Quæ vis singula prospicit, Nunc summis caput inserit, 20 est adeo perspicax in mentibus humanis? quomodo singula cognoscuntur? quomodo cognita dividuntur? quomodo divisa resumuntur? quomodo alternis, modo ab imis NOTE erit definitio, qua mens 'divisa recolligit:' nam, inquit Crassotius, 1. II. Post. Anal. cap. 1. Ar. 1. 'si machinalis horologii partes omnes dissolvantur, et post dissolutionem singulæ spectandæ exhibeantur, tum videtur esse quasi specimen divisionis et partitionis Logicæ. Si partes eas omnes clare et distincte apprehendas, sed suo quamque loco et ordine in toto, tunc videtur esse definitionis specimen :' ex quo sequitur vim, quæ non potest cognita dividere, non posse etiam divisa recolligere,' sive definire. Quinto, nulla erit methodus, quæ scilicet monti vallique similis nunc a speciebus subjectis ad genus supremum ascendit; nunc a genere supremo ad subjectas species descendit, suis quæque ordinibus disponendo: nam, ut jam dictum est, genus, species, illorumque ordo sensibus non percipitur. Sexto denique, nulla erit veritatis norma, qua mens 'falsa redarguit:' nam regula veritatis, Græcis phpiov, illud est, quo tanquam duce fallere et falli nescio, mens humana ita persuadetur, hæc ut verum omnisque dubitationis expers judicium formet: talis autem non potest esse sensus, de quo nunc agitur; siquidem hoc sæpius falli mur: qua re Stoici putantes, omnem notionem oriri a sensibus, omnem etiam veritatis normam abjiciebant: ut monuit S. Aug. prædicto lib. viii. de Civit. c. 7. ubi etiam ait: cum pulchros dicant non esse nisi sapientes, quibus sensibus corporis istam pulchritudinem viderint, qualibus oculis carnis, formam sapientiæ decusqne conspexerint?' Hanc vero veritatis normam indicat Philosophia dicens mentem sese referentem sibi.' Nam duplex est ejusmodi veritatis norma : una exterior et in genere causæ efficientis, videlicet Deus, qui quod sit infinite sapiens et bonus, idcirco falli et fallere non potest: altera interior et in genere formæ, nempe evidentia, hoc est, notio clara et distincta, quam secuti nunquam errabimus, utpote ab ipso præceptore Deo docti. Mens ergo nostra 'sese referens sibi,' attendat animo ad hanc suam evidentiam, sive notionem claram et distinctam: ut quamdiu ipsa evidenter, sive clare et distincte, in rebus ad mysteria fidei non pertinentibus, non noverit, tamdiu 'assensionem sustineat, ne præcipitet si temere processerit,' ut loquitur Tullius turpe' enim est,' inquit idem Orator, cognitioni et perceptioni assertionem approbationemque præcurrere.' At ubi eadem mens claram distinctamque suam notionem clare et distincte perceperit, tum remota omni dubitatione judicium proferat, certa non ab hominibus, sed ab ipso Deo intrinsecus doceri: 'si intellexistis,' inquit S. August. in Joan. 40. dictum est et cordi vestro. Munus Dei est intelligentia.' Notandum in libro de Spiritu et Anima, qui vulgo recensetur inter opera S. Au 25 Nunc desidit 19 in infima; Tum sese referens sibi, Longe causa potentior, Admotus 20 similes vocans, 30 35 ascenditur ad summa, modo a summis descenditur ad ima? quomodo mens sese componens secum, veritate refutat errorem? Causa istorum omnium est multo magis efficax, et magis potens quam mens humana, quæ instar materiæ patitur formas impressas. Ipsa tamen corporis viventis impressio præit excitans commovensque vires mentis: ut cum lumen verberat oculos, aut vox insonat auribus: deinde vis illa mentis commota, conferens species sibi insitas cum ejusmodi motibus, sive 19 Uterque Thuan. et Vict. primus: decedit. Vid. Not. Var.