bitremur. Tertio quis credat Athanafium, qui contra Arianos, dum in humanis ageret, perpetuo fcriptis decertavit; omniumque ftrenuiffime Filium Dei Deo Patri opoúsov, hoc eft confubftantialem effe oftendit hanc vocem in Symbolo fuo praetermiffurum fuiffe? Una haec vox in Nicaeno Concilio a SS. Patribus excogitata Orientem Occidentemque diu exercuit, & unica veluti Catholicorum teffera exiftimabatur. Utique non omififfet Athanafius Nicaenorum Epifcoporum fententiae addictiffi mus. Quarto quamquam feculo Chriftianae Epochae quarto nonnullae prodierint Fidei Catholicae Expofitiones, tanti tamen Nicaenum Symbolum Athanafius faciebat, ut hac una formula in fuae fidei teftimonium femper uteretur. Quapropter ad (a) Jovinianum Auguftum fcribens inquit: θελησάσης τοίνυν τῆς σῆς ἐυσεβείας μαθεῖν παρ ἡμῶν τὴν τῆς καθολι τῆς Εκκλησίας πίςιν, ἐβελευσάμεθα μᾶλλον πάντων την παρὰ τῶν πατέρων ἐν Νικαία ὁμολογηθεῖσαν πίςιν ὑπομνῆσαι την σην ευσέβειαν, Hoc eft. Quum igitur pietas tua cognofcere e nobis cupiat Ecclefiae Catholicae fidem, nihil nobis confultius vifum, quam ut fidem, pro qua Patres Niceae propugnarunt, tuo religiofo animo recitaremus. Tum addit, univerfas Hifpaniae, Britanniae, Galliae, Italiae, aliarumque Provinciarum Ecclefias huic fidei, formulae confentire, fubditque: ταυτῇ τῇ πίσει Αυγοςε πάντας ἐπιμένειν ἀναγκαῖον, ὡς θείᾳ, καὶ ἀποςολικῇ, καὶ μηδένα μετακινεῖν αυτῆς πιο θανολογίαις, καὶ λογομαχίαις. Huic autem Fidei, Augufe, omnes acquiem fcant, atque in ea maneant, uti Divinâ, atque Apoftolica oportet, ut nil ex ea immutare per contentiones, pugnafque verborum liceat. Alibi vero, & praecipue in Epift. ad Antiochenos fe procul fuiffe a condenda nova Fidei formula Athanafius prodit. His accedit, nullam interceffiffe cauffam, ob quam Vir Sanctiffimus ad hanc Fidei profeffionem edendam compulfus fuerit; neque enim veri videtur fimile, quod magnus Annalium parens opinatur, id Romae factum, ut Julio Pontifici fidem fuam Athanafius exploratam faceret. Numquam fane apud viros Catholicos praecipueque apud Epifcopum maximum haerefis fufpicione is laboravit, quippe quot periculis, quot laboribus, quot fcriptis veram ille Fidem protexerat Ipfimet Ariani Athanafium minime haerefeos crimine notabant, fed ut Magiae deditum, fed ut avarum, ac in Imperatores perduellem incufabant. Potiora autem haec funt argumenta, quae Athanafio Symbolum hoc abjudicant. Nam quod alii in hujus opinionis confirmationem adducunt, videlicet Latinum, non Graecum, Symboli Scriptorem fuiffe, e ftylo, aliifque conjecturis rem dijudicantes parum ad hujufmodi contentionem dirimendam momenti adfert.

Con

(a) Typographi errorem putamus, & pro Jovinianum Jovianum legendum eft. Ex Imperatoribus nullus hoc nomine: fed Jovianus tempore S. Athanafii imperavit post Julianum, eidemque Athanafius epiftolas, & hanc ipfam de Fide, ut in ommibus illius Operum editionibus videre eft, mifit, ubi graece pos lover, latine ad Jovianum legitur. Jovinianus autem Monachus & Haerefiarcha per Siricium Pontificem Max. & per Conc. Mediolanenfe fub S. Ambrofio damnatus, & ab Imperatoribus Theodofio, & Honorio profcriptus, & in Infulam relegatus, mifere deceffit. SS. Ambrofius Epif XXXXII. Auguft. de Haer, Cap. LXXXII. Hieronym. Baronius &c.

