te capita wyjmowali z wojska i gdzie indziej obracali. Tu zaś, że iż każdy z nich jednaki, żadną miarą w jednej kupie ich mieć nie trzeba i to nomen, które oni

11) Iwanicki Fryderyk (Niesiecki II, 454), szlachcic z województwa Wołyńskiego herbu Pełnia, poszedł na czele jednego pułku lekkiej jazdy na pomoc cesarzowi pod Wiedeń, tu jednak dla wnętrznych niezgód i fakcyi", jak pisze X. Dębołęcki (Przewagi Elearów polskich wyd. Puławskie p. 62), z półkownictwa został zrzucony. Co się z nim później stało, nie wiemy dokładnie, prawdopodobnie spotkał go jakiś los tragiczny, jak z listu niniejszego domyślać się można. Obawy Zbaraskiego były zupełnie słuszne, bo i historyograf Elearów, jakkolwiek zakochany w swoich bohaterach mówi: Z których (Lisowczyków) przyjścia na ratunek acz się wielce ojczyzna ucieszyła, ale daleko więcej Niemcy z odejścia (p. 87).

12) Ferdynand II.

« PoprzedniaDalej »