quam,nobis,Anglorumque populo,tunc quidem fe- A præferendo,agant,atque universis Christianis pau

licibus,sub apostolica vestra dignitate sancti Spiri-
tus alumnus Anselmus archiepiscopus noster, noster
prædictique populi consolator prudentissimus, at-
que piissimus Pater. Qui quod de opulentissimis
Domini sui thesauris, quorum illum clavigerum no-
veramus, abundanter sumebat, id nobis abundan-
tius erogabat, præsertim cum idem fidelis Domini
minister prudensque dispensator, eroganda quæ-
que et sapientiæ salsura plurima saporaret, et
eloquentiæ dulcore molliret, et mirabili quo-
dam loquendi lepore condiret. Fiebat vero sic, ut
nec deforet teneris agnellis Domini lactis copia
plurima,nec pascuorum ovibus, ubertas uberrima,
nec pastoribus alimentorum satietas opulentissima.
Cum hæc igitur secus cesserint omnia, reliquum B
aliud nihil est,nisi gemitu plurimo clamitet, quæ-
ritans alimentum pastor, pascuum pecus, ubera fe-
tus. Ubi dum majoris absentia pastoris, præsertim
Anselmi, prædictis singulis fraudantur singula, sed
vero potius omnibus omnia. In tanti luctus lugu-
brio,in tanti doloris opprobrio,in tantæ deformita-
tis regni nostri,et tanti damni ludibrio; nec restat
attonitæ mihi, nisi, stupore sublato, confugere ad
beatum Petrum apostolum, ejusque vicarium virum
apostolicum. Confugio itaque ad vestram, domine,
benignitatem, ne nos, Anglorumque regni populus
tanto defectu,tanto lapsu labamur. Quæ enim uti-
litas in sanguine nostro, dum in corruptionem de-
scenderimus ? Boni igitur consulat, quantum ad
nos attinet, vesira paternitas, et infra terminum,de
quo vestram bonitatem dominus meus rex requirit,
ita paterna viscera super nos aperire dignemini,ut
el de reditu charissimi Patris nostri Anselmi archi-
episcopi gaudeamus,efdebitam subjectionem sanctæ
sedi apostolicæ illibatam servemus. Ego autem sa-
luberrimis dilectissimisque vestris edocta monitis,
quantum muliebribus suppetet viribus, adhibitis
etiam mihi proborum virorum auxilis, toto posse
nitar, ut quod vestra monuit sublimitas, mea,
quoad poterit, expleat humilitas. Valeat feliciter
vostra paternitas.

XXV.

Henrici V imperatoris augusti rescriptum ad Paschalem papam, ut ecclesiastici regalia et feuda sua imperio ac Cæsari resignent, et decimis contenti in Ecclesia vivant.

(GOLDAST. Constitutiones imper,, tom. I, p.252.) Cæsar Paschali papæ novissime rescripsit: << Quamvis veterem consuetudinem atque ritum a tot sanctissimis Patribus, per tot annos observatum, jure atque armis retinere possit, nihil tamen sua referre, si [a] pontificalibus comitis excidat, modo. episcopi, Mystæ, monarchi, prædia stipendaria, fiscos, nervos reipublicæ, arces, civitates, urbes, oppida,vicos regios, castella, reipublicæ atque Casari reddant,decimis contenti vivant, Dei et pauperum, populique causam, philosophiam divinam interpretando, vota illustrando, Crucem Christi

C

pertatem atque simplicitatem Servatoris nostri, comitum (scil. apostolorum) ejus æmulando præluceant. >>

Convenit itaque inter pontificem maximum atque Cæsarem, uti sacerdotes, flamines,pontifices maximi,minores, medioximi, omissis hujuscemodi reipublice (ut Christus magister noster appellat) spinis, victu parabili ac parco contenti, Christi præceptoris nostri, quod liceat, modestiam, paupertatem sectentur,studio litterarum operam navent.

