Obrazy na stronie
PDF
ePub

donne différentes opinions sur l'origine des Franes, qu'il fait venir de la Scanie; suit la chronologie sommaire des rois de France, depuis Priam (!) jusqu'à Charles le Simple: ici est intercalée la postérité de Rollo et des comtes de Blois ; on reprend ensuite la série des rois de France jusqu'à Louis le jeune (a° 1188). Fol. 240 recto, une note sur l'expédition des pirates danois (ao 846) (19").- Ibid, la liste des rois de France, de Priam à Philippe le Jeune, dans trois colonnes; la 40 colonne est consacrée a la généalogie de Lambert, comte de Bruxelles (Brocsella). -Fol. 240 verso, liste des archevêques de Reims, Cologne et Trèves, et des evêques de Noyon (et

Tournai) et Cambrai. Fol. 241 recto, une carte géographique de l'Europe. Ce curieux monument, qui est précédé de quelques explications sur l'état géographique de l'Europe, a été publié par M.MONE, dans l'Auxeiger für Deutsche kunde und vorzeit, année 1836, planche I. Ce recueil étant peu répandu chez nous, nous avons donné à la planche ci-dessous une représentation exacte de cette carte. Fol.241 verso,chronologie des rois d'Israël et de Perse, et des empereurs romains. Le feuillet 242 recto a été enduit d'une couleur jaune,avec une croix rouge au milieu; elle a primitivement contenu de l'éériture, peut-être la suite de la chronologie ci-dessus

[merged small][subsumed][subsumed][merged small][subsumed][merged small][graphic][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][ocr errors][ocr errors][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed][ocr errors][ocr errors][subsumed][subsumed]

(19) C'est la copie plus moderne de la note qui se trouve au bas du folio 102 r. (Voir plus haut no 493.

[merged small][ocr errors]

Fol. 253 r. No 172. Genealogia Christi secundum Lucam; en tête, on voit une miniature représentant le Christ, ayant à sa gauche la Synagogue, sous la forme d'une femme, qu'il repousse et dont la bannière est brisée; à droite l'Église nouvelle, aussi sous la forme d'une femme, qui a près d'elle une baptistaire.

-

Fol. 254 r°. No 173. Exemplar epistole scripte a rege Abgaro missa Hierosolymis Jesu Christo.

Ibid. No 174. Exemplum rescripti ab Jhesu ad Abgarum toparcham regem Edisse urbis.

Fol. 255 r. — No 175. De sancto Audomaro epi- B scopo; ce titre de la table est erroné; dans le corps du MS. on trouve en place; Médecine diverse; ce sont des remèdes contre les maux d'yeux, le chancre, la gravelle, etc., etc. Fol. 256 recto: Responsum et hymnus de sancto Audomaro; c'est un morceau de musique religieuse, noté sans lignes.

Fol. 256 v. N° 176. De sortibus apostolorum ; espèce de tableau, contenant la manière de prédire l'avenir par des chiffres.

-

Fol, 257 ro.- 177. De diversitate numeri ; noms des différentes sortes de nombres.

Fol. 257 vo. - No 178 De etatibus diversorum temporum; chronologie sommaire des principaux évé nements du monde.

N° 179. Rabbanus (Maurus) : de Dei nominibus.
N° 180. De Judeorum heresibus.

No 181. De veleri et novo testamento.

No 182. De regionibus et insulis.

No 183. De montibus et locis.

No 184. De civitatibus et opidis.
No 185. De philosophorum heresibus.

Plusieurs feuillets ont été déchirés ou enlevés de cette partie des manuscrits ; les sept chapitres que nous venons de citer y manquent; seulement au fol. 261 verso, on trouve les 17 dernières lignes du no 185.

[blocks in formation]

C

[blocks in formation]
[ocr errors]
[ocr errors]

Fol. 263 vo, 269 v° et 258 ro à 259 ro (20). No 189. Inclita gesta pii regis Apollonii; espèce de roman moral et philosophique dont le sujet est puisé dans l'histoire d'Antioche. Fol. 260 v. No 190. De sancto Audomaro et prepositis loci; ce feuillet contient la vie sommaire de S'Omer; les feuillets 259 verso et 260 recto représentent deux miniatures qui y sont relatives l'une nous offre la figure de l'eglise de l'abbaye de St-Omer: Ecclesia Sithiu, avec un autel, sur lequel repose une châsse de saint, au-dessous une petite chronique de St-Omer ; l'autre miniature nous représente St-Omer lui-même en habit monastique, la crossc en main, avec la suscription: Sunctus Audomarus gloriosus Morinorum episcopus. Le feuillet 270 renferme : Miracula post Audomari obitum; les folios 270 v et 271 r° contiennent la liste des abbés et prévots de St-Omer, et quelques autres particula. rités relatives au monastère de St-Bertin, jusqu'à l'an 1117 (21).