-20 Ad motus Delph. Hack. NOTE gustini, cap. 11. reperiri hæc verba: 6 mens nunc caput summis inserit; nunc decidit in infimis; nunc sese inferens sibi veris falsa redarguit;' cum his etiam scripturæ erro. ribus, 'decidit,' infimis,'' inferens; ex quo, ut ex pluribus aliis argumentis optime Lovanienses concludunt, librum hunc non esse S. Augustini opus, sed cujusdam multo recentioris, forte Hugonis a S. Victore; quippe qui capite 33. ejusdem libri Boëthium nominat. Hæc est efficiens magis, &c.] III. Philosophia declarat quid sit sentiendum. Primum quidem, nisi mens humana informaretur a Deo, qui non minus est ejus præceptor, quam conditor, eadem mens non posset cog noscere, neque generatim, neque sin. gulatim; non posset dividere, definire, aut in ordinem redigere; nullam etiam haberet normam veritatis: quandoquidem hæc omnia sunt aut ingenita notio Dei' qui est,' aut quidam ejusmodi notionis modus: prop. terea hæc est efficiens magis Longe causa potentior.' Deinde eadem mens, utpote quæ est corporis forma, ipso corpore commoto etiam afficitur sentiendo: sensus enim, docente S. Augustino 1. de Quant. An. c. 25. est 'passio corporis per seipsam non la. tens animam: idcirco 'præcedit excitans vivo in corpore passio:' ubi observabis hanc vocem, 'passio,' non esse ita Latinam, sed aptiorem nullam esse ad significandam hanc Phi d QUOD si in corporibus sentiendis, quamvis afficiant instrumentam sensuum forinsecus" objectæ qualitates, animique agentis vigorem passio corporis antecedat, quæ in se actum mentis provocet, excitetque interim quiescentes intrinsecus formas: si in sentiendis, inquam, corporibus animus non passione insignitur, sed ex sua vi subjectam corpori judicat passionem; quanto magis ea quæ cunctis corporum affectionibus absoluta sunt, in discernendo non objecta extrinsecus sequuntur, sed actum suæ mentis expediunt? Hac itaque ratione multiplices cognitiones diversis ac differentibus cessere substantiis." Sensus enim solus cunctis m Organa. n Extrinsecus. 0 • A corporum commercio libera sunt P Hoc modo diversis rebus diversa insunt cognoscendi genera. NOTE d Animus non passione insignitur] Tali scilicet, quali corpus cum animo conjunctum insignitur, videlicet figu ra, quiete, et motu, quibus etiamsi corpus afficiatur, non propterea mens afficitur. Sed id non obstat, quin mens sentiendo dicatur pati, auctore ipso Aristotele; quatenus videlicet 'non latet mentem, corpus pati :' sicut docet S. August. e Sensus] Aliter quidem judicamus de sensu; aliter noster auctor: sed aliis cognitionibus destitutus, immobilibus animantibus cessit: quales sunt conchæ maris, quæque alia saxis hærentia nutriuntur. Imaginatio vero mobilibus belluis, quibus jam inesse fugiendi appetendive aliquis videtur affectus. Ratio vero humani tantum generis est, sicuti intelligentia sola divini: quo fit ut ea notitia ceteris præstet quæ suapte natura non modo proprium, sed ceterarum quoque notitiarum subjecta cognoscit. Quid igitur, si ratiocinationi' sensus imaginatioque refragentur,' nihil esse illud universale dicentes quod sese intueri ratio putet? Quod Et suam propriam et ceteris cognitionibus subjectam materiam percipit. r Adversentur. NOTE hoc nihil facit ad præsens institutum. Primo enim, nobis sensus videtur debere definiri, sicut a S. Aug. definitur: 6 passio corporis per seipsam non latens animam:' unde sensus accipi potest dupliciter, nimirum 'inadæquate,' ut loquuntur Philosophi, quatenus est'passio corporis:' quo modo sensus reperitur in bestiis etiam; et' adæquate,' ut aiunt iidem Philosophi, quatenus est passio corporis per seipsam non latens animam' qua ratione sensus solius hominis est: quippe qui solus constat ex corpore et mente. Secundo, noster auctor ponit 'sensum' etiam proprie dictum in bestiis, cum hoc tamen discrimine; ut in conchis sit sensus' sine 'imaginatione,' in bestiis mobilibus etiam imaginatio' sine 'ratione,' sicut in homine 'sensus,' 