Concordi sternit mitis moderatio pace: Esse potest. Hominis natus sic vestra minister 610 Obsequio solus proprio pia munera gestat, 298 Pro multisque animam pretioso sanguine [ponit. At vos ex minimis opibus transcendere vultis, 607. Rom., crescet pro crescit. ་་། LECTIONES VARIANTES. 609. Mss., sic vestra ministrat: editi, sic cuncta; Westh. in textu, nate sic cuncta; ad marg., natus sic cuncta. Rom. codex sic habet, sic vestra minister Obsequio solus proprio pia munera gestat, quæ scriptura præferenda videtur, et confirmatur lectione mss. Reg., et Ott., vers. seqq., et pro d. s. indicatur a Poelm. 610. Rom., Poelm. pro d. s., Reg., Ott., gestat; alii gestans. 611. Hic versus in Reg. omissus fuerat, sed insertus postea fuit inter lineas. Ejus loco a pr. m. hic versus adest in Reg. Et multos redimens pretioso sanguine salvat. In mss. Rom. et Ott. prius ponitur Pro multisque, tum additur Et multos, etc., sed servat pro salvat. In editis deest hic versus Et multos, neque certe necessarius est, nisi prior Pro multis B expungatur. Uter autem eorum magis Juvencum redoleat, non ausim dijudicare. Retineo vero Pro multisque, quia pluribus testimoniis comprobatur. Reuschius ait, in aliis libris legi non pessimum versum, Et multos redimens pretioso sanguine servat, ubi in servire, quod præcessit, et servare auctor lusit; quos lusus sæculum x1 sapere affirmat. 612. Rom., Et vos; melius, Al vos. 613. Ott., est summis; fortasse librarius voluit, ex summis. Editi, et mss., e summis. 616. Rom., Quisquis sapit, quod metrum non patitur. Vera lectio, Quisque sapit, quam Aldus etiam in textu exhibuit; sed in Erratis importune correxit Qui sapit, adveniet, quia scilicet ignorabat quisque sumi pro quisquis, ut in poetis christianis passim observatur, et in Juvenco animadversum jam fuit ad libr. II, vers. 400. NOTE. 606. Reuschius totum hunc locum sic ferme exponit: Potestas celsa editione, h. e., Deus imponit, seu præponit gentibus infidelibus quoscumque eorum, sive, ex iis ipsis populis incredulis, velit ut do- C minentur in gentes illas infidas, vel dominentur urbibus subjectis: et hi principes exercent in eas urbes iram vehementem Patris mei. At vos non iræ ministri, sed clementiæ estis. Moderatio mitis, regimen benignum. Tranquillior concordi aquore vitæ, tranquillior qualibet vita placide traducta. Sternit, insternit, implet, vos, qui mei discipuli estis, hic, hoc sermone jam, hac in vita, pace, quam mundus dare nequit. 608. Quisquam unus, h. e., unus quisquam. 611. Ponit animam, impendit, dai. Phrasis ecclesiastica. Augustinus in Joann. 121 ; Sicut Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et animam suam ponere pro multis. 612. De his versibus peculiarem dissertationem conjeci in proleg., c. 5. Cum nuper viderim apographum Evangeliarii Tridentini nondum editi, operæ pretium duco scripturam versionis Italæ, quam seculus est Juvencus, denuo confirmare verbis ejus Evangeliarii exscriptis: Sicut Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam pro multis redemptionem. Vos enim quæritis de pusillo crescere, et de mujore minorari. Intrantes autem, rogati ad cœnam, nolite recumbere in eminentioribus locis, ne forte honoratior te superveniat, et accedens, qui ad cœnam te vocavit, dicat tibi: Accede deorsum, et confundaris. Si autem in loco inferiore recubueris, et supervenerit humilior te, tunc dicet tibi, qui te ad cœnam vocavit: Accede superius. Et tunc erit tibi gloria coram discumbentibus. Et cum egrederetur Jesus ab Hierico,etc. 614. CAPUT XXV. In novissimo loco recumbendum. Matth. xx in Itala, et Luc. XIV, 7, etc. Vocal, et convivia ponens verba propria in cœnis. Vide not. ad 1.1, vers. 795, et 1. m, vers. 80. 