Conceptum Latine Symbolum hoc primum fuiffe, fateor & ego; etenima primigenium quemdam Latinitatis contextum praefert, deinde Graeca exemplaria MS. omnia fere inter fe diffident, Latina vero fecum concordant poftremo Latinis antiquitus Symbolum innotuit, fero autem Graecis. Ego vero inter tot Graeca volumina MS., quibus Ambrofiana affluit, nullum umquam Symboli hujus exemplar Graecum offendi; contra vero nonnulla e Latinis, eaque vetuftiffima, ut infra oftendam. Sed cur Athanafius, Latino quoque fermone in hac formula condenda uti non potuit? An quia Latinae linguae ignarus foret? Minime fane. Quandoquidem Latini non minus quam Graeci fermonis Athanafium fuiffe peritum Marcellinus, & Fauftinus Presbyteri antiquiffimi in fuo libello precum fatentur, quum ab ipfo in Graecam linguam translatos Luciferi Calaritani Epifcopi libros affirmant. Porro in Commentariis S. Auguftini in Pfalmum CXX. locus ex hoc Symbolo petitus legebatur olim. Lovanienfes tamen Doctores, nuperique PP. Benedi&tini ex Parifienfi Congregatione S. Mauri in Operum S. Auguftini editio nibus adnotarunt, hujufmodi verba ab omnibus MS. Codicibus abeffe, quod & ego animadverti in vetuftiffimo noftrae Bibliothecae exemplari. Atque haec, aliaque prudenter obfervata Patri Bernardo de Montfaucon laudatae Congregationis S. Mauri Monacho, eruditiffimo Clariffimoque Scriptori, e jufque fociis fuafere, ut in noviffima editione Operum S. Athanafii Anno hoc 1698. Symbolum hoc eidem Santo Antiftiti fuppofitum affirmarent; illudque inter Opera dubia coniicerent, Eruditiffimus quoque vir P. Joseph Maria Thomafius Cleric. Regular. in notis ad Pfalterium Anno proxime elapfo evulgatis breviter, & modefte fententiam fuam explicat de Symboli hujus Auctore his verbis: Omiffis nonnullorum conjecturis, ac divinationibus de Auctore bujus Symboli, ex longa praefcriptione multorum feculorum, & Infcriptio nibus veterum Codicum diligentius videndum, num haec plenior explicatio Nicaenae Fidei fit velut Hypomnefticon quoddam, five Commonitorium ad Catholicorum instructionem contra varias haerefes & Graece, & Latine primo confectum de iis, quae de Trinitate, & Incarnatione tum voce difputata, tum fcripto decreta funt in Concilio Alexandrino fub Juliano Augufto, praefidente S. Athanafio, praefentibufque ex Latinis S. Eufebio Epifcopo Vercellenfi, & duobus Diaconis Luciferi Epifcopi Infulae Sardiniae. Certe quae Rufinus Lib. X. Hiftoriae Ecclefiafticae Cap. XXIX. Epiftola ipfa ejufdem Concilii apud S. Athanafium Epift. ad Antioch. fcribunt, fi confiderentur attentius, verbatimque expendantur, pene totum Symbolum hocce repraefentare videntur, Hactenus rationes vidimus, quae S. Athanafio Symbolum hoc eripiunt; nunc videamus cuinam auctori adfcri bendum cenfuerint eruditi, Petrus Pithoeus in Lib, de Process. Spir. Sancti Gallo cuidam Scriptori gloriam hanc tribuere videtur, atque in ejus fen. tentiam propendere fe profeffus eft Gerardus Joannes Voffius in Append. ad Differt. de tribus Symbolis. Anno vero 1675. Quefnellus vir doctiffimus in Append. ad Differt, XIV. in opera S. Leonis Magni rem propius attingens à Vigilio Tapfenfi in Africa Epifcopo Symbolum laudatum prodiiffe arbitratus eft. Ut hoc probet, his utitur argumentis. Tempus, quo fcriptum videtur Symbolum, Auctori huic optime convenit, fiquidem poft haerefes Arianam,

