ΠΙΟ

jednak ja nie wiem, gdzieby za te klejnoty pieniędzy dostać. Szlachcica żadnego nie czuję, mieszczanina pogotowiu, bo widzę jako krakowskich mieszczan są miserrimae opes, promptius, to było mojem zdaniem, o com ja WKMość prosił i radził, żeby było w Radomiu porwać kilkadziesiąt tysięcy, choć ze 30,000 na ten czas a posłać je do imé pana podczaszego koronnego używszy go, żeby coprędzej tu na Podgórzu i w inszych katach przyległych z 1000 koni zebrał, w czem on ochotę swoję ofiarował i kiedyby do tych 2000 żołnierzów, o którem pisał, to się też 1000 koni przyłączyło, województwo krakowskie za uniwersałami WKMści kupiło się do nich, aż ci koło sześciu tysięcy a niemal 6000 zemknęłoby się na granicę, a fama byłaby dziesięciu i piętnastu i takby był ten Węgrzynek trochę skromniejszy, ale iż się to nie stałą i widzę, iż się nie ma do tego, to już nie moja wina. Posłałem ja do swoich na Wołyń i na Ukrainę, także i mój brat, aby się tu coprędzej nademknęli bliżej, cóż ja wiem, jeśli przejścia Tatarowie dopuszczą, bo i tych już co godzina wyglądać potrzeba. Natrze li Betlen Gabor, a będę się mógł z ludźmi swymi znieść gdzie, i będą li się chciały tamte województwa dalsze kupić, jako sandomierskie i lubelskie, złączywszy się z bratem, pospołu będziem czynić co będziemy mogli i rozu mieli. Widzę, że kancelarya WKM. chciała mnie troszkę perstringere i dać bóty, jakobym ja też ubogi ziemianin nie bywał w tej szkole, gdzie ichmść bywali, wprawdzie non eo fructu jak ichmść, alem nie tak rudis przecie, żebym tego widzieć nie miał, i by nie w liście do mnie pisanym, rozumiałbym, że to na mnie quadrare nie może, gdyż kiedy się z rzeczą i prawdą porachują, łatwie to przyznać mi muszą, że mnie w miłości i życzliwości mojej przeciwko ojczyźnie mojéj i WKM. nikt non antecellit. Interpretes ja złe mam i miałem zawżdy, wszakoż rzeczą samą z łaski Bożej, superavi wszystkę invidiam. Widałeś mnie WKM. difficillimo suo tempore przy boku swoim, żem szyje swojej nigdy nie litował, widali mnie i hetmani WKMości, z którymi lubo justas simultates miałem, przychodziłem jednak nie ze stem ani z 50 koni jako drudzy, ale z pułkiem znacznym i widawali mnie równo z sobą przeciwko nieprzyjaciołom non sine invidia. Potem teraz po kilka razów rok po roku jaka gromada ludzi moich i brata mego przychodziła do imé pana wjwdy sandomierskiego, dał świadectwo dobre Imść, jako człowiek cnotliwy et non invidus virtuti, gdzie i krwią swoją skropili dobrze jedni, posługę WKM. i Rzptéj, drudzy żywot położyli. Mam na to świadectwo WKM. samego, które chowam, mam świadectwo tak wielu ludzi znacznych i wielkich, oczy, które na to patrzały, dobry człowiek żaden mi tego ująć nie może, i który cnotę miłuje i prawdę, żem jest takim miłośnikiem ojczyzny mojéj, jako nikomu naprzód nie dam, nad siły nic nie uczynię, bo tego po mnie i Bóg non requirit, czego mi nie dał, ale to co zmogę, co mi ratio suadet, czyniłem zawżdy i uczynię. I to mnie cieszy, żem więcej uczynił, i tysiąc razów więcej, lubo się moim nieprzyjaciołom będzie zdało, że to arroganter rzekę, niźli ci, któryches WKM. sine mea dali Bóg invidia, Bóg mi sam świadkiem, ubogacić raczył ad nauseam, ci niechaj i teraz pokazują miłość swoję, którzy jako żywo ani sobą experimentum dederunt, ani kosztem najmniejszym Rzeczypospolitej nie ratowali, i którzy magnifice tylko o sobie powiadali, bo się ja mea sorte pewnie kontentuję, wszak są dobre dokumenta tego aż do tych czasów, ktoby mi też chciał wymówić ex livore manifesto (bo znaczniej nie może), zostanie on przy złości swojéj, a ja przecie będę trwał w swojej cnocie. Oddaję przytem uniżone służby moje etc.