---

[ocr errors]

Fol. 271 vo à 278 ro. N 191. Incipit historia Trojanorum quam Dares Frigius scripsit qui per idem tempus vixit, de greco translata in latinum a Cornelio Salustio.

[blocks in formation]

En terminant l'analyse de ce volumineux manuscrit, nous avouons qu'il serait certes assez inutile de publier en entier cette vaste et indigeste compilation, dont les parties entières ont déjà vu le jour. Nous croyons cependant que pour les notions historiques qui concernent le moyen âge, on pourrait livrer avec fruit à l'impression toutes celles que renD ferme le Liber floridus.

ADDITIONS ET CORRECTIONS

M. Tideman, d'Utrecht, a bien voulu appeler notre attention sur trois manuscrits du Liber floridus, dont (20 Par la maladresse du relieur, quelques feuillet ont été mal placés dans ce chapitre et dans le

deux à la bibliothèque de la llaye et un à celle de Leyde, que nous ne connaissions point lorsque nous

suivant.

(21) Tout cela appartient au chapitre n° 190.

1031

LAMBERTI AUDOMARENSIS LIBER FLORIDUS.

NOTITIA ET EXCERPTA. 1062

das; il paraît incomplet; l'ordre suivi par Lambert est interverti; plusieurs sujets y sont omis. Au chapitre Genealogia comitum Flandriæ (27) on en a joint un autre : III comitatus et urbes et abbatiæ Flandriæ. Sanctorum reliquiæ in comitatibus Flandriæ. Nomina comitum Flandriæ (jusqu'à Charles le Bon). — Flandriæ fluviola.

avons publié notre notice de l'exemplaire de ce ma- A finit aux Gesta Romanorum pontificum, sous Hormisnuscrit qui appartient à la bibliothèque de Gand. Lui-même a inséré dans le recueil des travaux de la Société historique, connue sous le nom de Vereeniging ter bevordering der oude nederlandsche Letterkunde, année 1844, 2o partie, pag. 88, un passage inédit de cette compilation, qui ne se trouve que dans les manuscrits de La Haye. Nous ignorions également que MM. J. Zacher et Bethmann s'étaient aussi occupés de ce curieux recueil encyclopédique dans le Serapeum, années 1842 1844 (22). Dans la première de ces notices (23), M. Zacher donne quelques détails sur les exemplaires de la Haye et de Leyde; l'analyse de cette compilation qui suit est faite d'après ces manuscrits. Sauf quelques chapitres et sajets, dont l'ordre a été interverti, nous n'avons pas B remarqué de très-notables différences entre notre manuscrit et ceux examinés par M. Zacher. C'est toujours le même manque de méthode, les mêmes erreurs, la même confusion. Nous ferons cependant observer que parmi ces manuscrits l'un contient plus de matières que l'autre. Tout cela est parfaitement indiqué dans le travail de M. Zacher.

Il résulte de l'autre notice, publiée par M. le docteur Betmann (24), que l'exemplaire de la Bibliothèque de Gand, lequel provient de l'ancienne abbaye de St Bavon, est l'original, le texte primitifdu Liber floridus. Ce savant pense qu'il fut apporté de St-Omer dans ce monastère par Simon, abbé de St-Bertin, qui vint à Gand en 1136, après que le pape l'eut dépouillé de sa dignité abbatiale.

C'est notre exemplaire que M. Bethmann analyse; il ne paraît pas avoir connu notre travail, qui, il est vrai, n'a été publié dans le Messager qu'au mois de décembre dernier.

« Cet ouvrage, dit-il en parlant du Liber floridus (25), est une compilation d'Isidore, de Béda, de Freculfus, Hegesippus, Martianus-Capella, Hieronymus,Josèphe, des Pères de l'Eglise, sans aucun plan arrêté. »

Nous ferons remarquer que M. Bethmann n'a pas suivi pas à pas les différents chapitres du manuscrit de Gand; il n'a donné ni indication des numéros des traités, ni pagination, ce qui rend très-difficile la comparaison das divers mss. d'après cette analyse.