XXVI.

Theodorici ducis Lotharingiæ epistola ad Paschalem.
De cella Castiniacensi.

(Anno 1115.)

[Dom CALMET, Hist. de Lorraine, Pr., p. 537.] PASCHALI catholicæ Ecclesiæ universali pontifici, THEODORICUS, Dei misericordia Lotharingorum dux et marchio, æternæ obedientiæ perpetuum famulatum.

Quod vestra paternitas litteris suæ benedictionis parvitatem meam sæpius dignata est consolari, si non serviendo, at saltem diligendo semper spero promereri;nec certe facultatis meæ obsequium deficeret, si quando opportunitas appareret. Notum vobis facio, Pater et domine, quod mater mea parochialem ecclesiam, quam in alodio suo et castro habebat, Deo vovit, et ecclesiæ S. Apri, quæ Tulli est abbatia, donavit.Ita ut ad ejus petitionem illius temporis abbas, jussu episcopi, proprio sumptu monasterium ædificaret ibidem, ædificatum dedicari, et per cætera pro tempore ordinari procuraret. Defuncto vero abbate, sed et matre facta [f. lata] de medio, ex dissensione regni et Ecclesiæ, quæ tunc erat ferventissima, de substituendo abbate multo tempore intercessit contentio. Unde et loco qui ædificari cœperat minus provisum est.Cum igituret ego,adhuc adolescens, præsertim talibus minus intenderem,advocatus præfati castri, qui et de nostra familia, me inconsulto monachos de Molismo in votivum matris meæ monasterium non sincere instruxit, eisque suo tempore patrocinatus est: ipse vero,cum jam uberiore uterer consilio, causamque hanc plenius agnoscerem,inter multas postulationes et querimonias monachorum Sancti Apri, præfatos tamen monachos extra jus et contra ordinem in D alienis laboribus dispensatorie passus aum com< morari, si forte per eos locus acciperet incrementum. Nunc autem votum matris meæ, donumque diutius cassari non sustinens, sed et loci monachorum incuria, detrimentum multis modis reperiens, eo semel et his conveni,ut ad propria remearent,ut et locus priori reformaretur ordinationi. Quia ergo imprudenti commento conantur reluctari, et invasionem possessionis nomine palliant, obsecro vos, Pater sanctissime, ut eos litteris vestræ auctoritatis ab hujusmodi imprudentia reprimatis; et si forte quispiam aliud vobis tentaverit suggerere, minime audiatis, cum penes nos adhuc superstites sint

multi honesti qui huic matris meæ interfuerunt do- A in Tullensi episcopatu melioris famæ sunt, possum nationi, cum ipse hanc testimonio omnium quotquot velimque comprobare. Valete.

S. ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, GODEFRIDI VINDOCINENSIS ABBATIS,
S. YVONIS CARNOTENSIS

EPISTOLÆ AD PASCHALEM.

Exstant inter ipsorum scripta, Patrologiæ tom. CLVII, CLIX, CLXII.

CONCILIA

DE INVESTITURIS PRÆLATORUM.

(PERTZ, Monum. Germ. Leg. t. II, p. 180.)

Quamvis aboperis proposito alienum sit conciliis generalibus immorari, haud alienum tamen videbitur, si hoc potissimum loco nonnulla ad concilia sæculi x11 ineuntis de investituris facientia atque in codicibus ipsius temporis Vindobonæ, Romæ, et Monaci a nobis reperta addamus: canones Warstallenses et Trecenses ex codice regio Monacensi fol. 7, concilium Lateranense, in quo Paschalis privilegium de investituris cassatum est, ex codice Vaticano n. 1984. fol. 193, 194, unde jam textus editis melior el magis authenticus procedit.

PASCHALIS II CONCILIUM WARSTALLENSE.

(Anno 1106, Oct. 22.)