LVIII. Do króla.

Z Krakowa 5. sierpnia 1626.

Najjaśniejszy etc.

Ongi to jest 3 Augusti posłaniec WKMPana m. m. oddał mi i pisanie WKMości i uniwersały należące do złożenia teraz zjazdu w Proszowicach, którego dzień dałeś WKMość na zdanie moje, abym go w tym uniwersale napisać kazał. Napisałem tedy 14. praesentis i rozesłałem zaraz te uniwersały do grodów przez swoich posłańców. Prędzej ten dzień żadną miarą złożony być nie mógł, bo niż do wiadomości obywatelów tutejszych uniwersały przyjdą, trzeba przecie jakiegokolwiek interstitium. Co na tym zjeździe sprawimy, da się znać zarazem WKM., niewątpię, że też WKM. do imć księdza biskupa i do imé pana wojewody pisać raczył, gdyż tu żadnego z ichmci na ten czas nie masz. Betlen Gabor jeszcze jest w Temes warze, i na tej tu stronie Cisy nie masz żadnych ludzi do téj doby, ale kazano być wszystkim pogotowiu za pierwszem oznajmieniem, żeby wsiadali. Jam do niego nie posyłał, bo luboś mi to WKMość rozkazać raczył, odpisałem tak, że kiedy wezmę wiadomość, że jest w Koszycach et quo comitatu przyjechał, dopiero ztądbym caperem consilium, jako do niego posłać, gdyż najdować go w siedmiogrodzkiej ziemi i pytać dlaczego wojsko do siebie gromadzi, bardzoby rzecz importuna, mojem zdaniem, była, pytać, co w swoim domu czyni? I mógłby mi na to odpisać, że się z tego nie powinien sprawować, nikomu to wadzić nie może, co on czyni w państwie swojem. Więc i tegom się spodziewał, że to praesidium dwóch tysięcy koni, którem radził, żeby tu było namknąć na granicę węgierską, miało przyjść, zaczem później było takowe expostulacye z nim czynić. Suneka Kaspra że posłał lub to do cesarza imć, lub do kardynała Ditrichsteina, traktując o coś z cesarzem imć przezeń, to już pewna, bo i wczoraj ten cursor, co z Wiednia przyszedł, powiadał mi, iż posła Betlenowego u kardynała Dietrichsteina w Nikielszpurku) widział. O czem rozumiem, że WKM. lepszą wiadomość mieć raczysz. O Mansfeldzie tu też powiadają, jako i imć pan marszałek wielki koronny wczoraj przyjechawszy, powiedział mi, że miał wiadomość z Krzepic, iż koło Namysłowa i Sycowa) był, i zaś się nazad ku Wrocławiu obrócił, kupcy, którzy z Wrocławia przyjeżdżają, powiadają, że wielka trwoga w Szląsku od niego, ale gdzieby sam miał być i we Wrocławiu samym non constat o tem. Ichmość, którzy mają i starostwa na granicy tamtéj szląskiej i dobra swoje dziedziczne, lepiejby o tem wiedzieć mieli. Dokładać tego W. K. Mość w liście swym raczysz, iż idziesz do Prus przeciwko Gustawowi, nie złeć by to consilium było, iż w oczy nieprzyjacielowi, i animos tamtej prowincyi languentes firmare i wzbudzić je, jednak trzeba dobrze uważyć, z czem et quo duce, na czem wszystka rzecz należy. Nie będę się w téj materyi szerzył, bom też o to nie jest pytany, wszakoż pro fide mea proszę uniżenie i radzę, abyś WKMość mature w tę rzecz wejrzeć raczył, mam swoje rationes podobno non invalidas, jednak iż nie wiem doskonale i o potędze nieprzyjacielskiej,