C

2° Premier exemplaire de la Haye, no 759, memb. fol., bien écrit ; à la fin on lit: Hic liber inceptus in Insulis et completus in opido Ninivensi Cameracensis diocesis pro nobili viro de Goux et de Wedergrette (Wedergrate), milite consiliario et cambellano illutrissimi principis domini Philippi Burgundiæ ducis, comitis Flandriæ a. D. 1460. — C'est une copie très mauvaise du MS. de Wolfenbüttel.

3o Deuxième exemplaire de La Haye, no 759a chart. fol. ; c'est une traduction en français du MS. précédent; elle fut faite: Dedens la ville d'Enghien pour le noble homme et tres redouttes prinche, Monseigneur Philippe de Cleves, seigneur de Ravestain, en lan de Notre-Seigneur 1512.

4o Paris suppl. lat. 10 bis memb. fol. max. sæc. XIII. C'est encore la compilation de Lambert. mais entièrement modifiée; plusieurs sujets nouveaux, d'une composition postérieure à 1120, terminent le volume.

5. Leyde; Voss Latini, no 31, memb.fol. sæc. xiv. Il appartenait à Alexandre Petau. L'ordre des matières y a été également interverti d'une manière arbitraire, et on a joint à la compilation de Lambert huit sujets écrits par une autre main.

6. Dovai, no 740 (nous l'avons cité dans notre nolice),

7 Paris suppl. lat. 107, de l'an 1429.

M. le baron de Reiffenberg, qui a bien voulu dire un mot de notre notice dans le Bulletin du Bibliophile belge, II. 79, cite plusieurs traités du Liber floridus qui ont été imités ou reproduits ailleurs.

N'oublions pas de dire que le savant éditeur des Monumenta Germaniæ historica, M. Pertz, parle longuement de cette encyclopédie dans le bulletin qu'il consacre aux travaux historiques dont il a la direction, et qui a pour titre: Archiv für aellere deutsche

Outre notre exemplaire, M. Bethmann (26) donne D Geschichtsforschung, t. VI, p. 5, et t. VII, p. 531encore la description des sept autres copies connues de ce manuscrit.

19 Wolfenbüttel gudian, I, memb. fol. max. sæc. XIII. Il commence par le prologue de Lambert, et

(22) Leipzig, Weigel, in-80 oublié par le Dr R. Nauman.

(23) Serapeum, nos 10 et 17, 1482, p. 145 154 et 162 172.

(24) Serapeum, 1845, p. 59-64 et 79-80.

546.

On trouvera citées dans FABRICIUS, Bibliotheca mediæ latinitatis, la plupart des auteurs dont le Liber floribus contient des extraits.

[blocks in formation]

1033 HUGONIS DE CLEERIIS COMMENT. DE MAJORATU ET SENESC. FRANCLE. 1034

ANNO DOMINI MCXXX

HUGONIS DE CLEERIS

MILITIS ANDEGAVENSIS, FULCONIS V COMITIS AD LUDOVICUM REGEM LEGATI,

COMMENTARIUS

DE MAJORATU ET SENESCALCIA FRANCIE

Andegavorum olim comitibus hæreditaria

(Opp. Sirmondi, III, 579)

Cum Deus voluit sublimare Robertum filium ducis A calce et arena composito. Videntes itaque Andegavi in regem, Goffr.dus Grisa gonnella cum tribus millibus armatorum serviebat domino suo regi Roberto. Otho siquidem rex Alemannorum cum universos copiis suis Saxonum et Danorum, montem Morciaci obsederat, et urbi Parisius multos assultus ignominiose faciebat. In hac necessitate prælii rex Robertus et pater suus, ducatum primæ cohortis prædicto comiti Goffrido Grisa gonnella tradidit, et ad persequendum exercitum Alemannorum ducem et consiliarium constituit. Persecutus est itaque rex Robertus regem Alemannicum præeunte Goffrido Grisagonnella usque ad fluvium Esne. Comes vero Goffridus gnarus pugnandi et assuetus, tantam stragem hostium super fluvium ediderat ante regis Roberti adventum,quo! stagnum putares, non fluvium.Ale- B mannis itaque fugatis,rex Robertus congregato generali concilio, consilio patris sui et episcoporum, comitatum,baronum, dedit Goffrido comiti,quidquid rex Lotharius in episcopalibus suis, Andegaviæ scilicet et Cenomanniæ, habueral. Si quæ vero alia ipse vel successores sui acquirere possent, eadem libertate, qua ipse tenebat, sibi commendavit. Sed nequitia comitis Tricacensis non potuit sustiner prosperitatem Roberti regis.Sed ad ejus deprimendam perfidiam, quam majorem potuit excrcitum rex congregavit. Obsedit itaque Meludunum et cum ibi diu sedisset, vidit quod nihil proficeret. Vocato ita. que Goffrido Grisa gonnella cum Andegavensibus suis,sine mora ad censuetum properavit obsequium. Goffridus autem veniens præmisit constabularios suos,rogans ut ostenderet ei qua parte sederet. Illi veronuntiaverunt reversi domino suo,quod tantus erat exercitus, quod nullus erat eis ad obsidendum conpetens locus. Prædictum enim oppidum in insula Sequanæ situm, erat circumdatum undique muro, PATROL. CLXIII.