615. Cornua sæpe dicuntur de extremis cujusque rei partibus, ut cornua aciei, classis, etc. Livius libr. xxv, cap. 3, ad fin.: Et forte in cornu primus sedebat Casca. Apollinaris Sidonius 1. 1, epist. 11, sive ult. sic convivium describit: Postridie jussit Augustus, ut PATROL. XIX. D epulo suo circensibus ludis interessemus. Primus lacebat cornu sinistro consul ordinarius Severinus... Juxta eum Magnus, olim ex præfecto, nuper ex consule...... recumbente post se Camillo, filio fratris. Pæonius hinc propter. Atque hinc Athenius. Hunc sequebatur Gratianensis omni ab infamia vir sequestrandus, qui Severinum sicut honore postibat, ita favore præcesserat. Ultimus ego jacebam, qua purpurati (imperatoris) lævum latus in dextra margine porrigebatur. Sirmondus bunc locum illustrat, ex quo hæc colligo: In sigmate, seu stibadio, hoc est, lecto semirotundo, duo erant extrema velut cornua. Hi primi accubitus censebantur. Honoratissimus stibadii locus erat cornu dextrum, proximus sinistrum. Id novum videri queat, et ab usu nostro remotius, quod tertius, quartus, ac reliqui deinceps ilium ordine subsequantur, qui primus est in cornu sinistro. G. Fabricius nove a Juvenco dictum putabat cornuá summa pro primo accubitu. Vide ejus Comment. Poetar. christ., verbo cornua. Consule etiam Petrum Chacon, de Triclin. Rom., cum appendice Fulvii Ursini, Hieronymi Mercurialis dissertationem de accubitus in cœna Origine, et plures alios quos laudat Fabricius, Bibliograph. Antiq., c. 19, n. 3. 618. Tumor inflati cordis, superbia. Sic Prudentius, aliique christiani scriptores loquuntur. Per summa, ut vers. 615, Cornibus in summis. 619. Mediocria, nempe loca inferiora. Mediocris sæpe pro exiguo ponitur. 620. Ex hoc versu colligo, Juvencum parabolam sumpsisse ex Matthæi Itala versione, non ex Luca, cap. xiv. Nam, ut vidimus, in Evangeliario Tridentino id exprimitur apud Matthæum : Si autem in loco inferiore recubueris, et supervenerit humilior te, lunc dicet tibi, qui te ad cœnam vocavit : Accede superius. Lucas solum ait: Sed cum vocatus fueris, vade, recumbe in novissimo loco, ut cum venerit qui te invitavit, dicat tibi: Amice, ascende superius. Paulo aliter Evangeliarium Tridentinum: In novissimum locum recumbe, ut cum venerit qui te et illum invitavit, dicat tibi. 621. Pudens, verecundus: transibit ad potiorem strati et tori locum, quia pudenter inferiorem elegit. Boni viri est pudore suffundi cum gloria ei quasi invito tribuitur. Proxima tum Solymis conscendit culmina A Ordinibus lucent quæ glaucicomantis olivæ. 300 Hinc lectis jussit sectatum discipulorum, 625 Obvia castelli monstrans babitacula Christus, Inde asinam pariter foetu comitante repertam Ducere vel si quis causam disquirere vellet, Cur sua tam subito quoquam jumenta trabantur, Dicere, tunc operam Dominum sibi sumere [velle. 630 Discipuli celeri complent præcepta paratu. Adducunt, mollique super velamine vestis Insternunt placidum pullum, præbentque se[dendum. 