8) Nikolsburg, miasteczko w południowéj Morawii, gdzie często przebywał namiestnik ówczesny margrabstwa kardynał Dietrichstein. 9) Krzepice, miasteczko w woj. Sieradzkiem; Namysłów i Syców miasteczka szląskie.

gdyż z daleka o tem słychać i od ludzi takowych, co też ex rumore relacyc czynią, więc i nie wiedząc co za ludzie WKM. raczysz mieć przy sobie i komuś curam bezpieczeństwa swego powierzyć raczył, stanę inter hos cancellos, życzę jednak uprzejmie, aby jako najfelicior successus tego zamysłu WKM. był. Imé panu hetmanowi żeś WKM. nie kazał się z Ukrainy ruszać, prudentissime to się stało, i jeśliby tu imé pan Halicki 10) przyszedł na tę granicę węgierską, a Betlen Gabor gdzieindziej się powrócił, co się już prędko odkryć musi, tegoby tam zaraz do WKM. powrócić potrzeba, bo ta droga WKM. z tych przyczyn, którychem wyżej natknął. tylko nie ladajako mi w głowie gmerze. Oddaję przytem etc.

LIX. Ad Principem Transsylvaniae.

Ex Conventu Proszoviensi 17. Augusti 1626.

Serenissime Princeps!

Litteras Serenitatis Vestrae tabellarius suus hodie nobis reddidit, dum in conventu cum primoribus et nobilitate palatinatus hujus circa negotia Reipub. moraremur, quibus et studium suum Serenitas Vestra in sacram regiam majestatem Dominum nostrum clementissimum et amicitiam in regnum Poloniae declarat, nihilque hostile nobis unquam cogitasse, et arma in alios parasse nunciat, linguas malevolorum incusando, qui ejusmodi rumores sparsere. Fatemur quidem nec dissimulandum arbitramur, superiori tempore ex quibusdam haud obscuris locis ad nos pervenisse Serenitatem Vestram, non satis amico animo in regnum hoc esse et apparatum hunc armorum, de quo jam constabat, causandum nobis quodammodo fore. Quod quamvis alienum ab aliqua firma suspitione nobis esset, qui et conscii nobis sumus nullam causam nec Serenitati Vestrae, nec inclito regno Hun gariae ad hostilia praebuisse, imo nexus veteres et foedera sanctissime servasse, tum etiam prudentia et maturitas Serenitatis Vestrae meliora nobis semper promittebat, tamen cum nec Serenitatis Vestrae animum apertum habuissemus, nec quidquam adeo certi de securitate vicinorum in ejusmodi strepitu constaret, providendum nobis duximus sine cujusvis injuria, et foedus fidelissime servaturi, et si quid adversi ab aliqua parte ingrueret in absentia sacrae regiae majestatis Domini nostri clementissimi (qui nunc bello cum duce Sudermaniae distentus est) viriliter responsuri. Sed cum Serenitas Vestra, prout sinceritas inter principes et regna postulabat, amicum animum suum in regnum hoc per litteras suas aperuit, foedusque a tot saeculis initum, se servaturum promittit, hoc quo gratius regno huic accidit eo amantius nos etiam ad amicitiam hujus regni Serenitati Vestrae deferimus et mutua fide pacem tranquillitatemque servaturos spondemus. Fausta omnia ab utrinque gratulantes interim et felicia quoque Serenitati Vestrae precamur et studia officiaque nostra eidem deferimus. etc.

10) Kasztelanem halickim był od r. 1623 Marcin Kazanowski (vol. leg. III, 216).

LX. Do królewicza Władysława.

Z Krakowa w grudniu 1626.

Najjaśniejszy.królewiczu etc.

