Obrazy na stronie
PDF
ePub

5

eum obsessum et denegant victualia. Quod non solum est contra sacros Canones (ut patet xvij. q. iiij. ca. sicut antiquitus. et ca. reum. et c. id constituimus. Et extra. e. ti. ca. inter alia) verumetiam contra sacras leges imperiales. Nam ut dicitur in 1. fideli. C. de his qui ad ec. confu. Quod nemini liceat abducere confugientes ad ecclesias, quod si quisquam contra hanc legem venire tentaverit sciat se maiestatis crimine esse retinendum. Concor. lex presenti. C. e. ti. In qua precipitur, ne aliquis confuga de ecclesia expellatur aut trahatur vel protrahatur. Et qui hoc moliri aut facere aut nuda saltem cogitatione atque tractatu ausi fuerint tentare, Capitali et ultimi supplicii animadversione plecti debent. Ex his ergo locis (de hoc 10 xvij. q. iiij. ca. sicut antiquitus) eorumque finibus nullos expelli aut eiici aliquando patimur, nec in ipsis ecclesiis reverendis itaque quenquam detineri aut constringi, ut ei aliquid victualium rerum aut vestis negetur aut requies. Sed ipsi refuge appareant publice et in sacris locis se offerant ipsis querentibus conveniendos, servata loci reverentia, et ibi iudicibus dent responsum, 15 quale sibi quisque perspexerit convenire. Quod si in finibus ecclesiasticis latitant, debent a Prelatis decenter sine ullo incommodo admoneri, ut inter fines ecclesie si inveniuntur se presentent Et sic per se vel per procuratorem iudici respondeant. Quod si hoc differant, servabitur ordo iuris scilicet procedendo ad res suas mobiles et immobiles, Et si ecclesia habet, tenetur reddere 20 et j. Debent etiam prelati et defensores ecclesie illud observare, ut singulorum intra ecclesias confugientium personas causasque incessanter conquirant, deinde iudices vel eos ad quos cause et persone pertinent instantius instruant, ut equitatis convenientiam diligentius exequantur. Hec in d. 1. presenti. C. eodem ti.

Secundo rectorum ecclesiarum non equa, non iusta, non legittima reorum 25 ad ecclesias confugientium defensio. Que ideo primo non est equa, quia quantacunque confugientes commiserint, ipsos tamen in totum servare nituntur, Ita quod non penam pecuniariam patiantur. Et sic dedecus culpe manet sine decore iusticie. Secundo non est iusta, quia est contra iusticiam, que est constans et perpetua voluntas, ius suum unicuique tribuens, et alterum 30 non ledere iuris preceptum est ff. de iust. et iur. 1. iusticia. Colere vero iusticiam summum in rebus bonum est, ac sua cuique iura servare xij. q. ij. ca. si seculi leges. Pena autem malorum bona est ratione iusticie, quia punire malos iustum est, sed ipsos evadere impunitos iniustum est, secundum Boetium li. iiij. de consolatione Philosophie, Et secundum patrem nostrum 35 s. Augustinum Regia potestas et pene sunt constitute, ut boni quiete inter malos vivant xxiij. q. v. ca. non frustra. non frustra. Tertio huiusmodi exorbitativa

4 hiis A.

8 ecclesiis A. 14 offerent A. offerent, se offerent B. 27 toto B. nittuntur B. 28 num penam A.

21 defensiones AB.

31 de ius. et in A.

34 Am Rande: Et 37 exprobitativa B.

de hoc doctor sanctus j. parte q. xxj. artic. j. ad terti. post Anshel.