CAPITULA BEATI PASCHALIS PAPÆ APUD WARSTALLUM.

6

in suis ordinibus susceperunt, præfati regni episcopos in schismate ordinatos, nisi aut invasores aut simoniaci aut criminosi comprobentur, in officio episcopali suscipimus. Id ipsum de clericis cujuscunque ordinis constituimus, quos vita scientiaque commendat.

Per multos jam annos Teutonici regni latitudo ab B instructi scripturis, qui Novatianos et Donatistas ecclesiæ unitate divisa est, in quo nimirum scismate tantum periculum factum est, ut, quod cum dolore dicamus, vix pauci episcopi aut catholici clerici in tanta terrarum latitudine reperiantur. Tot igitur filiis in hac strage jacentibus, christiane 3 pacis necessitas exigit, ut super hoc materna ecclesiæ viscera misericordiæ 5 aperiantur, sanctorum Patrum

PASCHALIS II CONCILIUM TRECENSE.

(Anno 1107, Mai).

DECRETA PASCHALIS PAPÆ APUD TRECAS.

1. Cap. Si quis æcclesiæ aut æcclesiastica digni- C que solent eos nominare archipresbyteros, qui non tatis ab aliqua laica persona investituram susceperit, et ipse et qui manum ei imposuerit deponantur et communione priventur.

2. De uxoratis et concubinatis presbyteris id statuimus, ut penitus ab altaris ministerio sequestrentur et æcclesiasticis rebus depriventur.

sunt presbyteri; archidiaconos, qui non sunt diaconi; decanos, qui non sunt presbyteri, id omnino interdicimus.

4. Si quis munus exigerit pro oblationibus fidelium vel pro præbendis canonicorum vel monachorum vel alicujus ecclesiastici ordinis, ab ecclesia

3. Nullus sibi nomen alienum usurpet, ut pleri ejiciatur et communione privetur.

PASCHALIS II CONCILIUM LATERANENSE.

(Anno 1112, Mart. 18).

ACTIO CONCILII CONTRA HERESIM DE INVESTITURIS.

8

9

vero hac carta, acclamatum est ab universo concilio: Amen! Amen! fyad! fiad!

Archiepiscopi qui cum suis suffraganeis interfuerunt, hi sunt: Johannes patriarcha Veneticus, Landulfus Beneventanus, Sennes 11 Capuanus, Amalfitanus, Regitanus, Ydruntinus, Brundisinus, Compsanus, Giruntinus, Rossanus, archiepiscopus sancte Severina; episcopi Romany: Cencius Savinensis, Petrus Portuensis, Leo Ostiensis, Cono Penestrinensis; Gerardus Ingolismensis, Galo Leonensis, archiepiscopus Biennensis, Rogerius Wulternensis, Walfredus Sennensis, Rodlandus 12 Populiensis Gregorius Terracinensis; Wilihelmus Siracusanus, legatus pro omnibus Siculis; Wilihelmus Trojanus; et alii fere centum episcopi, Brunus Signensis,

Johannes Tusculanensis.

