Obrazy na stronie
PDF
ePub

SECTIO III.

DE CIVE.

LIBERTA S.

CAPUT I.

DE STATU HOMINUM EXTRA SOCIETATEM CIVILEM.

1. Introductio. 2. Societatis civilis initium esse a mutuo metu. 3. Homines natura æquales inter se esse. 4. Unde nascitur mutuo se lædendi voluntas. 5. Discordia a comparatione ingeniorum. 6. Ab appetitu plurium ad eandem rem. 7. Definitio juris. 8. Jus ad finem dat jus ad media necessaria. 9. Jure naturali unumquemque judicem esse mediorum ad sui conservationem. 10). Jure naturali omnia esse omnium. 11. Jus omnium ad omnia inutile esse. 12. Statum hominum extra societatem bellum esse. Belli et pacis definitiones. 13. Bellum conservationi hominum adversum esse. 14. Jure naturali licere cuique alium in sua potestate existentem cogere ad cautionem præstandam futuræ obedientiæ. 15. Naturam dictare quærendam esse pacem.

1.

1. NATURÆ humanæ facultates ad quatuor genera SECT. III. reduci possunt, vim corpoream, experientiam, rationem, affectum. Ab his sequentis doctrinæ Introductio. initium capientes dicemus primo loco, quid animi habeant homines illis facultatibus præditi, alteri

adversus alteros: et an, et qua facultate, apti nati

1.

SECT. III. sint ad societatem, et ad conservandum se adversus mutuam vim; deinde progredientes, quid consilii in eam rem necessario capiendum fuit, et quæ sint societatis sive pacis humanæ conditiones, hoc est, mutato tantum nomine, quæ sint naturæ leges fundamentales, ostendemus.

Societatis civi

lis initium esse

2. Eorum, qui de rebuspublicis aliquid conscripa mutuo metu. serunt, maxima pars vel supponunt, vel petunt, vel postulant, hominem esse animal aptum natum* ad societatem; Græci dicunt Lov TOλITIKOV; eoque fundamento ita superædificant doctrinam civilem,

* Aptum natum, etc.] Cum societatem inter homines actu jam constitutam; cum extra societatem vivere neminem; cum appetere congressum et colloquia mutua omnes videamus; mira quædam videri potest stupiditas in ipso doctrinæ civilis limine hujusmodi offendiculum legentibus opponere, hominem ad societatem aptum natum non esse. Itaque explicatius dicendum est. Verum quidem esse homini per naturam, sive quatenus est homo, id est, statim atque est natus, solitudinem perpetuam molestam esse. Nam infantes ad vivendum, adulti ad bene vivendum aliorum ope indigent. Itaque homines alterum alterius congressum natura cogente appetere non nego. Societates autem civiles non sunt meri congressus, sed fœdera, quibus faciendis fides et pacta necessaria sunt. Horum, ab infantibus quidem et indoctis, vis; ab iis autem, qui damnorum a defectu societatis inexperti sunt, utilitas ignoratur: unde fit ut illi, quia quid sit societas non intelligunt, eam inire non possint; hi, quia nesciunt quid prodest, non curent. Manifestum ergo est omnes homines, cum sint nati infantes, ad societatem ineptos natos esse: per multos etiam, fortasse plurimos, vel morbo animi, vel defectu disciplinæ, per omnem vitam ineptos manere. Habent tamen illi tam infantes quam adulti naturam humanam. Ad societatem ergo homo aptus, non natura, sed disciplina factus est. Porro tametsi ea conditione natus esset homo ut societatem appeteret, non sequitur eundem ita natum esse, ut societati ineundæ sit idoneus. Alia res est appetere, alia capacem esse. Appetunt enim illi, qui tamen conditiones æquas, sine quibus societas esse non potest, accipere per superbiam non dignantur.

initium esse a

tanquam ad conservationem pacis et totius generis SECT. III. humani regimen nihil aliud opus esset, quam ut ho- 1. mines in pacta et conditiones quasdam, quas ipsi Societatis civilis jam tum leges appellant, consentirent. Quod mutuo metu. axioma, quamquam a plurimis receptum, falsum tamen, errorque a nimis levi naturæ humanæ contemplatione profectus est. Causas enim, quibus homines congregantur et societate mutua gaudent, penitius inspectantibus facile constabit, non ideo id fieri, quod aliter fieri natura non possit, sed ex accidente. Nam si homo hominem amaret naturaliter, id est, ut hominem; nulla ratio reddi posset, quare unusquisque unumquemque non æque amaret, ut æque hominem; aut cur eos frequentaret potius, in quorum societate ipsi potius quam aliis defertur honor et utilitas. Non socios igitur, sed ab illis honore vel commodo affici natura quærimus; hæc primario, illos secundario appetimus. Quo autem consilio homines congregentur, ex iis cognoscitur quæ faciunt congregati. Si coeant enim commercii causa, unusquisque non socium, sed rem suam colit: si officii causa, nascitur forensis quædam amicitia, plus habens mutui metus quam amoris; unde factio aliquando nascitur, sed benevolentia nunquam. Si animi et hilaritatis causa, solet maxime perplacere sibi unusquisque iis rebus, quæ risum excitant, unde possit, prout est natura ridiculi, comparatione turpidinis vel infirmitatis alienæ, ipse sibimet commendatior evadere. Etiamsi autem hoc innocuum aliquando et sine offensa sit; manifestum tamen est, delectari eos non prius societate quam gloria sua. Cæterum plerumque in hujusmodi congressibus læduntur absentes, eorum tota vita, dicta, facta, examinantur, judicantur, condemnantur, et dicteriis

1.

initium esse a mutu metuo.