[blocks in formation]

defensio non est legittima. Primo ideo, quia est contra leges (ut supra eodem articulo) et sacros canones, qui volunt quod tales satisfaciant lesis. Quamvis enim non debeant damnari ad mortem nec ad penam scilicet corporalem, ut honor ecclesie conservetur, et rectores ecclesie pacem eorum s et vitam et membra obtinere studeant, Tamen legittime componant quod inique fecerunt xvij. q. iv. ca. reum. Nec etiam ab ecclesia extrahi debeant, non dato iuramento, quod de morte et debilitate et omnium penarum (scilicet corporalium) genere sint securi, Tamen leso debent satisfacere, ut in ca. id constituimus. eadem q. Sic etiam dicitur in ca. inter alia. 10 e. ti. quod rectores debeant eis obtinere membra et vitam. Super hoc tamen quod inique fecerunt sunt alias legittime puniendi, ubi glo. et Panor. volunt, quod debeant puniri pecunialiter aut alia satisfactione preter penam corporalem. Nam si nemo reprehendendus esset aut a malo ad bonum cogendus, humanas et divinas leges necesse est evacuari, que et malis 15 penam et bonis premia (iusticia suadente) constituunt xxiij. q. v. ca. non vos. Secundo huiusmodi non legitima defensio prebet ceteris ledendi occasionem. Quia cum uni indulgetur indigno, ad prolabationis contagium provocantur universi. Facilitas emim venie incentivum tribuit delinquendi, ut in ca. est iniusta. in fi. xxiij. q. iiij. Et de vita et hone. cle. ca. ut clericorum. Ideo 20 pena unius debet esse metus alterius ff. de penis. 1. aut facta. §. fi. Et ut metu pene a suis arceantur insolentiis et alii eorum exemplo perterriti prosilire ad similia merito pertimescant. clem. j. de offi. ordi. Et que frequenti prevaricatione iterantur, debent etiam frequenti sententia condemnari ca. j. de penis. Debet etiam confugiens ad ecclesiam sibiipsi facere expensas de suo, 25 si habet, vel laboret, si non habet, ut inde vivat. Quod si non potest vel non habet, tunc ab ecclesia sibi tanquam pauperi provideatur. Duo siquidem principaliter consequitur confugiens ad ecclesiam, Primo, quod violenter non debet extrahi, Secundo, quod non debet amplius de illo delicto ad mortem vel ad aliam penam corporalem seu corporis afflictivam condemnari. Im30 munitas autem ecclesiarum locum non habet in clericis et religiosis, si iudex ecclesiasticus causa discipline et non odii vult eos arcere in ecclesia et punire et extrahere, ut duci faciat ad carcerem, secundum Panor. in ca. inter alia. eodem tit. Debet tamen talis carcer non esse perpetuus nec nimis acer, ut intra vj vel viij dies moriantur, quia talis prelatus esset homicida et irregu33 laris secundum Car. in cle. j. de pe. et re. Refugiant igitur ipsi clerici et religiosi ad dominum, in cuius sortem assumpti sunt, acclamando dicentes: Deus noster refugium et virtus, qui est iugiter benedictus in secula. Amen.

6 q. vij. AB.

21 pro34 moriatur B.

2 satisfaciunt A. 17 probationis B. 19 bone. B. silere AB. 25 vel laboret bis vel non habet fehlt B. 26 pervideatur A.

Sermo

praescriptus praeposito in Litzka.

1512.

war im 16. Jahrhundert nicht selten, daß begabte Männer für Prediger und Profefforen Reden und Vorlesungen aufseßten. Ein solches Schriftstück liegt uns hier vor: Luther hat unsern Sermon für den Propst von Leizkau Georg Mascov gefertigt. Ihre erste Bekanntschaft mit einander mögen sie in Folge der Beziehungen gemacht haben, in denen das Augustiner - Kloster zu Wittenberg besig= rechtlich zu Leikkau stand: bald war sie in Freundschaft übergegangen, und wir wiffen aus einem späteren Dokument, daß nach Beginn der Reformation Georg Mascov Luthers größter Gönner" blieb und seiner Sache unter „den Brüdern“ allen Vorschub leistete.

