quod orationes et preparatoria sua premiserit. Omnes hii iudicium sibi manducant et bibunt, quia hiis omnibus non fiunt digni neque puri, Immo per eam fiduciam puritatis peius polluuntur. fiunt autem puri per fidem, ut sequitur.

Quinto, id cura, ut cum plena aut saltem possibili fide accedas certissime confidens tete gratiam consequuturum. Tantum enim accipies quantum credis

te accepturum, sicut Christus ait: Quicquid orantes petieritis, credite quod Marc. 11,24. accipietis. Et iterum dicet tibi illud: Fiat tibi sicut credidisti. Si enim Matth. 8, 13. accederes sine ista fide, iudicium tibi omnino acciperes et mortem. Sic enim 10 in omni alio sacramento non nisi illusio et fictio agitur, sine fide si percipitur: quod est horrendum. Hec itaque fides sola et summa ac proxima dispositio facit vere puros et dignos, quia non nititur in operibus aut viribus nostris, sed in purissimo, piisimo firmissimoque verbo Christi dicentis: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos, Et Matth. 11,28. 15 iterum: Beati, qui esuriunt et sitiunt iusticiam, quoniam ipsi saturabuntur. Matth. 5, 6. Fides enim est que iustificat, purificat, dignificat, Ut Actu: 15. Fide puri- Apgsch. 15, 9. ficans corda eorum &c.

Corollarium.

Quicquid sit de contritione tua, de penitentia vera vel falsa, illud 20 maxime stude, ut in presumptione istorum verborum Christi accedas, et sic accedens illuminaberis et facies tua non confundetur. Vel matrem eius noli mendacem facere, que dicit: Esurientes implevit bonis. Multomagis ne Luc. 1, 53. ipsummet dominum arguas mendacii, ubi promittit: Venite ad me &c. Argues Matth. 11,28. autem mendacii, si non credis eum ita facturum tibi sicut promittit. Ideo 25 infidelitas est maximum peccatum et recta blasphemia in veritatem divinam.

Sexto. Si sentis te nec ista duo posse vel satis posse, sicut vere senties,

si teipsum probabis, Hic non verearis cum Apostolis dominum orare: Domine, vuc. 17, 5. adauge nobis fidem, et cum illo patre illius demoniaci Mar: 9. Domine, Marc. 9, 24. adiuva incredulitatem meam. Sic intra in cubiculum tuum et dic patri tuo 30 in celis: 'Ecce mi domine Iesu Christe, miseriam meam respice, inops et pauper sum ego, et tamen adeo fastidiosus medicine tue, ut nec divitias gratie tue suspirem. Accende in me, domine, desyderium gratie tue et fidem promissionis tue, ut non offendam te optimum deum meum perversa mea et incredulitate et saturitate'. Ac sic accede cum fiducia misericordie eius et 35 in timore indignitatis tue.

Sed hic tractandum est illud Apostoli 1. Corin: 11. Probet autem seipsum 1. Cor. 11,28. homo &c. Hoc verbum multi sic intelligere videntur, ac si velit Apostolus

1 ii E

10 agitur, si sine 17 &c. fehlt E omnes. Arguas E mea. Ac E 37

2 iis E 8 accipietis, et fiet vobis. Et iterum dicet tibi. Illud fiat E

fide suscipitur E

22 ubi dicit E

15 isti saturabuntur E bonis. Et multomagis E

16 Et Actuum. xv. E
23 premittit A
ad me
27 probes E 28 illius fehlt E 34 staturitate
homo et sic de pane illo edat &c. Hoc E

24 sed non E

1, 12.

nos non ante debere accedere quam donec invenerimus nos dignos et puros ab omni peccato. Ideo sibiipsis faciunt angustiam et carnificinam conscientie discutiendo, conterendo, confitendo non solum venialia, sed ea que non sunt peccata. Et hiis factis (quod est horrendum barathrum presumptionis) iam secure accedunt, nec de fide sua quicquam solliciti. Volunt enim iusti et digni venire et similes deo sicut Lucifer, quum deberent velle iusti et digni fieri et redire a deo. Igitur illud verbum dictum est contra eos qui Christum dividebant in diversas sectas, alii volentes esse Pauli, alii Cephe, alii Apolli1. Co. 3, 4. nis, alii Christi sequaces 1. Corin: 3., Et ideo invicem iudicabant et damnabant atque contemnebant. Insuper ad sacramentum alii alios preveniebant 10 et presumebant, ut alii venturi nihil haberent, ut clare ex textu et glosa B. Augustini patet: Quos Apostolus arguit et pronunciat indigne manducare &c. volens, ut seipsos potius probarent, iudicarent, damnarent, et non alios. Ea enim discordia, ut diximus, maxime facit indignos et reos corporis dominici, 1. Col 11,33. et hanc eius esse sententiam sequentia ostendunt. Itaque, ait Paulus, fratres 15 mei, cum convenitis ad manducandum, invicem expectate, ne in iudicium con1. Cor. 11,31. veniatis. Item: Si nosipsos iudicaremus, non utique iudicaremur a domino. 1. Cor. 11,29. Item: diiudicans corpus domini q. d. 'Ita acceditis, ac si corpus domini nihilo esset dignius reliquo pane naturali.'