Anno ab incarnatione Domini 1112, indict. 5, ▲ ritum sanctum et canonicam institutionem. Perlecta anno 13 pontificatus dicti pontificis, mense Martio, 15 Kalendas Apriles, celebratum est concilium Romæ, Lateranis, in basilica Constantiniana, in quo cum dominus Paschalis papa resedisset cum archiepiscopis, et episcopis, et cardinalibus et abbatibus, et varia multitudine clericorum et laicorum, ultima die concilii, facta coram omnibus professione catholicæ fidei, ne quis de fide ipsius dubitaret dixit: Amplector omnem divinam scripturam, scilicet veteris et novi testamenti, legem a Moyse scriptam, et a sanctis prophetis. Amplector quatuor evangelia, septem canonicas epistolas, epistolas gloriosi doctoris beati Pauli apostoli, sanctos canones sanctorum apostolorum, quatuor universalia concilia, sicut quatuor evangelia Nicenum, Ephesinum, Constantinopoli- B tanum, Calcedonensem, et Antiochenum concilium, et decreta sanctorum patrum, Romanorum pontificum, et precipue domini mei pape Gregorii VII, et beate memorie pape Urbani secundi. Que ipsi laudaverunt, laudo; que tenuerunt, teneo; que confirmaverunt, confirmo; que dampnaverunt, dampno; que reppulerunt, repello; que interdixerunt, interdico; que proibuerunt, proibeo; in omnibus et per omnia et in his semper perseverabo. Quibus expletis, surrexit pro omnibus Girardus Ingolis mensis episcopus, legalus in Aquitania, et communi assensu domini Paschalis pape totiusquc concilii coram omnibus legit hanc scripturam: Privilegium illud quod non est privilegium, set vere debet dici pravilegium, pro liberatione captivorum et ecclesie a domino papa per violentiam Heinrici regis extortum, nos omnes in hoc sancto concilio cum domino Paschali papa congregati, canonicam censuram, et ecclesiastica auctoritate judicio sancti Spiritus dampnamus, et irritum esse judicamus, atque omnino cassamus, et ne quid auctoritatis et efficacitatis abeat, penitus excommunicamus. Et hoc ideo dampnatum est, quia in eo pravilegio continetur, quod electus canonice a clero et populo a nemine consecretur, nisi prius a rege investiatur, quod est contra Spi

10

C

Episcopi, cum essent Romæ, illa die non interfuerunt concilio, qui postea lecta dampnatione nefandi pravilegii consenserunt, et laudaverunt : cardinales presbyteri urbis Romæ : Boniphatius tituli sancti Marci, Robbertus tituli sancti Eusebii, Romanus tituli sancte Priscæ, Gregorius tituli, Apostolorum, Benedictus tituli Eudoxie, Anastasius tituli sancti Clementi, Riso tituli sancti Damassi, Romanus tituli sancte Praxedis, Johannes tituli sancte Cecilia Diviczo lituli Equitii, Teobaldus tituli Pamachii, Agustinus tituli sancti Grisogoni, Rainerius tituli sanctorum Marcelliny et Petri, Vitalis tituli sancte Balbine, Petrus sancti Sixti, et Albericus sancte Savine cardinales. Cum Rome essent, illo die non interfuerunt concilio, qui postea, lecta damnatione nefandi pravilegii, consenserunt et laudaverunt, diacones: Johannes abbas Sublacensis, Johannes Gajetanus, abbas sancti Andreæ, Leo, Gregorius, Aldo, Thobaldus, Ugo, Ruscimannus. Hii omnes in dampnatione predicti pravilegii consenserunt, cum abbatibus et innumerabili multitudine, tam clericorum quam layco

rum.

VARIE LECTIONES.

P. e 9 V. c. 1 H. R. e. 11 Senne c. 12 Rodlandus codex.

ANNO DOMINI MCXIX

GELASIUS II

PONTIFEX ROMANUS

VITA GELASII II

AUCTORE

PANDULPHO ALETRINO FAMILIARI

(BOLLAND. in Conatu chronico historico ad Propilæum Maii, p. 328)

