nieprzyjacielskiego. Lecz sami sobie jesteśmy exitio, expedit bardziej przynajmniej choć trahentem animam legis zatrzymać per spem lepszych jakich czasów, jeżeli tak ich odbieżyć, żeby ipso neglectu już penitus evanescerent. Teraz tego targu nie zakazywałbym ja, ale kiedy z tymże uporem stanie, to mu zaraz subdere faces i powiedzieć, kiedy nie może być inaczej, raczże już czynić, co WKMość chcesz, bo jeśli dlatego ustać, że nie chce nic uczynić i non trahere tempus istis quaerimoniis, przecie czekając na jaki czas szczęśliwszy, to trzeba zaraz jawną servitutem wziąć i powiedzieć, że melior servitus sub bono principe niźli incerta libertas. Jać nie mam żadnego beneficium, któreby mi mógł exprobrare prócz Sokal, zda mi się, żem go tak zapłacił, żebym i Samborz kupił za to, jeśli za kasztelanią krakowską, niech to będzie salvo meo honore, a gotówem to dziś puścić, bo czuję w tem więcej infelicis oneris niźli rozkoszy jakiej. Ale jakom go już dawno kwitował ze wszystkich jego dobrodziejstw, tak co dzień tem bardziej kwituję. Wszakoż lubo eo meretur, żeby go w tej potrzebie ratować i Bóg to widzi i ludzie wszyscy i on in conscientia pewnie. Nie byłem ja nigdy od tego, kiedyby chciał co dla Rzeczyptéj uczynić, żeby mu było pomocy jakiej nie miano dać. Toć to jeno w kiepstwie naszem polskiem ma wymówkę, że panem naszem, że każdy z siebie miarkować może, jako mu ciężko ojczyznę stracić. Ale zaś na uwagę położywszy, kiedy pan wolnych poddanych i prawa i sprawiedliwość spernit, depce, wszystkie calamitates ex industria na mnie wlecze, zda mi się czego inszego godzien nie ratunku. Mnie jako WMć pan wiesz, moja res privata najmniej nie uwodzi. Pomnisz WM. pan jakośmy w Pilicy szczerze z sobą o tem mówili, z jakiejby nam miary jeszcze był gravior, i do tego jakoby się wszystkie artykuły stosowały, i bardzo dobrze to prospicio mając recentissimum exemplum, wojnę moskiewską, że kiedybyśmy na ratunki szwedzkie pozwolili, byłoby to perenne i inexplicabile bellum. To in animo meo było zawżdy et in qantum by uczynił był tym petitom dosyć, żeby mu dać te flo. 500,000, o które prosił naraz i warować to konstytucyą, lubo jeśliby konstytucyi niechciano, aby to non pateret Gustawowi, żeby on diplomate suo warował, że Rzpta dalszych subsidia żadnych nie powinna dawać na tę wojnę, bo żeby na tę fraszkę, rzecz już concessam i firmatissimam mając, takie onus na się brać, tego mniemania nigdy nie będę, ani się z WM. panem w tem do śmierci nie zgodzę, gdyż radbym wiedział tę filozofią, jako do Szwecyi wojować, ziemią nequaquam, morzem, a classis gdzie? Jeśli onych onerarias naves nabrać, co do Hollandyi żyto wożą i z tym apparatem, jako przyjeżdżają (bo inszego nie masz), o tem jestem securissimus, że Gustaw, który pewnie non contemnendam classem ma, stłukłby to zaraz, a zatem i Gdańsk pewnieby nam wydarł, o którego municyi toś WM. pan słyszał co mój inżynier powiedział. Jeśli classem budować, o której jest wzmianka w téj instrukcyi, mimo sam okrutny koszt, na coby pewnie dziesięć poborów trzeba najmniej, dopierobyśmy nie jedne okowy, które teraz mamy, ale troje na się włożyli, bo a kto by był admirałem, pytam? Niemiec czy Pollidor znowu, a pewnieby Polak nie był. Komuby ta classis militaret, u kogoby była w ręku? Prawie terra marique wziętoby nas w kleszcze. Na ostatek i to u mnie scrupulosum, i według przysięgi swéj nie mógłbym na to pozwolić, żeby mu i naraz subsidium dawać, bo dato non concesso, kiedyby się zdarzyło, aza non prospicimus, coby się działo, że klasę szwedzką w ręku mając na ostatek i gdańskie emporium mógłby nam popsować, jeno kazać się po morzu ukazywać, tym co dla kupna do Gdańska jeżdżą. Znowu to powtarzam, żem się akommodował w tym artykule rozjechaniu naszemu w Pilicy, a w tem pisaniu coś mi go WMPan posłał, toż jest właśnie o tem.