301 Hinc veteris quondam fluxit vox nuntia. [vatis: Ecce venit placidus tibi rex, quem terga se[dentem 655 Præmitis gestant asinæ, pullique sequentis. Tum populi stratas prætexunt vestibus omnes, Quaque iter est Christo, subnexa fronde coronant. Proxima tunc alii spoliant palmeta virore, Conclamantque omnes: Davidis origine creto 640 Hosanna excelsis sit gloria læta trophæis! LECTIONES VARIANTES. 623. Reg., quo; et glossa, quo monte. Sensus exigit quæ. Rom., corrupte; Ordinibus lucent glauci comantis olive. 626. Rom., Unde, lege Inde. legendum Reddere non reddant præcessit enim copulativa vel. Verum cum lectio codicum mss. bona sit, nulla est causa cur eam deserere debeamus. 631. Rom., Ald., mollique super velamine vestis. 628. Ott., trahuntur; Rom., trahatur lege B Hadam., Poelm. et alii, mollisque super velamina ves trahantur. 629. Mss. Reg., Ott., Rom., Dicere, tunc operam Dominum sibi sumere velle. Sic etiam Ald., Torn. Bas., Poelm., pro d. s., sed nonnulli interpungunt Dicere tunc operam. Hanc lectionem exstare in quinque impressis et quatuor codicibus confirmat Reuschius, quam poetico magis habitu incedere putat. Hadam., Westh., ad marg. Huic reddas, nostro nunc iis opus esse magistro. Ita Daventr., sed Huic reddant, quod Westhemerus in textu expressit. Ita etiam Poelm., in textu, et Fabr., sed uterque Reddere huic. Hanc scripturam tuetur Fabricius, in Comm., verbo reddo, pro respondeo, et locum hune ante depravatum fuisse affirmat: eamdem secutus est Scoehttgenius, et Reuschius, qui observat, tis. Prior lectio melior est, et confirmatur quamvis 640. Reg.. Ott., a pr. m., Osanna in excelsis. Rom. cum editis, Osanna excelsis vel Hosanna excelsis, vel Oschanna excelsis, ut edit Fabricius. Seriplura Osanna in excelsis metro adversatur, nisi scribere velimus Osuna, ut dactylus inde fiat. Sed vers. 647, Reg. et Ottob. exhibent Osanna excelsa. Vulgata scribit Hosanna. NOTE. 622. CAPUT XXVI, Christo pullo asina insidente, C populos stravisse viam, qua ibat, suis vestibus. Matt. XXI, I seqq.; Marc. xi, 1; Luc, 1x, 29; Joann. xxi, 15, 625. Ordo de dispositione arborum scite dicitur, Cicero, pro Carcina, cap. 8. Ejus fundi extremam partem oleæ directo ordine definiunt. Confer notam Passeratii. Virgilius, Georg., vers. 276: Sin tumulis acclive solum, collesque supinos: Indulge ordinibus. Lucent, h. e., conspicua sunt, nitent. Campi bene cult, et ipsa etiam arbores nitere dicuntur. Plinius, 1. xvii, cap. 4; Non utique lætum solum est, in quo procere arbores nitent. Siç campi nitidi, nitentes, terra herba, nitens; et Juvencus infra, vers. 712, nitentis vineti. Glaucicomans, vox a Juvenco formata, ut l. iv, v. 201: flammico mans. 624. Lectis discipulorum, h. e., ex discipulis, vel positivum est pro superlativo quasi lectissimis discipulorum, ut h. 1. vers. 295; Eximios vatum. Virgilius, 1. x, vers. 47: Turnus, ut antevolans tardum præcesserat agmen, Viginti lectis equitum comitatus, Improvisus adest. et urbi 625, Obvia, que ex adverso, seu contra erant, Haec enim est propria significatio hujus vocabuli. Mattheus ait: Ile in castellum quod contra vos est. 627. Vel si, pro et si. Vel pro et ab idoneis auctoribus aliquando adhibetur. 