MONITUM

1. Pontificatum Gelasii II Ordericus Vitalis in Historia eccles. sic describit initio libri x : Anno ab Incarnatione Domini 1118, indictione x1, defuncto Paschale papa, Joannes Cajetanus, Romanorum pontificum antiquus concellarius et magister, in Gelasium papam electus est; et, contradicente imperatore, a Romano clero canonice consecratus. Et infra: Gelasius papa eruditione litterarum apprime instructus fuit, et longa exercitatione (utpote qui præsulum apocrisiarius fere 40 annis enituerat) calluit; sed non plene duobus annis Romanæ Ecclesiæ præfuit. Imo nec uno integro: nam infra iterum ail, Anno ab Incarnatione Domini 1119 indict. xn, Gelasius II papa, iv Kalend. Februarii, apud Cluniacum mortuus el sepultus est. Diem mortis habemus ex Chronico Beneventano auctoris coævi, scilicet iv Kal. Februarii: cumque in epitaphio mox dando dicatur bina duntaxat dies defuisse integro pontificatus ejus anno, consequens fit electum fuisse ultimo Januarii præcedentis anni. Denique quia Vitæ auctor, præsens vidensque, ordinatum dici infra Kalendas Martias, quæ anno isto occupabant feriam v, intelligo eam cæremoniam factam Dominica præcedenti, id est 24 Februarii, eademque S. Mathiæ apostolo sacra.

2. Ex Chronico Cluniacensi habemus, quod Gelasius papa Cluniaci sepultus sit, inter crucem et altare quod post crucem magnæ basilica est. Ejus hoc epitaphium, veluti ex eodem Chronico acceptum, recitat Oldoinus noster hisce verbis: D. O. M. Gelasius II, pontifex maximus, Henrici IV imperatoris, clades plurimas Italiæ inferentis, et Mauritium Bracharensem pontificem esse contendentis, furorem timens, in Galliam cum meliori S. R. E. cardinalium parte ad Ludovicum VI fugiens, cum Plagoniam appulisset, valetudinarius ex pleuriti factus, properante illi obviam Ludovico, Cluniaci moritur ; et ibidem hoc in loco sepelitur, circa annum Christi 1119 et pontificatus sui primo: cui mox Guido, Viennensis antistes, Burgundiorum ducis filius, in pontificem Romanum, sub Callisti II nomine a sacro cardinalium catu suffectus est. 3. Sed epitaphium hoc novæ prorsus compositionis, neque hoc sæculo antiquioris esse, nemo non videt. Pluris igitur faciendum, quod ibidem fortassis antiquitus legebatur, et etiamnum habetur sub nomine auctoris Petri Pictaviensis monachi, hoc tenore:

Vir gravis et sapiens actu verboque Joannes:
Cum prius ex monacho pro multa strenuitate
Archilevita foret et cancellarius urbis;
Præsule Paschali meritis ad sidera rapto,
Promeruit tandem sacram conscendere sedem,
Dignus post primum Gelasius esse secundus,
Sed quia rege fuit non præcipiente levatus,
Horrendum fremuit princeps; et filia dulcis,
More suo, profugum suscepit Gallia patrem.
Si licuisset ei (pro certo credo) sub ipso
Virtus, et pielas, et honestas cresceret omnis,
Et pax Ecclesiæ toto floreret in orbe.
Jam rapuit mors atra virum, cum pontificalus
Vix ageret primum pastor venerabilis annum
Bina dies jamrestabat, cum Cluniacensi
Dormiit in proprio Romani juris asylo.

Hic igitur positus, dilectos inter alumnos,
Cum Patribus sanctis requiescit, et optat, ut orbis
Conditor et judex veniat quandoque potenter,
Et cineres lapsos sub pristina membra reformet.
Felix inde nimis semper. Cluniace, manebis,
Quod Pater orbis apostolicus, summusque sacerdos
Ecclesiæ matrisque tuæ specialis, apud te
Transiit ad superos, in te requiescit humatus.
Nec minus hinc etiam felicem credimus illum,
Cui dedit ipse pius magno pro munere Christus

Ut monachi monachum patrem quoque pignora chara
Jugiter aspicerent, lacrymisque rigando sepulcrum

Sacris in precibus specialem semper haberent.

