Spicilegii editor, dum e græco esse versam epistolam, ▲ sore, dum Judææ finibus salutaria fœneraret, sepultus semel iterumque insinuavit (1). IV. Porro hujusmodi Potamii epistola ad Athanasium, duos sermones præmisimus ab eodem auctore conscriptos; quorum alter de Lazaro inscribitur, alter vero de martyrio Isaiæ prophetæ. Eos autem olim sancti Zenonis episcopi Veronensis tractatibus intextos eruditissimi fratres Ballerinii, cum ex Veneta Zenoniana editione, tum ex mss. omnibus lectione unius loci ad sermonem 1, restituta (2), genuino parenti Potamio asseruerunt (3) : qui tamen alium ab Ulyssiponensi Potamium, incertae latinæque urbis episcopum quærunt; inhærentes nimirum, cunctabundi licet, posteriori epistolæ Potamianæ inseriptioni. Unum tamen cum epistolæ, tum sermonum auctorem agnoscunt et stylus quidem utrobique admodum В obscurus implexusque unum eumdemque scriptorem referunt. Ceterum accuratam horum opusculorum editionem Veronensem secuti sumus, notasque simul Ballerinianas quibus illustratur subjecimus. POTAMII EPISCOPI TRACTATUS DUO: QUIBUS ACCESSIT EPI- TRACTATUS 1. DE (4) LAZARO. (Gall. t. v, p. 96.) Grandi, fratres, stupore grandique miraculo per ambiguas curas hinc inde in concavo vertiginis (5) sinu pronis fluctibus torqueor. Lazarus mortuus est, Deo hic familiaris (6), ut ferunt, teste Evangelio apud Joannem (Joan. 11, 24), cum quadragenariæ (7) vo- C luntatis gestu carnis detrimenta pensasset. Nam sub occasu jam propero, quod terrenis artubus debehatur, hoc est ipsi humo (8) magis, quam homini, ut nobis ipsis juxta librum Genesis (Gen. 1), optimus Juti (9) liquor in causa est, longe alibi Christo cen (1) Acher. Spicil. tom. 1, in Ind. chron. ad ann. 355; et tom. in, pag. 299, not. (a). (2) Polam. Serm. 1. (5) Ballerin. præfat. ad append. tract. S. Zenon. page 294, § 3. (4) Ita Codices. At editio Veneta de Lazaro resuscitato. Veronensis addit: Sermo de Evangelio secundum Lucam. (5) Sparaverius legeret voraginis. (b) Ut ferunt ab editis exclusum, legitur in mss. omnibus, uno ms. Spar. excepto, qui scribit ut fertur. Codd. Zen. Spar. Pomp. et edit. Ven. seribunt: teste D Evangelio, cum apud Joannem quadragenariæ: sed cum extra suum locum librarii transposuere : Evangelium enim Joannis heic appellatur; nisi forte legendum sit; ut ferunt cum teste Evangelio apud Joannem quadragenariæ, etc. (7) Vita pro voluntatis Sparaverio placet. Etatis emendatio a vulgata scriptura minus distat. (8) Magis abest a ms. Pomp. et edit. Ven. sed retinendum credidimus, cum de sepultura sermo sit, quæ cadaveri, et humo magis, quam homini debebatur; ex ea scilicet Geneseos sententia, qua hominem in humum de qua sumptus fuerat,conversum iri decretum fuit. (9) Ms. Rem. optimus_liquor obducit, in causa est. Vox optimus abundare Sparaverio creditur. Inferius legitur: Limum luti liquor abḍucit, vel obducit. Num heic quidpiam simile scribendum? Idem Sparaverius est et humatus hoc est, ut inciperet esse quod fuerat, lutum scilicet; dum desinit esse quod erat, forma vel fabula. Hic quippe per graves tenebrarum globos et nigri horroris umbracula, hoc est per quatuor dierum circulos, succidua incrementi et decrementi vicissitudine renascentes, octo (ut ita dixerim) cum (10) cærulis noctibus dies pendulo mandibularum rictu, elisis in ore dentibus, foetido ore sic jacuit. Vere quia de terrena labe confectus, putris gleba marcescerel; et nervorum traduces cum corporis qualitate miserabili tabo infelix sepultura