ΙΟΙ

Teraz będzie się to WM. p. zdało, tylko proszę o wiadomość prędką. Więc to włożyć, żeby posłowic przy tych postulatach, na których byli i na przeszłym sejmie stanęli, i teraz stali i nie odstępowali. Ale żeby się w kontrakty jakie wdawać, quid pro quo i onus szwedzkiej wojny na siebie brać, to mi się żadnym sposobem nie zda. Więc żeby i to włożyć, aby się z nami mieli znosić i na zdaniu naszem przestawać. Coby expediret Rzptéj, tego ja nie włożę żadną miarą, bo biskup krakowski jest mi suspectissimus, a jabym przez to począł być suspectus, raczej będę czekał na okazyą, jeśliby to sami podali. Więc i o Gołub 3) lubo tego nie wydrze, przecie jednak królowej to trzeba ukazywać, że boli, i w interregnum wydrzeć mogą, bo cavere to, żeby tak na potem nie było i na tem przestać, co jest jedno ludibrium z samych siebie, ten kto quaeritur a swego nie ustępuje, jest przecie in suspitione, że ma wolę za okazyą swego dowieść, kto zaś porzuci albo ad tales conditiones descendit, znać że jest desperatus. Zatem daj panie Boże, abyśmy w rychle w dobrem zdrowiu oglądali.

LII. Do Betlen Gabora.

Z Krakowa bez dnia 1625.

Serenissime Princeps!

Litterae Serenitatis Vestrae per hunc tabellarium suum, qui revertit nobis allatae, copiose conqueruntur cum de alienatione in se animi sacrae regiae majestatis Poloniae Sveciaeque regis, domini nostri clementissimi, tum etiam de epistola quadam illustrissimi ac reverendissimi domini vicecancellarii regni ad serenissimum electorem ducemque Prussiae, affinem suum, acerbius de se, ut sibi videtur, scripta. Parcius nobis ad utrumque respondere visum est, quippe cum nec inquirere in litteras eorum, qui privatim ad se scribunt minime nobis expediat, tum minus expedire arbitramur, refricare memoriam eorum, quae bene expressa laedere potius, quam componere animos tanti momenti possent. Longas aures manusque magnis principibus esse vetus, quibus et multa sibi pertinentia audire et ex abditioribus locis, quae quamvis secreta et abstrusa existimantur, illo regio antiquo medicamine, quod summam potestatem in genus humanum habent, patere sibi cogunt, nec quisque mortalium tantum sibi tribuat, aut suis artibus fidat aut tantopere sua vel dicta vel scripta arcana esse putet, ne ad notitiam eorum, quibus interest et quorum magna nomina in terris sunt, perveniat, nobis attigisse recentia sufficit, Serenitatem Vestram facile sibi in memoriam revocaturam. Caeterum, quod ad studia sua in sacram majestatem et regnum Poloniae attinet, tum demum Serenitatem Vestram maxime declaraturam judicabimus cum alendo et fovendo dictis et factis benevolentiam majestatis suae et amicitiam Reipub. (quod optamus et amice suademus) sublatis excusationibus aut accusationibus, nulla praestita occasione superioribus obliteratis a novis officiis ordietur, minime ambigendo, si haec intercesserint, vicissim eadem relaturam serenissimum electorem rectam et debitam viam ante pactam sibi sponsam magna ex parte neglexisse, facile vel Serenitas Vestra deposita passione judicabit, qui aliquantisper decessisse