Nefto

Neftorianam, atque Eutychianam floruit, imo illas pluribus infectatus eft libris. Deinde Vigilio id moris fuit, ut fi qua contra haereticos opufcula faeviente Barbarorum infectatione fcriberet, ea non fuo nomine, fed fub antiquorum Patrum, praecipueque fub S. Athanafii perfona evulgaret, quod cruditis maxime conftat. Veri igitur fimile videtur, & hocce opufculum. magno Athanafio per hunc Auctorem fuiffe fuppofitum, eaque etiam fir mius confirmatur opinio, ubi fimul conferantur Symbolum, & libri tres de Trinitate à Vigilio contra Marivadum, feu Varimadum fcripti, in quibus nonnulla fenfa inter fe confimilia reperiuntur. His additur Codicis Thuanaei auctoritas, in quo praeter Dialogum adverfus Arianos, Sabellianos, ac Photinianos fub Athanafii nomine à Vigilio editum proxime legi tur Symbolum Athanafianum cum hac epigraphe: Fides dicta a S. Athanafio Epifcopo. Equidem Quefnelli conjecturis non parum ponderis ineffe fateor, mecumque ita fenfere plures alii Scriptores. His tamen obfervationibus minime abfterritus Cl. V. Jofeph Antelmius Anno 1693. novam de Symboli Athanafiani Auctore Difquifitionem evulgavit, in qua rejectis Quesnelli rationibus gloriam hanc Vincentio Lirinenfi vendicare nervis omnibus contendit. Hoc autem ut praeftet, Vigilium Tapfenfem de loco primum deji cit, nullam intercedere fimilitudinem inter hujus libros, laudatumque Symbolum oftendens. Tum addit, fi has conjecturas fequi oportet, formulas apud S. Auguftinum poffe reperiri, quae ad Symboli ftylum propius acce dant. Nemo vero hucufque fuit, qui Auguftino Symbolum infcriberet. Praeterea futile eft argumentum e libris contra Varimadum fcriptis defum tum, Vigilium enim illi nequaquam parentem habent. Mos denique Vigilio fuit Athanafianum Symbolum in operibus Athanafio fuppofitis confecta ri, nomenque Athanafii libris eifdem praefigere. Neutrum vero in hoc Symbolo animadvertas, quippe ab Athanafiano ftylus difcrepat nomenque Athanafii antiquitus eidem praefixum non fuit. Praeterea ut Vincentium Lirinenfem Symboli Auctorem ftatuat, illum in Galliis natum, fcilicet Treveris, vel in Belgica prima ex teftimonio S. Lupi probat. Atqui Symboli Auctorem Gallum quoque fuiffe Pithoei, Voffii, aliorumque fententia eft. Quandoquidem prae aliis nationibus in Gallia prodire in lucem Symbolum iftud coepit, Trevirifque potiffimum elucubratum videtur. Tum à Gallis Scriptoribus primum celebratum, atque ab Epifcopis, Synodifque Galliarum antiquitus receptum, & commendatum reperitur. Lirinenfis infuper in iis potiffimum haerefibus, quae in Symbolo perftringuntur, profligandis operam pofuit, uti ex ejus Commonitorio apertiffime cognofcitur. Sub alienis autem nominibus confueviffe Vincentium in arenam prodire, laudati Commonitorii exemplo patet, illud enim fub nomine Peregrini evulgavit. Quod fi cum Symboli formulis, ac loquutionibus Commonitorium componas, ac praefertim Caput XIX., mirum eft quanta inter ambos foetus fimilitudo in tercedat. Haec & fimilia pluribus pertractavit eruditiffimus Antelmius jus opinioni quorumnam eruditorum fuffragia accefferint, me penitus fugit; fateor tamen ad veritatem omnium maxime illam accedere. Ceterum prae ter has celebres duas fententias, quibus Vigilio Tapfenfi, aut Vincentio Li

