Tigris et Euphrates uno se fonte resolvunt, Et mox abjunctis dissociantur aquis. Si coëant, cursumque iterum revocentur in unum, 5 Si conve insequentium, statimque duo illa flumina separantur suis aquis divisis. niant et rursum redigantur in unum cursum, tum quod aqua utriusque fluvii defert, illud coibit; quare naves truncique abrepti fluvio coibunt, et aquæ permistæ confun 7 Thuan. secundus, Reg. et Vict. secundus: Convenient. NOTE f Tigris et Euphrates] Tigris, a celeritate sic dictus propter sagittam Persica lingua cognominem, flumen est, quod oritur in Armenia, si non ex eodem fonte, quemadmodum ait prædictus Sallustius, saltem ex eodem monte, ex quo Euphrates: tum fluctibus Mesopotamiam alluentibus influit in Euphratem, cum quo in sinum Persicum influit. De hoc fluvio loquitur Virg. 1. Ecl. vs. 62. 'Ante pererratis amborum finibus exul Aut Ararim Parthus bibet, aut Germania Tigrim.' Euphrates vero, sic vocatus propter lætitiam quam incolis affert sua inundatione agros fœcundans, est aliud flumen, quod ex prædictis Armeniæ montibus pariter oritur. Mesopotamiam, ut Nilus Ægyptum, exundans fœcundat, et adjunctis Tigris fluctibus in Persicum Sinum labitur. De hoc locutus Virgilius, ut significaret bellum Parthorum, quorum terminus erat Euphrates Georg. I. vs. 509. Hinc movet Euphrates, illinc Germania bellum.' Nec possum omittere quod Q. Curtius 1. v. dicit de utroque hoc flumine: Isti amnes,' inquit, ex Armeniæ montibus profluunt, et magno deinde aquarum divortio iter, quod cepere, percur runt, duo millia et quingenta stadia emensi sunt, qui amplissimum intervallum circa Armeniæ montes notaverunt. Iidem cum Mediæ et Gordianorum terras secare cœperunt, paulatim in arctius coëunt: et quo longius manant, hoc angustius inter se spatium terræ relinquunt. Vicini maxime sunt his campis, quos incolæ Mesopotamiam vocant. Mediam namque ab utroque latere concludunt. Iidem per Babyloniorum fines in Rubrum Mare prorumpunt.' 8 Unda vadi] Vadum dicunt aquam, quæ littoribus non ita dissitis, pede, aut equo, aut saltem cymba facilius, quam mare transiri potest: unde a vadendo, vel a Græco Bádos, locus per quem vaditur, vadum putant oriri. Gallice dicimus le gué, passer à gué: inferiores Normani dicunt, le grand et le petit vé. Alternum ergo illud vadum sive flumen, utpote quod ipsis naturæ legibus fluit, tam noto tamque certo cursu fertur, ut ab ipsis hominibus prævideri et intendi possit cum tamen puppes, trunci, et cetera ejusmodi corpora, quæ ejusmodi aquis circumfusa vehuntur, fortuito sive inopinato eventu conveni ant. Quos tamen ipsa vagos terræ declivia casus, Fors patitur frænos, ipsaque lege meat. 10 dent suos fluctus fortuitos, quos tamen incertos eventus ipsa terra declivis, et series fugax fluminis labentis moderatur: similiter casus, qui videtur contingere nullo duce et veluti laxatis habenis, regitur ceu passus frænos, idemque accidit imperio Dei providentis. NOTE h Terræ declivia] Intelligi possunt loca. Hæc est autem lex corporis moti divinitus constituta, ut corpus motum, qua minus resistitur, pergat : sed loca declivia minus resistunt. i Permissis ... habenis] Similitudo sumitur ab equis, qui, laxatis habenis, huc illncque temere currunt. k Fors] Id est casus: causa pro effecto sumta: Antiquis enim fors dicitur causa, quæ temere fert aliquid: unde Virgil. 11. Æn. vs. 94. 'Et me, fors si qua tulisset.' Patitur frænos] Continuatur similitudo equorum, qui frænis reguntur: Virg. Georg. III. vs. 182. Primus equi labor est animos atque arma videre Bellantum, lituosque pati, tractuque gementem Ferre rotam, et stabulo frænos audire sonantes.' Hinc quicquid regitur, id vulgo dicitur frænos pati; quemadmodum ab eodem Virgilio Æneid. XI. vs. 567. 'Urbem hodie causam belli, regna ipsa Latini, Ni frænum accipere et victi parere fatentur, Eruam, et æqua solo fumantia culmina ponam.' Ipsaque lege meat] Divina scilicet Providentia, quæ, ut jam dictum est, attingit a fine ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter.' PROSA II. ANIMADVERTO, inquam, idque uti tu dicis, ita esse consentio. Sed in hac hærentium sibi serie causarum,' 8 In hac cohærentium Delph. Hack.