3) Mowa tu o starostwie gołubskiem, które król po śmierci swej siostry Anny nadal królowej, o co było wiele wrzawy na sejmie r. 1626 (porów. Piasec. p. 382).

a debito majestati suae honore et vinculi splendidissimi beneficii hoc in passu parum memor, jure aliquo judicatur promissa prius sorore in matrimonium Serenitatis Vestrae, quam ut animum majestatis suae explorasset, et ut cultus requirebat, revereretur, haud difficulter sine dubio veniam concessuri. Verum et haec Serenitatis Suae in majestatem suam fide et observantia, tum etiam officiis oboliri, animumque ejus in priscum statum reducere possunt. Quod restat Serenitatem Vestram diu feliciterque valere cupimus et officia nostra commendamus.

LIII. Do króla.

Z Krakowa 27. marca 1626.

Najjaśniejszy etc.

Dopieruczko mi oddano list WKM. p. m. m., na który zarazem odpisać mi przyszło dlatego, że ten posłaniec kwapił się z listy do ichmciów drugich, do których mu je odnieść rozkazano. Niezdarzyło mi się wprawdzie być na tym sejmie, czego mi żal, bo mi niesposobne zdrowie, kiedym właśnie wyjeżdżać miał, praeripuit ochotę moje, na sejmiku jednak proszowskim, który był przed sejmem, widząc potrzeby Rzptéj nietylko te co natenczas były, ale które imminebant, wiódłem do tego obywatele tutejsze, aby byli większe subsidia pieniężne pozwolili, lubo wiem, jako wszystkie prowincye koronne są ze wszystkich miar utrapione, i trudno też jakowéj liberalitati mogą indulgere. Causabant wszyscy niedostatek i aerumnarum tak wielkich, które aż do tych czasów trwają, ucisk wielki, ale nie mniej też primo loco ponebant quaerimonias swoje tak dawne, z których kiedyby byli z łaski WKM. uspokojeni, by też przyszło i ostatek dostatków ruszyć niezbranialiby się byli i z nich obnażyć. A to jako słyszę i na sejmie tego oblatum finem, któregośmy wszyscy sobie życzyli, nie mogli assequi. Ja jednak pro mea fide et candore nie mogę tego dysymulować, ale szczerze WKMPanu memu miłościwemu powiedzieć, iż nierówno było lepiej tandem uspokoić te quaerimonias regia (iż tak rzekę) via, jako z wolnym narodem, et more majorum suorum, niźli na dalsze to odkładać czasy, które coraz trudniejsze zatem podobno będą, a jako samym Bogiem świadczę, który wszystko widzi, zawżdy rady moje na żadną stronę inszą non inclinabant i nie miały nic absconditum w sobie i nic prywatnego, tylko to wyrażały, czego szczęśliwe i spokojne panowanie WKM. potrzebowało i dobro Rzeczypospolitej, tak i teraz toż eadem fide i tąż szczerością powiadam. Prospicio ja bardzo dobrze, że nie mała tempestas wisi nad nami a prędko, zwłaszcza od Tatarów, którzy jako mam z Ukrainy wiadomość od swoich świeżą, na białogrodzkich polach stoją konie pasząc i nie wątpię, że skoro sobie odpoczną, a rzeki w swych brzegach staną (co niedługo będzie), iż im znowu być u nas i głębiej dobrze nizli byli, lubo się byli zanieśli na to i teraz, ale im to ich studium zima zła i tak odmienna i rezolucye częste przeszkodziły, i bez pochyby Dziurdzi Mehmet Basza, juratus hostis nasz na to ich tu będzie trzymał, aby nie szkodząc ustawicznie państwa koronne infestowali, a coraz głębiej, bo też już wszystkie tamte województwa, które im na drodze były, tak dobrze zniszczyli, że nie masz się nad czem bawić. Więc i Kozaków jako mam wiadomość pewną, kilka tysięcy na Zaporożu jest tychto wpisanych, którzy fatente samego Doroszeńka 4), pewnie