652. Matthæus ait: Et adduxerunt asinam, et pullum: et imposuerunt super eos vestimenta sua, el eum desuper sedere fecerunt. Versio antiqua in ms. Colbertino: Et adduxerunt asinam, et pullum ejus et imposuerunt super eos vestimenta sua, et sedebat super eum Jesus. Plerique alii mss. cum Evangeliario Tridentino legunt, Et imposuerunt super eum vesti D menta, et sedebat super eum. Hanc lectionem te- mansuetus, sedens super asinam, et pullum filium 635. Præmitis: sic hæc nomina formare amat Juvencus, ut non semel notatum. 636. Stratas, vias, ut alibi dictum. 637. De ho triumpho Salvatoris, de more veterum prætexendi vias floribus, et de acclamatione puerorum Hosanna legendus est Martinus Roa, libr. n Singular. cap., 15. 638. Judæa palmetis abundabat. Horatius, 1. n, ep. 2, vers, 184: Ungi - Præferat Herodis palmeis pinguibus. Plinius, libr. v, cap. 14: Hiericuntem palmeris consitam. De voce viror dictum 1. 11, vers. 818. 265 Sic adeo ingreditur Solymorum mœnia Christus. A Quos ubi tam subito gressu, visuque vigentes LECTIONES 270 Hæc ait, ingratam linquens cum civibus ur[bem, Bethaniamque petit, rediensque, in margine cer[nit 655 Stratæ, tendentem diffusa umbracula, ficum. (60 Copia promendis. Tum protinus aruit arbos. 641. Ald., Poelm., pro d s., Sic tunc: cæteri Sic B ratione cæsuræ produci posse, præsertim ex conadeo. 642. Rom. Ingresso primo occurrit: alii, Ingresso occurrit primo. Torn., lumine: lege limine. Cum 644. Bas., jam pro tam. Reg., in texto, aliis, gressu visuque; supra, mano veteri, visuque et roce. 646. Mss. omnes nostri, codex ms. Divionensis, et alius P. Pithai a Jureto coll stus, tecta clamore: editi, terta canore. Prima in clamor longa est, et a Juvenco etiam producitur libr. n, vers. 410; 1. 4, vers. 590, 702. Retinendum ergo est canore, quod verbum est Virgilii, Lucretii, Ovidii, et aliorum pr.esertim poetarum. Vide not. ad vers. 648. 647. De voce Hosanna, vel Osanna, vide varias lectiones vers. 640. Ald., Bas., create, pro creato. 648. Reg., Ou., Rom.; Ipsum percunctant cuncti quæ causa clamoris. Legam cum editis quæ causa canoris, ut vers. 646, tecta canore, et 1. IV, vers. 392: Restitit adverso complens cava saxa canore. Juretus, libr. IV Paulini Petrocorii de Vita S. Martini, vers. 172, ex ms, codice S. Benigni Divionensis, his in locis legit clamoris et clamore, cui favet Cantabrig., et aliorum poetarum auctoritas, qui primam ejus vocis syllabam corripiunt. Paulinus Petrocorius, loc. cit.: Verbera cædentum resonabant, verba clamantum. Tertullianus, de Jona et Ninive, vers. 42. Nauticus interea geminus clamor omnia tental. Plerique editi: Tunc percunciantur cuncti; Hadam. præcontantur, quod non bene Latinum est. Poelm., pro d. s., codex Barthii: Ipsum pereontant cuncti. Alii scribunt percunctor, alii perconctor. Verbum activum percuncto, et passivum percunctor, non admodum usitatum est: nihilominus non dubito quin Juvenci sit, cum iterum percunctata passive occurrat vers. 679. Idem verbum usurpant Nævius, Gellius, et Apuleius. suetudine poetarum inferioris ævi. 650, Roin., Ott. eum fadam., Poelm., in textu, Legis, inquit, vos. Reg. cum Ald., Torn., legis sancta Creditis. 651. Reg. cum Torn.. Poelm., pro d. s., Rom., Ott. cum Ald., Creditur. Rom. cum Ald. et aliis ita interpungit: venire Lactentum, et linguis. Sed aliter Scriptura distinguit, Ex ore infantium, et lactentium. 