-9 Ambo tam Thuan. quam Vict. quid NOTE In hac hærentium sibi serie causarum, &c.] Boëthius videtur induere personam eorum, qui humanam libertatem conciliare non potuerunt cum divina Providentia, arbitrati alterum ex his duobus esse necessarium, aut Deum non providere futura, aut ho minis nullam esse libertatem: sic Cicero, et plures alii Veteres. Verum cum homo quilibet suæ sit libertatis conscius, magis quam divinæ Providentiæ, Cicero, et quidam illi Veteres, posita humana libertate, negaverunt divinam Providentiam; Ci estne ulla nostri arbitrii libertas, an ipsos quoque humanorum motus animorum fatalis catena constringit? Est,' Nostri arbitrii libertas. 6 NOTE cero, inquit S. Aug. 1. v. de Civit. D. quo huc atque illuc voluntas convertitur, nisi esset voluntarius, atque in nostra positus potestate, neque laudandus cum ad superiora, neque culpandus homo esset cum ad inferiora detorquet, quasi quendam cardinem voluntatis: neque omnino monendus esset ut istis neglectis æterna vellet adipisci, atque ut male nollet vivere, vellet autem bene.' Dicitur 3. 'volendo:' nam, ut ait S. Aug. 1. II. retract. c. 1. non dicimus esse in potestate nostra, nisi quod, cum volumus, fit, ubi prius et maxime est ipsum velle.' Propterea omnes Philosophi docent, sedem libertatis esse voluntatem: unde duplex agnoscunt genus actus liberi: alterum vocant elicitum,' qui est ipsum velle:' alterum dicunt imperatum,' qui est obsequium corporis ad nutum mentis. Dicitur 4. duce cognitione:' quia, quemadmodum aiunt iidem Philosophi, voluntas non fertur in incogni tum: ignoti nulla cupido.' Ut autem mens generali hac libertate prædita seipsam agat moveatque, non est necesse ut veluti media et indifferens constituatur inter duo contraria, vel etiam contradicentia: quandoquidem Theologi docent, hanc generalem libertatem reperiri, etiam ubi nulla est ejusmodi indifferentia:' siquidem S. Thomas q. 10. de potentia, art. 2. ad 5. post S. Augustinum docet, et Deum libere amare seipsum, et Spiritum Sanctum a Patre Filioque, quamvis non' possibiliter,' libere ta. men procedere: nemo autem dixerit aut Deum ad seipsum amandum, aut Patrem Filiumque ad producendum Spiritum Sanctum esse indifferentem. Quinetiam idem S. Thomas in 3. Sent. m inquit. Neque enim fuerit ulla rationalis natura quin eidem libertas adsit arbitrii. Nam quod ratione uti naturaliter potest, id habet judicium quo quodque discernat9 per se: igitur fugienda optandave dignoscit. Quod vero quis optandum judicat esse,1° petit; refugit vero quod existimat esse fugiendum. Quare quibus inest ratio," ipsis etiam inest volendi nolendique libertas. Sed hanc non in omnibus æquam esse constituo." Nam supernis divinisque que discernat. Edd. Delph. et Hack. quodque discernat: per se, &c.-10 Esse judicat edd. eædem.—11 Uterque Thuan. Reg. et Vict. uterque: quibus in NOTE dist. 18. q. 1. art. 2. ad 5. videtur hanc libertatem in Christo Domino agnoscere: 'etiamsi' liberum Christi arbitrium, inquit, esset determinatum ad unum numero, sicut ad dili gendum Deum, quod non facere non potest, tamen ex hoc non amittit libertatem, aut rationem laudis sive meriti, quia in illud non coacte, sed sponte tendit, atque ita est actus sui dominus.' Ex quibus sequitur, potestatem peccandi non pertinere ad rationem hujus libertatis: siquidem Deus et Christus, in quibus nulla fuit peccandi potestas, hac saltem libertate afficiuntur. Sequitur etiam, Deum moventem nostram mentem ad semetipsum tanquam ad summum bonum, sive dum nostra mens cum nostro corpore conjungitur, sive etiam dum eadem ab eodem corpore sejuncta est, augere potius quam auferre generalem hanc mentis nostræ libertatem: voluntas enim nostra,' inquit S. Ang. 1. 