4) Ówczesny hetman Kozaków (Piasec. 382).

na morze pójdą, o czem nie wątpię że imć pan wjwda sandomierski już oznajmił WKMości i to zaraz większego stimulum Turków przeciwko nam poda. Prawda to, że teraźniejsze subsidium z sejmu obmyślone na tak wielką proellam, która już nam jest pod bokiem bardzo małe jest, tem jednak jeszcze mniejsze będzie, iż pro subsidio do tego wojska Kozaki te, co to w rzeczy in obsequio być mają położono, która nadzieja, jeśli jest pewna, a to ztąd licet colligere, czego teraz imé pan wjwda samdomierski doświadczył, jeśli mu przyszli na pomoc, kiedy za hanem chodził, a mogli przyjść, kiedyby byli umyślnie drogi nie zwłaczali. Manet in alta mente repostum to przechrośnienie, które się stało, et simulata fide zawżdy się będą obchodzić. Na sejmiku teraźniejszym, o którym mi WKM. dać znać raczył, radbym był, jako mi WKM. rozkazywać raczysz, lecz dopierom się o nim dowiedział, poślę tam jednak prosząc i perswadując obywatelom tym, którzy się nań zjadą, aby ten czwarty pobór jako i insze województwa postanowiły, chcieli dać, wszakoż na samo wojsko do obrony przeciwko Tatarom obrócono. Wprawdzie na takowych sejmikach mały consessus bywa i takowe sejmiki do konsultacyi o poborze nie należą, jednak tentabo, jako będę mógł i panowie posłowic, nie wiem jako smaczne przyniosą poselstwo z sejmu i podobno nie wszyscy się na sejmik stawią. Oddaję zatem uniżone służby. etc.

LIV. Do króla.

13. maja 1626.

Najjaśniejszy etc.

Oddał mi ongi imé pan wojewoda sandomierski list WKM. do mnie pisany, w którym WKMość z łaski swój przyjąwszy odemnie wdzięcznie, żem sług swoich na służbę WKMości i Rzptéj, tak przeciwko Kozakom jako i Tatarom po kilka razy posyłał do wojska WKM. pod regiment imć pana hetmana polnego kor., który o tem WKMści wiadomość dostateczną dał, i teraz tego po mnie potrzebować raczysz, abym toż uczynił. Dwa razy w tym roku ludzie moi i brata mego byli na usłudze WKM. i Rzptéj przeciwko Kozakom, czyniąc to, co im było rozkazano od imé pana hetmana i jednych nabito, drugich nastrzelano i koni, nie odpoczywając nic prawie, chodzili za hanem i tam siła we złą zimę koni nachromili i napsowali. Dispar i nierówna jest conditio ludzi Rzptéj w tej mierze, a privatorum Rzpta ex communi szkody takowe nagradza, i kiedy zgubi swojego stipendiarium za pieniądze pospolite łatwie drugiego dostanie. My prywatni nagradzać z swojego swoim szkody musimy, konie, barwy, rynsztunki wszelakie dawać, co jako wiele kosztuje i jako szkodę w prywatnem mieszkaniu czyni, coraz to kupując i naprawując, a ile tych czasów, nie trzeba się z tem szerzyć. Więc i kiedy przez długi czas ćwiczony, zginie człowiek, nim drugi na to miejsce urośnie i wyćwiczy się, siła czasu weźmie. Odpocząć tedy kosztom swoim i pracy sług swoich musi, bo continuo usu każda rzecz alteritur i to po mnie co mi jeszcze w szkole czytano: «Quod caret alterna requie durabile non est«, aby było potem, jeśli Pan Bóg zdrowia użyczy, z czem WKM. i Rzptéj służyć. Niewątpię, że WKM. pan mój miłościwy z niełaską tego przyjmować nie będzie, o co uniżenie proszę, że sług swoich na ten czas do wojska WKM. posłać nie mogę, z tych przyczyn, którem wyżej pomienił. Dałem ja już nie jeden przykład z bra