652. Reg., lactantum : Rom., Oit. cum editis, lactentum. Versiones veteres apud Sabatierium omnes babent lactantium, quod pariter legitur in Evangeliario Tridentino, ex quo confirmatur lactantum in Reg. Sed multi Patres antiqui cum Vulgata exhibent lactentum, et pro eo, qui lac sugit, certius vocabulum est lactens, quam laclans: nam de hoc aliqui dubitant. Nonnulli apud Reuschium justis : retine justi, videlicet Christi. 655. Poelm., pro d. s., Stare extendentem. Vera Clectio Strata, tendentem. Nescio an aliud voluerit Aldus Strate tendentem. Alibi etiam apud Juvencum occurrit strata, strate pro via, ut paulo ante vers. 649. Rom. cum editis tantam; Reg, tantum ; Out., tanta. Id præ cæteris placet, quod ab sciolis librariis mutatum, quia nesciebant, ultimam in tanta D 656. 656. Rom. supra corda indicat corde, quod non admiserim. Reuschius pro voluntas conjicit voluptas, hoc est, appetentia. 658. Reg., Ott., Daventr., Ald., sterilis frondis concreveratˇumbræ. Sic Rom., sed sterili, Had., Poelm., in textu, Fabr., sterili frondis concreverat - in umbra. umbra. In Reg.. glossa hæc est UMBRÆ 660. Reg., Ott., arbos : Rom., arbor. 665. Omeisius suspicatur Nunc ligni stirpem, Reuschins Nune lignum istius, nempe arboris. Alioquin supplendum arborem: Nunc stupnistis, arborem ligni istius auctoritate nostra desisse ad vires ducere terrenos succos. Putabam Nunc ligni istius nostro stupuistis honore― Desisse vires terrenos ducere succos, quod, producta ultima in desisse ob cœsuram, optimum videtur. NOTÆ 644. Quos, synesis, sive mutatio numeri et generis: quasi non præcessisset debile vulgus, sed homines debiles e vulgo. 647. Creato, genito. Hæc est enim propria hujus verbi significatio: quamvis non quidquid genitum est, creatum quoque dici possit. 655. CAPUT XXVII. Christum maledixisse ficum, quia foret sterilis, atque illam confestim exaruisse. Matth. xxi, 17 seqq.; Marc. xi, 13. 651. In margine strate. Textus sacer, secus viam. Ms. Cantabrig., super viam. Margo proprie est extrema ora cujuslibet rei, ut margo fluvii, agri, 304 Desisse ad vires terrenos ducere succos. A 665 Sed veris verbis iterumque iterumque monebo: Namque fides si certa animi consistet in arce, Nec tantum istius, sed montis celsa revelli Hæc ubi dicta dedit, templi se moenibus infert. 675 Confestim proceres populi, miracula rerum, Collecti inquirunt, virtus quæ tanta dedisset. Ollis Christus ait : Quærentibus omnia vobis 305 Dicere jam facile est, si nobis vestra vi [cissim Percunctata prius paucis sententia solvat. 680 Nuper Joannes, puro qui gurgite lavit Sordentis populi maculas, divina potestas, An hominis potius vobis fallacia visa est? Hæc ait, ancipiti verborum pondere claudens Captantum procerum mentem ; nam magna pro[phetam 685 Plebis Joannem veneratio suscipiebat, Nec poterant ejus fallacem dicere vitam. Rursus sublimem dixissent esse prophetam, 306 Occidisse illum traheret confessio culpam. Se nescire tamen respondit factio fallax. 690 Tum Christus: Non est injustum claudere vocem, Cum mihi claudantur procerum responsa su[perba. Nam geminæ prolis genitor majoris in aures LECTIONES VARIANTES. 665. Reg., iterum iterumque: rescribe iterumque B vem dictionis præcedentis. iterumque. 666. Reg., animæ, pro animi. Daventr. cum. mss. Reg., Ottob., consistit. Ald., Bas. cum Rom., consistat. Had., Fabr., Poelm. consistet. 