rinenfi

rinenfi laudata Fidei profeffio tribuitur, aliae quoque olim habebantur; fi quidem tefte Cardinali Bona Cap. XVI. §. XVIII. divinae Pfalmodiae Guillelmus Baldefanus in Hift. Pedemontana MS. S. Eufebium Vercellenfem Epi. fcopum magno Athanafio adjutorem fuiffe in hoc Symbolo adornando olim fcripfit; imo folum Eufebium ejufdem Auctorem agnovere aliqui, ut teftatur Voffius in fine Differt. II. de tribus Symbolis. Alii denique Anaftafium Synaitam, alii Athanafium Spirenfem opufculi hujus Scriptorem affirmavere. Ita viris eruditis in hac re opinari placuit adeo, ut majoribus umbris, ac ambagibus quaeftionem hanc involviffe, non exolviffe videantur. Proinde me debitae modeftiae haudquaquam renunciaturum fpero, fi quid mea quoque ferat opinio, huc adferam, nulla tamen majoris progreffus, aut claritatis fpe ductus. Itaque primo, quonam tempore fub S. Athanafii nomine Symbolum innotuerit, difpiciamus, ut de re planius ftatuere poffimus. Jam fupra animadvertimus Codicum MS. ope S. Auguftini Enarrationibus in Pfal. mum CXX. à fciolo quodam Athanafiani Symboli laciniam affutain fuil fe. Quod igitur omnium antiquiffimum fupereft monumentum, Canon ille eft, quem aeterni nominis vir Jacobus Sirmondus e Soc. Jefu in Divionenfi quodam Codice repertum publica luce donavit Tom. I. Concil. Galliae pag. 507. Ita vero conceptus eft: Si quis Presbyter, Diaconus, Subdiaconus, vel Clericus Symbolum, quod Sancto infpirante Spiritu Apoftoli tradiderunt, & Fidem S. Athanafii Praefulis irreprehenfibiliter non recenfuerit, ab Epifcopo condemnetur, Canonem hunc ad Synodum Auguftodunenfem, circiter Annum Chrifti DCLXX. fub S. Leodegario celebratam, fortaffe referendum tum ipfemet Sirmondus, tum Labbeus autumarunt. Atqui, ut eruditiffime adnotavit Clarif fimus P. Papebrochius in Refponf. ad exhibitionem error. Par. II. Art. XIII. num. 36. verbis illis Fidem S. Athanafii minime Symbolum Athanafianum defignatur, fed quidem Nicaenum, in quo elaborando plurimum infudaffe Athanafium veri fimile eft; Etenim cur Apoftolico Symbolo commendato Nicaenum praetermififfent Auguftodunenfes Patres? Cur Athanafiani Symboli, cujus tunc nullus erat ufus in facris, cognitionem exegiffent, Nicaenumque ne uno quidem verbo Commemoraffent? Praeterea ad Auguftodunenfe fub S. Leodegario Concilium Canon laudatus haud referendus videtur, fed potius ad alia aliis temporibus procul dubio eadem in Urbe celebrata. Qua re hinc nullum pro Symboli hujus antiquitate firmum argumentum haurire poffumus. Verum ne majoris quidem momenti funt verba illa, quae in Concilii Toletani Quarti Profeffione Fidei teguntur; quamvis enim phrases nonnullae ibidem inveniantur Symboli phrafibus oppido fimiles, attamen ejufmodi non funt, ut iis Patribus Symbolum jam innotuiffe demonftrent. Quin ex eodem Concilio has formulas quis delibaffe videri poteft, ut inde Symbolum iftud confaret. Igitur ad feculum a Chrifto nato nonum deveni mus, quo revera Athanafiani Symboli memoria nobis occurrit. Theodulfus Aurelianenfis Epifcopus, qui fub Carolo Magno floruit, in lib. de Spiritu Sancto num. 8. quaedam ex hocce Symbolo citat, ipfumque Athanafio tribuit. Hincmarus poftea Rhemenfis contra Gotefcalcum Cap. XXXV. & ali. bi Athanafium Symboli Auctorem nuncupat. Horum opinioni fubfcripfere Agobar.

