Rozdział VIII. Książęta udziałowi znikli, ich tytuły przeszły na panów, których przeto Królewiętami i Spółkrólami zwano potocznie.

Bracia carscy Wielkimi się Książętami w Rossyi zwali 61. W Polsce był sam Król Wielkim Książęciem 62.

Rozdział IX. Dwór monarchy.

W carstwach rządził pośrednio dwór, w królestwach ziemstwo 63. Urzędnicy dworscy o ile koronnymi nie zostali, służbę teraz stanowili na dworze 64. Wielkiej jest wagi dwór rossyjski 65. i urzędujący na nim czynownicy carscy 66. W znaczeniu stykają się z nimi niektórzy z koronnych, inni nie mają z nimi żadnej styczności. Zastanawiają: Stolnik 67. Spalnik i Postelnik 68. Okolniczy 69, Strjapczy 70. Djak, Podjaczij. 71. Dworecki, Dworski, Dwornik 72. Koniuszy 73. Od czynowników i urzędników różnią się rumuńskie urzędy 74.

Rozdział X. Dwór monarchini.

Nie tyle zastanawia dwór czeskiej i węgierskiéj 75. tudzież polskiej Królowej 76. ile dwór Carycy 77.

Rozdział XI. Ziemstwo i urzędnicy ziemscy, z poglądem na gminę.

Związek zachodzi między angielskiém a słowiańskiém ziemstwem 78. Ziemstwo to z gminy ludowej powstawszy, w szlachecką się przeobraziło 79. Stanęli na jego czele dawnymi i nowymi nazwami oznaczani ziemscy dygnitarze 80. którzy, jak dzisiejsi angielscy na metyngach, tak i oni sejmikując na zjazdach, spełniali przytém odbierane od monarchy rozkazy 81. Za Karpatami nie podniosła się u Serbów gmina do godności ziemstwa. Podniosła się zaś u drobnych w pań

stwie węgierskiem zamieszkałych ludów 82. W królestwie tém tudzież w chorwackiém, wielką grało rolę rzeczone ziemstwo 83. Na Rusi istniejąca pod Tatarów nawet panowaniem 84. gmina czyniła wielkie dla rządu i w moskiewskiém państwie usługi 85. 86. Dzisiejszy stan ziemstwa i gminy 87. Życie obu tętniło i dotąd tętni we właściwych sobie urzędach 87. Po obu stronach Karpat były najznakomitsze te: Komes, Knez, Zupan 88. Wojewoda a Palatyn 89-92. Kasztelan 93—4. Starosta 95-6. Jenerał 97-8. Prikazczik, Głowa, Ciełowalnik, Ataman 99. Burgrabia 100. Hetman czeski 101.

Rozdział XII. Urzędnicy koronni i Ministrowie.

Z wyjątkiem moskiewskich, które w gminach pozostały, jedne z urzędów ziemskich poszły w Polsce usługiwać Koronie, albo pełnić na dworze czasowe lub stałe obowiązki 102— 104. Wchodzi w ten poczet jeden i drugi z moskiewskich urzędów dworskich, tudzież znaczna liczba polskich i litewskich, dawniej dworskich, a teraz koronnych urzędników honorowych, jakiemi byli: Miecznik 105. Kuchmistrz, Krajczy, Stolnik, Podstoli, Cześnik, Podczaszy 106. Koniuszy, Podkoniuszy, Łowczy 107. Chorąży 108. tudzież znaczna liczba czynnych, różne obowiązki pełniących, koronnemi nie nazywających się, urzędów 109. Wchodzą też czeskie, które się na urzędy Króla i królestwa dzielily; nie jedne z nich dziedzicznie piastowano 110-11. Wchodzą nakoniec węgierskie nadworne i zadworne, znane z drugiego tomu, w godności teraz podwyższone 112. Ażeby więc honorowych od czynnych tytułem odróżnić, nazwano w Moskwie pierwszych wielkimi 113. w Czechach ziemsko-dworskimi, w Polsce wielkimi-koronnymi lub Ministrami 114. Takimi byli: Marszałek 115. Kanclerz 116. Podkanclerzy 117. Podskarbi 118. Marszałek nadworny 119. Hetman 120. Czynnych nie rozklasyfikowawszy, sprawiono przez to, że na służebników ministerstw wyszli 121.

Rozdział XIII. Senat i Rada.

Różnie mianowano panów dających radę monarsze 122. Nazywano ich w Polsce Senatorami, i na duchownych tudzież świeckich dzielono. Ztąd powstał Senat, który następnie Rady nieustającej, tudzież Straży przybrał nazwę 123. W Moskiewskiém państwie tak mianowana Duma 124, w Czechach Rada ziemska, na Węgrach konsyliarska radziła 125. Prócz Senatu była w Polsce przy boczna Rada monarchy 126. wchodzili do niej i Ministrowie 127.

Rozdział XIV. Prawo o urzędnikach i służebnikach.

