d) Strjapezy. § 70. I tego urzędu znaczenie z samego wyrazu odgadnąć łatwo: strjapat bowiem, znaczy,,spełniać jakąbądź powinność." Więc téż urzędnik Strzapne u Czechów w wieku XIV zwany, szafarza w prywatnej lub rządowej zostającego służbie znacząc, zastępował niekiedy Komornika na sądach (1); na dworze zaś moskiewskich Carów, do potocznych spraw monarchy używany bywał. On, według Kotoszychina, gdy Car bądź do cerkwi, bądź na radę, bądź na ucztę, lub na zabawę jechał, nosił przed nim berło, w cerkwi zaś trzymał mu płaszcz i suknię, a w czasie zabawy miał pieczę o jego zbroi (pancerzu, szabli i sajdaku). Służba jego była poslednią, co i ztąd widzieć, że go nigdy Car do takich co Stolnika, lecz do niższych, za Dworem pełnić się mających, używał posług. Głową (naczelnikiem) więc mógł być, ale Wojewodą nigdy. e) Djak, Podjaczij. § 71. Ludzi, co się na piśmie znali, i dla tego, że « do nauczenia się śpiewać z nut zdolni byli, Djakami (jakoby Dyakonami) nazywano. Ci po cerkwiach się równo jak i na dworze mieścili carskim (Djaki piewczie, śpiewacy). Z nich odznaczający się zdolnością szli górą, i będąc używani po biórach jako Pisarze (Djaki dworcowje, prikaznje), w tymże, według zeznania Stanisł. Żołkiewskiego, co polscy Pieczętarze, a według Kotoszychina, co Referendarze, stali stopniu (2). (1) Ułamek czeskiej pieśni z r. 1305 w Czas. III, 3 str. 60, XI. 1 str. 87, Jungmana słown. p. w. strzapne. (2) Ręk. Żołk. 124, Kotosz, II. 4. Do pomocy im dodawani, i przez nich z formami pism urzędowych obznajmieni ludzie, Podjaczymi się (jakoby Pod-Djakami służbujący) zwali. Zdatniejsi z odznaczonych towarzyszyli urzędnikom, na prowincyą do zarządu krajem, lub w poselstwie do obcych państw, wyséłanym, a najzdatniejsi, w liczbie trzech lub czterech, w carskiej zasiadali radzie, zwani będąc przeto ,,dumnymi ludźmi." Szanowano ich wielce. Gdy więc na Kreml, gdzie Car mieszkał, nie godziło się wjeżdżać urzędnikom; lecz zostawiwszy powóz lub wierzchowca pod Kremlem, wchodzić nań pieszo musieli; tymczasem wyjątek w tym względzie dla osłabionych wiekiem Djaków i Podjaczych uczynił statut, Ułożeniem zwany. Wspomniony w nowogrodzkim dyplomacie (1) wiecznij Djak, Pisarza wiecowego znaczył. f) Dworecki, Dworski, Dwornik. § 72. Znany z drugiego tomu Dworecki czyli Dworski, wystąpił na Rusi w XIII, a za Karpatami, prócz właściwych Węgier, gdzie go nie znano, w XIV pokazał się wieku (2). Przeszedł różne koleje, które się trudno oznaczyć dają. Ze wzmianki, jakie o dowództwie jego uczynił Nestor, wnosimy, że Dworski miał z Marszałkiem polskim za Piastów podobieństwo: (1) R. 1456. Akt. sobr. I. nr. 59. (2) Dworeckiemu, Dworskiemu, oddał r. 1240—1243 Książę ruski dowództwo nad wojskiem (Nest. ljet. 180, 181). W statucie winodulskim mowa jest o Dworniku, w kraju i na dworze Księcia urzędującym, a w statucie Krku wspomniony pod r. 1388, 1411 Dwornik, uczestniczył we wiecy. W dyplomacie bośniackim, pochodzącym z r. 1398, wyrażono się:,,naszego królestwa Dworski" (w Mon. 282), a z r. 1433 stoi: „nasz Dworski“ (tamże 375), z r. zaś 1434 od dworu Pristaw, z r. 1444 Pristaw od dworu nasz Dworski (tamże 379, 428). i on bowiem (według uwagi w § 37 przyp. 