667. Westh., in textu, mutans; ad marg., nutans, quod unum probandum est. 670. Ald. verbis: alii, verbo. Ald., Bas., profundis melius, profundi, nempe maris. 673. Rom., Credendum: lege Credentum, ac fortasse præstiterit interpungere poscet, Credentum semper digna virtute tenebit. Paulo ante, Credentum verbo. 676. Poelm., pro d. s., Mirantes rogitant, qua virtute efficis ista; in textu, cum mss. et aliis editis, Collecti inquirunt, virtus quæ tanta dedisset. 683. Ott., ludens, pro claudens, et fortasse a pr. m. fuit laudens, vel claudens. Facile in mss. inter se confunduntur ludens et claudens, et, quod idem est, cludens. Neque hoc loco mihi displiceret ludens. Sed multo magis placet claudens. Sic l. iv, vers. 8: Cur tentatis, ait, nunc me concludere verbis? 685. Reg., Out., a pr. m., Torn., suspiciebat : Rom., cum plerisque editis, suscipiebat. Barthius libr. xxvi Advers., cap. 7, col. 1265, pro suscipiebat correxit etiam suspiciebat: quod verbum, inquit, corruptum et in Ligno vitæ apud Cyprianum, sive alium poetam christianum: Circum spatiantes gramine molli Suscipiunt alta pendentes arbore fructus. Legendum Suspiciunt. Vide libr. III, vers. 51, ubi idem legitur versus. 687. Reg., contra metri rationem, sublimem si dixissent esse. Ott., a pr. m., Rursus sublimem dixissent esse prophetam, quod genuinum videtur: necessaria enim non est particula si. In Ott., ut in editis, apponitur supra si inter dixissent, et esse. Particula si eleganter sæpe omittitur non solum a poetis, sed etiam ab aliis. Virgilius, I. vi, vers. 31: Partem opere in tanto, sineret dolor, Icare, haberes. Ovidius, vi Fast., vers. 113: Huic aliquis juvenum dixisset amantia verba, Reddebat tales protinus illa sonos. Cicero, Philipp. xIII, c. 11: Recesseris, undique omnes insequentur: manseris, hærebis. 689. Torn., Poelm., pro d. s., igitur, pro tamen. NOTÆ. 665. Virgilius, m Æneid., vers436: Prædicam, et repetens iterumque iterumque monebo. 666. Animi in arce, quasi in fastigio et apice animi. Statius, lib. II, silv. 2, vers. 131. Celsa tu mentis ab arce- Despicis errantes, humanaque gaudia rides. 668. Arboris substantia, arbor. Vide not. ad lib. 1, vers. 416, 631. 669. Celsa montis. De vocabulo celsa substantive dixi ad Dracont., lib. II, vers. 3. 674. CAPUT XXVIII. Jesum interrogatum, qua potestate hæc faceret, respondisse: Facile erit, quæ quæritis, dicere, si prius, quæ nos interrogabimus, solveritis de Joannis baptismate. Matth. xxi, 23 seqq.; Marc. xi, 21; Luc. xx, 2; Joann. xiv, 13; xvi, 23. 675. Ordo est: Continuo proceres, sive seniores populi collecti inquirunt, quæ tanta virtus dedisset Iniracula rerum, vel quæ virtus dedisset tanta miracula rerum. 680. Supra, vers. 263: Justus loannes, populos qui flumine lavit. Confer notam. 683. Ancipiti, qui in utramque partem premebat. Vide not. ad l. 11, vers. 233. 684. Captantum, capere volentium. Adisis not. ad D h. l. vers. 134. Interdum captare conatum indicat, capere effectum. 688. Confessio occisionis prophetæ argueret culpam. Sed quænam culpa seniorum fuit, quod Joannes ab Herode occisus fuerit? Satis ex Evangelistis hoc loco constat, Scribas et Pharisæos Joanni non credidisse. Ait enim Lucas: At illi cogitabant intra se dicentes: Quia si dixerimus, De cœlo, dicet: Quare ergo non credidistis illi? Si autem dixerimus, Ex hominibus, plebs universa lapidabit nos. Certi sunt enim Joannem prophetam esse. Probabile ergo est, eos mortem Joannis, quoquo poterant modo, procurasse. Lamyus hinc suam sententiam confirmat, Joannem bis in carcerem fuisse conjectum, primum a Scribis et Pharisæis, tum ab Herode, cum Scribæ et Pharisæi illum dimisissent, quia timebant plebem. 