tem swoim ichmciom drugim, którzy i nie ucierpieli jeszcze tyle, ile ja i teraz świeżo od hana dużą dziurę w ojczyźnie swojej wziąwszy, lubo to ani szerzę ani skwierczę wiedząc, żeby w rzeczy omnes miserent nemo succurreret. Niech też spróbują, jeśli takowa służba lekko przychodzi albo nie, i jeśli się prędko sprzykrzy, z swego coraz bez ratunku mieszka sięgając. Oddaję etc.

Z Krakowa 18. lipca 1626.

Najjaśniejszy etc.

LV. Do króla.

Dawno molimina Betlen Gaborowe i subdolus jego animus teraz mi suspectior, póki był w siedmiogrodzkiej ziemi nie przyszło się jeszcze tak bardzo lękać i obawiam się teraz fraudes jego, iż przyszedł do Waradzynia pewnie, tam ludzie kupił i chorągwie rozdawał, więc i o przyjeździe jego do Koszyc w tych czasiech jest fama, a zwłaszcza podczas pory właśnie wojennej, musi być suspectum nieladajako przymknienie się jego pod granicę koronną. Bo iż o przyjeździe Szahingereja 5) do nas potężnym constans fama jest, jako od tych języków, których pan Chmielecki ") posłany będąc od imé pana wojewody sandomierskiego za Tatarami, co na Poddniestrze byli wpadli, o czem WKMPan mój miłościwy wiem, że już wiedzieć raczysz od imć pana hetmana, jako i od tych, których słudzy moi w jednej stronie, a w drugiej brata mego po dwa razy na Ukrainie wzięli teraz świeżo. Więc i Mehmet Diakowe przyjście do Białogrodu i porozumienie częste z Betlen Gaborem wielką konjekturę musi dawać, że chyba na złe nasze, i jest intentus occasionibus. Z Wołoch, co dają znać i to teraz w tych dniach bratu memu przyniesiono, nic nie wątpię, iż dał znać WKM. przez imć księdza podkanclerza, ale i ja ten autentyk, który mi dzisiaj brat mój do siebie pisany posłał, odsyłam WKM., który proszę, aby mi nazad odesłany dla niewydania tych, co o tem piszą. Odkrył to widzę legacyą swoją do hospodara teraźniejszego wołoskiego, co ma in animo, i ja takem rozumiał i rozumiem, że jako chłop chytry i przewrotny, i który z Turkami callide agit, jako rzecz jego potrzebuje i bezpieczeństwo, gotowy apparatum mając pod bokiem właśnie granic koronnych, że chce poczekać, co za eventus między nami a Tatarami padnie i według tego, jeśli Pan Bóg wojsku WKM. i Rzptéj da szczęśliwy, spuścić skrzydła, Boże uchowaj też przeciwnego, sequi fortunam poganów, gdyżby mu już wszystko i bezpieczniej i smarowniej poszło et nullo prawie negotio. Ta strona zasię nasza, jako jest odkryta i żadnego praesidium penitus nie mająca, wiadomo to dobrze WKM. Kraków sam do któregoby on się pewnie piął, Boże uchowaj, najpierwéj nie ma jedno 20 piechoty na sobie a podstarościego. Miasto co za propugnacula? co za robur? co za pracsidium? Wiem, że WKM. wiedzieć raczysz. Owo brevibus expediam, a możesz WKMość pewnie i bezpiecznie wierzyć temu, że za dwa dni byłby u nieprzyjaciela, i jakoby go goło zastał, tak nulla opera miałby go w rę

5) Szahin-Geraj, jeden z dzielniejszych hanów tatarskich (porów. artykuł Sew. Golębiowskiego w Bibliotece warszawskiej z r. 1851 t. II). ) Stefan Chmielecki od r. 1629 wojewoda kijowski, słynny pogromca Tatarów.