CAPUT XIV. DE LEGIBUS ET PECCATIS. 1. Lex quomodo differt a consilio: 2. Quomodo differt a pacto: 3. Quomodo a jure. 4. Divisio legum in divinas et humanas; et divinarum in naturales et positivas; et naturalium in leges singulorum hominum, et gentium. 5. Legum humanarum, id est, civilium divisio in sacras et sæculares: 6. In distributivam et vindicativam. 7. Distributivam et vindicativam non esse species legum, sed partes. 8. Omni legi pœna appensa intelligitur. 9. Præcepta Decalogi de parentibus honorandis, de homicidio, adulterio, furto, et falso testimonio, leges civiles esse. 10. Impossibile esse lege civili quicquam jubere contra legem naturæ. 11. Legi essentiale esse, ut cognoscatur et ipsa et legislator. 12. Unde cognoscatur legislator. 13. Ad cognoscendam legem necessaria sunt promulgatio et interpretatio. 14. Legis civilis divisio in scriptam et non scriptam. 15. Leges naturales non esse leges scriptas; neque responsa jurisprudentum, neque consuetudinem esse leges per se, sed per consensum summæ potestatis. 16. Peccati nomen latissime acceptum, quid significet. 17. Peccati definitio. 18. Differentia inter peccatum infirmitatis et malitiam. 19. In quo genere peccati contineatur atheismus. 20. Quid sit crimen læsæ majestatis. 21. Crimine læsæ majestatis non leges civiles sed naturales violari: 22. Ideoque non jure imperii, sed jure belli puniri. 23. Obedientiam non recte distingui in activam et passivam. SECT. III. 1. LEX ab iis, qui vim verborum minus morose pensitant, aliquando cum consilio, aliquando cum Lex quomodo pacto, aliquando cum jure confunditur. Confundunt legem cum consilio, qui putant monarcharum officium esse consiliarios non modo audire, sed etiam iis obedire; tanquam si consilium capere, nisi etiam quod consultum est fiat, frustra esset. Distinctio inter consilium et legem petenda est a differentia inter consilium et mandatum. Jam coNSILIUM est præceptum, in quo ratio, quare pare 14. differat a consilio 14. mus, sumitur ab ipsa re quæ præcipitur. MANDA- SECT. III. TUM autem est præceptum, in quo parendi ratio sumitur a voluntate præcipientis. Proprie enim non dicitur, sic volo, sic jubeo, nisi stet pro ratione voluntas. Cum vero legibus obediatur non propter rem ipsam, sed propter voluntatem præcipientis, lex non consilium, sed mandatum est; definiturque hoc modo: LEX est mandatum ejus personæ, sive hominis sive curiæ, cujus præceptum continet obedientiæ rationem. Ut præcepta Dei respectu hominum, civitatis respectu civium, et universaliter omnium potentium respectu eorum, qui non possunt resistere, eorum leges dicendæ sunt. Differunt ergo multifariam inter se lex et consilium. Lex enim ejus est, qui potestatem habet in eos quibus præcipit: consilium ejus, qui potestatem non habet. Facere id quod lege præcipitur officii, quod consilio, arbitrii est. Consilium dirigitur ad finem ejus cui præcipitur; lex autem ad finem ejus qui præcipit. Consilium non nisi volentibus datur, lex etiam nolentibus. Denique jus consiliarii tollitur arbitrio ejus, cui consilium dat: jus legislatoris non tollitur arbitrio ejus cui imponitur lex. 2. Legem cum pacto confundunt ii, qui leges Quomodo differat a pacto. putant nihil aliud esse quam ouoλoynμara, sive formulas vivendi, communi consensu hominum determinatas. Inter quos est Aristoteles qui (in Præfatione Rhetorices ad Alexandrum) legem hoc modo definit: Νόμος ἐστὶ λόγος ὡρισμένος καθ' ὁμολογίαν κοινὴν πόλεως, μηνύων πῶς δεῖ πράττειν ἕκαστα, id est, lex est oratio definita juxta consensum communem civitatis, indicans quomodo singula oportet agere. Quæ definitio non est legis simpliciter, sed civilis. Manifestum enim est, leges divinas non esse ortas 14. Quomodo SECT. III. a consensu hominum, neque etiam naturales. Nam si a consensu hominum originem haberent, etiam eorundem consensu abrogari possent; sunt autem differat a pacto. immutabiles. Neque vero est ea definitio legitima legis civilis. Civitas enim eo loco sumitur vel pro una persona civili, unam habente voluntatem, vel pro multitudine hominum, quorum unicuique sua voluntas privata libera est. Si pro una persona, illud, communi consensu, non recte ponitur; non enim habet una persona consensum communem. Neque oportebat ponere indicans quid facto opus esset, sed jubens. Civitas enim civibus quæ indicat imperat. Intellexit ergo per civitatem, multitudinem hominum communi consensu, puta scripto suffragiis confirmato, formulas vivendi indicantem. Hæ autem nihil aliud sunt præter mutua