691. Responsa superba, quia ipsi superbi sunt, et aut non respondent, aut superbe respondent. 692. CAPUT XXIX. De eo, qui filios habens, in vineam ire eos jussit. Item publicanos el meretrices credituros in Christum, Judæos vero obstinatos fore. Matth. XXI, 28 seq. Talia dicta dedit: Vitis mihi portio major Semiputata jacet. Sed perge, et robore forti 695 Nunc scrobibus, nunc falce premens, vineta re[tonde. Tum juvenis sese tam sordida vincla laboris Nolle pati memorat. Post omnia jussa parentis 307 Exsequitur, damnansque sibi responsa [coercet. Post alium natum simili sermone jubebat 700 Ad vineta sui dependere jussa laboris. LECTIONES 695. Rom., retonde; Helmst., reconde; alii retunde. Reuschio magis arridet retunde pro tonde. Id verbum tribuitur Plauto, et retonsus a Plinio usurpatur libr. xviii, cap. 17, de segete. Vitis tondetur, cum putatur. Columella, libr. IV, cap. 21: Vitis in pollicem tondeatur. Plinius, libr. xv, cap. 1: Oleæ londentur, cum et vites. Sic tonsa ilex, lonsa myrtus, et similia. In scriptura communi et vulgata eumdem sensum habet retunde : et quantum quidem ad scrobes attinet, dici potest vitem retundi, cum prosternitur. Columella, libr. iv, cap. 4: Facto in pastinato scrobe, tota vilis a media fere parte sulci prosternatur. Scrobibus vineta premere est fodere, ac pastinare, seu vertere terrain. 698. Mss. nostri omnes cum Torn.: Exsequitur, damnunsque sibi responsa coercet, nimirum corrigit a se responsa. Plerique editi, Exsequitur, duræ damnans responsa loquela. Conjiciebam: Exsequitur, damnatque suæ responsa loquelæ. 702. Poelm., pro d. s., Fabr., uter potius; in textu cum cæteris, quis potius. Rom., corrupte, genitoris gloriamque sequatur. B 703. Reg., Olli conlaudant responsum posterioris; C sic Out., sed responsa contra metrum. Rom., similiter: Illi collaudant responsa posterioris. Poelm., in textu, Daventr., Ald., Hadam: Illi collaudant natiresponsa prioris.Poelm., in textu, Daventr.,Ald.,Hadam: Illi collaudant nati responsa prioris. Poelm,,pro div. s. : Olli non laudant responsum posterioris. Restituenda et Juvenco sua lectio ex nostris mss.: Illi collaudant responsum posterioris. Librarii veteres, aut primi editores Juvenci, qui sacræ Scripturæ vulgatam versionem noverant, non aliam, bunc versum corruperunt. Verba in Vulgata sunt Matth. xx1, 31 : Quis ex duo. bus fecit voluntatem patris? Dicunt ei. Primus. Consentit versio antiqua ex codice Colbert., et S. German. 2; at ex ms. Corbeiens. 1 et 2, et S. German. 1, ex Clarom., ex Cantabr., ex cod. S. Andreæ Aven., pro Dicunt ei, Primus, exhibetur Dicunt ei, Novissimus. Ita etiam legitur in codice Vercellensi ab Iricio edito, et in Veronensi a Blanchinio typis excuso. Birchius, in opere Quatuor Evangelia, etc. pro eadem scriptura laudat celeberrimum codicem Vaticanum Græcum 1209, qui optimus est omnium quotquot exstant, Vind. Lamb. 31, et versionem Syram Hierosolymitanam. Wetstenius, in Testamento novo græco, eamdem lectionem commemorat ex codicibus Græcis Cantabrigiensi antiquo, duo 694. Virgilius, eclog. 