Wynagradzano za pełnienie urzędów: ciężarami je w ogó le nazywano 128. Po dwóch zwykle jeden urząd piastowało 129. Warunki posiadania go i zstąpienia z urzędu 130–131. Różniły się sprawowane w królestwach a carstwach 132. Korzyści z urzędu osięgane 133. Jurgieltnicy królewscy a carscy 134. 135.

Rozdzial XV. Zjazdy, sejmiki, sejmy.

Nomenklatura obrad publicznych 136. Zjazdy 137. i sejmiki jak się rozwinęły 138. 139. Sejm polski iloraki był 140. węgierski 141. czeski 142. moskiewski 143. Dzieliły się na izby, i miały sobie właściwy ceremoniał, z których polski zastanawia 144–146. Kto uczęszczał na sejm 147–149. i jak wybierany bywał 150-151. Polskim posłom służyło veto 152. Pogląd nan dany 153. Sejmików polskich rozwój uwagi godny 154-5. Pogląd na obradowania publiczne ogólny 156.

Rozdział XVI. Teokratyczna Litwa w monarchiczną
przedzierzgniona.

Pogląd na Litwę aż do przyjęcia chrztu s. 157. tudzież na jéj stany za czasów pogańskich 158. i rządy 159-161. Feu

dalizm rozwinąć się im nie dał postępowo 162. Dopiero statuta drogę torować mu zaczęły 163. Przez nie obeznana z ziemstwem Litwa, chętnie się do unii nakłaniała z Koroną 164. Unija ta zmierzając do zrównania praw 165. błogo przez to i na autonomią swą posiadające Prusy królewskie 166. tudzież książęce 167. równie jak i na Inflanty 168. wpłynęła.

DZIAŁ II. Stany narodu i ludu, czyli panowie, szlachta i lud tak swojski jak obcy.

Rozdział 1. Pogląd.

Wpływ obczyzny na dalsze rozwijanie się stanów 169. Postęp tego rozwoju 170.

Rozdział II. Szlachta panami, Bojarami, Hrabiami i t. d. nazywana.

Szlachta czeska i węgierska doznaje skutków niemieckiego wpływu, polska nie tyle, serbska najmniej 171. Panowie czescy i węgierscy 172. serbscy i polscy 173. ruscy i rossyjscy 174. Ordynacyami się od szlachty wyróżnić starają 175.

Rozdział III. Szlachta Władykami, rycerstwem, Dworzanami it. d. mianowana, i słówko o jej do skandynawskiej i niemieckiej

stosunku.

Władycy przez Habsburgów poniżeni 176. Dworzanie z różnych żywiołów powstali 177. środkowali między szlachtą czeską a polską 178. Miasta polskie od szlachectwa usunięte 179. Ani tytuły obce, ani ordery do polskiej nie przystały szlachty 180. przystały herby, a uzacniały imiona 181. Pierwsze zpospolitowali Madziarowie, drugie trzymały się i były zasadą praw szlacheckich więcej jak rycerskie oznaki 182. 183.

Rozdział IV. Pośredniczyli między szlachtą a ludem postawieni najwyżej w Polsce ziemianie.

Ziemnonie czyli ziemianie swewscy zstąpili do ludu 184. nie tylko w Germanii lecz i w Czechach 185. Ziemska własność uzacniała lud, robiła go szlachtą, i wyżej nad Skartabelów stawiała 186. Klasowość szlachty wciąż za Karpatami istniała 187. w Polsce znikła. Wszyscy właściciele ziemscy stali się tu szlachtą-ziemianami 188.

Rozdzial V. Lud i jego w cywilizacyi stanowisko.

.

Lud bezziemny upadł 189. Blisko się temu osobliwie, który na dziedzicznie lub prawem emfiteuzy posiadanych osadzany był rolach, z szczególną na wójtostwa i sołtystwa uwagą, przypatrywałem. Lud ten, który w Czechach i na Węgrach dziedzictwa posiadał, nie miał znaczenia. Mieli zaś tamże, w Polsce poważanie tak zwani predyalistowie, tudzież swobodnicy i emfiteuz posiadacze 190. 191. Mieli téż Sołtysi i Wójtowie, ale równie tamci jak i ci praw szlachectwa przyznanych sobie nie mieli wcale, a dwaj ostatni dosługiwać się go nawet nie mogli teraz 192. 193. Lud siedzący na czynszowych prawem woli określonych rolach przeszedł różne koleje w Czechach 194-5. w Moskwie 196-7. na Rusi 198-9. w krajach zakarpackich 200-1. w Polsce 202-3. Przypisano go do roli z mocy prawa na Węgrach i w Moskwie 204. W innych krajach nastąpiło to przez zwyczaj 205-6. Lud w poddaństwie i niewoli będący miał dolę z jednej strony znośną, z drugiéj nieznośną w Czechach, na Morawach, na Szląsku, w Mazowszu 207-10. Nieznośniejszą na Węgrach, ale nie we wszystkich państwa tego zakątkach, tudzież w Polsce 211-13. W państwie moskiewskiém inny był stan jego przed Ułożeniem 214-15. inny po Ułożeniu 216. Pogląd ogólny na stan ludu i jego cywilizacyą w zachodniej Europie a u Słowian 217-18.