damnaret. Contractis igitur membris inter jejunas et numerabiles costas pellis tetra distenditur, et humoris rivus qui de gurgite viscerum relaxatur, fœtenti jam sentina per solum cadaveris teter et cæruleus labebatur. Heu quando non poterat cadaver quatuor diebus, et quatuor noctibus per totum oris, fellis et (11) phlegmatis flumina sentinarum, corruptis artubus fœtentia pulmonis spiramenta conflare? cum ipsa etiam rosa pudoris et venustatis fragranti folio in suo sibimet parato balsamo (ut ita dixerim) pretiosior, contra si fuerit de rosario falce pollicis vellicata, marcenti morte tristis albescat, ita ut (12) et colore floris careat, et odore? Aqua ipsa, si de flumine rapta sit in quo vivit, perit, natura dum desinit esse quod vixit. Mox ergo, quia elementi sui, dum rapitur, substantia caret; ubicumque jacuerit, limum liquor (13) abducit: mox el fætore sordescit. Nemo ergo mirari debet, sí (14) hominis, quem spiritus sapientiæ sale conditum redolenti aura servaverat,et ex cœli suavitate anima (15) vi– vacitate nectarea, et balsami generositate melliflua (16) rexerat, ne fieret divortio recedentis spiritus lutea moles (17) et pigra glebositas, caduca linea defunctorum repugnantibus fabricæ qualitatibus, corpus omne ad fœtoris maculam sui de putredine (18) relaxetur. pro censore legendum putat censente. In ms. Pomp. posteriori manu deleto antiquo nomine, nescio quo, censore superscriptum fuit. Absente potius legendum crederemus, vel existente; cum Christo quidem alibi longe existente, Lazarus mortuus et sepultus fuerit. (10) Ms. Pomp. corrigit cæruleis. Infra autem ubi alii codices legunt cæruleus, idem ms. habet cærulus. Pro rictu ms. Zen. et edit. Ven. ritu. (11) Ms. Pomp. feumatis. Zen. pheumatis. Pro fragranti, Pomp. paulo post scribit flagranti. (12) Et additum est ex mss. Pomp. Spar. Zen. et edit. Ven. (13) Mss. Pomp. et Spar. obducit, ut codex Rem. adnotat. 6. At edit. Ven. obduxit. (14) In mss, Pomp. Zen. Spar, et edit. Ven. hominem. (15) Ms. Tol. addit undæ vivacitate, quod quidem cum balsami generositate concinit. (16) Sex codices Tol. Vat. Pomp. Urb. Sp. Zen. addunt corpus rexerat. Mox edit. Ven. ne faceret. Sparaverius mallet eum pro ne scribi. Sed nihil opus est immutare, cum hoc membrum referri possit ad id tempus, quo hominem anima regebat, ut proximo antecedenti membro traditur. (17) In ms. Pomp. et edit. Ven. particula et abest, el forte melius, cum sic caduca linea defunctorum ad verbum fieri referri, et commode intelligi possit. (18) Mss. Urb. Pomp. Zen. et edit. Ven relaxatur, de sepulcro populos feriebat. Quo viso, tota civitas mirabatur. Qualis illic eras, Christe Jesu? quam croceus, quam decorus, fonte purior, nive candidior, sole candentior, et luna species clarior? Heu me, quid interrogo, quem tunc videre non merui? Nunc tamen, quis quantusve sis pietate, cognovi. Ecce inter hæc Jesus Christus Salvator humani generis flevisse narratur (ibid. 15) (13). Age, age, Potami, servus Dei vivi si aliquid prævales, de laudibus Domini vel pauca narrato. Flebat Deus mortalium lacrymis excitatus; et cum Lazarum potestate sua fretus mortis de vinculo revocaret, præstabat pietatis officium solatio lacrymarum. Flebat Deus non quod ante se morLuum periisse cognosceret, sed quod sororum (14) fletus temperaret. Flebat Deus, quod eos quibus omnia donaverat et in potestatem redegerat, paradiso etiam, floribus et liliis sine ullo labore præposuerat, diabolus docendo peccatum de omnibus pene (15) fecit extorres. Flebat Deus, quod eos quos fecerat innocentes, diabolus per malitiam fecit inveniri nocen. tes. (16) Heu tenuis aura de cœlo corpus quod rexeras, succiduis artibus deserebas. Sed non te, Pater, non Filius aliquando despexit. Pro tua morte factus est et Christus ipse mortalis. Harum ad lacrymas, (17) el sparsam crinis miserandi cæsariem Salvator pietate commotus, fletus fletibus (18) recontrabat. Et quia ipse sororum fletibus (19) movebatur, lacrymis filii sui Salvatoris nostri inter ipsos cœlos (20) ejus pa Inde est, quod per (1) distantiam rerum in unam A resurgere possit Lazarus, cujus fœtor (12) jam longius glomerationem compacta omnis membrorum natura torpescit. Recedente igitur anima quæ corporis floriarium recolebat, tota materies liventi gena in putredinem relaxatur; et pro voce cadaveris nigri fellis teter (2) mortui fœtor hauritur. Terva igitur, humore, frigore et calore composita corporis fabrica, quae quatuor partes (3) semper sibimet repugnantes corpus criminum in procella subvertunt (calor frigus non amat, et frigus calore torquetur, contraria contrariis mancipantur : terra nimio humore vitiatur, et humor de terra sordescit) his quadriformibus elemenlis in unum quadripartita mole constantibus (4), dissociato per divortium mortis auriga, qui quatuor istis partibus loca dederat, ne quisquam (5) mobilitatem sui vehementius tolleret, et dominante flagro B divisis in unum concordanti junctura finibus agilabat (6); hæ, inquam, quatuor partes, recedente anima, in globum corporis viduati, excusso societatis auctore, miscentur. Sed quia istum juvenem (Lazaram loquor) Dominus in sæculo dilexerat, præscius futurorum Apostolis suis dormisse Lazarum dixit (Joan. x1, 11 et seqq.), quem promisit, si ad illam civitatem accederet, protinus excitandum. (7) Hunc ergo Lazarum, cui liventi errante connixu per cærulas venas membra tabuerant, quem loculatum in specu incisa rupis, immani objectus ex pondere lapis perenni valva, gravis libra detruserat, resurgere (8) posse, si ista crederent, sacratissima vera Dei pietas intonabat. Mox sorores constipatæ (9) turba, ejulatu, æstu, jejuniis, lacrymarum ubertatibus ebriata, Dei genibus stratu totius corporis miserande jactantur, et hebræas voces (10) græcessando fractis in unum singultibus mixtas Salvatoris in laudibus expiabant. Quantus illic, rogo vos, populi festinatus? Quæ spectantium turba? Qualis tanti miraculi potuit esse concentus, ubi essent plangentes puellæ, mortuus frater, et Christus hominem promitteret excitandum? Convenerunt (credo) ad hoc spectaculum servanda memoriæ sempiternum milites, Judæi, gentiles, proselyti, clarissimi senatores, nobiles judices (11), servi, et omnis pene civitas certatim occurrit, ut viderent, an (1) Sparaverius discordiam scriberet. (2) Mortui nomen abundare eidem videtur. (5) Ms. Pomp. nobilitatem. (6) Ms. Urb. hæc igitur in quatuor partes recedenti anima, etc. hæc item legitur in ms. Pomp. (7) Huic ergo Lazaro inss. vat. Pomp. Urb. Zen. et edit. Ven. (8) Posse Lazarum additur in mss. Tol. Urb. Pomp. Zen. et edit. Ven. Omnia tamen obscura et corrupta. Post pauca vere Dei pro vera Dei in ms. Pomp. (9) Turba miraculi mss. Rem. Tol. Vat. Urb. Pomp. Zen. et edit. Ven. Post non nulla ebrietatæ pro ebriatæ in mss. Pomp. et Yat. (10) Vox græcessando ex omnibus mss. et edit. Ven. addita est. Complicabant pro expiabant Sparaverio magis placet, qui et particulam in ab ablativo laudibus demeret. (14) Mss. Vat. Urb. Pomp. Zen. et