pacta, quæ non ante quemquam obligant, neque ideo leges sunt, quam constituto imperio summo, quod possit cogere, cautum ei sit erga cæteros, qui aliter ea observaturi non sunt. Leges itaque, juxta definitionem hanc Aristotelis, nihil aliud sunt quam nuda et invalida pacta, quæ tum demum, cum sit qui potentiam civitatis jure exercet, leges fient vel non fient illius arbitrio. Confundit ergo pacta cum legibus, quod non oportuit; est enim pactum promissum; lex mandatum. In pactis, faciam dicitur; in legibus, fac. Pacto* obligamur; lege obligati tenemur. Pactum obligat per se; lex obligatum tenet virtute pacti universalis de præstanda * Pacto obligamur, etc.] Visum est aliquibus, idem esse obligari et obligatum teneri; et proinde distinctionem in verbis aliquam, in re nullam esse. Clarius ergo hoc dico: pacto obligari hominem, id est, propter promissionem præstare debere: lege vero obligatum teneri, id est, metu pœnæ, quæ in lege constituitur, ad præstationem cogi. 14. obedientia. Ideoque in pacto, prius determinatur SECT. III. quid faciendum est, quam ad faciendum obligamur; sed in lege ante obligamur ad faciendum, quid vero faciendum sit, determinatur post. Debebat igitur Aristoteles definire legem civilem hoc modo: lex civilis est oratio definita per voluntatem civitatis, singula imperans quæ oportet facere. Quæ eadem est cum ea quam attulimus supra capite sexto, articulo nono, nimirum leges civiles esse ejus, sive hominis sive curiæ, qui in civitate summa potestate præditus est, de civium futuris actionibus mandata. a jure. 3. Legem cum jure confundunt ii, qui, quod Quomodo jure divino permissum est, facere perseverant, quamquam lege civitatis prohibeatur. Quod lege divina prohibetur, lege civili permitti non potest, nec quod lege divina imperatur, prohiberi potest lege civili. Veruntamen quod jure divino permittitur, id est, quod jure divino fieri potest, nihil impedit, quo minus idem lege civili prohibeatur. Leges enim inferiores libertatem a superioribus relictam restringere possunt, quamquam ampliare non possunt. Est autem jus, libertas naturalis, a legibus non constituta, sed relicta. Remotis enim legibus, libertas integra est; hanc primo restringit naturalis lex, et divina; residuam retrsingunt leges civiles; et quæ legi civili superest, restringi rursus potest a constitutionibus particularium urbium et societatum. Multum ergo interest inter legem, et jus; lex enim vinculum, jus libertas est, differuntque ut contraria. in divinas et humanas; et divi 4. Lex omnis dividi potest, primum, pro diversi- Divisio legum tate authorum, in divinam et humanam. Divina autem pro duobus modis, quibus Deus voluntatem narum in natu SECT. III. suam hominibus notam facit, duplex est: naturalis 14. sive moralis, et positiva. Naturalis ea est, quam rales et positivas; Deus omnibus hominibus patefecit per verbum leges singulorum suum æternum ipsis innatum, nimirum rationem et naturalium in hominum et gentium. Legum huma narum, id est in sacras et sæ culares: naturalem. Atque hæc est ea lex, quam toto hoc libello explicare conatus sum. Positiva est, quam Deus nobis patefecit per verbum propheticum, quo locutus est ad homines tanquam homo; quales sunt leges, quas tradidit Judæis circa politiam et cultum divinum; possuntque appellari leges divinæ civiles, quia civitati Israelitarum, populi sui peculiaris, peculiares erant. Rursus, naturalis dividi potest in naturalem hominum, quæ sola obtinuit dici lex naturæ, et naturalem civitatum, quæ dici potest lex gentium, vulgo autem jus gentium appellatur. Præcepta utriusque eadem sunt: sed quia civitates semel institutæ induunt proprietates hominum personales, lex, quam loquentes de hominum singulorum officio naturalem dicimus, applicata totis civitatibus, nationibus, sive gentibus, vocatur jus gentium. Et quæ legis et juris naturalis elementa hactenus tradita sunt, translata ad civitates et gentes integras, pro legum et juris gentium elementis sumi possunt. 5. Humana lex omnis civilis est. Nam extra civilium, divisio civitates status hominum hostilis est; in quo, quia alter alteri non subjicitur, leges præter dictamina rationis naturalis, quæ lex divina est, nullæ sunt. In civitate vero, sola civitas, hoc est, homo vel curia, cui summum civitatis imperium committitur, legislator est, civitatis autem leges civiles sunt. Civiles leges possunt dividi pro diversitate subjectæ materiæ in sacras et sæculares. Sacræ sunt, quæ pertinent ad religionem, hoc est, ad ceremonias et |