2, vers. 70: Semiputata tibi frondosa vitis in ulmo est. 695. Premens vinela retonde: idem accusativus cum duobus verbis. 696. Sordida non sunt vincla laboris rustici, si Sordidus accipiatur pro infami, turpi, fœdo. Alio sensu rura dicuntur sordida, araira sordida, olia sordida ruris, sordida tecta villæ, casa, etc., quia nullus ruri munditiarum cultus. Vincla laboris petitum videtur ex Horatio, 1. 1, epist. 7, vers. 67: Excusare laborem, et mercenaria vincla. 700. Notanda locutio: Jubebat ad vineta depen D busque aliis recentioribus, necnon ex versione Copta, Armena, Saxonica, Arabica, ac præterea ex Damasceno, Pseudo-Athanasio contra Arium, Victorino et Hippolyto, in Genesin. Accedit nunc Evangeliarium Tridentinum, sæpe a me laudatum. Thomas Marescallus animadvertit, in versione Anglo-Sax. legi: Tum dicebant illi : Posterior. Omitto versiones, Arabicam in nonnullis exemplaribus, et Ægyptiacam, in quibus unius et alterius filii invertitur responsio, adeoque mirum non est, laudari responsum posterioris. Mss. Latinis plerisque, in quibus sine ulla perturbatione versiculorum 29 et 30, constanter subditur, Dicunt ei, Novissimus, et non Primus, Sabatierius adjungit S. Augustinum libr. v Locut., tom. 3, part. 1, col. 368; et clarius Hilarium, in Comment., col. 716. S. Hieronymus agnoverat etiam hanc lectionem, quamvis in aliis exemplaribus, quæ ipse vera vocat, aliter legi asserat Comment. in Matth., tom. IV, col. 101: Quod dicitur : Quis ex duobus fecit voluntatem patris, et illi dicunt: Novissimus; sciendum est, in veris exemplaribus non haberi NOVISSIMUM, sed PRIMUM, ut proprio judicio condemnentur. Si autem NOVISSIMUM VOluerimus legere, manifesta est interpretatio, ut dicamus intelligere quidem veritatem Judæos, sed tergiversari, et nolle dicere, quod sentiunt : sicut et baptismum Joannis scientes esse de cœlo, dicere noluerunt. Sabatierius Juvencum adduxit pro lectione Vulgatæ, quia scilicet exemplaria cod. mss. Juvenci non viderat ex his autem constat, eum legisse, Dicunt ei: Novissimus. Reuschius vulgatam Juvenci scripturam retinuit, quamvis non dubitaverit, ut ait, quin genuinus sit versus Juvenci a nobis exhibitus. Sic autem interpretatur: Responsum videlicet, et verba posterioris collaudarunt, sed non factum. Eo ipso autem factum prioris probant. Christianus Fridericus Matthæus in novo Testamento Græco et Latino affirmat, in nonnullis suis mss. responsio nem filiorum inverti, et hanc transpositionem ortam esse ex Commentariis interpretum, qui hunc locum de populo Israelitico, et de gentilibus accipiunt. Quo posito, exoriebatur quæstio, utri prius Vocati essent. 705. Out., Reg., comprendere possunt, Rom. cum editis, comprendere certum est. 707. Ott., Reg., quisquam: alii, quemquam, ut bic versus versui 705 respondeat. In Ott. fortasse fuit quemquam. NOTÆ. dere jussa sui laboris: nempe jubebat ire in vinetum, ut laboraret. Dependere significat etiam insumere, ut dependere operam. Fortasse hoc sibi vult dependere jussa laboris. 701. Repensat, frequentativum a rependo eadem fere significatione. Nec facit, ut dictis facta respondeant, aut paria sint. 706. Quæstus de professione meretricia frequenter dicitur. Plautus, Poen. v, 3, 20: Facerentque indignum genere quæstum corpore. 708. Non est vestrum. Terentius, Heautont. 1, 2: Non est mentiri meum. |