Oddano mi dzisiaj list WKMości de data 23 Novem., w którym mi WKMość pisać raczysz, przekładając mi potrzeby swoje in genere i ukazując, że regio sanguine orti mają potrzebę większych dostatków swoich niźli WKMość mieć raczysz, przypominając przytem miłość, odwagi i studia swoje in Rempublicam, powiadając, że najdą się sposoby kiedy stany koronne i W. Ks. Litew. pozwolą na co, i chcąc po mnie, abym te desideria WKMci na sejmiku promowował. Znać WKM. raczył zawdy liberum pectus moje i fidem takową przeciwko prawu i ojczyźnie mojéj, która nietylko miłością wrodzoną, ale singulari et gravissimo juramento jest zapieczętowana, że zawżdy to oboje vita mihi carius fuit, a jakom nigdy dalej nie wstępował, niźli bases et firmamina téj Rzptéj pozwalały tak i cupitis WKM., kiedyś się mnie radził, nie zwykłem nigdy annuere dalej niźli i fides moja i institutum téj Rzptéj i salus jéj kazała. Dałem dobre dokumenta tego i codzień pro posse meo daję, że żadna mię rzecz nie uwodzi ani uwiedzie, da Bóg i tam, zkąd to u nas w Polsce ludzie największych beneficia ściągają, abym miał być pożytków jakich moich amantior i aviditati (w której mię Pan Bóg z łaski swéj i przyrodzenia, dosyć dobrze umoderował) indulgere więcej, nizli meo muneri i temu, bez czego i żywot wolno urodzonemu człowiekowi najmniej smakuje. Życzyłem też zawżdy tego, abyś WKM. nie raczéj desideria swoje in publicum chciał podawać aż pierwéj i sam z sobą i z tymi co im ufasz re bene explorata, warując to sobie zawżdy u nich, aby candide promerent, to co in rem być rozumieją, gdyż fida consilia, które nie pochlebują nietylko admirationem principibus tym, których spes in incerto jest jeszcze, czynią, ale i prosperum successum pożądanych rzeczy przynoszą. I w tej teraźniejszéj materyi maturius. było to, com wzwyż pomienił uczynić i zdrową radę odniósłszy, zatrzymać się w niej, niż prodire z tem in publicum sine fructu. Wiedzieć WKMość raczysz prawa tej Rzptéj, wiesz, że sucessorem my żadnego nie mamy opatrować dostatki, ani syny panów naszych cum detrimento Reipublicae, a nie mogłoby to być inaczej, nie nam należy. Wiem ja, że krew królewska jako jest sublimis i splendida tak wielkich dostatków potrzebuje, ale kiedy są absoluti principatus, tam haereditaria magnitudo przy tem zostaje. Wejrzyć w historye nasze polskie, których rozumiem, że WKMść raczysz mieć notitiam, do jakich dyminucyi rozdzieleniem dóbr tak wielu między potomstwo królewskie przyszła była ta Rzpta, są i teraz jeszcze dokumenta dobre tego, jako wielkie prowincye w cudze ręce się obróciły. Zebrała potem Rzpta to i do swego corpus te członki przyłączywszy, prawem mocno warowała i naznaczyła kędy się obracać mają, a jako liberam electionem sobie zostawiła, tak potomstwo królewskie intra eorum fortunam i w zawiadowaniu ojcowskiem mieć chciała. A tak skłonności i miłości swéj Rzpta dosyć była uczyniła, chcąc magnitudinem WKMci augere aliquo principatu, że do moskiewskiego państwa dostania tak wielkie i znaczne subsidia dała et suo splendore splendorem WKMości auxit suumque decus ultro rependit, co iż non ex voto cessit, nie jej wina. I potem chęć téż swoję oświadczając concivibus swoim, których właśnie chleb jest, patrimonium Reipblcae od gęby odrywając, WKMści udzieliła. Spróbowaliśmy