quod nullum porterant habere hospitum, induunt arma, perrumpunt per medium exercitum, transeunt fluctus Sequanæ,dant assultum oppido,virtute consueta capiunt castrum. Quod exercitus non potuit per tres menses,illi dimidiæ diei spatio adepti sun!.Franci vero hujus gentis inauditam admirantes audaciam, ubicunque locorum ipsos omni laude magnificabant. Videns autem rex tantam principis strenuitatem, et ipsum prævalere in regno tantum armis, quantum consilio, et quia hic et alibi bene meruerat,sibi et successoribus suis jure hæreditario majoratum regni et regiæ domus dapiferatum,cunctis applaudentibus et laudantibus, exinde constituit.Hæc verba dixit Fulco comes Tescellino capellano suo: « Audi, presbyter, cujusmodi obsequia præstitit comes Goffridus Grisa gonnella domino regi Roberto. David comes Cenomannorum, et Goffridus comes Corbonensis dedignabantur recipere feudum suum a prædicto rege, asserentes nullo modo se posse subjici generi Burgundionum. Audiens autem rex eorum superbiam, et videns regni sui non parvam diminutionem, habito consilio cum Goffrido comite, et cum primatibus regni, tempore constituto et die denominato decrevit obsidere castrum Moritonia. Comes vero, Goffridus, cogno. scens adventum exercitus regis, movens castra de Vindocino, dans assultum prædicto castro virtute consueta et probitate gentis suæ, Goffridum comitem, et oppidanos suos minus timentes cepit, et do. mino suo regitradidit. David vero comes, dedignans C ad colloquium regis venire, mandavit quod rullo modo se regi subjiceret, et quod nullo tempore rex Robertus Cenomannicam suam videre præsumeret. Audiens autem rex arrogantiam at indignationem prædicti comitis, ipsum dedit et Cenomannicam 33

1035

HUGONIS DE CLEER!IS COMMENT. DE MAJORATU ET SENESC. FRANCLÆ. 1036

suam Goffrido Grisa gonnella et suis successoribus A ret colloquii, Dominus rex Ludovicus et Fulco coex regio dono tribuit jure possidendam. » lucusque sunt scripta Fulconis Hierosolymitani.

Vos autem quiista scripta audieritis,scitote quod ego Hugo de Cleeriis vidi scripta Fulconis comitis Hierosolymitani in ecclesia Sancti Sepulcri de Lochis, de majoratu et senescalcia Francorum sibi et suis antecessoribus a rege Roberto collatis.

B

Inter regem Ludovicum, Pailippi regis filium,et Fulconem, qui postea factus est rex Hierusalem, magna erat dissensio. Fulco enim comes nolebat ei servire. Rex vero Ludovicus dederat majoratum et senescalciam Francie Anselmo de Garlanda, et postea Guillelino de Garlanda,de quibus Fulco comes suas redhibitiones et sua hominia habere non pote, rat. Contigit autem regem Ludovicum maximam guerram habere cum Henricc rege, filio Guillelmi acquisitoris Angliæ. Ob hoc itaque rex Ludovicus requisivit Fulconem comitem, ut de guerra ista eum juvaret: comes vero respondit quod nullo modo ei servire debebat ; eum namique de majoratu et sene. scalcia Francie exhereditabat. Tunc rex Ludovicus per Amauricum de Monteforti, avunculum Fulconis comitis,et per Gofridum abbatem Vindocinen-em, et Radulphum de Balgentiaco mandavit comiti, de omnibus istis et majoribus aliis istorum consilio se versus comitem emendaturun. Comes igitur Fulco suos consulens homines,videlicet Robertum de Blo, Salmacium de Permina, Hugonem de Cleeriis, Gaudinum de Vegia, et multos alios, respondit regi Ludovico, ut si hoc faceret quod mandaverat, quod hoc et alia adjutoria quæ ab eo exigebat, libenter faceret. Die autem illo quo consilium captum est, curia Andegaviæ erat repleta bonæ militiæ et sapientissima.Tunc Amauricus de Monteforti, aliique qui verba regis attulerant, laudaverunt comiti Fulconi, ut per quemdam, quem rex cognoscerct, regi responderet, ac super his, antequam nuntii regis forent reversi, festinanter grates et mercedes red deret.Consiliatores autem comitis audientes consilium quod Amauricus dederat,laudaverunt illudconsilium quod cum comitissa Aremburgis audiret consilium, laudavit quod nullus iret nisi lugo de Cleeriis. Ego itaque Hugo de Cleeriis perrexi Parisius dehinc ad Genoricum inveni regem et comitem Bellimontis. Eo itaque invento apud Genoricum, inter Pontesium et Bellum montem, et Calvum montem, D locutus sum cum domino rege. Primum illum salu. lins ex parte comitis red lidi ei grates et mercedes supersuo mandato quod comiti Fulconi mandaverat. Hinc ei dixi, quod Fulco comes ei suum offerebat servitium, aut impræsentiarum, aut post. si vellet, colloquium.Rex inde lætatus d xit se multum prius velle colloqui. Assignatus est ergo et dies et locus colloquii inter Marchesneiun et Bircium in Beaussa. Inter hæc mandavit cex comiti, ut Gaufridum filium suum, qui nunc jacet in ecclesia Sancti Juliani Cenomanuensis,ad colloquium secum adduceret. Illum namque multum optabat videre. Cumque die insta