Zuerst ist unser Sermon von Albert Meno Verpoortenn, Pastor in Sonnenberg, in seinen hernach näher bezeichneten Sacra superioris aevi analecta 1708 herausgegeben: er hat ihn einem Coder entnommen, den er um das Jahr 1553 geschrieben sein läßt. Seine Veröffentlichung macht den Eindruck einer treuen Arbeit, und er zeichnet sich dadurch vortheilhaft aus gegen die nachmaligen Herausgeber der Rede.

Das Schriftstück trägt nicht nur Luthers Namen als des Verfaffers, es zeigt auch so sehr sein Gepräge, daß bloß aus innern Gründen schon auf den nachmaligen Reformator gerathen werden könnte. Fast möchte man deshalb versucht sein, es einer späteren Zeit zuzuweisen, wenn nicht eben der Gegenstand selbst, den er darin behandelte, danach angethan gewesen wäre, seinen Geist ganz der Rede einzuhauchen und dadurch einen Grad der Erkenntniß zu bekunden, wie wir ihn so früh bei ihm noch nicht glauben vorausseßen zu dürfen. Es erklärt sich so die Annahme neuerer Forscher, unsere Rede sei im Jahre 1516 verfaßt, bestimmt, auf dem Lateran - Concil zu Rom verlesen zu werden, und Jürgens nennt sie geradezu eine Botschaft" an daffelbe; ältere denken an das Pisanische 1511: eine allgemeine Kirchenversammlung halten alle für den Anlaß. So viel geht allerdings aus dem Inhalt hervor, daß der Sermon auf einer kirchlichen Versammlung vorgetragen werden sollte. Ausdrücke wie in hac venerabili synodo und Anreden wie

Reverendi et optimi sacerdotes Christi laffen darüber keinen Zweifel, sowie der Sat Nostra haec praelatorum et sacerdotum culpa est auch die Theilnahme höherer Geistlichkeit bezeugt. Allein all dergleichen kann ebenso gut in einer Bezirkssynode gesagt sein, und für eine solche spricht entschieden die Stelle: Conveniunt [die Mitglieder der Versammlung] in communi, ut consulant rebus totius huius ecclesiae; die andere Auffaffung wird dadurch unbedingt ausgeschlossen.

Was für eine Aufgabe die fragliche Synode hatte, wenigstens theilweise, das deutet Luthers Rede selbst hinreichend an. Es sollte auf eine Besserung des sitt= lichen Lebens namentlich in der Geistlichkeit hingearbeitet werden: pro corrigendis vitiis nostris et dirigendis pedibus nostris in viam pacis, heißt es gleich zu Anfang, und durch den ganzen Sermon klingt der Ton der Anklage gegen den Clerus hin= durch. Aber auch auf den Laienstand wollte man einwirken: pro utriusque status reformatione war man versammelt. Wir müssen also eine Bezirkssynode mit reformatorischer Tendenz suchen.

Das Kloster Leißkau, dem Orden der Prämonstratenser angehörig, lag in dem brandenburgischen Sprengel. In dem bischöflichen Schloffe zu Ziesar ward nun im Jahre 1512 am 22. Juni eine Synode abgehalten, in welcher es sich schließlich freilich um Bewilligung von Abgaben handelte, die aber der Bischof Hieronymus Scultetus doch damit eröffnete, daß er invocato auxilio divino per decantationem solennis antiphone Veni Sancte Spiritus aliqualem exhortationem ad clerum praesentem de et super emendatione vitae et defectuum ad gratiam suam delatorum richten ließ. Georg Mascov war erschienen, die auch eingeladene Wittenberger Geistlichkeit nicht. Wir nehmen keinen Anstand, unsere Rede für jene exhortatio zu halten und sie demnach in das Jahr 1512 zu setzen.

Vgl. Köstlin I S. 133. 147 f. 6. 486-490. Jürgens III S. 42. Bd. 8. S. 469 f.