Potest quidem illud verbum etiam de probatione intelligi, qua homo peccata sua discutit atque ponderat, sed ea non est satis nec pertinet nisi ad insensatos et crassos illos sacramenti contemptores. Non enim sufficit, ut probes et ponderes quam malus fueris, nisi magis ponderes ac probes quam bonus fieri cupias et anheles.

Corollarium.

Si Apostolus eo verbo vellet nos probari a nobis, usque dum digni fieremus, prorsus ad impossibile nos obligasset et omnes homines, etiam Róm. 3, 23. Sanctos, communione privasset, sibi denique ipsi in plerisque locis contraRóm. 3, 28. dixisset, ubi clamat omnes esse peccatores et sola iustificandos fide. Oportet

20

25

enim accessurum ad sacramentum esse certissimum se sine peccato mortali » esse, si non velit iudicium sumere. At impossibile est, ut ex se et suis Bi. 19, 13. viribus certus fiat, Iuxta illud: Delicta quis intelligit? ab occultis munda Jer. 17,9. 10. me, domine, Et illud Hieremie: Pravum et inscrutabile est cor hominis, quis scrutabitur illud? Ego dominus scrutans renes et corda. Relinquitur itaque, ut certitudo illa stet super firmam infallibilemque petram, id est, Christum 35 et verbum eius.

A

verbi E 9 sequaces fehlt E domini E 15 ait Paulus fehlt E 27 fierimus A 28 in pluribus 30 sine omni peccato E 32 ab occultis munda

1 debere fehlt E 4 iis E 7 redire ad deum
12 B. Amb. patet E 14 ut supra quoque diximus E
21 discutet E 25 Corollarium I. E 26 ea verba E
locis E 29 sola fide iustificandos E
me, domine, fehlt E

30

Quare, Vera et solida probatio est, si te inveneris inanem quidem et sine pondere salutis et iusticie, onustum vero ac laborantem in multis malisque cupiditatibus, quibus inventis anheles, sitias gratiam et misericordiam, easque non dubites tete consequuturum. Sic B. Gregorius, reprehendens Petrum, quod dominum iussisset abire a se, quia peccator esset, ait: Si te Luc. 5, 8. peccatorem agnoscis, non oportet dominum repellere abs te, sed multo magis invitare, Et B. Ambrosius: Quia quottidie pecco, necesse habeo quotidie communicare. Et quidam patrum consuluit, ne facile quis se abstineret a communione, ne forte simul et longe fiat a Christo. Non enim venenum 10 nobis dedisse ac reliquisse timendus est, qui novissimum et maximum charitatis, quam ad peccatores gerit, memoriale seipsum protestatur nobis reliquisse, dum institueret sacramentum illud.

Septimo. Si tandem adeo infirmus es in fide, ut nec illa te satis iuvent aut non possis ea prestare, adprehende illud novissimum infirmorum 15 remedium et permitte te sicut infantem gestari in ulnis et sinu matris Ecclesie, Immo cum paralytico in lectulo, ut dominus fidem illorum saltem Matth. 9, 2. intueatur, quando tua nulla est, id est, ut in fide vel universalis Ecclesie vel hominis fidelis tibi noti accedas et audacter dicas domino Ihesu: 'Ecce domine Ihesu Christe, doleo me tam infirmum, ut de tuo inestimabili in nos 20 amore nihil aut tam parum presumam. Ideo suscipe me in fide Ecclesie tue et illius aut illius N. Quicquid enim sit de me, necesse est, o domine, me obedire Ecclesie tue, que iubet ut accedam. In obedientia venio saltem, si nihil aliud affero', et crede firmiter quod non indignus accesseris. Non est dubium, quoniam obedientiam Ecclesie tanquam sibi factam acceptet. 25 Deinde non potest fieri, ut ecclesie fides te permittat perire, non magis certe quam parvulum, qui aliene fidei merito baptisatur et salvatur. Sic B. Bernhardus, Quum aliquando haberet fratrem nimis timidum et scrupulosum, ita ut nollet celebrare, ait ad eum: Vade, mi frater et celebra in fide mea', et ivit ille obediens et sanatus est ab omni languore conscientie sue.