111. de Lib. Arb. c. 3.' nec voluntas esset, nisi esset in nostra potestate. Porro quia est in potestate, libera est nobis. Non enim est nobis liberum, quod in potestate non habemus, aut potest non esse quod habemus.' Quamvis autem mens generali hac libertate prædita, non propterea sit indifferens; id ta men non obstat, quin in nobis mortalem hanc vitam agentibus libertas sit facultas ad utrumlibet sive indifferens; unde apud nos duplex est libertas: altera contradictionis, qua possumus agere vel non agere: altera contrarietatis, qua possumus agere hoc vel illud: sicut fusius Philosophi docent. Liberum arbitrium,' inquit S. Aug. 1. de Cor. et Gr. cap. 1. ' et ad malum et ad bonum faciendum, confitendum est nos habere.' m Neque enim fuerit ulla rationalis natura quin eidem libertas adsit arbitrii] II. Posita prædicta libertatis definitione, facile potest, Philosophia duce, eadem libertas propugnari hac ratione: cum libertas nihil sit aliud, quam mens, quæ cognitione duce semetipsam, volendo, agere potest, quæcumque mens, cognitione duce, semetipsam agit, volendo, hæc libertate afficiatur, necesse est. Atqui mens omnis ita se habet: nam mens omnis non solum cognoscit, et judicando discernit, quod fugiendum est et optandum; sed 'quod optandum esse judicat, petit; refugit vero, quod existimat esse fugiendum:' quod unusquisque in semetipso experitur. n Sed hanc non in omnibus æquam esse constituo] 11. Posito discrimine inter mentem divinam, angelicam, et hu substantiis et perspicax judicium, et incorrupta voluntas, et efficax optatorum præsto est potestas. Humanas vero animas liberiores quidem esse necesse est cum se in mentis divinæ speculatione conservant: minus vero, cum dilabuntur ad corpora, minusque etiam, cum terrenis artubus colligantur. Extrema vero est servitus, cum vitiis deditæ, Contemplatione. t NOTE manam, Philosophia docet, diversam esse in his mentibus libertatem. Nam quod spectat divinam et angelicam mentem, quas Philosophia nunc vocat supernas divinasque substantias,' de his sic videtur ratiocinari eadem Philosophia: quæ mens, cognitione duce, semetipsam, volendo, efficacius agere potest, hæc liberior censeri debet: siquidem libertas versatur in hac potestate: sed prædictæ mentes supernæ, Deus videlicet et Angelus, semetipsas cognitione duce, volendo, efficacius agere possunt: nam in unaquaque mente quatuor considerari possunt, nimirum perceptio, judicium, electio, et executio; quæ ita inter se connexa sunt, ut nec executio sine electione; nec electio sine judicio; nec judicium sine perceptione esse debeat: quare pro varietate perceptionis cetera variantur: in supernis autem divinisque substantiis, magis quam in ceteris, ' est perspicax judicinın, incorrupta voluntas, et efficax optatorum potestas.' Quod vero pertinet ad mentem humanaın, hujus distingui possunt quatuor status, qui prout sunt sublimiores aut humiliores, majorem habent aut minorem libertatem. Primus status est mentis a corpore separatæ, quæ scilicet se in mentis divinæ speculatione conservat:' et hæc mens liberrima est: quod præstantissima cognitione duce semetipsam, volendo amandoque Deum, maxime agere potest. Secundus status est mentis conjunctæ cum corpore, quod illi ad nutum obsequitur: qualis erat mens primi pa. rentis, antequam peccasset: hæc enim 'dilapsa est ad corpus:' atque hæc mentis humanæ libertas, non est qui. dem tanta, quanta est beatarum mentium sed reliquarum tamen maxima: siquidem Adamus majori cognitione præditus melius semetipsum, volendo, agere poterat. Tertius status est mentis perturbationibus quidem afflictæ, sed iisdem non consentientis qualis erat mens S. Pauli dicentis ad Roman. 7. ' video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meæ, et captivantem me in lege peccati, quæ est in membris meis. Infelix ego homo: quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum.' Et hæc humanæ mentis 'terrenis artubus' conjunctæ libertas antecedente minor, est subsequente major: quod mens nondum victa fatiscat. Quartus denique status est mentis perturbationibus obsequentis: quæ libertas tam exigua est, ut servitutis potius rationem ha bere videatur: extrema vero' liber. tas, inquit Philosophia, est servitus, cum vitiis deditæ' mentes' rationis propriæ possessione ceciderunt.' |