'imaginatio,' et' ratio,' sed sine 'intelligentia,' quam dicit' divini generis.' At, inquam, si 'sensus' est in conchis, cur non in iisdem fuerit 'imaginatio?' cum sensus' et 'imaginatio' non differant, nisi quod 'sensus' suo quilibet organo, 'imaginatio' organo communi, videlicet cerebro perficiatur: quod cerebrum etiam in conchis occurrit. Si'imaginatio 'fuerit in aliis bestiis, v. g. in vulpe, cur non in his fuerit 'ratio?' quandoquidem ab his plurima fiunt, ad quæ si necessaria fuerit quædam cognitio, etiam illa quæ 'sensus vocatur et 'imaginatio,' certe ratio' necessaria erit, hoc est, progressus cognoscentis a notis ad ignota. Si denique 'ratio' fuerit in homine, ut revera est, cur non in eodem fuerit 'intelligentia?' cum 'ratio' non sit sine judicio, nec judicium sine 'intelligentia.' Nisi tamen nominata intelligentia Philosophia voluerit intelligi notionem a nullo acceptam et infinitam: hæc enim intelligentia solius Dei est. Tertio, hæc eo liberius notavimus, quod ad præsentem Philosophiæ demonstrationem nihil faciunt: sive enim bestiæ proprie sentiant sive non; modo unus homo sentiat, id satis erit ad animadvertendum discrimen ordinemque prædictorum. Similiter quamvis homo intelligentia afficiatur, intelligentia tamen divina, utpote infinita, intelligentiam humanam ita superat, ut quæ intelligentia humana capi non possunt, hæc intelligentia divina rec◄ te comprehendantur. f Quid igitur, si ratiocinationi, &c.] Accedit tandem Philosophia ad eam, propter quam longa fuerunt prælu 2 enim sensibile, vel imaginabile est, id universum esse non posse. Aut igitur rationis verum esse judicium, nec quicquam esse sensibile: aut quoniam sibi notum sit, plura sensibus et imaginationi esse subjecta, inanem conceptionem esse rationis, quæ quod sensibile sit ac singulare, quasi quoddam universale consideret.3 Ad hæc, si ratio contra respondeat, se quidem et quod sensibile, et quod imaginabile sit, in universitatis ratione conspicere; illa vero ad universitatis cognitionem aspirare non posse: quoniam eorum notio corporales figuras non possit excedere. De rerum vero cognitione, firmiori potius, perfectiorique judicio esse credendum. In hujusmodi igitur lite, nos quibus tam ratiocinandi, quam imaginandi etiam, sentiendique vis inest, nonne rationis potius causam probaremus? Simile est quod humana ratio, divinam intelligentiam futura, nisi ut ipsa cognoscit, non putat intueri. Nam ita disseris: Si qua certos, ac necessarios habere non videantur eventus, ea certo eventura præsciri nequeunt. Harum igitur rerum nulla est præscientia,5 quam si etiam in his esse credamus, nihil erit quod non ex necessitate proveniat. Si igitur, uti rationis participes sumus, ita divinæ judicium mentis habere possemus, sicut imaginationem sensumque rationi cedere oportere judicavimus, sic, divinæ sese menti humanam summittere rationem, justissimum censeremus. 1 Ms. Rittersh. non potest.—2 Uterque Thuan. Vict. primus, et edd. Delph. Hack. quiddam.-3 Uterque Thuan. considerat.-4 Si quæ certos Delph. Hack. -5 Thuan. secundus: nullam esse præscientiam.-6 Vict. secundus: habere NOTE dia, comparationem, quam proportionis' vocant: quasi dicat: Ut se habet sensus collatus cum sua subjecta materia ad imaginationem collatam cum sua materia: aut ut se habet imaginatio collata cum sua materia ad rationem collatam cum sua materia: ita se habet ratio collata cum sua materia ad intelligentiam Delph. et Var. Clas. collatam cum sua materia: sicut ergo ex imbecillitate sensus non est neganda imaginatio, aut ex imbecilli. tate imaginationis non est neganda ratiocinatio; sic ex imbecillitate ratiocinationis aut intelligentiæ humanæ non est neganda divina futurorum liberorum intelligentia sive prænotio. Boëth. 2 C |