Hec itaque latius dixi, quia compertum habeo multorum contionatorum terroribus eo redactas Christianorum conscientias, ut sibi ex Christo Mosen fecerint, ex gratia legem, ex remedio venenum, dum Christum falso imaginantur exactorem magis quam largitorem, ultorem magis quam propitiatorem, et in summa dammatorem magis quam salvatorem, Ita ut iam nec nominis 35 sui, quod est 'Thesus Christus' (id est, salutaris et unctus), gloria sit in cordibus nostris nisi nudis syllabis. Non igitur omnibus oportet terribiles iudicii minas intentare sed duris et insensatis, Trepidis vero atque scrupulosis

a te E

purum E

1 Corollarium II. Quare E 3 anhelus sitias E 5 exire E 6 repellere dominum 10 ac maximum E 17 nulla est. Item ut A 19 domine mi Iesu E 20 tam 21 illius aut illius hominis. Quicquid E 24 dubium, quin E 25 Deinde non potest fieri, ut ecclesie fides te permittat perire, fehlt A Non magis certe quam periculum qui A 27 fratrem haberet E 28 mea. Ivit E 34 damnatorem non salvatorem E 36 omnibus fehlt A

25.

leviores misericordie promissiones sunt declarande, quia alia medicina aliis convenit morbis.

Octavo. Nec illud obmittendum, immo maxime curandum, ut memoria passionis Christi non dimittatur. Quid enim prodest, si digne prepareris, et non impleas id, ad quod te preparasti? Nam precepit dominus id sacra- › mentum non nisi in memoriam sui celebrari. Ideo obmittendum est, si me1. Cor 11,24. moriam eius omittere voles. Sic dixit: Hec quotienscunque feceritis, in mei 1. Cor. 11,26. memoriam facietis, Et Paulus: Quotienscunque manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini annunciabitis, donec veniat. Inde enim statuit ecclesia, ut missa sine Euangelio non legatur. Hec memoria autem 19 alium requirit sermonem, quia non minus et ipsa in superstitiones et litteralem hypocrisim apud multos versa quam pleraque alia sacratissima dei dona. Finis sermonis.

Duo sermones de passione Christi.

1518.

Den zwei deutschen Fastenpredigten S. 266 ff. treten zwei lateinische Sermone über das Leiden Chrifti zur Seite. Veröffentlicht hat sie nach „einem alten MSto von A. 1518“ zuerst Löscher II S. 587-591 und S. 591-596: nach ihm find fie ohne Anstoß an seinen Fehlern wieder abgedruckt in Lutheri opp. lat. var. arg. ed. Erlangae I .214-219 und S.219-226, und etwas breit ins Deutsche überseßt finden sie sich bei Walch X Sp. 1404-1415 und Sp. 1416-1431. Allem Anschein nach find es Nachschriften von Predigten Luthers am Karfreitage (2. April) 1518.

Mit dem ersten dieser Sermone nun berührt sich nahe1 ein Schriftstück, das in den beiden Augsburger Drucken des Sermo de digna praeparatione pro suscipiendo sacramento eucharistiae S. 326 E und G Bl. A 5a f. als Anhang steht und hier die überschrift trägt: „Quomodo Christi passio sit consideranda". G ist dann übergegangen in die Sammlung Lutherscher Schriften Basileae Mense Februario 1519 Bl. V 6af. und in deren spätere Auflagen, sowie in M. Lutheri lucubrationum pars una, Basileae in aedibus Adae Petri 1520 und in die Gesammt= ausgaben Witebergae 1545 I BI. LXVI, Jenae 1556 I BI. CLXXVI und Lutheri opp. lat. var. arg. ed. Erlangae II S. 321 f., auch schon früh verdeutscht worden, vgl. S. 326 ff. unter a mit den Nachdrucken b-n, und so einverleibt den Werken Luthers Wittenberg 1554 VII BI. 14b, Eisleben I BI. 8a f., Leipzig XII S. 469 f., Walch XII Sp. 17591761, Erlangen 1. Aufl. XVII S. 63 — 65, 2. Aufl. XVI 6. 31 f. Dies Stück darf aber keineswegs als ein Auszug des ersten Sermons bei Löscher angesehen werden, sondern ist eine davon unabhängige Nachschrift der gehörten Predigt in kürzerer Fassung, zum Theil den Löscherschen Text ergänzend.

Wir geben die beiden Sermone nach Löscher, fügen jedoch dem ersten die kürzere Recension nach dem Augsburger Druck S. 326 E in Klammern an, da die Eigenart beider Texte eine Verarbeitung in einander nicht gestattet.

1) Dies erkannte schon Löscher.