SECT. III. traducuntur; neque parcitur ipsismet confabulantibus, quin idem patiantur simulatque e concessu Societatis civilis exierint; adeo ut non absurdum fuerit consilium ejus, qui a scena confabulantium exire novissimus solebat. Atque hæ veræ sunt delicia societatis, ad quas natura, id est, ab affectibus omni animanti insitis ferimur, donec nocumentis vel præceptis fiat, quod in multis nunquam fit, ut appetitus præsentium memoria præteritorum retundatur: sine quibus plurimorum hominum in materia hac facundissimorum frigida et jejuna est oratio. Quod si accidat considentes historiolas narrare, unus autem eorum de se aliquam proferat, unusquisque cæterorum cupidissime quoque de se loquitur; si unus mirabile aliquod narret, cæteri miracula, si habent, referunt; si non habent, fingunt. Denique ut loquar de iis qui profitentur præ cæteris sapere, si philosophiæ gratia coeatur, quot homines tot sunt qui cæteros docent, nempe tot volunt magistri haberi; alioqui socios non modo, ut alii, non se amant mutuo, sed odio prosequuntur. Clarum adeo est experientia omnibus, qui res humanas paulo attentius considerant, quod congressus omnis spontaneus vel egestate mutua conciliatur, vel captanda gloria: unde referre student congredientes vel commodum aliquod, vel illud Evdokiμev, existimationem et honorem apud socios. Idem quoque ratione colligitur ex ipsis definitionibus voluntatis, boni, honoris, utilis. Cum enim societas voluntario contrahatur, in omni societate quæritur voluntatis objectum, hoc est, id quod videtur unicuique congredientium bonum sibi. Quicquid autem videtur bonum, jucundum est, pertinetque ad organa vel ad animum. Animi autem voluptas omnis vel gloria est, sive bene opinari de seipso, vel ad gloriam ultimo

1.

initium esse a mutuo metu.

refertur; cætera sensualia sunt, vel ad sensuale SECT. III. conducentia, quæ omnia commodorum nomine comprehendi possunt. Omnis igitur societas vel com- Societatis civilis modi causa, vel gloriæ, hoc est, sui, non sociorum amore contrahitur. Gloriæ autem studio nulla iniri neque multorum hominum, neque multi temporis, societas potest; propterea quod gloriatio, sicut et honor, si omnibus adsit, nulli adest; quippe quæ comparatione et præcellentia constant: neque ut quis causam gloriandi in se habeat, adjumentum ullum accedit ex aliorum societate. Tanti enim quisque est, quantum sine aliorum ope ipse potest. Quanquam autem commoda hujus vitæ augeri mutua ope possunt, cum tamen id fieri multo magis dominio possit quam societate aliorum, nemini dubium esse debet, quin avidius ferrentur homines natura sua, si metus abesset, ad dominationem quam ad societatem. Statuendum igitur est, originem magnarum et diuturnarum societatum non a mutua hominum benevolentia, sed a mutuo metu* exstitisse.

* A mutuo metu, etc.] Objectum est, tantum abesse, ut homines in societatem civilem coalescere propter metum possent, ut si mutuo se metuissent, ne conspectum quidem mutuum ferre potuissent. Sentiunt, opinor, nihil aliud esse metuere, præterquam perterreri. Ego ea voce futuri mali prospectum quemlibet comprehendo. Neque solam fugam, sed etiam diffidere, suspicari, cavere, ne metuant providere, metuentium esse judico. Qui dormitum eunt, fores claudunt; qui iter facit, cum telo est ; quia metuunt latrones. Civitates fines suos præsidiis, urbes mœnibus, tueri solent, metu vicinarum civitatum; etiam fortissimi exercitus, comparatique ad pugnam, de pace tamen colloquia habent aliquando, metuentes vim mutuam, et ne vincantur. Per metum est quod homines sibi cavent; fuga quidem et latebris, si caveri aliter posse non putant; sæpissime vero armis atque instrumentis defensionis, quo fit, ut prodire audentes, alter alterius cognoscere ingenium possit. Tunc autem sive pugnant, ex victoria; sive consentiunt, ex consensione civitas nasci solet.

VOL. II.

M

« PoprzedniaDalej »