edit. Ven. ad C dunt nautæ, servi, etc. In duobus primis codicibus vox nobiles non legitur. (12) Jam abest a ms. Pomp. et in eodem codice populum pro populus. (15) Integra hæc sententia ab Age usque ad narrato ex mss. omnibus et editione Veneta restituta est, quam cur abjecerint editores Veronenses, ignoramus, nisi ex eo forte præjudicio, quo hunc tractatum, Zenonis fœtum habendum putabant: hæc autem sententia Potamio aperte tribuit. In mss. quidem Phota mi vel Photami per Ph scribitur: sed græcum per P sæpe reddi, vel promiscue per ph, vel p, multis exemplis patet. P autem prætulimus contra scriptionem codicum, quod hi tractatus auctorem habere videantur eumdein Potamium, cui inter monumenta ab Acherio edita ejusdem styli epistola vindicatur. Itaque vel ibi Photamius scribendum, vel Potamius hoc loco reddendum fuit. (14) Ms. Rem. et editiones Veneta ac Veronensis fleD tibus. Cod. Pomp. idem scribit, sed in margine, fletus, quod in editione patavina receptum fuit. (15) Ms. Urb. fecit invenire extorres. Inferius quidem paulo absimiliter legitur in omnibus et mss. et editis, fecit inveniri nocentes. (16) Tria sequentia membra ·in edit. Veronensi omissa ab Heu usque ad mortalis, restituimus ex omnibus mss. et edit. Veneta. Solum tenus pro tenuis scribitur in ms. Rem. texeras pro rexeras in ms. Urb. artubus pro artibus in mss. Pomp. et Zen. et deferebas pro deserebas in ms. Vat. (17) In mss. Pomp. Zen. et edit. Ven. et particula deest. (18) Mss. Rem. Vat. Urb. Pomp. Spar. Zen. cum edit. Ven. et Veron. recontabat. At in edit. Patav. recontrahebat emendatum est. (19) Ms. Pomp. commovebatur. (20) Sic omnes mss. et edit. Ven. At editores Ve ternitas flectebatur. Mox ergo Jesus Christus ad se- A sionibus celebritatem advertite; qualisque illic fuerit pulcrum Lazari accessit. Statim jussione ejus revolvuntur saxa; secretarium patescit horroris. Curiosi affatim in specum gementium populorum oculi (4) mittebantur. Visus est Lazarus tecta facie, manibus pedibusque constrictus : et ad documenta virtutum (2) ipse se mortuus, et adhuc pedibus vinctus, ut Christus jusserat, suis manibus resolvebat. Quæ, rogo vos, fratres (3), illic voces? Quæ pressura videntium? Quam curiosa mirantium lumina ? Qualis in cervicibus prævenientium multitudo pendebat? Qui fletus? quæ gaudia? quale murmur? quam novum et cœleste miraculum? Mors vincitur, homo redditur, infernorum calenæ franguntur, et post quatriduum Lazari lingua movetur, manus officio præparantur, oculi suis in orbibus currunt, vestigia gressibus explicantur, auribus B renovatur auditus, acies dirigitur in parentes, cognatio redivivis obtutibus (4) numeratur, frigida poscitur, non respuitur panis, domus petitur, Christi miracula referuntur (5). TRACTATUS II. DE MARTYRIO ISAIE PROPHETÆ. (Indidem p. 98.) Isaias cum Christum (6) prædicaret, vel cum futuræ damnationis elogium israelitico populo nuntiasset, atroci feritate blasphemantium commota barbaries, sectum a capite duabus eum violento supplicio quasi offulis (7) bifidavit, jussitque a capite per aures usque ad scapulas secari cervicem quasi parum fuerit si immanitate lymphatica martyrem Dei acuto ense transfoderet (8), aut ipsa lamina insontis viri per jugerum fidiculæ sevientis per costas stridente ictu sulcaret; C nisi in unum corpus duas offulas gemini pene cadaveris scissæ carnis ruptura truculentus appeteret, el duas de æqualitate juncturæ quasi (9) formulas exsecaret. Sed in tanto cœlesti