najmniejszej rzeczy, jako wiele exempla mogą, za prośbą WKMci skłoniły się były wszystkic stany i pozwoliły, który konsens jest etiam in volumine legum, żeby Międzyrzec i Osiek WKMci konferowano, tyle ten przykład mógł, choć nie wielki, że potem nie prosząc i nie pytając pomkniono się dalej, eodem exemplo i komu inszemu nad prawo z krzywdą wielką Rzptj dwa wakanse dano, i tak ten trames pierwszy przykładu dał ulteriorem audaciam, a dawszy już in immensum poszedł. Dał Pan Bóg WKMci nic mało braci, każdy tymże przykładem chciałby bonis Reip. dostatku swego wesprzeć, a podobno etiam i necessitatem przez to praesumeret i tak singuli non explerentur, Respublica deficeret i przyszłoby nie królestwu być, ale corpus to, które w jedno i przez tak wiele wieków jest zebrane per partes divellere et totam majestatem Reipublicae na tak wiele części rozerwać. A ja na to bardzo dobrze pamiętam, com nie raz na sejmie przy wszystkich stanach powiedział, że dividi nequit, quod separari non potest; proszę tedy racz mi WKMość odpuścić, że jako tego zapędu WKM. probare nie mogę, tak ani mu pomagać moja wiara i przysięga in Rempublicam nie dopuści, i lubo li téż rzecz nietylko ista genera, które była abscondita ale i wyrażona, musiałbym jej przeszkadzać z tych przyczyn, którem wyżej mianował. Expediret podobno bardziej, (niech to bona venia WKMci będzie rzeczono) takowemi votis ludzi wolnych rozmaitych judicia nie poruszając, Pana Boga intra se o łaskę prosząc, a specimina różne sui dając, et in admirationem sui przywodząc, parare futuram fortunam. Ja moję życzliwość i moję powolność, jakom zawżdy WKMci w czem mi się godziło, testatam reddidi, tak i teraz téż ofiaruję, a że ultra aras postąpić nie mogę, rozumiem kiedy WKMość cnoty i wiary mojej będąc dobrze wiadom, dobrze wszystko uważysz, nie będziesz się raczył urażać na mię, owszem candorem mój in suum commodum vertes. Non deerunt juvamina WKMci dostatkiem, kiedy łaska JKMości Pana naszego i ojca WKMości przystąpi, z skarbu JKMości, gdyż jest chwała Bogu z czego. Oddaję etc.

LXI. Do Stanisława Koniecpolskiego, wjwdy sandomierskiego,
o królewiczu Władysławie 10).

Z Krakowa 10. stycznia 1627.

W tydzień po napisaniu odebrałem list od WMpana, który przeczytawszy, zdziwiłem się tak wielkiej odmianie WMpana, bo od onéj strony, w której się WMć zdał być nietylko dobrze, ale aż nazbyt dobrze ugruntowany, z nienagła poczynasz ustawać i ferworu onego, jakośmy z sobą mówili, pozbywasz, co się magnanimo jako mamy o WMci nie godzi. Bo wiesz WMć, że Cato wolał umrzeć aniżeli tym, którym się przeciwiał calculum przyrzucić, aby był panem Rzptéj. Przy instrukcyi zda mi się, że to jest człowieka łacno odmiennego, lada przyczyną dać się z swego propositum zbić, inaczej uważam, zdasz się WMć trzymać stronę królewicza Imé Władysława 1). W niéj ja jednak stateczny, bo i za większą przyczyną nie

11) Książe kasztelan pisał i do wjwdy krakowskiego list tejże saméj treści, opuszczamy go jednak, bo w niczem się nie różni od powyższego. 12) Piasecki (p. 385) opowiada, że na sejmie toruńskim, w roku 1626 jeden z senatorów poważniejszych wnosił, aby w tak wielkiem niebezpieczeństwie mianować za życia Zygmunta III następcę i wskazał na obecnego królewicza Kazimierza, co tak oburzyło obecnych, że wnioskodawcę do odpowiedzialności pociągnąć chcieli. Na tém skończył się podług Piaseckiego ów projekt ustanowienia następcy za życia