4. Miror porro, quomodo Martinus Polonus et Wernerus Rollevink Gelasio ascripserint annos 11, dies 5; Gotfridus Vibertiensis, annum 1, dies 6; Stella, annum 1, menses 5. Vitam illius accurate descripsit prælaudatus Pandulfus, Hugonis de Alatro, cardinalis presbyteri SS. apostolorum nepos, tunc apud pontificem vivens, et omnibus præsens : quam Baronius quidem pene integram Annalibus suis inseruit, sed (prout Annalium ratio exigebat) sæpius interrumpere debuit: quare opere pretium censui eam continua serie hic integram dare ex nostro ms.

INCIPIT VITA.

præhabitum.

1. Gelasius, qui et Joannes, natione Cajetanus, A invasore in gestis papæ Paschalis est aliquatenus sedit anno uno. Hic a nobilibus juxta sæculi dignitatem parentibus feliciter educatus, litterarum studiis pura mentis intentione est traditus: in quo parvo satis in tempore quæque sunt puerorum addiscens, ultra coævos suos omnia memoriæ commendavit. Hinc a sanctæ recordationis D. Oderisio abbate petitus ad serviendum inibi, tanquam in monasteriorum omnium capite ac principio, est assignatus devote, et devotius a jam dicto abbate susceptus, ac cum non paucis aliis regulariter conversatus. Ubi viris ad omnia peritissimis, quorum in monasterio non parva copia inerat, ad liberales artes addiscendas adjunctus, et ipsas, præ omnibus fere aliis diversarum regionum præclare indolis pueris, arles in brevi, et monasticum ordinem B plene addiscit; et per aliquantum tempus in monasterio Patris Benedicti sanctissimi irreprehensibiliter conversari curavit. Hoc tempore Romana Ecclesia non modicum consuetis tergiversationibus fatigata, fluctu plurimo laborabat. Siquidem Guilbertus quidam, olim Ravennatium dictus archiepiscopus, homo litteratus et nobilis, et qui Deo forsitan placuisset nisi hoc piaculum fieret, ab imperatore Teutonico Henrico Majore, contra papam Gregorium, in ipsa Petri cathedra et violenta est intrusione locatus, et non parvis temporibus tyrannice incubavit qui præter innumera prava quæ gessit, quamdam suæ fæcis plantam adeo temerariam et sub vulpe quodammodo latentem reliquit, ut totus mundus hodie ejus poma mortifera mandere cogatur. Destruat illam ergo Omnipotens ; de quo attamen

C

2. In diebus illis, non (sicut credo) absque Spiritus consolatoris oraculo, Fr. Joannes Cajetanus, jam adolescens, monachus Casinensis, ab omni simul catholica Ecclesia et Urbano papa, qui præerat, in tantarum perturbationum auxilium ac consilium partemque sollicitudinis est evocatus; ut sic tandem aliquando in summæ plenitudinem potestatis, divina suffragante clementia, prout manifestabunt sequentia, levaretur. Gratia sit B. Petro, apostulo Jesu Christi, qui tam probum juvenem, in primis quidem filium, sibique dignum postea adoptavit vicarium. Ecce dominus Urbanus, primum Ostiensis episcopus, postea papa Romanus (qui, veluti jam dictum est, Joannem Cajetanum accivi) irruente persecutione Alemannica in tantum miseriarum per Gibertum est astrictus, quod, prætermissis aliis, a quodam famosissimo viro atque illustri Petro Leonis in insula Lycaonia, inter duos egregii Tiberis pontes, vix ab inimicorum insidiis sustentatus, matronarum Romanarum et aliquando muliercularum pauperum eleemosynis regebatur. Tunc papa litteratissimus et facundus Fr. Joannem, virum utique sapientem ac providum sentiens, ordinavit, admovit (curiæ), suumque cancellarius ex intima deliberalione instituit, ut per eloquentiam sibi a Domino traditam, antiqui leporis et eloquentiæ stylum, in sede apostolica jam pene omnem deperditum, sancto dictante Spiritui, Joannes Dei gratia reformaret, ac Leoninum cursum lucida velocitate reduceret,

3. Decedente itaque papa de hac vita, successit