palestræ miraculo nullus, ut arbitror, spectaculo (10) resultanti, ita videre (11) eum poterit, nisi gesta numerare pertentet. Idcirco sollicitis (12) visibus veteris disciplinæ novam de pasron. pro ejus paternitas supposuere pater; quo autem monumento ignoramus. (1) Ms. Rem. initebantur. (2) In edit. Ver. erat: Ipse qui fuerat mortuus, el adhuc manibus et pedibus vinctus, ut Christus jusserat, resolvebatur. Congruunt haec quidem magis historiæ, ut ab Evangelistis innuitur; ab absunt a mss. et edit. Ven. quorum lectionem inserendam judicavimus. Unus mis. codex Tol. resolvebatur scribit. (3) Mss. Tol. et Pomp. addunt dilectissimi. (4) Sic mss. Rem. Vatic. et Pomp. Ceteri codd. et editi libri muneratur. (5) Ms. Rem. Explicit de Lazaro feliciter. Idem erat in Pomp. sed deletum subinde fuit. (6) Sic mss. Rem. Vat. Urb. Pomp. Zen. et edit. Ven. alias prædiceret. (7) Bifidarunt pro bifidavit legitur in mss. Urbin. Pomp. Zen. et edit. Ven. ad quos accedens codex Rem bifæderunt. (8) Ms. Rem. aut in ipsa laniena insontis. Editio Ven. fideculæ pro fidicule. (9) Formula heic portiones æquales significant, seu quæ æqualem formam et quantitatem haberent. (10) Sparaverius corrigit resistente. (11) Codd. Rem. Vat. Urb. Pomp. Sp. Zen. cum edit. Ven. se poterit, qui gesta. (12) Ms. Pomp. in margine nisibus. D martyrii nobilitas, quam præclara, quam fortis. Cum (24) EPISTOLA AD ATHANASIUM AB ARIANIS (IMPETITUM), Domino Fratri gloriosissimo ac beatissimo Athanasio Tanti carceris fossa crudam illuviem damnabilis cum sum, et Patrem non nostis? Dicunt etiam quod in libris dominicis substantia numquam videatur esse conscripta. Redde quod involaveras, furacissime tentator: ecce vinceris confutare de substantia; etenim boni clamant sanctorum antiquigreges prophetarum tota præconia, ut ait; vocem substantiæ a volatilibus cœli usque ad pecora expaverunt, et vociferabantur (Ezech., XII, 11): Ego dabo Jerusalem in transmigrationem. Ecce cum Christus Deus anteriori de populo minime esset auditus, tabefactis commanentibus, Jerosolymae columnæ ceciderunt. Ecce miser, adhuc licet una Dei sententia sufficere de buit,quod propheta sanctus intonuit (Jer.xxIII, 22): Si stetissent in substantia mea, et audissent sermones meos, officina (1) coacervatam, ut recte conscribis, exor- A Salvator ad Apostolos: Tanto tempore, inquit, vobisdium et stercoris cruento de fotore cadaverum mortuorum (2), quæ magis manus potuisset igneis virtutibus extricare vel radere, nisi illa tua castis de exsilio capitis coronati perennata titulis exclusisset hæresis sectam anathema maranatha? Arrisisti, inquam, nobis catholica virginitate perfectus, jugulando perfidos, danınando perjuros: corruptas adulterio mentes ambiguas, maledicti pecoris libidinoso commercia veneno damnabiliter sarcinata, unius fidei rumphæa feriente vicisti. Jaceat serpens, et terra quæ illum susceperit, purulento veneno nigrescat: jaceat serpens cœlesti ictu damnatus, jaceat serpens sanguinco horrore (3) contactus jaceat serpens eliso luminum sinu, trisulci oris patefacta sentina vomat, defluat: torqueatur culparum auctor, cui parum fuerat, quod B et docuissent populum meum, avertissem eos a multis protoplastum æternitate privaverat, isi et contra Salvatorem hydra virosior prorupisset. Separare voluit Dominum nostrum Jesum Christum, quasi verbum Christi posset incidere, substantiæ fibula concatenata Trinitatis unitate, ut ait (Joan. x. 30) Ego et Pater unum sumus. Et (Joan. xiv, 