Agobardus Lugdunenfis, Fridericus Ultrajectinus, Anfcharius Hamburgenfis, Rathramnus Corbejenfis, Aeneas Parifienfis, Abbo Floriacenfis, Ratherius Leodicenfis, aliique non pauci ex antiquis, quorum catalogum reperias in Differtatione mihi nondum lecta, quae infcribitur: Judicia eruditorum de Symbolo Athanafiano studiose collecta, & inter fe collata auctore Wilhelmo Ernefto Tentzelio An. 1687. evulgata. Quantum igitur ex literaria antiquitate colligere licet, nono duntaxat Epochae vulgaris feculo celebrari primum coepit, & fub S. Athanafii nomine commendari Symbolum iftud. Ubi videas, quam male Gerardus Jo: Voffius ejufdem opufculi vetuftatem feculo Chrifti decimotertio olim adfcripferit, quamvis eruditorum rationibus poftea victus ad annum ufque a Chrifto nato millefimum opinionem fuam retraxe rit. Quibus hactenus enarratis quis fortaffe quaerat, an aliquid an aliqua ante nonum feculum Symboli hujus veftigia reperiantur. Jacobus Ufferius Armachanus vir celeberrimus in Epift. ad Ger. Jo: Voffium praefixa libello de Symbolis antiquorum Pfalterium Latino - Gallicum in Bibliotheca Cottomiana fibi confpectum affirmat, quod tum e characterum forma, tum ex antique picturae genere Gregorii Magni tempore recentius non erat. Ibi praeter Symbolum Apoftolorum Athanafianum quoque legebatur cum hoc titulo Fides Catholica, nullâ tamen Athanafii mentione injectâ. Eruditiffi mus praeterea Antelmius in laudata Difquifitione de Symbolo Athanafiano vetuftiffimum Codicem in Colbertina Bibliotheca adfervari animadvertit, ubi Symbolum idem abfque Athanafii nomine exaratum fuit. Codex vero ille Cottonianum antiquitate praecellere videtur. Equidem Clariffimo Viro tantam Codicis vetuftatem affirmanti vix credebam, dolebamque fummopere mihi nondum illius Difquifitionem occurriffe, quum ecce me hujufmodi cu ra levavit Cl. P. D. Bernardus de Montfaucon fupra laudatus, cujus erudita confuetudine Mediolani ego nuper fruebar. Mihi igitur affirmavit vir doctiffimus, geminos Codices ab Antelmio memoratos Caroli M. temporibus fuiffe exaratos, neque tantam vetuftatem ab illis praeferri, quantam eis tribuit Antelmius. At nos in Ambrofiana Bibliotheca non minoris praeftantiae Codicem MS. fervamus e celebri Bibliotheca Bobienfi in noftram illatum, in quo Symbolum legas omni tamen infcriptione deftitutum. Idem autem Codex ille eft, unde Bachiarii Apologiam exfcripfimus, antiquiffi mus plane, quippe ante annos mille & plures exaratus, ut in Prolegomenis ad Bachiarium, & pag. 16. prioris Tomi Anecdotorum (a) conjeci. In fronte libri aliâ, fed antiquâ manu haec leguntur: In boc volumine infrascripta continentur: Dogmatis Liber Fidei. Bachiarii Fides. Sermo de Afcenfione Domini. Hieronymi Fides. Ambrofii Confeffio Fidei. Hieronymi regula Catholicae Fidei, Libellus de Trinitate. Ambrofii de Trinitate libri tres. Ejufdem libellus Fidei. Abfunt a libro quinque poftrema opufcula, & quoniam integer adhuc eft Codex, & nufquam mutilatus, idcirco nunquam adfuiffe videntur. Dogmatis liber nullo Autore notatus alius non eft, quam Liber de Ecclefiafticis Dogmatibus, qui olim fub S. Auguftini nomine circumferebatur, nunc ab omnibus Gennadio Maffilienfi Presbytero adfcribitur. Nonnullas in hoc OpuTom. XI. P. III. Bb

(a) In hac Editione pag. 12. Part. I. Tom. XL

fculum