mes ad locum constitutum venerunt cum suis consultoribus,ibique recognita sunt jura comitis,videlicet majoratus et senescalcia Francia. Guillelmus de Garlanda, tunc Franciæ senescallus, recognovit in illo colloquio hominium se debere comiti Fulconi de senescalcia Franciæ; et inde fuit in voluntate comitis. Post Guillelmum fuit senescallus Stephanus de Garlanda, qui fecit hominium comiti, post Stephanum, Radulphus Peronæ comes, qui similiter fecit hominia et servitium Ille enim qui senescallus erit Franciæ, comiti faciet hominium, et talia servitia. S omnes perrexerit ad curiam domini regis, senescallus præcipit marescallis domini regis, ut præparent et liberent hospitia comiti. Cum comes venerit, senescallus ibit ei obviam, et conducet ad suum hospitium. Tunc senescallus ibit dicere regi comitem Andegaviæ venisse. Si comes ad regem ire voluerit, senescallus ad curiameund ducet et de curia ad suum reducet hospitium. Si vero ad coronamenta regis comes ire voluerit,senescalius præparare et liberare faciet hospitium;quod com es habet proprium et debitum.Cum autem die suæ coronæ ad mensas rex discubuerit,scamnum pulcherrimum fulcro pallio ut tapeto coopertum senescallus præparabit, ibique comes quousque fercula veniant sedebit. Cum vero primum venerit ferculum, comes se defibulans e scamno surget et de manu senescalli ferculum accipiens,ante regem et reginam apponet, et senescallo præcipiet ut exinde per mensas serviat: et comes retro selebit, donec alia veniant fercula : et quemCadmodum super primo fecit, de aliis similiter fa

ciet. Finita demum celebratione mensarum, comes equum ascendet,et ad suum redibit hospitium, senescallo comitante. Deinceps equus ille, quem comes adduxerit ad curiam,dextrarius videlicet, coquo regis feudaliter dabitur: pallium quo in curia allibulatus crit,dispensatori dabitur, scilicet post prandia. Tunc panetarius mittel comiti duos panesatque vini sextarium, et coquus frustum carnis et vini haustum. Ilæc est enim liberatio senescalli illo die. Hæc fercula accipiet senescallus comitis,atque dabit leprosis. Insuper,cum comes in exercitu regis perrexerit, senescallus Francia papilionem centum militum capacem ei præparabit, et sommarium ad illum portandum, et chordas, et paxillos, et hominem equitantem ad conducendum, et duos homines pedites Finito exercitu, cones si voluerit senescallo reddet papilionem; si non reddidit,non ideo ininus in alio exercitu papilionem habebit. Comes cum in exercitu regis fuerit vel ierit, protutelam faciet ei; in reditu retutelam, et quidquid ei acciderit sive bonum sive malum,ore domini regis inde non vituperabitur. Exo Hugo de Cleeriis vidi hæc servitia red lere comiti Fulconi regi Hierusalem in duobus exercitibus Alverniæ,et in uno corovamento Bituri; et comiti Gaufrido, qui est sepultus Cenomani, vidi reddere in uno coronamento Bituri, et in alio Aureliani. Item Galterius de Silvanecti provincia reco

« PoprzedniaDalej »