4 tomu drugiego zrobionéj) dowodził niekiedy wojskiem. Potwierdzają to i w poprzednim przypisku wspomnione źrzódła, w tym co Marszałka, stawiając Dworskiego i Dwornika stosunku. Widać też z dowodów, które w § 37 tegoż tomu złożyłem, że się i z czeskim Ochmistrzem stykał. Gdy w wieku XIV i XV za Karpatami, a w XVI, XVII w Moskwie zaszły zmiany, które równie z ziemskiemi jak dworskiemi urzędami pokumały Dworskiego, więc wypadło ztąd, że on nie tylko dworu, lecz i całego kraju (ziemi) urzędnikiem, i niby polskim Marszałkiem koronnym został. Co większa, dworu carskiego spraw pilnując, na skarbowego też urzędnika wykierował się. Gdy albowiem skarb carski, prócz dóbr, miał rozliczne zakłady finansowe, które przez swych urzędników sprawował; więc stojący na ich czele Dworeckim się też, a nawet Dworeckim-Wojewodą, jak niżej ziemstwo opisując powiemy, nazywał (1). Krocie dyplomatów rzecz tę stwierdzają. Czeski Ochmistrz, czyli nadworny Marszałek, szedł przed Marszałkiem koronnym, a polski koronny szedł przed nadwornym. Nie Ochmistrzem się też, który u nas był urzędnikiem dworskim, lecz Marszałkiem, jeden i drugi nazywał w Polsce. g) Koniuszy. § 73. Również w tomie drugim (§ 38) od nas wspomniony Koniuszy, nie poszedł ani na Rusi, ani w Polsce wysoko, a poszedł w Czechach, na Węgrach (1) Podobne koleje zachodni Curialis, o ezém powie Du-Cange, przeszedł. i w Moskwie. Tam albowiem tyle co Marszałek, a tu najprzód tyle co polski Podkomorzy, następnie zaś tyle co oba Marszałkowie, znaczył (1). Jeszcze w r. 1526 istniał w Moskwie Koniuszego urząd (2), lecz gdy sprawujący go przy Carze Teodorze Iwanowiczu Bojar, przeniewierzywszy się krajowi (mówi Kotoszychin VI. 6), tron carski opanował, przeto zamieniono ten urząd na masztalernią i Masztalerzami zawiadujące bióro. Węgierski Koniuszy policyą w tém miejscu, gdzie się sejm odbywał, utrzymywać, i mieszkania posłom opatrywać był obowiązany. Niegdyś miał o konia kradzionego, gdy w czasie wojny odkryto go w obozie, sądzić sprawę, czém, jak z stat. wiśl. wiadomo, zajmował się w Polsce Podkomorzy. Zkąd się pokazu. je, że więcej obcych, aniżeli z urzędem swym rzeczy. wiście styczność mających obowiązków pilnując, słowiański Koniuszy, nie miał takiego, co w zachodniej Europie znaczenia (3). h) Urzędy rumuńskie. § 74. Z tą klassyfikacyą urzędów mają podobieństwo szczeble drabiny służbowéj Rumunów. Było tu i jest dotąd głównych urzędników szesnastu: Szatrar, Żytniczer, Pitar, Suldżer, Medelniczer (dozorujący namioty, szpiżarnię, piwnicę, sól, miód czyli barcie), Stolnik, Sardar, Aga, Spatar (trzy od Turków przejęte godności), Pacharnik (Podczaszy), Kaminar (Palacz), Komis (niby Strjapczy), Ban, Postelnik (toż co na Wę (1) Du-Cange, p. w. Agaso, Cynos p. w. Agazones. (2) Bojarin Koniuszyj w Nowogr. ljet. 149. (3) Du-Cange p. w. Comes stabuli, z ustawami węgierskiemi, które Blaskowits § 49 wskaże, porównany. grach i w Moskwie znaczący urzędnicy), Waronik (nie wiem, coby ten znaczył), Wataman (niby Starosta rossyjski), Logoteh, z których kilku tylko będącym u Słowian odpowiadają. Stopniowanie ich idzie z dołu do góry. Wszystkie nadają szlachectwo (bojerya, bojarstwo) stopniowi odpowiedne. Najwyższy więc stopień w sferę szlachectwa wyższego (bojeria-mare) przeprowadza (1). ROZDZIAŁ DZIESIĄTY. Dwór Monarchini. § 75. Za panowania w Czechach i na Węgrzech domu habsburskiego, mniejszą niż dawniej dwór Królowej odgrywał rolę: co zwyczajowi Niemców przypisać należy, u których Cesarzowe (wyjąwszy żeńską dla siebie wyłącznie przeznaczoną służbę, czyli fraucymer) wspólny z małżonkami dwór miały, dzieląc w tym względzie (według uwagi w § 24 tomu poprzedniego rzuconéj) los niemieckich niewiast, które nie tyle co Słowianki przez prawo uwzględniane bywały. Więc o Królowej węgierskiej to tylko nadmieniono, że Kanclerzem jej czyli Sekretarzem, jest Biskup weszprymski, który ją też koronuje, i że, gdy po raz pierwszy przyjedzie do kraju, naród złożyć się jej ma na podarunek pieniężny (2). O czeskiej zauważono, że głównym jéj urzędnikiem jest Podkomorzy, który dochodami z miast na wiano jej zapisanych pochodzącemi zawiadując, Kanclerza téż przy niej obowiązek pełnił. (1) Listy z Mołdawii w Gaz. Warsz. z r. 1861 nr. 144. |