Riedel, Codex diplom. Brandenburg. Hptth. I Bd. 24.
Verpoortenn a. a. O. S. 9. Riedel, a. a. D. Hptth. I

Erste Veröffentlichung:

,SACRA SVPERIORIS AEVI || ANALECTA, || In quibus || VARIORVM || AD || VENCESLAVM LINCVM || EPISTOLAE, || plures, quam feptuaginta, || MART. LVTHERI || SERMO || In || I. Io. V. comm. IV. || Eiusdem ad || BERNARDVM, || e Iudaismo converfum, || EPISTOLA, || M. ALBERTVS MENO || VERPOORTENNIVS, || Ex tabulis MSPtis in lucem protulit, || (5 Zeilen) || Coburgi, formis Io. Nicol. Monachi DuxSax. Typogr. CID ID CC VIII. || " In Oktav.

Hier findet sich der Sermon S. 198-219 mit einigen gewiß von späterer Hand zugefügten Randbemerkungen, die wir als ohne Bedeutung bei der Wiedergabe des Textes weggelassen. Nach Verpoortenn ist er, aber liederlich, wieder ab= gedruckt in Löschers Reformations-Acta I S. 221-231, nach Löscher mit all deffen Fehlern in Lutheri opp. lat. varii argumenti vol. I. Francof. et Erlangac 1865 . 29-41 und deutsch bei Walch IX Sp. 2748-2773.

1.Joh. 5, 4.5.

SERMO

D. MARTINI LVTHERI,

praescriptus praeposito in Litzska,
in illud Ioannis:

Omne quod natum est ex Deo vincit mundum, etc.

[ocr errors]
[graphic]

anctus Apostolus Ioannes, sermonem hodie nobis facturus pro corrigendis vitiis nostris et dirigendis pedibus nostris in viam pacis, in hunc modum de coelo sonans exorsus est: Omne quod natum est ex Deo vincit mundum, et haec est 10 victoria quae vincit mundum, fides nostra. Quis est autem qui vincit mundum, nisi qui credit, quoniam Iesus est Filius Dei? Familiare est Apostolo huic S. Ioanni de nativitate Christo nascimur, quam fidei tribuit, Sicut et in 15 Joh. 1, 12. 13. Euangelio dicit: Dedit eis potestatem, filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius, qui non ex sanguinibus neque ex voluntate carnis neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Cum autem ita habeat omnis doctrina, ut iis, qui literas et voces eius ignorant, barbarus sit qui loquitur, rursus qui loquuntur neque intelligunt, quid loquantur, neque de quibus affirment, 20 1. Tim. 1, 7. ut ad Timotheum scribit Apostolus: et nobis quoque necessarium est prius linguam Apostoli intelligere et signum eius cognoscere. nativitas sit, quid mundus, quidve Victoria, dicendum est.

loqui divina, qua nos in

Quare quid illa

Nativitas Dei est generatio, qua ex Deo nascimur. Sic enim ait 1.30h. 5, 18. cap. 5. idem Ioannes: Scimus, quoniam omnis qui natus est ex Deo non 25 peccat, sed generatio Dei conservat eum et malignus non tanget eum. Fit Jac. 1, 18. autem generatio haec nulla alia re quam verbo Dei, ut ait Iacobus cap. 1. Voluntarie, inquit, genuit nos verbo veritatis. 'Voluntarie' dicit, h. e. gratuito liberoque bene placito, non nostro merito neque dignitate. Non enim nobis quaerentibus, petentibus, pulsantibus, sed ipsius misericordia volente gene- 30 rantur hac generatione quicunque generantur, Multo certe magis quam carnis filius generatur, ipso nihil agente, petente, merente, sed aut voluptate carnis aut viro volente. Quomodo enim in Spiritum queat formari aeterne victurum, qui in foedam peccati carnem mox morituram non potuit suis

38 viri

« PoprzedniaDalej »