9): Qui me videt, videt et Patrem. Et (Ibid., v. 11): Ego in Patre, el Pater in me. Et (Joan. 1, 1): In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Lanio truculentus, parricida desertor, milvinis, ut reor, unguibus; vel dentibus male sanis, si potuisset, tentavit scindere. Et post hæc quid opposuero blasphemiis? (Joan. xiv, 28) Qui me misit, inquiunt, major me est. Ex quo genitus est Pater? utique quia Filius confitetur; major ergo quia Pater Filio? ordo præponitur, C non substantia separatur. Quid ad hæc dicis, adulter infamis? Bene quod te antiquitas patrum in synodo sanctiori, voluntate viperea impuræ virositatis inflata, castis etiam te transfixere missilibus. Nam et hic doceris calumniandi pedicas prætendisse, quod Salvator ait (Joan. vi, 38): Non veni opera mea facere, sed ejus qui misit me. Quid dicis serpens? Numquid in hac luce tenebras infundis simplici huic professioni, quam quæstiunculam putan:? Tempus in causa est : Salvator apud homines, quia hominum corpus induerat, videbatur in corpore; ideo dixit: Non veni facere opera mea: hominis in se negavit officia? Clamat ergo, ut illum ordinatorem in se prædicet, quem in se sibi meminit auctorem Patrem ; quia Filius sequitur vocabulo, ita major est ille qui prævenit; sed et mittentis D et miss!, quia tres unum sunt,de divinitatis unitate una substantia est (Joan., x, 30): Ego et Pater unum sumus. Et (Joan. xiv, 9): qui me videt, videt et Patrem. Et pse (1) In Acheriana editione legebatur concervatam; correctionem novæ editionis retinuimus. (2) Prima Acherii editio quæ magis manus, scribit. (3) Eadem prima editio contractus. studiis eorum. Ecce hic felix de substantia infelicibus populis prorupit auditus, ut et propheta ex persona Adæ Christum requirat in lacrymis (Psal. LXVIII, 3): Infixus sum, inquit, in limo profundi, et non est substantia. Scilicet quia necdum Patris substantia apud Christum in carne convenerat. Sicut et ille (4) Evangelista (Luc. xv), cum vastatis rebus luxuriose vivendo perdidit omnem substantiam suam, ut sanctus Dei vates scripsit (Sap. 1, 5) Spiritus Dei effugiet fictum. Inde ergo substantiam perdidit, quia per luxuriam sanctitate caruit: si tibi sufficit, dixit; quibus si jam palpitas, plena sunt omnia: si adhuc torqueris, intendo; scriptum legimus (Eccle. 11, 8): Congregavi enim aurum atque argentum et substantiam regum et re gionum. Hæc est illa substantia, quam propheta meminit dicens (Psal. LX1, 12): Semel locutus est Deus, duo hæc audivi. In una quippe voce duo haec audisse se propheta testatur, ut ait David (Psal. XLIV, 2): Lingua mea calumus scribæ. Ut enim calamus denticulorum subdivisa æqualitate ducitur, et radiis consonantibus expeditur; ita Salvator indivisibili connexione cum Patris operibus unitatur. Quod enim pater dixit, Filius exclamavit; et quod Filius locutus est, Pater implevit. Merito, inquit, Semel locutus est Deus, duo hæc audivi. Duæ personæ unum tulere judicium, ut in decalogo una sententia duplices tabule conscribuntur. Obmutescat hæresis æterno silentio prædamnata, divinis ictibus cæsa, barathro tartarisque deposita. Sola semper cum laureis suis virgo puerpera, Deo una, nobis columba fecunditate numerosior, usque ad nubes cœli caput coronatum attollat. Sit benedicta cum populis Trinitatis unitate consegregata justi simis; cujus laude plena est, a nunc et in aterna semper sæcula sæculorum beatificet Pater et Filius et Spiri tus sanctus. (4) Forte apud Evangelistam. PATROL. VIII. 45 |